Şərəf Cəlilli, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Tarixin bütün dönəmlərində yetirdiyi qüdrətli simalar, fikir və düşüncə sahibləri, filosof təbiblər, mütəfəkkir alim və şairlərin irsi ilə ümumbəşəri dəyərlər xəzinəsini zənginləşdirən Odlar Yurdu Azərbaycanda dünyaya gələn Əhməd Cavad tək və yeganə şairimizdir ki, hər gün onun misralarının hökmündə Vətən adına ayağa durur, səcdəyə gəlirik.

Biri-birindən qiymətli poetik nümunələrin, şeir və tərcümələrin müəllifi Əhməd Cavad Azərbaycanın dövlət rəmzi olan Himninin müəllifidir. Hər gün məhz bu qüdrətli şairin, özü də ölməz, Azərbaycanın özü qədər əbədi şairin dili ilə “Ey qəhrəman övladın, şanlı diyarı”, “Səndən ötrü qan tökməyə, səndən ötrü can verməyə, Cümlə hazırız” deyir, “Bir kərə yüksələn bayrağın” bir daha enməməsi üçün mücadilə edir, varlığımız qədər sevdiyimiz Azərbaycanın dünya dövlətləri sırasında möhkəmlənməsi, tərəqqisi naminə “müsəlləh əsgərə” dönürük.

Əhməd Cavad 1892-ci il mayın 5-də Şəmkirdə dünyaya gəlib. Müəllimlik edib müəllimdən uca ad tanımayıb. Rus, gürcü və Avropa klassiklərinin əsərlərini dilimizə çevirib. 1914-cü ildə dünya Osmanlının üzərinə yeriyəndə Çanaqqalada düşmənə qarşı savaşan azərbaycanlıların sırasında yer alıb. “Çırpınırdı Qara dəniz, baxıb Türkün bayrağına” nidası ilə Turanın, türk dünyasının Sevgi dastanını yaradıb.

1918-ci ildə Şərqin ilk Demokratik Cümhuriyyəti qurulanda dövlət rəmzimizin – Himnin müəllifi kimi İstiqlalın Əbədiyyət Şərqisini ruhların qida yerinə çevirib.

Qubada, Qusarda, ölkəmizin ayrı-ayrı yörələrində müəllimlik edib, ruhunu, duyğularını yetirmələrinin ardıcıllarının beyinlərinin şırımlarına köçürüb. Şərqin ilk Demokratik Cümhuriyyəti Qızıl Ordunun “Qırmızı Terroru”na məruz qalanda digər Cümhuriyyət qurucuları kimi onun da başının üstünü qara buludlar alıb. 1937-ci ilin dəhşətli repressiyaları zamanı pantürkist damğası vurularaq oktyabrın 12-də Nargin adasında güllələnib. Məzarı ala gözlü Xəzər, kəfəni hilallı, ulduzlu üç rəngli Bayraq olan Əhməd Cavadın ailə üzvləri, “Şükriyyə taleyim şükür Xudaya” dediyi, Şükriyyəsi də, övladları da Türküstan qırgəzlərində dəhşətlərə məruz qalıb.

Bu gün Azərbaycan azaddır, müstəqildir. Hilallı, ulduzlu, üç rəngli bayrağımız özgürlüyün rəmzi olaraq dünyanın nəhəng dövlətlərinin önündə dalğalanır. Rəsmi görüşlər, törənlər böyük Üzeyir bəyin Əhməd Cavadın sözlərinə bəstələdiyi Himnlə açılır.

Üçrəngli bayrağı ilə məsud yaşayan Azərbaycan xalqı Dövlətimizin, Gerbimizin, Bayrağımızın, Himnimizin özü qədər əziz Əhməd Cavadın ruhunu sayğı ilə anır, Onun Millət, Məmkəkət sevgisi önündə səcdəyə gəlir, mənsub olduğu millətin “İstiqlal Bəyannaməsi”ni misralarında əbədiləşdirən şairin məqamının uca, məkanının cənnət olması üçün Tanrıya dualar edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portal redaksiyasının poçtuna Sumqayıtda yaşayıb yaradan Şəlalə Adilqızının şeirləri daxil olub. Onların bir qismini bu gün sizlərin ixtiyarına veririk.

Gedişin də möhtəşəmdi ürəyimdə; 

Gedən sənsən...

Tufan qopur gözlərimdə;

Gedən sənsən... 

İstəmirəm, söyləmə də

Gedişinin səbəbini...

Sus! 

Səmtini də demə mənə 

Gedəcəyin uzaq yerin... 

Baxmaram

Heç nəyə, heç kimə;

Mən də gedərəm səninlə.

Gedərəm...

“Sənsiz yaşamaram!” sözümə 

Sahib çıxaram! 

Dolayaram dikdabanıma dünyanı, 

Çiynim üstdən arxaya ataram...

Və...

Və harda olsan,

Gəlib səni taparam!

***

Gözlərimə mil çəkərəm;

Əksin görən olmasın...

Dilimdə tikan əkərəm;

Adını bilən olmasın...

...Külli-aləm nakam qalsın

Sevgimiz boyda sirdən... 

Sus! 

Sən də pıçıldama eşqimizi dənizə... 

Büküb-bürmələyib əmanət etmişəm

Eşqimizi ömür düyünçəmizə... 

Sus! 

Adını dilimdən, 

əksini gözlərimdən,

səni ürəyimdən oğurlayan

pisniyyət fələk oyanar birdən...

***

Adına şəhadət gətirdim,

Rəsminə tapındım sənin...

Bir ağac əkdim adına,

Bir arzu kəsdim qurbanlığına... 

Belə sevdim səni, əzizim; 

Belə aldandım sənə...

Üzgünəm...

Günahkaram, 

Bidətçiyəm, bilirəm... 

Səni gözəl sevdiyim üçün

Allah babadan üzr istəyirəm...

***

Cənab yeməkpaylayan,

Menyunuzda eşq varmı? 

Ədviyyatı səadətdən,

Sousu azadlıq olsun... 

Əlimi silməyə kağız gətirmə,

Göz yaşı bəsimdi; sevincdən olsun! 

Eşq bulağının suyundan dəmlə çayı,

Süz ovcuma; 

Ömrə gəlib-gedənlərə 

Yetməz fncan sayı... 

Şokolad kağızından qəhqəhə çıxsın,

Dişləyim, ruhuma cüt qanad taxsın... 

Uçum-uçum göylərə,

Ömür də Tanrı payı...

...Cənab yeməkpaylayan, 

Hesabı yaz... Oldumu?  

...Bir ömür xərcləmişəm,

Hesabın düz oldumu?

***

Sonunda sevdalıların 

Muradına yetdiyi nağılları söylə mənə...

Arzulardan çay dəmləyim...

Xəyalları film kimi izləyək... 

Deyək-gülək...

Ümidlərin dibçəyinə sevinc göz yaşı tökək... 

Sonra... 

Sonra da çıxaq vüsal şəhərinin 

Ən yüksək nöqtəsinə...

Ordan seyr edək həqiqəti; 

Ayrılığın ulduz –ulduz parladığı zülməti...

***

Ana

Anı yaşamağa qoymayanda

Uşaqlığı itiririk... 

Bircə anda böyüyürük... 

Ata

Ömrü çərçivəyə salanda

Özümüz qırırıq qanadımızı...

Arzularımızın önünə

“qırmızı xətt” çəkirik...

Qardaş

Önümüzdə “qara daş”dısa,

"Zəncirlənmiş Prometey" 

xəyali dostumuz olur...

Bacı

Olmayanda “səbir daşı”mız,

Həmdərdimiz “Kerri bacı”,

Dərdimiz qorxusuz olur...

 ***

Gözünün yaşı söndürər

Yaşam eşqini; ağlama!

Gülüşün gülə döndərər

Ovcundakı dərdini: ağlama! 

Bil ki, 

Ömrə gələn gedəsidir; gülümsə... 

Sev ki,

Sevgi dünyalararası 

Savaşın atəşkəsidir; gülümsə...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.10.2024)

“Həyat əslində riyaziyyat deyil, ədəbiyyatdır. Əgər riyaziyyat olsaydı, hamı eyni düsturla xoşbəxt olardı”, deyir Gülnarə Nasir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” Habil Yaşarın həm yazar, həm pedaqoq Gülnarə Nasirlə müsahibəsini təqdim edir. 

-Gülnarə xanım, siz riyaziyyat müəllimi olmaqla yanaşı, həmçinin, ədəbiyyatla yaşayan birisiniz. Gözəl şeirlərinizlə oxucuların könlünü oxşayır, onları düşündürürsünüz. Bu iki sahə həyatınızda hansı önəmi daşımaqdadır? 

-Öncəliklə verdiyiniz dəyər üçün minnətdaram, Habil bəy. Düşünürəm ki, bu iki sahə arasında fərq bir o qədər də çox deyil, biri digərində özünü ehtiva edir. Ədəbiyyatı mənə ən çox yaxınlaşdıran insanın hiss və duyğularına daha yaxın olmasıdır. Özümüzə hansı peşəni seçməyimizdən asılı olmayaraq ədəbiyyat insana özünü dərk etməyə kömək edir və həyatda yaxşı yaşaması üçün ona bələdçi olur, insanlara özünü başqasının yerinə qoymağı öyrədir, daha sağlam düşüncəli insanların cəmiyyətini formalaşdırır. Yüksək mənəvi keyfiyyətlərə malik olmaq üçün insan daima özünü təkmilləşdirməli, mənfi və müsbət cəhətlərini müəyyənləşdirməli, mənfiləri isə tərk etməlidir. Həyatda mənfi və müsbəti, xeyir və şəri bir-birindən ayırmaq üçün ən mükəmməl köməkçi vasitə ədəbiyyatdır. Riyaziyyat isə həyatda mənə daha çox intizamlı, məsuliyyətli, təmkinli, məntiqli olmağı, hər şeyə ağlın gözü ilə baxmağı, hər şeydə var olan dəqiqliyi və incəliyi görməyi, mənə çətin görünən, ağır gələn bəzi problemlərin əslində bir o qədər də çətin olmadığını və daha sadə və asan üsullarla öhdəsindən gəlməyi aşılayıb.

Həyat əslində riyaziyyat deyil, ədəbiyyatdır. Əgər riyaziyyat olsaydı, hamı eyni düsturla xoşbəxt olardı. Deyəsən həyat daha çox ədəbiyyatdır, ömür də öz hekayəni yazmaq üçün sənə verilən beş-on vərəqdir. Oxucularıma tövsiyyə edərdim ki, o vərəqləri özgələrin düsturları ilə korlamasınlar.

-Valideynlərinizin yazıçı kimi fəaliyyətinizə münasibəti necədir?

-Valideynlərimin yazıçılıq qabiliyyətimə olan münasibəti çox normaldır, hər zaman da layiqli bir şəkildə dəyərləndiriblər. Hətta üz tutduğum, yeridiyim bu yolları olduqca gözəl və təqdirəlayiq hal hesab etdikləri üçün hər zaman mənə arxa-dayaqdırlar.

-Yazarkən çətinlikləriniz olurmu? Əgər olursa nələrdən ibarətdir?

-Çox dərinə enmək, sanballı ədəbiyyat ortaya qoymaq istəyirəm. Bu istəklə əlaqəli bir şey deyil, hiss edirəm ki, bu mənim içimdədir, ortaya çıxmaq istəyir. Bu qızmar günəşin altında dondurma yeməyi arzulamaq kimi bir şeydir, heç kim səni məcbur etmir, sən öz arzunla onu dadmaq istəyirsən. Yazmaq da belədir, amma sıradan, bayağı bir şeylər yazmaq istəmirəm və məncə, insan yaratdığı şeyin möhtəşəm olduğuna hər zaman özü qərar verə bilməz, bir gün minlərlə insan ayaq üstə məni alqılşlayan zaman bəlkə də nə isə möhtəşəm bir şey yaratdığıma inana bilərəm. Bir neçə aydır ki, ədəbiyyatdan bir qədər uzaqlaşmışam. Səbəb, çünki əgər bir insan mükəmməl işləri həyata keçirmək istəyirsə ilk öncə maddi rifaha nail olmalıdır. İstədiyim qədər yaxşı yaza bilmirəm, çünki tarixə keçəcək sətirləri yazmaq üçün istedaddan əlavə minlərlə kitab oxunmalıdır. Bəlkə gələcəkdə heç kimə ədəbiyyat lazım olmadı, amma mən yenə də, nə zamansa dünyanın ən gözəl şah əsərlərindən birini yazacam. Necə deyərlər, general olmaq istəməyən əsgər ola bilməz. Düşünürəm ki, yaza bilmənin cəzası düşünə bilmənin verdiyi əzabdır.

-İnsanlara daha çox nələr nümunə göstərilməlidir?

-Kütlə üçün olan heç bir şey sənət əsəri deyil, sənət min illərdir saraylarda, məktəblərdə və məbədlərdə yaşadı, şahlar, sultanlar, krallar və varlı aristokratlar sənətə dəstək oldu. Sadə və cahil kütlə nadir hallarda əsl sənəti anlaya bilər, onlar çox zaman sənəti və sənətçini cəmiyyətdən sıxışdırıb çıxartmaqla və təhqir etməklə məşğuldur. Bunu kitabxanaların nə qədər az, restoranların isə nə qədər çox olduğu ilə anlaya bilərsiniz. Müasir dövrümüzdə çəkilən və milyonlarla dəyəri olan əksər filmlər sadəcə zibildir, heç bir mənəvi və sənətsal dəyəri yoxdur, yalnız pul qazanmaq məqsədilə çəkilir.

-Oxuduğunuz ilk kitab hansıdır?

-İlk oxuduğum kitablar nağıl kitabları olub. "Vətən qürbətdə qaldı", "Allah yıxan evi qızlar tikər". Şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrini  çox sevirəm.

-Sizcə, müəllifin həyatında sosial medianın rolu nədir?

-Olduqca geniş və maraqlı mövzudur, Habil bəy. Ancaq münasibətimi qısa və lakonik cümlələrlə ifadə etməyə çalışacam. Məncə, məsələ sadəcə sosial media deyil, məsələ həm də yalnızlıqdır. Sosial media yalnız olan insanların başını çox qatır. Bu isə onları gerçək həyatdan qopardır. Bir yazıçını gerçək həyata bağlayan şeylər varsa sosial media onun üçün daha böyük üstünlükdür, çünki gerçək həyatını sosial mediaya daşıyıb daha böyük məşhurluq əldə edə bilər. Məsələn, əyləndiyi məkanları, gəzdiyi yerləri, sevdiyi insanlarla olan xatirələri paylaşa bilər və bununla daha böyük məşhurluq qazana bilər. Şəxsən söhbət məndən gedirsə mənə görə insanların fikrini bilmək daha da motivasiya olur, etiraf edim ki, hələ tərif yazılanda, bəyəniləndə daha yaxşı yazmaq, daha çox oxumaq və inkişaf etmək istəyirəm.

-Daha çox tarixi məkanları sevirsiniz, ya müasir?

-Tarixi çox sevdiyim üçün tarix qoxan yerləri, tarixi interyerləri ziyarət etməyi çox sevirəm.

-Gələcək planlarınız haqda məlumat verə bilərsinizmi?

-Planlaşdırmanı sevmirəm. Qələmi ədəbiyyatın fərqli janrlarında da sınamağı düşünürəm. İnşallah ilk kitabımı da nəşr etdirmək niyyətindəyəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.10.2024)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Varis çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının önəmli nümayəndələrindən biridir. Onun əsərləri, xüsusilə triller janrında yazdıqları, oxucuları sirli hadisələrin mərkəzinə çəkməyi bacarır. Varis, yazdığı hər bir kitabda insanın daxili dünyasını, keçmişin izlərini və zamanın axışını ustalıqla əks etdirir.

"Qızıl Cib Saatı" romanı da bu cəhətdən istisna deyil. Əsərin mərkəzində bir hadisə  və onun açılması yönündə sirli hadisələr dayanır. Qızıl cib saatı burada yalnız bir obyekt deyil; zamanın simvolu, keçmişin izlərinin və insan talelərinin birləşdiyi məkandır. Bu saatın ətrafında dövr edən hadisələr, yalnız bir cinayətin açılmasından ibarət deyil, eyni zamanda insanların daxili konfliktlərini, seçimlərini və həyatlarının kəsişmələrini əks etdirir.

Roman, zamanın keçməsi ilə insan psixologiyasında baş verən dəyişiklikləri, unudulmuş xatirələri və həyatın acı reallıqlarını ələ alır. Yazıçı yalnız cinayəti deyil, eyni zamanda insan münasibətlərini, unudulmuş sevgiləri və keçmişdəki seçimlərin nəticələrini araşdırır. Varis, bu əsərdə oxucunu düşünməyə, özünü personajların yerində görməyə və zamanın ağırlığını hiss etməyə dəvət edir.

Təhlil

1. Mövzular:

Zamanın Qavranılması: Romanda zamanın dəyəri, insanın zamanla münasibəti və onun həyatdakı rolu geniş müzakirə edilir. Cib saatı, zamanın axını ilə bağlı simvolik bir elementdir.

Mənəvi Dəyərlər: Əsərdə insanlar arasındakı münasibətlər, dostluq, sevgi və xəyanət kimi mənəvi dəyərlər tədqiq edilir.

2. Xarakterlər:

Romanın qəhrəmanları, müxtəlif insan psixologiyalarını təmsil edərək, oxucuda dərin düşüncələr yaradır. Onların daxili konfliktləri və seçimləri, insanın həyatda qarşılaşdığı dilemmləri əks etdirir.

3. Sosial Tənqid:

Roman, cəmiyyətin müasir problemlərinə toxunur. İnsanın cəmiyyətdəki yeri, maddi dəyərlərin ön planda olması, insanlığa olan inamın azalması kimi mövzular ələ alınır.

4. Süjetin İnkişafı:

Süjetin gedişi, qəhrəmanların daxili mübarizələrini və zamanla bağlı düşüncələrini əks etdirərək, oxucunu düşünməyə vadar edir.

Bu əsər 100 illik dövrdə erməni məsələsini çözür. Sırf tarixi xronologiya var burda, 1914-cü il 1-ci dünya müharibəsi, Van çevrilişi, 1918-ci il Bakıda ermənilərin törətdiyi soyqırım, 1993-cü ildə Kəlbəcərin işğalı. Tarixi mənbələr, istinadlar, iqtibaslar boldur. 

5. Simvolizm:

Qızıl cib saatı simvolik bir element olaraq, zamanın keçməsi və insanın bu zaman içindəki mübarizəsini təmsil edir.

Təhlilin sonunda, "Qızıl Cib Saatı" romanının bir cəhəti daha diqqətçəkəndir: hər bir sirrin, açılmadığı müddətdə, insanın ruhunda necə ağır bir yük yarada biləcəyidir. “Qızıl Cib Saatı", dərin fəlsəfi məzmunu ilə oxucunu düşündürən bir əsərdir. Roman, insanın daxili aləminin, zamanın və cəmiyyətin mənzərəsini ortaya qoyaraq, insan təbiətinin mürəkkəbliyini vurğulayır.

Varis bu əsərlə oxucularına yalnız bir tarixi triller təqdim etmir, eyni zamanda insanın daxili dünyasına, zamanın keçidinə və keçmişin izlərinə dair dərin düşünməyə imkan tanıyır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.10.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

SUAL

Bəzən həyat

üzərimə yeriyir.

O zaman

özümü sözlə ovuduram.

Taleyimin əzablarını

beləcə unuduram. (Rəsmiyyə Sabir)

Əziz Rəsmiyyə xanım, həyata tərif verilsəydi, Sizin tərifiniz necə olardı?

 CAVAB

Həyat - insanın müəyyən zaman ərzində yaşantılarıdır, iki nöqtə – olumla ölüm arasındakı ömür xəttidir. Bu yaşantıların arasında xoş gün də var, pis gün də, kədər də var, sevinc də, xoşbəxtlik də var, bədbəxtlik də... Fikrimcə, biz doğularkən taleyimiz alnımıza yazılır. Biz qədərdən istəsək də qaça bilmirik. Bir şeirimdə yazmışdım ki:

Bu tale baş alıb gedir,

Məni də sürüyür, anam.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi yazar Urmiyadan Əli Rəştbərdir.

Əli Rəştbər

Urmiya

URMİYA-GÖYÇƏ

Ömürlük mənimdir, ata bilmərəm,

Onsuz məzarda da yata bilmərəm,

Cənnətdə də qərar tuta bilmərəm,

Bu hayat baxçamda açandan qönçə,

Bir gözüm Urmiya bir gözüm Göyçə.

Vətənsiz yaşamaq haramdır haram,

Xoş günü xoş günüm yarası yaram,

Heç zaman özümdən ayıranmaram,

Ortadan ürəyim süngüyə keçə,

Bir gözüm Urmiya bir gözüm Göyçə.

Göy üzündən baxan ey ulu Rəhman!

Parça-parça olmuş can Azərbaycan!

Olarmı bir ata övladlarından_

Bəzisin ayıra bəzisin seçə?!

Bir gözüm Urmiya bir gözüm Göyçə.

Bu yerlər vətənim Qayıbdır adım,

Zikrimdir adları hər addım-addım,

Bunların eşqiylə yazıb yaratdım,

Vermədim ömrümü bir anlıq heçə,

Bir gözüm Urmiya bir gözüm Göyçə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.10.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

1.

Əgər sizin hipertoniyanız, şəkəriniz, osteoxondrozunuz, maşınınız, mənziliniz, bağınız və veriləsi alimentiniz yoxdursa, demək, siz hələ gəncsiniz və hər şey hələ qabaqdadır. 

2

Dayısı və regionu hesabına yükəsk karyera əldə etmiş nazir Mazanov barədə  “Mazanovun nailiyyətləri” adlı kitab çapdan çıxıb. Kitab ağ vərəqlərdən ibarətdir.

3.

Güclü külək evlərin damlarını qoparır, ağacları aşırırdı. Sovet kəşfiyyatçısı Ştirlis düşündü ki, deyəsən külək başlayacaq. 

4.

“Neftçi” rəhbərliyi yerli məşqçiləri bəyənmir, əcnəbilər də gəlib klubu lap bərbad vəziyyətə salır. Roman Qriqorçuk da belə getdi. 

Bəlkə rəhbərlik “Neftçi” yə məşqçilik etməyə yadplanetli gətirsin?

5.

İcra başçısı müavininə:

-Bu camaat hardan bilir ki, bizim şəhərdə korrupsiya var? 

-Necə hardan, cənab başçı? Mətbuatdan.

-Dərhal məsələyə son qoyulsun!

-Oldu, cənab başçı. Demək, sabahdan korrupsiaya ilə mübarizəyə başlayırıq, eləmi?

-Korrusiyaya qarşı niyə? Mətbuata qarşı! 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.10.2024)