Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsəsrlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

 

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

 

Çox sevindirici haldır ki, bu günlərdə “Everest” nəşriyyatında müəllifin “Seçmələrin seçməsi-qranulalar” adlı kitabı da işıq üzü görmüşdür.

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

 

1.

Başqasının üzərinə kölgə salmaq istəyən göy qübbəsinin altına girən Atlant kimi gün işığının altına girib onu çiyinlərinə almalıdır.

2.

Həyatda görmədiklərimiz qaldımı?! Satqın dostlardan kişi düşmənlərə qədər hər kəsi gördük.

3.

“...Gözündən görürəm, bu dost itəcək. Yalın ayağıma batmaq istəyib Yolun ortasında tikan bitəcək – İzindən görürəm, bu dost itəcək.”

4.

“Yolla gedən olmasa, bilinməz, Bilinməz gəlir bu yol, ya gedir?! Bir dünyaya sal məni, İlahi, İki üstəgəl iki beş edir.”

5.

Kiplinq: “Şərq Şərqdir, Qərb Qərbdir və onlar heç zaman birləşməyəcəklər.” Bu misralar ilə başlayan balladasının sonunda Kiplinq qərbli və şərqli iki sevgilini onların faciəli məhvindən sonra birləşdirir. Bir ballada boyda huşsuzluq böyük bir dünyanın hər şeyə rəğmən bütövlüyünün etirafına dönür.

6.

“Ölən öldü, gedən getdi, qalan – heç... Bacarırsan bu qıl körpü – gəl, keç. Üç alma var, öz payına birin seç, Hər şey bitir bu dünyada beləcə, Bu da sənə min bir gecə...”

7.

Rəsul Rzanın “Mənim fikrimcə...” kitabına cavab olaraq Məmməd Rahim “Xalqın istəyincə” kitabını yazdı. Amma farslar demiş, “an koca, in koca?” Cavidin “İblis” pyesinə Səməd Vurğun “İnsan” pyesini cavab kimi yazdı. Yenə də o fars deyimi yada düşür. Cavab kimi yazanda alınmır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.10.2024)

 

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

 

 

NƏSR

 

 

ELÇİN,

Xalq yazıçısı

 

 

PARİSDƏ AVTOMOBİL QƏZASI

(Hekayə)

 

Ş ə h r ə b a n u x a n ı m: Hatəmxan ağa və Şəhrəbanu xanım ölmüş imişlər ki, bir firəng Şahbazı tovlaşdırıb Parisə apara!..

M ü s y ö J o r d a n: Dimaj Paris!.. Mon diyö!.. Mon diyo.

           (M.F.Axundov, «Hekayəti Müsyö Jordan həkimi-nəbatat və Dərviş Məstəli Şah cadukuni-məşhur»)

 

I

Kərim müəllim qarışıq yuxu görürdü, çoxdan ölüb getmiş adamlar idi, özü də atası, anası, yaxın adamları deyildi, köhnə qonşuları idi, iyirmi beş il bundan əvvəlki məktəb direktoru idi, arvadının uzaq qohumları idi, Nuridənin əvvəlki ərlərindən biri idi, hamı bir yerə yığışıb qarpız yeyirdi və o qarpız o qədər böyük idi ki, hər dilimi bir qayıq boyda və həmin çoxdan ölüb getmiş adamlar çıxıb bu dilimlərin üstündə oturmuşdular, əlləri ilə qarpızdan böyük-böyük parçalar qoparırdılar, əlləri, ayaqları qarpızın suyuna bulaşa-bulaşa yeyirdilər; qarpız qıpqırmızı idi və Kərim müəllim yuxuda bu al qırmızıya baxa-baxa hiss etdi ki, kimsə güllə atır, güllənin səsini eşitdi, sonra güllənin səsini bir də eşitdi və gözlərini açdı, başa düşdü ki, yuxu görürdü, amma yenə güllə səsi eşitdi, dikəlib yerində oturdu və yenə də açıq-aşkar güllə səsi eşidəndə cəld yerindən qalxıb pəncərənin qabağına gəldi.

Kərim müəllimgilin yaşadığı ikimərtəbəli qədim binanın qabağında balaca bir bağ var idi, səhər tezdən təqaüdçülər girəcəkdəki köşkdən qəzet alıb bu bağda oturub oxuyurdu, sonra analar, nənələr, dayələr bu bağa uşaq gətirirdi və uşaq arabaları skamyaların qabağında pianino dilləri kimi yan-yana düzülürdü, günortadan sonra yenə təqaüdçülər bu bağa yığışıb nərd və domino oynayırdı, sonra da gecə düşürdü, bu bağ da kimsəsizləyirdi, sakitlik çökürdü, sonra səhər açılırdı və hər şey eynilə təkrar olunurdu.

Kərim müəllim pəncərədən həmin bağa baxdı və gördü ki, bir nəfər əlində tüfəng tutub nişan alır, o birisi də onun yanında dayanıb, əllərində iri əlcəklər var və doğrusu, Kərim müəllim əvvəlcə qorxdu, çünki ömründə birinci dəfə idi ki, qarşısında əli tüfəngli adam dayanmışdı və bu adam hələ səhərin gözü açılmamış nişan alırdı, atırdı; sonra Kərim müəllimə elə gəldi ki, kino çəkirlər, çünki bir dəfə – on il bundan əvvəl bu bağda kino çəkmişdilər, amma indi bütün bağda, ətrafdakı küçələrdə bu iki nəfərdən başqa heç kim yox idi, təkcə bağın aşağı başında, bu iki nəfərdən bir az aralıda, küçədə balaca bir furqon maşını dayanmışdı; kim idi bunlar, oğru idilər?

Tüfəngilə nişan alan adam yenə atdı və bu dəfə Kərim müəllim güllə səsi ilə bərabər bir it zingiltisi də eşitdi və gördü ki, iri əlcəklər geymiş adam qaça-qaça zeytun ağaclarına tərəf getdi və zeytun ağaclarının dibində yerə sərilib zingildəyən bir itin qulaqlarından yapışdı, iki əli ilə də iti yerdən qaldırdı, aparıb maşının furqonuna atdı.

Kərim müəllim başa düşdü ki, bu iki nəfər şəhəri yurdsuz-yuvasız, xəstə itlərdən təmizləyir, yəqin Bakının sanitariya idarəsindəndilər, amma, hər halda, yurdsuz-yuvasız da olsa, xəstə də olsa, səhərin gözü açılmamış bu yazıq itləri beləcə vurmaq Kərim müəllimə pis təsir elədi, hətta pəncərədən qışqırıb bu tüfəngli və əlcəkli adamlara bir-iki söz demək istədi, amma sonra fikirləşdi ki, dünyada hərə bir peşə sahibidi və it vurmaq da bunların peşəsidi, sonra burasını da fikirləşdi ki, çox ola bilsin ki, həmin o tüfənglinin atdığı güllə qurğuşun deyil, yuxu dərmanıdı və itləri yuxuladıb götürüb aparırlar. Həmin iki nəfər bir az da bağın o tərəfinə-bu tərəfinə baxdı, diqqətlə baxdı, hətta Kərim müəllim o tüfənglinin də, əlcəklinin də gözlərində uzaqdan-uzağa bir hərislik sezdi və fikirləşdi ki, yəqin bu iki nəfər əmək haqqını gətirdikləri itlərin sayına görə alırlar; sonra əlcəkli əlcəyini çıxartdı, tüfəngli tüfəngini maşının kabinəsinə qoydu və ikisi də maşına oturub sürüb getdilər.

Kərim müəllim bir müddət də pəncərənin qabağında dayanıb bağa baxdı, qarşıdakı ikimərtəbəli, üçmərtəbəli binalara baxdı: hamı yatmışdı, təzəcə açılan həmin avqust səhəri hələ heç kim yuxudan durmamışdı, bağın qabağında, küçələrin kəsişdiyi tindəki meyvə-tərəvəz köşkü də boş və adamsız idi, qarpızlar köşkün yanındakı böyük dəmir qəfəsə yığılmışdı və qəfəsin qapısında da iri dəmir qıfıl var idi.

Birdən Kərim müəllimə elə gəldi ki, bu qarpızlar dustaqdı, bu qarpızları o dəmir qəfəs içində həbsə salıblar və Kərim müəllimin özünün ağlına gələn bu fikirdən xoşu gəlmədi, çünki Kərim müəllim boş-boş danışmağı və boş-boş şeylər fikirləşməyi xoşlamırdı. Əsnəyə-əsnəyə tüklü sinəsini qaşıdı və fikirləşdi ki, necə olub ki, atılan güllələrin səsinə heç kim yuxudan oyanmayıb?

Kərim müəllim bu binalarda yaşayan adamların hamısını tanıyırdı, rastlaşanda kimisilə dayanıb hal-əhval tuturdu, kimisilə elə-eləcə salamlaşıb keçirdi, kimisini də, xüsusən sonradan köçüb gələnləri kənardan-kənara tanıyırdı, amma hamısını tanıyırdı, çünki Kərim müəllim indi yaşadığı bu mənzildə anadan olmuşdu, ömründə heç vaxt başqa yerdə yaşamamışdı, yalnız bir dəfə – on yeddi il bundan əvvəl ailəsini yayda bir aylığa Nalçikə aparmışdı, bir dəfə də doqquz il bundan əvvəl on iki günlüyə Şuşa sanatoriyasına getmişdi.

Kərim müəllim gözlərini bağdan çəkib otağın divarından asdıqları saata baxdı – bu divar saatını pedaqoji fəaliyyətinin otuz illiyi münasibətilə məktəbdən Kərim müəllimə hədiyyə vermişdilər və əslində bu hədiyyə Kərim müəllimin bütün həyatında yeganə təltifi idi – saat altıya iyirmi dəqiqə qalmışdı və Kərim müəllim başa düşdü ki, təzədən yerinə girməyinin mənası yoxdur, asta addımlarla mətbəxə tərəf getdi.

Kərim müəllimgilin iki otağı, şüşəbəndi, mətbəxi var idi və Kərim müəllim ikinci otaqdan keçəndə bir anlıq yerində donub qaldı: Şərqiyyənin çarpayısının yanında, özünün balaca taxta çarpayısında uzanmış körpə oyaq idi, gözlərini açıb dinməz-söyləməz Kərim müəllimə baxırdı. Birinci dəfə idi ki, bu körpəni beləcə dinməz-söyləməz və beləcə də ciddi görürdü.

Şərqiyyə Kərim müəllimin böyük qızı idi və bu körpə də Şərqiyyənin oğlu idi, yəni Kərim müəllimin nəvəsi idi və yaman da ağlağan idi. Körpə altı ay idi ki, dünyaya gəlmişdi və bu altı ayda elə bir gün olmamışdı ki, oyaq vaxtı ağlamasın. Indi bu körpəni beləcə oyaq və ağlamayan, ciddi görəndə Kərim müəllim əslində bir balaca həyəcanlandı da: bu necə səhər idi belə, açılırdı?

Kərim müəllim təbii ki, dindar deyildi, taleyə-filana da inanmırdı, amma, hər halda, həmin avqust günü səhərin gözü açılmamış həmin tüfəng əhvalatı, qarpızları dustaqlar kimi hiss eləməyi və indi də bu uşağın yatmayıb beləcə diqqətlə Kərim müəllimə baxmağı kişinin ürəyində nəsə bir nigarançılıq yaratdı. Kərim müəllim mətbəxdə qazı yandırdı, çayniki doldurub qazın üstünə qoydu və eləcə asta addımlarla da yatdığı otağa qayıdıb geyinməyə başladı. Kərim müəllimin arvadı Zəhra da, ikinci qızı Züleyxa da, oğlu Hamlet da yatmışdılar və düzdür, bu dəfə Kərim müəllim yuxudan çox erkən durmuşdu, amma, onsuz da, bu evdə Kərim müəllimdən tez duran yox idi, həmişə saat yeddiyə on beş dəqiqə qalmış ayaq üstə olurdu, kostyumunu şotkalayırdı, ayaqqabısını boya ilə silirdi, hələ evin camaatı durmamış gedib gündəlik çörəyi, kefiri, smetanı, qəzetləri alıb gətirirdi, bundan sonra səhər yeməyini yeyib məktəbə gedirdi; ümumiyyətlə, bu evin bazarlıq işləri ta qədim çağlardan Kərim müəllimə baxırdı. Kərim müəllim orta siniflərdə coğrafiya dərsi deyirdi və indi yay tətilində idi, məktəbə getməyəcəkdi, amma yenə də otuz beş illik adəti üzrə, göy zənbili götürüb eləcə asta addımlarla da evdən çıxıb küçəyə düşdü; körpə də bayaqkı ciddi gözləri ilə Kərim müəllimi bayıra yola saldı.

Şəhər tamam bomboş idi, təkcə süpürgəçi kişi küçəni süpürürdü və Kərim müəllimi görəndə ehtiramla salam verdi, Kərim müəllim də süpürgəçinin salamını aldı və yoluna davam elədi. Bu süpürgəçi neçə illər idi ki, səhərlər bu küçəni, bağı süpürüb təmizləyirdi və Allahın hər verən günü Kərim müəllim onun gördüyü birinci adam olurdu.

Əlbəttə, dükanlar, qəzet köşkləri hələ bağlı idi və Kərim müəllim əlindəki boş göy zənbili yellədə-yellədə Dənizkənarı bulvara tərəf getdi və beləcə bomboş küçələrlə addımladıqca Kərim müəllimə elə gəldi ki, elə bil, tanımadığı, görmədiyi bir şəhərdədir; düzdür, Kərim müəllim dünyadakı şəhərlərin, ən azı, doxsan faizinin adını əzbər bilirdi və Bakının da bütün küçələrini, dalanlarını, hətta ayrı-ayrı binalarını da (mikrorayonlardan başqa) yaxşı tanıyırdı, amma olan budur ki, həmin avqust günü – şənbə idi – sübh tezdən Bakının bomboş küçələri ilə addımladıqca Kərim müəllimə elə gəldi ki, tanımadığı, görmədiyi bir şəhərdədir və bu şəhərin sakinləri də yalnız küçələri təmizləyən süpürgəçilərdən ibarətdir.

Məktəbdə uşaqlar Kərim müəllimə «Zənbil» təxəllüsü vermişdilər, çünki uşaqlar qorxduqları, ehtiyat etdikləri Kərim müəllimə şəhərdə təsadüfən rast gələndə həmişə əlində zənbil olardı, ya ət dükanının qabağında növbəyə durardı, ya yumurta alardı, ya da ki, başqa bir şey alardı, sonra uşaqlar sinifdən sinfə keçdikcə, məktəbi qurtardıqca və yenidən məktəbə daxil olduqca fikir verdilər ki, bu zənbil həmişə göy rəngdə olur və təxəllüsün əvvəlinə «Göy» sözünü də əlavə etdilər, yəni ki, Kərim müəllim Göy Zənbil, sonra uşaqlar həmin təxəllüsün də əvvəlinə «Köhnə» sözünü əlavə elədilər, yəni ki, Kərim müəllim Köhnə Göy Zənbil: Bu təxəllüsün sorağı Kərim müəllimin özünə də gəlib çatmışdı və Kərim müəllimi qətiyyən narahat eləməmişdi, acıqlandırmamışdı, çünki Kərim müəllim fikirləşmişdi ki, eybi yox, özləri böyüyüb əllərinə zənbil alanda başa düşərlər. Intəhası bir iş vardı və Kərim müəllimin də həmin işdən xəbəri yox idi ki, müəllimlər də öz aralarında Kərim müəllimi həmişə Köhnə Göy Zənbil deyə çağırırdılar (özündən çəkindikləri üçün yanında, təbii ki, belə demirdilər).

Dənizkənarı bulvar da bomboş idi, Kərim müəllimdən başqa kimsə yox idi, amma çoxlu qağayı var idi və quşlar sahil boyu dənizin üstü ilə uçurdu, hərdən aşağı enib dimdiyini suya vururdu və quşların qurultusu-qaqqıltısı bulvarın o kimsəsizliyi içində elə aydın, elə dəqiq eşidilirdi ki, elə bil, adi qurultu-qaqqıltı deyildi, elə bil, quşlar nə isə deyirdilər, danışırdılar; amma Kərim müəllim xəyal aləminə qapılan adamlardan deyildi və bu dəm dükanda smetanın olub-olmayacağı məsələsi Kərim müəllimi qağayıların deyib-danışmasından qat-qat artıq maraqlandırırdı; sonra Kərim müəllim bu quşlara, daha doğrusu, şəhərin sanitariya idarələrinə hirsləndi, çünki fikir vermirdilər, şəhərin bütün çirkabı dənizə tökülürdü, buna görə də qağayılar gəlib burda özlərinə yem axtarırdı.

Kərim müəllim əlindəki boş zənbili yellədə-yellədə sahil boyu addımladıqca qərara aldı ki, bu gün, ya da sabah şəhərin sanitariya vəziyyəti barədə Bakı Sovetinə məktub yazacaq və həmin məktubun ilk cümlələrini fikrində yazmağa başladı və bu zaman bayaqkı tüfəng atan və it daşıyan o iki nəfər yadına düşdü, sonra da gözlərini açıb dinməz-söyləməz baxan o uşaq yadına düşdü.

Şərqiyyənin əri Salman fizika ilə məşğul olurdu, deyirdilər ki, istedadlı alimdir, amma istedad nə ev idi, nə pul idi, nə də maşın idi: Salman da Kərim müəllimgillə bir yerdə olurdu və əgər, doğrudan da, dünyada bəxt deyilən bir şey vardısa, Şərqiyyənin bəxti gətirməmişdi; düzdü, Salman içən, gəzən, deyinən adam deyildi, səhər çıxıb gedirdi işə, bir də axşam gəlirdi, şənbə, bazar günləri də Şərqiyyəni kinoya aparırdı, bulvarda gəzməyə aparırdı, hətta bir dəfə Şüvəlana, gülçülük sovxozuna da aparmışdı, amma Salmanın əynindəki kostyumdan başqa heç nəyi və məktəbi qurtarandan sonra Qarabağda kənddə qoyub gəldiyi qohumlarından savayı heç kimi yox idi. Şərqiyyə iki il bundan əvvəl – necə tapışdılar, harda tanış oldular, Allah bilir – Salmana ərə getmişdi, çünki ... (Kərim müəllim bulvarda gəzə-gəzə bir-iki dəfə öskürdü) çünki Şərqiyyəni alan yox idi.

Salman indi Bakıda deyildi. Parisdə idi.

Salmanın işlədiyi institutun Fransa alimləri ilə əlaqəsi var idi və Salmanı təcrübə keçməkdən ötrü altı ay müddətinə Parisə göndərmişdilər, sonra Parisdən bir fransız alimi altı ay müddətinə Bakıya gələcəkdi. Kərim müəllim başa düşürdü ki, əgər Salman fərqli olmasaydı, Parisə göndərməzdilər, amma Salman o qədər qaradinməz, həmişə sükut içində olan bir adam idi ki, kürəkəninin Parisə getməyi Kərim müəllimgilin ailəsində elə mühüm bir hadisə olmadı.

Həmin avqust səhəri, boş göy zənbili yellədə-yellədə sahil boyu addımladıqca birdən-birə, nədənsə, Salmanın Parisdə olmağı, o uzaq, böyük və yad şəhərdə yaşaması Kərim müəllimə qəribə gəldi və Kərim müəllim ürəyindəki bu hissin şövqü ilə bir anlıq ayaq saxladı, qıpqırmızı qızarmış üfüqə baxdı və üfüqün beləcə qırmızılığı, göyün tərtəmizliyi və maviliyi, dənizin beləcə sakitliyi və genişliyi, hətta qağayıların sahil boyu uçuşması, quruldayıb-qaqqıldaması Kərim müəllimin xoşuna gəldi, Kərim müəllim bu təbiət mənzərəsini bəyəndi.

Bulvarda ləngidiyi üçün dükanlarda növbəyə durası oldu, meyvə-tərəvəz köşkünün yanından ötəndə bu qərara gəldi ki, bir dənə də qarpız alsın və bir xeyli müddət seçib yaxşı bir Zirə qarpızı aldı, sonra qəzet köşkündə də növbəyə durub radio və televiziya proqramını, təzə qəzetləri aldı və buna görə də evə həmişəkindən gec gəldi.

Qapını Nuridə xanım açdı və Kərim müəllim Nuridə xanımı səhər-səhər öz evlərində görəndə, Nuridə xanımın ciddi sifətinə baxanda başa düşdü ki, nəsə bir hadisə baş verib.

Nuridə xanım Kərim müəllimin böyük bacısı idi və Azərbaycanda ilk qadın idman müəllimlərindən biri idi, həyət tərəfdən Kərim müəllimgillə üzbəüz binada yaşayırdı.

Bir əlində yekə Zirə qarpızı, o biri əlində də göy zənbil tutmuş Kərim müəllim gözlərini bacısının həmişəki kimi pudralanmış-boyalanmış səliqəli sifətindən çəkmədən soruşdu:

– Nə olub?

Nuridə xanım kişi səsi kimi yoğunlaşmış səsi ilə:

– Heç nə, – dedi. – Qorxma, keç içəri.

Kərim müəllim içəri girdi, Zəhranı da, Züleyxanı da, Hamleti də otaqda ayaq üstə durmuş gördü, Şərqiyyə də evdə idi, körpəsinin yanında oturub başını aşağı dikmişdi və deyəsən, yavaş-yavaş ağlayırdı, amma, hər halda, evdəkilərin hamısını beləcə salamat görməyi Kərim müəllimi bir balaca sakitləşdirdi və Kərim müəllim fikirləşdi ki, bəlkə Abdulla ölüb? Amma Nuridə xanımın həmişəki zəhmi nəsə başqa şeydən xəbər verirdi və Nuridə xanım əri ölmüş arvada oxşamırdı.

– Salman avtomobil qəzasına düşüb. – Bunu Nuridə xanım dedi və Şərqiyyə daha da için-için ağlamağa başladı.

– Salman gəlib bəyəm Parisdən? – Bunu da Kərim müəllim soruşdu.

Nuridə xanım zəndlə qardaşının gözlərinin içinə baxdı:

– Bəyəm Parisdə maşın-zad yoxdu?

Nuridə xanım özündən iki yaş kiçik qardaşı ilə həmişə fəxr edirdi və həmişə də Kərim müəllimi əri Abdullaya nümunə gətirirdi, amma hərdən elə olurdu ki, iti və sərt baxışlarını qardaşının da gözlərinin içinə sancırdı və bu zaman Kərim müəllim elə bil ki, öz şagirdlərindən biri olub özünü itirirdi; sonra Nuridə xanım əlində tutduğu teleqramı qardaşına uzatdı və Kərim müəllim teleqramı alıb pəncərənin qabağına keçdi ki, işıq yaxşı düşsün və oxumağa başladı: doğrudan da, teleqramda yazmışdılar ki, Salman Parisdə avtomobil qəzasına düşüb, indi xəstəxanadadı, amma burasını da yazmışdılar ki, həyatı üçün təhlükəli bir şey yoxdur.

– Nə olsun? – dedi Kərim müəllim. – Yazıblar ki, həyatı üçün təhlükə-zad yoxdu. Parisin həkimlərinin əlində Salmanı sağaltmaq su içmək kimi, zad kimi, bir şeydi.

Qəribə idi, bir az bundan əvvəl Nuridə xanım da Zəhraya eyni sözləri demişdi. Zəhra bu teleqramı alanda Kərim müəllim bulvarda gəzə-gəzə fikrən Bakı Sovetinə məktub yazırdı. Və Zəhra uzun-uzun illər boyu adət etdiyi günlərin eyniliyi bir balaca pozulan kimi, yəni nəsə gözlənilməz bir xəbər gələndə, yaxud əvvəldən nəzərdə tutulmamış bir hadisə baş verəndə o saat özünü itirirdi, bilmirdi ki, nə eləsin, sonra telefonun dəstəyini götürüb Nuridə xanıma zəng elədi, çünki yenə də özünü itirmişdi, teleqramı telefonla oxudu və Nuridə xanım da hər günkü səhər idmanı yarımçıq kəsildi deyə, narazılıqla eyni sözləri dedi: «Nə olsun? Özləri yazırlar ki, təhlükəli bir şey yoxdur. Parisin həkimlərindən arxayın ol, Salmanın görmədiyi günlərdi, əvvəlkindən yaxşı düzəldəcəklər onu». Sonra Nuridə xanım yenə səhər idmanını davam etdirdi, amma bu dəfə özü səhər idmanını yarımçıq kəsib təzədən Zəhraya zəng elədi: « – Bir də oxu o teleqramı» – dedi, sonra da tələsik geyinib qardaşıgilə gəldi; indi Kərim müəllim də əvvəlcə eyni sözləri dedi. Nuridə xanım keçib otaqdakı yeganə yumşaq kürsüdə oturdu və dedi:

– Dalını oxu.

Kərim müəllim teleqramın ardını oxumağa başladı: yazırdılar ki, Salmanın yaxın qohumlarından biri Parisə gələ bilər və o avtomobildə ki, Salman qəzaya uğramışdı, həmin avtomobilin mənsub olduğu şirkət bütün xərcləri öz boynuna götürür. Kərim müəllim bu sözləri oxuyandan sonra yenə də bacısına baxdı, əvvəlcə bilmədi ki, bu xəbərə necə münasibət bəsləsin, sonra hirsləndi:

– Həyasızlığa bir bax, e! Durduğu yerdə kişini salırlar xəstəxanaya, sonra da pul təklif edirlər.

Düzdü, Kərim müəllim bu sözləri dedi, amma burasını da hiss etdi ki, bu sözlər, beləcə hirslənməyi heç kimə təsir etmədi, sonra Kərim müəllimin gözləri balaca taxta çarpayısında uzanmış körpəyə sataşdı: uşağın gözləri açıq idi, amma ağlamırdı və Kərim müəllim az qaldı soruşsun ki, buna nə olub belə, niyə ağlamır? Amma heç nə soruşmadı və Şərqiyyəyə baxdı: Şərqiyyə xısın-xısın ağlayırdı, tez-tez burnunu çəkirdi, amma heç nə demirdi, dinib-danışmırdı və Kərim müəllim fikirləşdi ki, doğru deyiblər ki, ər ilə arvadın torpağı bir yerdən götürülüb, çünki Şərqiyyə də əri kimi qaragün idi.

Nuridə xanım Kərim müəllimin Şərqiyyəyə baxdığını görüb:

– Yox, Şərqiyyə gedə bilməz. – dedi. – Əlində südəmər körpəsi var.

Züleyxa tələsik dedi:

– Hə, Şərqiyyə gedə bilməz. Mən getsəm yaxşıdı, nə lazımdı eləyərəm orda!

Şərqiyyə daha da bərkdən ağladı; ona görə yox ki, Parisə gedə bilmir, südəmər körpəsi var, uşaq da yaman ağlağandır, ona görə ki, hamı və o cümlədən Şərqiyyə də yaxşı bilirdi ki, Züleyxanın Salmandan zəhləsi gedir və bacısının Salman kimi yöndəmsiz, geyimsiz-kecimsiz, dilsiz-ağızsız bir adama ərə getdiyi üçün öz rəfiqələrindən utanır.

Hamlet Züleyxanın sözlərindən incidi və şüşəbəndin açıq pəncərəsinin qabağına gedib arxasını evdəkilərə çevirdi; Hamlet yaşca Şərqiyyədən də, Züleyxadan da böyük idi, amma evdə onu böyük yerinə qoyan yox idi və Hamletin də belə bir münasibətə etirazı ondan ibarət olurdu ki, inciyib küsürdü.

Nuridə xanım dedi:

– Böyük olan yerdə kiçik danışmaz. Biz, – Nuridə xanım əli ilə Kərim müəllimi göstərdi – o rəhmətliklərin yanında cınqırımızı çıxarmazdıq.

Nuridə xanım çoxdan vəfat etmiş valideynlərini nəzərdə tuturdu və doğrusu, Nuridə xanım valideynləri və özləri ilə əlaqədar o qədər cürbəcür misallar çəkirdi, xatirələr danışırdı ki, Kərim müəllim daha atasını da, anasını da həqiqətdə olduqları kimi yox, Nuridə xanımın misallarındakı, xatirələrindəki kimi təsəvvür edirdi. Züleyxa acıqla bibisinə baxdı, çünki Züleyxa özünü bu evdə hamıdan ağıllı və diribaş hesab edirdi və indi də yaxşı başa düşürdü ki, Nuridə xanım özü fürsətdən istifadə edib Parisə getmək istəyir.

Hamlet şüşəbəndin açıq pəncərəsinin qabağından otağın ortasına gəldi və bibisinə baxdı, atasına, anasına baxdı, Züleyxaya, Şərqiyyəyə baxdı, hətta balaca taxta çarpayısına uzanıb əllərini gözlərinin qabağında oynadan və diqqətlə əllərinə baxa-baxa səsini də çıxartmayan körpəyə baxdı və yanıb yaxıla-yaxıla: – Hər yerdə mənim hörmətim var, bircə bu evdən başqa! – dedi, bir balaca qəhərləndi və sürətlə gedib bayır qapısını açdı və ardınca da qapını çırpdı.

Kərim müəllim cavanlıq çağlarında teatra gedib «Hamlet»ə baxmışdı və o unudulmaz tamaşanın təsiri ilə yeganə oğlunun adını Hamlet qoymuşdu və indi Nuridə xanım açıq-aşkar bir rişxəndlə qardaşı oğlunun ardınca baxdı, çünki Hamletin yaşı otuz beşi keçmişdi, amma hələ də bir sənət sahibi deyildi, hələ də orta məktəb şagirdi kimi, gələcək üçün cürbəcür planlar qururdu, gah ssenari yazırdı və gecə-gündüz bu ssenarinin eşqi ilə yaşayırdı, gah gedib aeroportda işə düzəlirdi və məşhur gömrükxanaçı olmaq eşqilə yaşamağa başlayırdı, gah da səhərdən axşamacan kitabxanada oturub filosofların, xüsusən Feyerbaxla Hegelin əsərlərini oxuyurdu və bu dəfə də qalın-qalın dəftərləri yazıb doldura-doldura Feyerbaxın Hegeldən üstün olduğunu sübut edirdi, filosof olmaq eşqilə yaşamağa başlayırdı.

Nuridə xanım: – Oturub məsləhət eləmək lazımdı, – dedi. – Məsləhətli don gen olar.

 

II

Kərim müəllim o oxuculardan idi ki, qəzetin birinci səhifəsindən axırıncı səhifəsinə kimi bütün yazıları oxuyardı və indi də şüşəbənddə oturub qəzet oxuyurdu.

Nuridə xanım səhərdən bəri qardaşıgildə idi və mətbəxdə oturub həm havanın, həm də yanan qazın istisindən tər tökə-tökə yarpaq dolması bişirməkdə Zəhraya kömək edirdi.

Züleyxa böyük otaqda, divanda uzanıb gündəlik oxuyurdu. Bu gündəliyi Züleyxaya tramvay parkında birgə işlədikləri rəfiqəsi vermişdi. Gündəlik çox gözəl xətlə yazılmışdı, səhifələrində gül, bülbül, iki tərəfindən də ox sancılmış ürək şəkilləri var idi və Züleyxanın rəfiqəsi bu şəkilləri rəngli qələmlərlə çəkmişdi. Gündəlikdə söhbət nakam məhəbbətdən gedirdi, oğlanların vəfasızlığından danışılırdı, amma Züleyxa diqqətini toplayıb özünü tamamilə bu gündəliyə həsr edə bilmirdi, heç bir başqa qayğı çəkmədən yalnız bu gündəliklə yaşaya bilmirdi, çünki dəqiqədə bir şey bəhanə edib mətbəxə gedirdi ki, görsün Nuridə xanım nə danışır. Nuridə xanım heç bir gizli söhbət eləmirdi, çünki Nuridə xanım həmişə Kərim müəllimə inanmışdı və indi də inanırdı; düzdü, Nuridə xanım çıxıb öz evlərinə getmədi, qorxdu ki, getsə, Züleyxa dava-dalaş salar və birdən Paris məsələsi onsuz həll olunar, amma, hər halda, Nuridə xanım öz qardaşına inanırdı və bilirdi ki, əvvəl-axır Parisə Nuridə xanım özü gedəcək.

Abdulla ikinci otaqda oturub mürgüləyirdi və hərdənbir də mizin üstündəki teleqrama baxıb gülümsəyirdi, başını bulayırdı və yenə də əsnəyib mürgüləyirdi. Abdulla dəllək işləyirdi, Nuridə xanımın dördüncü əri idi, amma özündən əvvəlki ərlərdən fərqli olaraq etibarlı çıxmışdı, qaçmamışdı və düz on altı il idi ki, bir yerdə yaşayırdılar. Nuridə xanım evə zəng eləyib Abdullanı çağırmışdı və Abdulla da səhərdən bəri mürgü döyə-döyə günorta yeməyini gözləyirdi və mürgüləyə mürgüləyə də müxtəlif bəhanələr fikirləşirdi ki, günorta yeməyindən sonra buradan çıxıb gedə bilsin, çünki çeşməyinin qabında beş manat pul gizlətmişdi və hərgah buradan çıxıb gedə bilsəydi, bu gün həyat gözəl olacaqdı.

Züleyxa hər dəfə Abdullanın yanından keçəndə çalışırdı ki, nəfəs almasın, çünki həmişə olduğu kimi, yenə də Abdulladan ucuz kişi ətrinin iyi gəlirdi və bu iy gəldikdə oxuduğu hisslərdən, həyəcanlardan, rəngli qələmlərlə çəkilmiş şəkillərdən sonra Züleyxaya çox pis təsir edirdi.

Abdullanın öz biclikləri var idi və bu biclikləri yalnız Nuridə xanım başa düşə bilirdi. Abdulladan ətir iyi ona görə gəlirdi ki, dəllək işləyirdi və dəlləkxananın ətri bədəninə hopurdu, – bu öz yerində – ona görə ki, səhər-səhər, fürsət tapıb içdiyi arağın qoxusunu öldürmək üçün üz-gözünə ətir vururdu. Şərqiyyə şüşəbəndin aşağı başında oturub uşağı əmizdirirdi və uşaq yenə də altı aylıq həyatında birinci dəfə idi ki, belə ciddi idi, ağlamırdı və hər dəfə Kərim müəllimin gözü uşağa sataşanda kişi məəttəl qalırdı.

Həmin avqust günü hava get-gedə qızırdı və günorta Bakıda bir isti var idi, nəfəs almaq mümkün deyildi və birdən-birə dağların başındakı gözəl Şuşa Kərim müəllimin yadına düşdü və Kərim müəllimin təsəvvüründə şimşək çaxdı, göy guruldadı və bir şıdırğı yağış başladı ki, kişinin qəzet tutmuş əli aşağı düşdü, gözləri uzaq bir nöqtəyə zilləndi və Kərim müəllim qəflətən fikirləşdi ki, görəsən, Parisdə də yağış yağır?

Əlbəttə, Kərim müəllim Qərbi Avropanın və o cümlədən də Fransanın iqlim şəraitinə yaxşı bələd idi, amma indi birdən-birə Paris sirli və eyni zamanda, adamın ürəyini qəribə təzə hisslərlə dolduran bir şəhərə çevrilmişdi.

Nuridə xanım dedi ki, xörək hazırdır, Zəhra otaqdakı mizin üstünə qab-qacaq düzməyə başladı və Kərim müəllim də ac idi, amma Kərim müəllim ürəyinin dərinliyində istəmirdi ki, xörək hazır olsun, istəmirdi ki, yığışıb süfrənin arxasında otursunlar, istəmirdi ki, indicə birdən-birə yağmağa başlayan bu şıdırğı yağışın altından çıxsın; Kərim müəllim yaxşı bilirdi ki, evdəki bu sakitlik müvəqqətidi, bilirdi ki, hamının fikri-zikri başqa yerdədi və indi ciddi söhbət başlayacaq. Bu vaxt qapının zəngi çalındı, Hamlet tələsik içəri girdi, bir-bir evdəkilərə baxdı, sonra Abdullaya yaxınlaşıb pıçıltıyla nəsə soruşdu, Abdulla başını buladı, yəni ki, yox, sonra Hamlet də mizin arxasında əyləşdi.

Hamı mizin arxasında idi və yarpaq dolmasını yeməyə başlamışdılar, təkcə uşaq balaca taxta çarpayısında uzanıb əllərini gözlərinin qabağında oynadırdı və təəccüblə əllərinə baxırdı, elə bil ki, əllərinə baxa-baxa dünyanı kəşf eləməyə başlayırdı.

Heç kim heç nə danışmırdı, boşqaba dəyən çəngəl-bıçağın səsi eşidilirdi, Abdulla bir-iki dəfə yavaşdan öskürdü, Züleyxa bir-iki dəfə üzünü yana çevirib havanı üfürdü ki, Abdulladan gələn ətir iyini özündən kənar eləsin; Züleyxa dolmanı yeyirdi, heç nə demirdi, gözləyirdi və o gözəl gündəlikdəki çılğın məhəbbət hissləri aləminə dala bilmirdi, narahat idi.

Hər halda, Nuridə xanım Nuridə xanım idi və sükutu da o pozdu:

– Heyf, Şərqiyyə əliuşaqlıdı... Ana olmağın qayğısı da çoxdu də...

Bu dəfə Züleyxa gizli bir rişxəndlə bibisinə baxdı, çünki Nuridə xanımın əvvəlki ərlərindən hansındansa bir qızı var idi və o qız indi gərək ki, Kazanda yaşayırdı; nə Nuridə xanım, nə də Kərim müəllimgil heç vaxt o qız haqqında heç nə danışmırdılar və o qız da heç vaxt məktub yazmırdı, Bakıya gəlmirdi və ümumiyyətlə, Nuridə xanım da, Kərim müəllimgil də özlərini elə aparırdılar ki, elə bil, dünyada heç o qız olmamışdı; nə isə, o qızın işi bir sirri-xuda idi.

Nuridə xanım sözünə davam elədi:

– Şərqiyyə Parisə gedə bilməz...

– Parisə mən gedəcəyəm! – Bunu Züleyxa dedi.

Şərqiyyənin gözləri doldu, amma, həmişəki kimi, heç nə demədi. Nuridə xanım acıqla Züleyxaya baxdı, sonra da Kərim müəllimə baxdı, yəni ki, nə üçün sözünü demirsən? Əlbəttə, əvvəl-axır son söz Kərim müəllimin idi və mizin arxasında oturanlar bunu yaxşı bilirdi ki, Kərim müəllimin son sözü, həmişəki kimi, Nuridə xanımın xeyrinə olacaq.

Düzdü, Kərim müəllim qəzetləri bir kənara qoyub gəlib mizin arxasında əyləşmişdi, yarpaq dolması yeyirdi, amma Kərim müəllim hələ də o şıdırğı yağışın, o qəfil yağışın altından çıxmamışdı və ən qəribəsi bu idi ki, və Kərim müəllim özü də burasını hiss edirdi ki, əslində həmin yağışın altından çıxmaq istəmir; ömründə Kərim müəllimdə belə şey olmamışdı, Kərim müəllim həmişə istini isti kimi qəbul etmişdi, soyuğu da soyuq kimi qəbul etmişdi və heç vaxt yağışa ehtiyac hiss etməmişdi, heç vaxt boş xəyal aləminə qapılmamışdı, amma indi birdən-birə beləcə şimşək çaxdı, beləcə göy guruldadı, beləcə yağış başladı və o yağışın sərini ürəyini beləcə təzə hisslərlə doldurdu. Kərim müəllim ürəyindəki bu təzə hisslərin nə olduğunu, nə dediyini və nə istədiyini bilmirdi, amma bir təzəlik, yenilik hiss edirdi və bu təzəlik eyni zamanda bir qüssə də gətirirdi, ötüb gedən bir ömürdən, həyatın eyniliyindən xəbər verirdi.

Kərim müəllim üzünü arvadına tutdu:

– Sən nə deyirsən?

Kərim müəllimin bu sualı çox gözlənilməz oldu, çünki uzun-uzun illərdən bəri bu evdə adət etmişdilər ki, Zəhra həmişə səhərdən axşama kimi ayaq üstə olsun, xörək bişirsin, qab-qacaq təmizləsin, paltar yusun, yayda mürəbbə bişirsin, sirkəbadımcan qoysun, pal-paltarı naftalinləsin, qışda da xəmir xörəkləri bişirsin və təbii ki, Zəhranın ciddi məsələlərə qarışmağa macalı olmurdu; əslində, Zəhranın ciddi məsələlərə qarışmağa heç həvəsi də yox idi və bu barədə Şərqiyyə anasına çəkmişdi; amma Zəhranın verdiyi cavab Kərim müəllimin sualından da gözlənilməz oldu:

– Vallah, ay Kərim, bəlkə elə mən özüm gedim?

Kərim müəllimin heyrətdən gözləri bərəldi:

– Nə?

– Hə də... Gedib əyin-baş da alıb gətirərəm sizinçün...

Züleyxa özünü saxlaya bilmədi:

– Sənin bəyəm təzə modalardan başın çıxır?

– Niyə çıxmır?

Kərim müəllim bayaqkı heyrətlə:– Sən tək-tənha durub buradan Parisə gedəcəksən? – soruşdu.

– Nolar, ay Kərim, ömrümdə bir dəfə də mən bir yerə gedərəm də...

Nuridə xanım Zəhranın gözlənilməz cavabından sonra indi-indi özünə gəlirdi və acıqla dedi:

– Ömründə bir dəfə niyə? O boyda Nalçikə getməmisən?

Kərim müəllim gözünü arvadından çəkdi.

Doğrudan, görəsən, Parisdə yağış yağır?

Hamlet həyəcanını gizlətməyə çalışa-çalışa evə gələndən bəri ilk dəfə səsini bərkdən çıxardı:

– Siz heç bilirsiniz nə danışırsınız? Paris nədi bəyəm, Maştağaya getməkdi sizinçün? Paris Parisdi e, Paris! Parisə gedən adamın gərək təcrübəsi olsun. Parisə gedən adam gərək indiyə qədər, heç olmasa, bir dəfə xaricə getmiş olsun!

Abdulla səhərdən bəri bütün bu söz-söhbətə fikir vermirdi və təkcə bunu fikirləşirdi ki, nə bəhanə gətirib aradan çıxsın, çeşməyin qutusunu açsın, bu gözəl dünyada sərbəst olsun, azad olsun, bir az boğazını yaşlasın, sonra da gedib qırx il bir yerdə dəlləklik etdikləri Martirosu nərddə udsun, amma Hamletin dediyi sözləri eşidəndə əvvəlcə, elə bil, qulaqlarına inanmadı, sonra gördü ki, Hamletin sözlərindən sonra hamı və o cümlədən Nuridə xanım da təəccüblə ona baxır və sinəsini irəli verib belini dikəltdi, qəflətən bütün vücudunu titrədən həyəcanını gizlətmək istədi; məsələ burasında idi ki, həmin isti avqust günü Kərim müəllimgilin evində, süfrə arxasında əyləşən adamlardan heç biri heç bir vaxt xarici ölkədə olmamışdı və bu sahədə heç bir təcrübəsi olan yox idi, təkcə Abdulla müharibə vaxtı Avstriyanın azad olunmağı uğrunda vuruşmuşdu və bu barədə də özü yox, həmişə Nuridə xanım danışardı.

Əlbəttə, Abdulla heç vaxt gözləməzdi ki, beləcə sayılsın, təcrübəsi beləcə qiymətləndirilsin və Abdulla tamamilə əmin idi ki, Parisə Nuridə xanım gedəcək, qalan sözlər boş söhbətdir və əslində Abdulla ürəyinin gizlinində sevinirdi ki, Nuridə xanım Parisə gedəcək, çünki, heç olmasa, on-on beş gün tək qalacaqdı, on-on beş gün bu fani dünyada azad nəfəs alacaqdı, Bakıda sərbəst yaşayacaqdı. Abdulla özünün Parisə gedəcəyini heç ağlına da gətirmirdi, amma indi səhərdən bəri fikirləşib tapdığı, saf-çürük etdiyi bəhanələr də birdən-birə yadından çıxdı, çeşmək qutusunun içindəki beşlik də yadından çıxdı, növbəti dəfə usta Martirosu nərddə udmaq şövqü də yadından çıxdı və birdən-birə də Abdullanın köksünü bir fərəh hissi doldurdu, çünki özü öz gözlərində ucalmışdı.

Kərim müəllim arvadının gözlənilməz sözlərindən sonra, indi də oğlunun dediklərinə heyrət etdi, oğluna, sonra «içki düşkünü» Abdullaya baxdı, amma təmkinini pozmadı və sakitcə soruşdu:

– Nə demək istəyirsən?

– Demək istəyirəm ki... – Hamlet yavaş-yavaş qızarmağa başladı. – Yaxşı olardı Fəridə getsin!..

– Kim?

– Fəridə!.. Bu sahədə onun təcrübəsi var!.. Keçən il... Keçən il Bolqarıstana turist səfərinə getmişdi!..

Kərim müəllim heç nə başa düşmədi:

– Fəridə kimdi?

Hamlet daha da bərk qızardı. Züleyxa dedi:

– Beş ildi bu, Fəridəni sevir, gecə-gündüz onun dərdindən ah çəkir. Fəridə də buna əl vermir. Indi yəqin bunun qabağına şərt qoyub ki, Parisə getsin!.. Adını da dəyişdirmək istəyir Fəridənin dərdindən...

Kərim müəllim sidq-ürəkdən təəccüb etdi:

– Adını niyə?

– Fəridənin xoşu gəlmir bunun adından!..

Kərim müəllim oğluna baxdı və təkcə: – Malades! – dedi.

Bircə anın içində Abdullanı soyuq tər basmışdı və Abdullanın sinəsindən səssiz bir ah qopmuşdu ki, ay axmaq, bu qədər yaşamısan dünyada, amma hələ də başında ağıl deyilən şey yoxdu, xoruz kimi quyruğunu pırpızlaşdırıb sinəni qabağa vermişdin, bilmirdin ki, dünya fanidir, ömür bivəfa?

Kərim müəllim həmin dəqiqələrdə ömründə heç vaxt olmadığı bir ikilik içində idi: öz evində, hələ atasından qalmış mizin arxasında əyləşmişdi, yarpaq dolması yeyirdi, söhbətə rəhbərlik edirdi, eşitdiyi sözlərə heyrət edirdi, amma, eyni zamanda, Kərim müəllim o şıdırğı yağışdan tamam çıxa bilmirdi və əslində çıxmaq istəmirdi, çünki o yağışın sərinində bir təzəlik var idi və bu təzəlik adamı özünə çəkirdi, bu təzəlikdə bir şirinlik var idi.

Uşaqlar məktəbi bitirirlər, dağılıb hərə bir yerə gedir, təzələri məktəbə gəlir və onlar da Kərim müəllimə Köhnə Göy Zənbil deyir.

Kərim müəllim bir-bir Zəhraya, Züleyxaya, Hamletə, Şərqiyyəyə, Nuridə xanıma, bu «içki düşkünü» Abdullaya baxdı və qəflətən fikirləşdi ki, bu adamlardan heç birinin ağlına gəlmədi ki, desin, Parisə sən get və bu qəfil fikir, doğrusu, az qaldı Kərim müəllimi kövrəltsin, amma eybi yox idi, çünki Kərim müəllimin bunların təklifinə ehtiyacı yox idi; sonra Kərim müəllimin gözü balaca taxta çarpayısına uzanıb əllərini gözlərinin qabağında oynadan və diqqətlə də öz əllərinə baxan uşağa sataşdı və yenə təəccüb etdi ki, balam, bu uşaq nə yaman düzəlib belə, səhərdən bəri bir dəfə də olsun ağlamayıb.

Görəsən, Parisdə yağış yağır?

Bu dəfə Kərim müəllimin özünün özünə acığı tutdu: bu nə axmaq sualdı belə, təkrar edirsən? Və Kərim müəllim silkinib o şıdırğı yağışın altından çıxdı, avqust gününün istisinə qayıtdı, yenə də həmişəki Kərim müəllim oldu. Şərqiyyə bütün günü birinci dəfə ağzını açıb nəsə demək istədi:

– Görəsən, Salman yazıq...

Kərim müəllim acıqla qızının sözünü kəsdi:

– Nə Salman-Salman salmısan? Salmanın nə dəxli var bura?

Sonra da Kərim müəllim qəti sözünü dedi:

– Parisə mən özüm gedəcəyəm!

Hamlet yerindən sıçradı:

– Axı, mən... Axı, mən... Axı, mən Fəridəyə söz vermişəm!

Kərim müəllim altdan-yuxarı oğluna baxdı və yalnız əlini havada yelləməklə kifayətləndi və: – Ay-hay!.. – dedi.

Əvvəlki ərləri, Kərim müəllimgil, adi tanışlar, bir sözlə, dünyada heç kim heç vaxt Nuridə xanımın ağlamağını görməmişdi, amma indi birdən-birə Nuridə xanımın gözləri doldu və dodaqları səyriyə-səyriyə: – Axı, sən, onsuz da, bütün dünyaya bələdsən... – dedi.

Kərim müəllim çalışdı ki, bacısının üzünə baxmasın və dedi:

– Bir var bilmək, bir də var gözünlə görmək.

Nuridə xanım daha heç nə demədi, gözlərindən iki damla yaş giləsi diyirlənib sifəti ilə axdı – deyəsən, daha qocalırdı – və ayağa qalxıb Kərim müəllimgildən çıxdı. Abdulla da ayağa qalxıb Kərim müəllimə baxdı, çiynini çəkdi və Nuridə xanımın ardınca mənzildən çıxdı.

Kərim müəllim başa düşdü ki, Nuridə xanım bir də bu evə ayaq basmayacaq. Hamlet yenə də bir-bir atasına, anasına, bacılarına baxdı və yanıb yaxıla-yaxıla soruşdu:

– Mən... Bəs mən... Bəs mən Fəridəyə nə deyim?

Züleyxa: – Get de ki, axmağın böyüyüyəm! – dedi və böyük otağa keçdi.

 

III

Həmin avqust günü axşamçağı idi. Kərim müəllim şüşəbənddə oturub çay içirdi və fikirləşirdi ki, sabah sübh tezdən durub bazara, dükana yox, əlaqədar idarələrə getməlidir ki, Paris səfərinin kağız-kuğaz işlərini həll etsin və məktəbdəki müəllimlərin sifətləri bir-bir gəlib dururdu Kərim müəllimin gözlərinin qabağında və bu sifətlərdəki açıq-aşkar heyrət, doğrusu, Kərim müəllimin xoşuna gəlirdi.

Zəhra mətbəxdə qabları yuyurdu və yuya-yuya da fikirləşirdi ki, səhər durub halva çalmaq lazımdı və kişinin yoluna halva qoymaq lazımdı, çünki halva elə şeydi ki, heç vaxt xarab olmur, özü də adam doyuzduran şeydi, yoxsa ki, qərib ölkədi, nə bilirsən nə verəcəklər yeməyə, deyirlər ki, Fransada ilbiz yeyirlər, hələ deyirlər ki, eşşək əti də yeyirlər.

Hamlet acıq eləyib çıxıb getmişdi və deyirdi ki, axşam gəlib çamadanını götürəcək və ümumiyyətlə, bu evdən biryolluq gedəcək, amma hamı yaxşı bilirdi ki, bir azdan Hamlet gəlib mətbəxdə oturacaqdı və axşam yeməyini yeyəcəkdi, çünki Hamletin beləcə küsüb getməyi çox olmuşdu və həmişə acanda da geri qayıtmışdı. Züleyxa yenə də böyük otaqda, divanda uzanıb o gözəl gündəliyi oxuyurdu və indi tamamilə həmin gündəlikdəki çılğın hisslər aləminin içində idi və o yerdə ki, Züleyxa səliqə ilə gündəliyin səhifəsinə tikilmiş qoşa kino biletini gördü, özünü saxlaya bilmədi, bir-iki dəfə hıçqırıb için-için ağladı, çünki rəfiqəsi sevdiyi o vəfasız oğlanla sonuncu dəfə bu biletlərlə kinoya getmişdi və bu biletlər indi həmin məhəbbətin sonuncu yadigarı idi.

Şərqiyyə bayaq yarpaq dolması yedikləri mizin üstünə şal salıb uşağın əsgilərini ütüləyirdi.

Uşaq balaca taxta çarpayısında uzanmışdı və yenə də əllərini gözlərinin qabağında oynadırdı. Bu vaxt qapının zəngi çalındı. Kərim müəllim gəlib qapını açdı.

Poçtalyon idi, Kərim müəllimə teleqram verdi və kağızına qol çəkdirib getdi. Kərim müəllim əlində tutduğu teleqramı oxudu, sonra bir də oxudu. Teleqram Salmandan idi, yazırdı ki, narahat olmayın, xəstəxanadan çıxıram və heç kimin də Parisə gəlməyinə ehtiyac yoxdu.

Züleyxa zəngin səsinə gündəlikdən ayrılıb durub qapının yanına gəlmişdi və Kərim müəllimdən heç nə soruşmadı, teleqramı alıb özü oxudu və dedi:

– Axmaq Salman! Mən onun yerinə olsaydım, indi hamınızı gətirtmişdim Parisə!

Kərim müəllim otağa tərəf gedə-gedə fikirləşdi ki, gərək bayaq təklif eləyəydi ki, Parisə Nuridə getsin, amma qanadına baxmamışdı ki, nə biləydi, axırı belə olacaq; sonra Kərim müəllim nəvəsinin çarpayısının yanında ayaq saxladı. Uşaq gözlərinin qabağında oynatdığı əllərinə baxırdı, sonra Kərim müəllimə baxdı, yenə də əllərinə baxdı və birdən-birə bərkdən ağlamağa başladı. Kərim müəllim qalın qaşlarını çatdı: – Hə, başladı yenə çığırmağa... – dedi.

Züleyxa: – Etiraz edir də! – dedi.

Kərim müəllim qalın qaşlarını çatdı:

– Nə etiraz? Kimə etiraz edir?

Züleyxa: – Elə bizim hamımıza! – dedi. Sonra güldü: – Protest eləyir bizə! – Sonra da böyük otağa qayıtdı ki, o nakam məhəbbətin sonuncu yadigarı olan qoşa biletə yenə də tamaşa eləsin.

Kərim müəllim qızının sözlərindən bir şey başa düşmədi, gəlib pəncərənin qabağında dayandı və qarşıdakı bağa baxdı: təqaüdçülər oturub domino və nərd oynayırdılar və xəbərləri yox idi ki, bu gün səhərin gözü açılmamış sanitarlar bu bağdan neçə sahibsiz it apardılar, sonra Kərim müəllimin yadına düşdü ki, şəhər Sovetinə məktub yazmalıdır və bu günün işini sabaha qoymaq lazım deyil; qələm-kağız götürüb mizin arxasına keçdi, amma uşaq çox bərk ağlayırdı və Kərim müəllimin fikirlərini dağıdırdı.

Uşağı kiritmək mümkün olmadı, gecə yorulub yatana qədər ağladı.

                                                                                         Avqust, 1983. Şüvəlan.

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.10.2024)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının maraqla izlənilən Poetik qiraət rubrikasında növbə Sumqayıtda yaşayıb yaradan ustad şair Əşrəf Veysəlliyə çatdı. İlk olaraq “Orda bir kənd var idi” şeiri təqdim edilir.

 

 

 

ORDA BİR KƏND VAR İDİ...

Orda bir kənd vari di,-hər tərəfi gül- çiçək,

Yalların yamacında, dağlar dibində bir kənd.

Orda bir kənd var idi, -uca boy, enlikürək,

Papağını yan qoyan, əli cibində bir kənd.

 

Yol qırağında bir ev nur içində üzərdi,

Qoynunda bir cilvəlihamıya naz satardı.

Ayağına dəyən daş ürəyimi əzərdi,

Yoluna çıxan tikan gözlərimə batardı.

 

Hər dərdin öz loğmanı, hər dərdin öz dərmanı,

Hər ağrının- acının özəl çarəsi vardı.

Toylarının Əbdülü, Cəmili və İmranı,

Qəmbəri və Məliyi, Aslanı, MirAslanı

Vaylarının yasini- Molla Qarası vardı.

 

Ona gəc baxanın da xoş baxardı üzünə,

Toylar barışdırardı sevgililər küsəndə.

Yüz yaşlı qocanın da nur gələrdi gözünə

Bacıxanımla Pərzad qol qaldırıb süzəndə.

 

Orda bir kənd var idi, -xoşbəxtdi övladları,

Şöhrəti dolaşardı şəhərləri, kəndləri.

Hanı əmim Şəfinin zərif zarafatları,

Hanı Balaş dayının məzəli söhbətləri?..

 

Analar qurdürəkli Yavərlərindən deyər,

Gözəllərin gözündə dan yeri sökülərdi.

"Şuşanın dağları"nı oxusaydı Qulubəy

Şuşanın dağlarından dumanlar çəkilərdi.

 

Neçə mərmini yeyib, neçə qurşunu udub,

Ağız açıb, birkəsdən köməklik istəməzdi.

Yaralıçağında da üz- gözünü turşudub,

Doğma balasına da "ağrıyıram" deməzdi.

 

Orda bir kənd vari di,..

bəs o kənd hanı indi?-

Daşını da daşnaqlar daşıyıb aparıblar.

O goreşən vəhşilər mənim sevdiyim kəndi

Qarabağdan hayana qaşıyıb aparıblar?!

 

Orda bir kənd var idi… şükür!- yenə olacaq,

Onun ümid gülləri bir daha solmayacaq.

Qoynunda yaraşıqlı evlər ucaldılacaq,

Ancaq mənim sevdiyim o kənddən olmayacaq!..

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.10.2024)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının təqdim etdiyi 51 türk müəllif inin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

 

 

“Ağlamaklı bir Mona Lisa”

 

İmran Azaklı Tekeli

 

Gazi Yurdu’ndan, yani şu bildiğimiz eski Şeker Yurdu’ndan geriye kalan iki güzel şey var. İlki, yurt girişinin hemen solundaki bahar dallarının içine gömülmüş ev maketi. Uzaktan bakıldığında, camlarında beyaz puanlı kâğıttan perdelerin parıldadığı, kiremit çatılı, ufacık bacalı bir ev. “Yurt” kelimesinin çağrıştırdığı kalabalığı, koğuş havasını değiştiren, ısıtan bir kelime… İkincisi, bahar gelince maketten evin etrafındaki bahar dalları yavruağzı-pembe bir renkte açardı. Yeşil çimenlerle yavruağzı-pembenin enfes uyumundan mıdır ne? Bu manzaradan uzun zaman gözünüzü alamazdınız. Bu, ruhumu kanatlandıran bir Bolero, bir “Bahar konçertosu” idi, Vivaldi demekti.

            Doğduğunuz şehirden kopup Ankara’ya yeni gelmişsiniz… Karşınızda yeni bir şehir ve inadına eskimeyen sıkıntılar… Sizin için bir günün belli saatleri var: akşamın altısı demek, açlığın unutulduğu yemek kuyruğu demek. Akşamın sekizi, bölük-pörçük uykunuzun birinci bölümü… Yüzünüz ağlamaklı bir Mona Lisa… Gecenin on biri oldu mu, sarsılarak uyandırılırsınız; zira imza föyleri kapanmak üzeredir. Anonstan imzasını atmayanların arasından bozuk bir şiveyle sizin isminiz de okunur. Ranzadan inip ayakkabılarınıza davranırsınız. Terlikle imzaya gitmek yasaktır.

Koltuğunuzun altındaki kitaplarla dörtlere kadar sabahladığınız geceler… Gözlerinizden süzülen uykuyla ranzanızın yolunu zor bulursunuz. Bir naylon çantanın hışırtısı bütün koğuşun, pardon odanın, “cık-cık” laması için yeterlidir.

Geç vakitte yatağınıza uzandığınız kimi anlarda, zihninizin yorgunluğunu okuduğunuz kitapların aydınlığı dinlendirir. Odanızdaki horlamalar, bedeninizdeki sızılar yok olur. Pencerenizdeki bütün perdeleri açar, kavak ağaçlarının rüzgârdaki salınışını duyarsınız. Derken, bir Carmina Burana operası başlar…

Akşam-yatsı arası soğuk kış akşamları… Ağaçların arasından öten kuşun sesi gözlerinizi “Mutlu Prens”in gözlerine benzetir. Uzun zaman beton yığınlarının, koridorların arasında ruhunuzu avutan kuşun ne kuşu olduğunu bilemezsiniz. Çok sonra öğrenirsiniz isimsiz kuşun karga olduğunu…

Erken bahar sabahlarında, Gazi Yurdu’nun karşısındaki kaldırımda yürürken, müzik bölümünün arkasındaki bahar dalı demetleri, Şeyh Galip’ten bir beyit olur:

 

Gül âteş, gülbün âteş, gülşen âteş, cûybâr âteş,

Semender tıynetân-ı aşka bestir lalezâr âteş.

 

Bazen de Neşatî’den iki dize:

 

Bağa sensiz varamam, çeşmime âteş görünür,

Gül-i handanı değil, serv-i hırâmânı bile.

 

“Allahu ekber! Allahu ekber!..”

Bütün bu düşüncelerle giden bir namaz vakti mi, silinen bir hatıra mı Beşevler-Kızılay arası?

“Köşeyi dönüp kaybolur”dunuz “başı önde, yorgunca…”

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.10.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

 

 

 

 

37

 

YEKUN

 

 

Əziz oxucular!

Bütün bu deyilənlərdən aydın olur ki, təkcə mütaliə mədəniyyətinin nə demək olduğunu başa düşmək və sadəcə olaraq mütaliə ilə məşğul olmaq azdır. Bilik xəzinəsindən tam istifadə etmək üçün mütaliə mədəniyyətinə tam olaraq yiyələnmək vacib şərtdir.

Biz sizlərə həyatda uğur qazanmağa yönəli təmrinlər içində bəlkə də, birincisi barədə ətraflı danışdıq. Əminik ki, bu kitab sizin stolüstü kitabınız olacaq, sizin bəzilərinizə yaxşı və mükəmməl təhsil almaqda, bəzilərinizə iş karyeranızda yüksəlməyə, bəzilərinizə həyatda rastlaşdığı çətinliklərdən qopmağa yardımçı olacaq.

Mütaliə edin, əziz oxucularımız. Elə bu gün, bu kitabı oxumaqla bundan sonra içinizdə kitab sevgisinin yaranmasına vəsilə olacağımıza əminik.

Ümidlərimizi doğruldun!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.10.2024)

 

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Ötən gün bol tarixi hadisə və əlamətdar günlə yadda qaldı. Mənsə çox götür-qoy edib gün başa çatanda onlardan ikisinə diqqət ayırmağı məsləhət bildim. 

 

Birincisi - Edam Cəzasına qarşı beynəlxalq və Avropa Mübarizə gününə. 

Bildiyiniz kimi, Azərbaycan bundan 10 il öncə ölüm hökmünü ləğv etmiş ölkədir

Ölüm hökmünün ləğvi, edam cəzasına qarşı mübarizə min illərdir bəşəriyyəti düşündürən ən ciddi məsələlərdən biridir. Tanrının yaratdığı bəndənin də alın yazısı ilə dünyadan köçməsi hüququndan məhrum edilməsi əslində Yaradanın üstünə yeriməkdir. Edam cəzasının daha çox ümumbəşəri dəyərlər xəzinəsinə töhfələr verən milli mənlik və mili kimlik uğrunda mücadilə edən mücahidlərə şamil olunması isə dəhşətin sərt üzüdür. Janna Darkın sırasında Kopernikin, Cordan Brunonun, Babəkin, Həllac Mənsurun, Nəiminin, Seyid İmadəddin Nəsiminin, Şeyx Cəmaləddin Əfqanınin, Molla Pənah Vaqifin yer alması iqtidar sahiblərinin günahı, cəmiyyətin isə faciəsi idi.

Günümüzə qədər bir çox dövlətlərdə qalmaqda olan ölüm hökmü və edam cəzası ilə bağlı müxtəlif tədbirlər, humanitar forum və konfranslar təşkil olunsa da, bu məsələ hələ də dünyanın həlli vacib problemlərindəndir. Bu səbəndən də Avropa Şuasının Nazirlər Kabineti 2007-ci ildə edam cəzasına qarşı beynəlxalq və Avropa gününü təsis etdi.

Bu tarixi qərardan nə az, nə çox düz on il öncə Şərqdə ilk Demokratik Cümhuriyyəti quran, Qadına seçmək və seçilmək hüququnu Avropadan illər öncə verən Azərbaycanda 1998-ci ildə ölüm hökmü ləğv edilmişdir. Ölkənin I Vitse-prezidenti xanım Mehriban Əliyevanın on il öncə Millət vəkili olaraq Milli Məclisin müzakirəsinə təqdim etdiyi “Azərbaycan Respublikasında ölüm hökmünün ləğvi” ilə bağlı qanun layihəsi səs çoxluğu ilə qəbul edilmişdir. Ulu öndər Heydər Əliyevin siyasi hakimiyyətinin ikinci mərhələsinə təsadüf edən bu humanist addım qüdrətli simalarını düşünən beyinlərini, mütəfəkkir şairlərini tarixin müxtəlif dönəmlərində fəda etmək məcburiyyətində qalan, mənəvi terror aktlarına, repressiyalara baxmayaraq özgürlüyə, əbədi istiqlala qovuşan Vətənin – Odlar Yurdu Azərbaycanın əzəmətinin, humanist prinsiplərə münasibətinin göstəricisi idi. 

 

İkinci diqqətimi çəkən isə yanğınsöndürənlərin peşə bayramı oldu. Bəlkə də ona görə ki, gün ərzində iki dəfə sirena çalaraq hadisə yerinə tələsən qırmızı yanğınsöndürmə maşını görmüşdüm. 

Heç kəs fəlakətdən, xüsusən də təbii fəlakətdən sığortalanmayıb.

Müxtəlif istiqamətlərdə cərəyan edən müharibələrlə yanaşı bu gün dünyanı kataklizmlər, təbii fəlakətlər, qasırğa və tufanlar, gözlənilməz meşə yanğınları öz ağuşuna alıb.

Ulu öndər Heydər Əliyev təkcə qüdrətli dövlət xadimi deyildi. Müzəffər Ali Baş Komandan cənab İlham Əliyevin təbirincə desək, “nəyi nə zaman etməyin məqamını, zamanını bilən”, hər kəsə öz əməyinə, zəhmətinə görə dəyər verib qiymətləndirən müdrik şəxsiyyət, alicənab insan idi. Ulu Öndərin 2002-ci ildə aldığı bir tarixi qərar, imzaladığı Sərəncamla oktyabrın 10-u ölkə yanğınsöndürənlərinin peşə bayramı günü kimi qeyd olunur.

Ən çətin anlarda insanların xilaskarına çevrilən, faciənin qarşısını alıb miqyasını kiçildən yanğınsöndürənlərimiz bu gün Fövqəladə Hallar Nazirliyinin mühüm strukturu kimi dünyada şöhrət qazanıb. MDB məkanında, qardaş ölkə Türkiyə Cümhuriyyətində baş verən təbii fəlakətlər, xüsusən də minlərlə insanın həyatına son qoyan zəlzələ zamanı xilaskarlıq missiyasını vicdan və ləyaqətlə yerinə yetirmiş on minlərlə insanı ölümün cəngindən alımışdır. Bütün bunlar Azərbaycan Resublikasında həyata keçirilən quruculuq işləri, iqtisadi-sosial islahatlarla yanaşı, həm də ölkə vətəndaşına, fədakar işi ilə vətəninə başucalığı gətirən peşə sahiblərinə Ulu öndər Heydər Əliyevin zamanında verdiyi ali dəyərə, ölkə başçısı cənab İlham Əliyevin bu həssas sahəyə xüsusi diqqət və qayğısına bağlıdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Sumqayıt bölməsi ilə birgə Sumqayıtın 75 illiyi münasibətilə həyata keçirdiyi “Sumqayıtın tanınmış qələm adamları” layihəsində növbəti görüşümüzdəyik. 

Müsahibimiz Əməkdar jurnalist, Sumqayıt hadisələrinin araşdırmaçısı, yazıçı- publisist Eyruz Məmmədovdur.

Layihəni AYB Sumqayıt bölməsinin sədri Gülnarə Cəmaləddin təqdim edir. 

 

-Necəsiz,Eyruz müəllim?

 

-Dūnənkindən yaxşı, sabahkından pis. 

 

-Siz uzun zaman "Exo Sumqaita" qəzetində redaktor işləmisiniz. İşlədiyiniz dövrdə Sumqayıtla bağlı qərəzli yazılar alırdınızmı? Reaksiyanız necə olurdu?

 

-Qərəzli yazılar yox, anonim məktublar alırdım. Onu da cırıb atırdım. Anonim məktubun izinə dūşməyi şəxsiyyətimə sığışdırmırdım. 

 

-Sumqayıtın əks- sədası duyulurdumu?

 

-Sumayıtın əks-sədasını həmişə, hər yerdə duyuram. 

 

-Sumqayıtın sizin həyatınıza və yaradıcılığlnıza təsiri?

 

-Sumqayıt mənim ūçùn örnək məktəbi, ləyaqət timsalıdır.

 

-Sumqayıt hadisələrinin araşdırmaçısı kimi tanınır və sevilirsiniz. Siz nəyi və necə sübut etdiniz?

 

-Sumqayıtda baş verən hadisələr mənim gəncliyimi, bədii yaradıcılığımı əlimdən aldı. Lakin təəssùflənmirəm. Millətimizə, doğma şəhərimizə vurulan ləkəni, məkirli siyasəti ūzərimizdən götūrmək ùçùn 30 il araşdırma apardım. Sonuncu "Cinayət və cəza" kitabımda erməni, onların faşist ideologiyası, Sumqayıtda baş verən hadisələrdə özlərinin əli olduğu ifşa edildi. Kitab 7 dilə tərcūmə olundu. Meksikada çap olunan kitab 24 ispandilli ölkələrdə geniş yayıldı. Əvvəllər erməni millətçiləri elektron poçtuma çoxlu məktub göndərirdilər. Guya  Ermənistana, onun rəhbərlərinə  böhtan atmaqla məşğulam. Bir faktı da qeyd etmək yerinə düşərdi. 1988-ci ilin fevral ayında Eduard Qriqoryan Qarabağa səfər etmiş, Serj Sərkisyanla görùşmūşdùr. O, Sumqayıtda "Krunq" cəmiyyətinə pul verməkdən imtina edənlərin siyahısını  vermiş və onlari qətlə yetirməyi tapşırmışdır. 2013-cù ildə "Cinayət və cəza" kitabı çıxanda Serj Sərkisyan artıq Ermənistan Respublikasının prezidenti idi. Yerevandan çoxlu təhqiredici, hədə-qorxu ilə dolu məktublar daxil olmağa başladı. S.Sərkisyanın mətbuat katibi iki dəfə mənə məktub yazdı. Yazdıqlarımızı təkzib etməyi tələb etdi. Məni Avropa məhkəməsi ilə hədələdi. Artıq qatar yola dūşmūşdū. 

Yuxarıda az da olsa cavab verdim. 4 il Moskvada, Sankt-Peterburqda, Smolenskdə, Stavropol vilayətində araşdırma aparmağımız bizə ölkədə gedən bir çox ictimai-siyasi proseslər haqqında çoxlu məlumat almaqda kömək etdi. Dūzdūr, çətin idi. Bizi iki dəfə Moskvadan qovmuşdular. İki ay Sumqayıtda qalandan sonra yenidən Smolenskdən Moskvaya yollandıq. Təhlùkələr vardı. Lakin biz inadımızdan dönmədik. 

 

-Hardasan, Armando? Kimdi bu Armando? Niyə əsərlərinizdə xarici adlara istinad edirsiniz?

 

-Mən heç nəyin xətrinə romanlarımda xarici adlara ūstūnlùk vermirəm. "Sən kimsən, Armando?" Romanımı oxumusunuzsa, o dəstə cibgirlərdir, hamısının da ləqəbi var. Buna təəccūblənmək lazim deyil. 

 

-İndi nə işlə məşğulsunuz? Sumqayıtlılar sizi şəhərimizin fəxri vətəndaşı kimi tanıyır və sevir. Çünki siz ən çətin anlarla və ən çətin vəziyyətlərlə üzləşsəniz də şəhərimizin üzərinə atılan ləkəni təmizləməyə müvəffəq oldunuz. Bəlkə ona görədi?

 

-Hal- hazırda Sumqayıtın 75 illik yubileyi ilə əlaqədar Sumqayıtın tarixi ūzərində işləyib qurtarmışam. Bu işin ùzərində təxminən 25 ildir çalışıram. Paralel bir romanım nəşriyyatdadir. İndi yenisi ūzərində işləyirəm. Onu da deyim, biləsiniz ki, mən yazdığım romanı o saat nəşriyyata aparmıram. Onları kompùterin yaddaşında saxlayıram. 5-10 ildən sonra onlara yenidən qayıdır, yeni gözlə baxıram, sonra bir oxucu kimi oxuyuram. İndi yazdığım roman 6 il idi ki, kompūterdə vaxtını gözləyirdi. "Arxadan vurulan zərbə" 10 ildən sonra ūzə çıxdı. 

Mən Sumqayıtın vurğunuyam. O, mənim ùçùn gözəl, yaraşıqlı şəhərdir. Demək istəmirdim. Rəhmətlik kino - rejissor Davud İmanovla Moskvada sənədli film çəkəndə Moskva KQB işçiləri bizi 3 

saat Lefortovada saxladılar. Qorxu hissi oldu. Ancaq Sumqayıta görə ūrəyimdə bir təsəlli vardi. SUMQYIT. 

 

-İnsan dünyaya gələndə niyə ağlayır?

 

-Dūnyaya gələn çağa hiss edir ki, dūnyada göz yaşları qurumayıb. Būtūn bu mūharibələr, konfliktlər, terror olmasa, bəlkə də dūnyaya gələn körpə ağlamaz, əksinə, gūlər. Dostoyevskinin gözəl bir sözù var" Hətta böyūk inqilablar bir körpənin göz yaşlarına dəyməz". Gözəl deyilib, eləmi? 

 

-75 yaşlı şəhərimizə sözünüz?

 

-Öz ləyaqətini, ismətini, mətinliyini, duz-çörəyi, adət-ənənəsini qoruyub saxlasın. 

 

-Ədəbiyyat insanların üzərində əvvəlki təsir gücünü saxlaya bilibmi?

 

-Ədəiyyat būtūn zamanlarda dövlətin qranit daşı kimi sùtunu olub. Dūzdūr, bəzi hökmdarlar ədəbiyyata laqeyd mūnasibət bəsləyiblər, hətta bəzi yazar-ustadları cəzalandırıblar. Belə hallar çox olub. Lakin ədəbiyyat yaşayıb. Insanı öldūrmək olar, sözù yox. Qədim Romada Konstantinopolun kitabxanası yananda Yuli Sezar yūrùşə hazırlaşırmış. Kitabxananın valisi Sezarın  qarşısini kəsib deyir: “Yūrūşə hər zaman gedə bilərsən. Kitabxana yansa Roma imperiyasının tarixindən heç nə qalmayacaq. Heç Yuli Sezarın olduğunu da bilən olmayacaq".

Respublikada ədəbiyyata meyil çox artib. Ancaq səviyyə məni qane etmir, özūmù ayırmıram. 

 

-Şəhər rəhbərliyinin ədəbiyyata diqqətindən razısınızmı?

 

-Raziyam. Poeziya evini qələm sahiblərinə verməsi buna sūbutdur. Bununla belə, kvartalda bir dəfə yazarlarla görùşùn təşkil olunmasi hər iki tərəf ūçùn xeyrli olar. 

 

-Texnologiya əsrində yaşayırıq. Post insan, post düşüncə həyatımıza nəyi gətirdi?

 

-Yūksək texnologiyaların gətirilməsi və quraşdırılmasının tərəfdarıyam. Amma Avropanın ləyaqətsiz, əxlaqsız adətlərinin gətirilməsinin əlehinəyəm. 

 

-AYB Sumqayıt bölməsinin işi sizi qane edirmi?

 

-Dūzūnū deyim ki, AYB  Sumqayıt  bölməsindən çox şey gözləyirəm. Tək əldən səs çıxmaz. Birincisi bölmənin maddi-texniki bazası möhkəmləndirilməlidir. Ikincisi ictimaiyyətdə, ələlxus gənçlərdə kitaba həvəs yaratmaq lazımdır. Oxucuları maraqlandırmaq ùçùn mùxtəlif konkurslar, viktorinalar və s keçirmək pis olmazdi. Bir də, bir neçə ştat açılmalıdır. 

 

-Dünya narahatdı elə bil?

 

-Dùnya həmişə narahat olub, olacaq da. İnsan gözəl yaşamaq istəyir. Gözəlliyin daşıyıcıları da sevgidir, məhəbbətdir, dostluqdur, səmimiyyətdir. Mùdriklərdən biri deyib ki, nə qədər insan orqanizmində eqoizm var, mùharibələr davam edəcək. İnsan nəfsin, tamahın quludur. Bu da eqoizmdir. Çingiz xan, Napaleon, Teymurləng, Hitler nə qazandılar, taleləri nə oldu? Milyonlarla insanlar qırıldı. Analar gözùyaşlı, qız, gəlinlər dul qaldılar, körpə balaların gözləri hələ də yoldadır. İnsanın dūşməni eqoizmdir, mən deyərdim şeytandır. 

 

-Qubadlıda olmusunuz?

 

-Deyim getmişəm, yalan olardı. Getməmişəm. Fikirləşirəm ki, getsəm, dədə-baba yurdumu dağılmış vəziyyətdə görsəm səbirli, təmkinli Eyruz göz yaşlarını saxlaya bilməz. Amma inşallah, bir gūn mūtləq gedəcəyəm. 

 

-Şəhərimizin 75 illiyi ərəfəsində arzu və təklifləriniz.

 

-Arzum budur ki, öz imicini qoruyub saxlasın. Şəhərdə qeyri-adi kitabxana və bölgələri təmsil edən bir muzey, yəni hər bölgənin öz zəngin guşəsi olsun.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.10.2024)

Ədəbiyyat üzrə “Nobel” mükafatı laureatı məlum olub.

APA “Nobelprize.org”a istinadən xəbər verir ki, 54 yaşlı cənubi koreyalı yazıçı Han Kang sözügedən sahə üzrə 2024-cü ilin laureatı elan edilib.

O bu mükafata tarixi sarsıntılarla qarşılaşan və insan həyatının kövrəkliyini üzə çıxaran gərgin poetik nəsrinə görə layiq görülüb.

Han Kang 1970-ci ildə Cənubi Koreyada anadan olub. O, yazıçı Han Sınqvonun qızıdır. 10 yaşında olarkən öz “Yunan dərsləri" adlı əsərində də bəhs etdiyi Suyuriyə köçüb. Yonsey Universitetində ədəbiyyat üzrə təhsil alıb. Müəllifin qardaşı Han Donq Rim də yazıçıdır.

1993-cü ildə şeirlərinin “Ədəbiyyat və cəmiyyət" adlı dərgidə çap edilməsi ilə karyerasına başlayıb. Öz bədii debütünü isə növbəti ildə qısa hekayəsi “Qırmızı lövbər"in “Seul Şinmun” bahar müsabiqəsində qalib gəlməsi ilə başlayıb. O vaxtdan bəri “İ Sanq” ədəbiyyat mükafatı(2005), “Günün gənc artisti” mükafatı və “Koreya Roman Ədəbiyyatı ” mükafatına layiq görülüb.

2016-cı ildə yazdığı mental cəhətdən xəstə olan və ailəsinin etinasızlığı ilə qarşılaşan qadının həyatından bəhs edən “Vegeterian" adlı əsərilə Beynəlxalq "Booker” mükafatına layiq görülüb.

Roman həmçinin müəllifin ingilis dilinə tərcümə edilən ilk əsərlərindəndir.

Qeyd edək ki, müəllifin “Vegeterian” romanı Azərbaycan dilində çap olunub.

Xatırladaq ki, ədəbiyyat üzrə “Nobel” mükafatı İsveç Kral Elmlər Akademiyası tərəfindən ədəbiyyat sahəsində əhəmiyyətli töhfələr verən müəlliflərə təqdim olunan illik mükafatdır. Bu mükafat Alfred Nobelin 1895-ci ildəki vəsiyəti əsasında təsis edilmiş beş “Nobel” mükafatından biridir. Mükafat Nobel Fondu tərəfindən idarə olunur və İsveç Akademiyası tərəfindən seçilmiş beş üzvdən ibarət komitə tərəfindən verilir. Hər laureat bir medal, bir diplom və illər ərzində dəyişən miqdarda pul mükafatı alır.

Ədəbiyyat üzrə ilk “Nobel” mükafatı 1901-ci ildə Sülli Prüdoma təqdim edilib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2024)

Şərəf Cəlilli, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

“Dahilərin bioqrafiyası qısa olur, çünki onların bütün həyatı yaradıcılığındadır”...

Emerson

 

Yaxın Şərq, xüsusən Ön Asiya tarixən fəlsəfənin beşiyi olub. Fəlsəfi fikir də ilk dəfə burada - Misirdə, Suriyada, əski  Şumer-akkad yörəsi, Babil torpağında intişar tapıb. Hətta bu gün bəşəriyyətin səcdəsinə durduğu məşhur yunan-Roma filosoflarının ustadları qeyd etdiyimiz bu ərazilərdəki məbədlərin, ocaqların sahibləri idilər. Əski Yunan filosofları azman düşüncə sahiblərinə tapınmaqla öz dövrlərinin və sonrakı minilliklərin qüdrətli fikir sahiblərinə çevrildilər. 

 

Qərbin ən böyük kilsələri tərəfindən peyğəmbər və yaxud İsa Məsihin apostolları səviyyəsinə ucaldılan Əl-Qəzalinin, öz fikir və düşüncələrinə görə İbn Rüşdün, İbn Ərəbinin, Şihabəddin Yəhya Sührəvərdinin, Tanrı eşqi ilə səhraları dolaşan sufi  dərvişlərinin,  azadlıq, qardaşlıq, bərabərlik ideyası ilə insanlığı məfkurə birliyinə çağıran Şeyx Cəmaləddin Əfqaninin Avropa kralları tərəfindən etiraf olunması, milli-mənəvi dəyərlərimizin, sənət, mədəniyyət incilərimizin, tarixi abidələrimizin onları heyrətə salması, Avropa səyyahlarının təbiətimizin, yeraltı və yerüstü sərvətlərimizin zənginliyindən heyranlıqla söz açıb kitablar bağlaması  bu gün özünə  dönmək istəyən Şərqin əbədiyyət, əbədi var olmaq istəyindən boy alır. Min illər boyu “Min bir gecə” nağıllarının ovsununda tilsimə düşən, zülmətə doğru yol gedən Şərqin yaddaşa qayıdışı naminə ömrünü şam kimi əridən yüzlərlə filosoflar, şərqşünas alimlər oyanış, qayıdış nəğmələri oxuyub, dastanlar bağladılar. Qoca  Şərqin “Min bir gecə” nağıllarından qurtulub oyanması, öz nuruna boyanması naminə onu Böyök Köçün qopduğu yola - İpək Yoluna səslədilər.

Bu yolu qəlbinin və qələminin nuruna qərq edənlərdən  biri də şərqşünas alim, ərəb-məhcər ədəbiyyatının dünyada ilk qadın tədqiqatçısı, filologiya elmləri doktoru, professor Aida xanım İmanquliyeva idi. Aida xanım 1962-ci ildə ali təhsilini başa vurduqdan sonra Bakı Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsinin “Yaxın Şərq xalqları ədəbiyyatı tarixi” kafedrasından aspiranturaya daxil oldu. Şərqşünas alim Rüstəm Əliyevin rəhbərliyi ilə “Qələmlər cəmiyyəti” və Mixail Nüaymənin onun yaradıcılığında rolu” mövzusunda namizədlik dissertasiyası üzərində işləməyə başladı.

XIX-XX yüz illərdə Cənubi Amerikaya mühacirət etmiş Suriya və Livan ədiblərinin yaradıcılığına həsr olunan bu monoqrafiyada  əsas məqsəd “ərəb -məhcər ədəbiyyatı”nın bu  qatı ilə bağlı faktları bir araya toplamaq və bu ədəbiyyatı yaradanları dünyaya tanıtmaq idi. İşin əhatə dairəsinin genişliyi, mənbələrin qıt olması gənc tədqiqatçını Bakını Moskvaya dəyişməyə məcbur edir. SSRİ Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutuna ezam olunan Aida xanım Şərqin məşhur bilicilərindən biri hesab olunan İosif Braginskinin rəhbərliyi ilə dissertasiyasını tamamlayır.

Tarixə texniki tərəqqilər, inqilabi yeniliklər, təbəddüladlar əsri kimi daxil olan XX yüz ildə realizm və romantizm ədəbi cərəyanlərı ilə yanaşı, elmdə maarifçilik hərəkatı, siyasətdə marksizm-leninizm ideologiyası sosializm realizminin, beşikdə boğulan kommunizmin alt qatına çevrildi. İnsan haqları, qadın azadlığı, sosial bərabərlik, ədalətli cəmiyyət uğrunda çarpışmalar, fanatizmə, dini dözümsüzlüyə, irqi ayrı-seçkiliyə qarşı mübarızə cəmiyyəti düşündürməyə başladı. Bu yer üzünün bütün qütblərində - Şərqdə də, Qərbdə də belə idi. İki qütbü, işığı və qaranlığı, cahili və kamili olan dünyada həqiqət axtarışında olan hər kəs bunu görürdü.

Düşünənlərin, düşüncə gəmisində dərin-dərin dəryalara dalanların, bəşəri dəyərlərin nə Şərqə, nə də Qərbə məxsus olmadığını anlayanların əksəriyyəti bu qənaətdə idi ki, “dünya malı” dünyada qalan kimi dünya insanı da insanlığın ruhunun, duyğusunun, düşüncəsinin, istedadının və zəhmətinin bəlgəsi olan həqiqətlərin ortağı, şərikidi. Ortaq dəyərlər, müştərək ideyalar anlayışı da məhz bu səbəbdən meydana gəldi.

Bu zaman məkanından, zamanından asılı olmayaraq ortaq dəyərlərə töhfədə bulunan, vaxtın, zamanın fövqünə qalxan qərbli Uitmenin: “İncəsənət vahiddir, o yalnız Şərqə, yaxud yalnız Qərbə aid ola bilməz”, nidasına cavab şərqli Əmin ər-Reyhanidən gəldi: “Ruh idealı nə təkcə Şərqə aiddir, nə də Qərbə. Ruhun özünü ifadə cəhdi, ruhun həqiqət axtarışı hər yerdə eynidir”. “Asiyada ruh şölələndi və bununla da dünya tarixi başlandı.

Avropa şübhəsiz tarixin sonu, Asiya başlanğıcıdır” qənaətinə gəlsə də, çox zaman Şərq - İslam dəyərlərini yetərincə dəyərləndirmək iqtidarında olmayan Hegelə cavab isə yüz sonra Azərbaycandan - Şərqlə Qərbin körpüsü olan Odlar yurdundan verildi. “Şərqdə həyatın təkmilləşməsi üçün yalnız Qərbin həyatı və fəlsəfi idrakın dərinliyi bəs olmadığı kimi, mədəni nailiyyətlər və texniki tərəqqi də hələ insanın mənəvi və sosial dirçəlişi üçün kifayət deyil”, qüdrətindən boylanan bu fikir şərqli Aida İmanquliyevaya məxsus idi. Onu XX yüz ilin, Şərqin, Türk dünyasının, müsəlman aləminin səsi kimi də qəbul etmək olardı. Bu bir gerçəklik idi.  Gerçək olanı danmaq olmadığı kimi inkar etmək də mümkün deyildi.

XXI yüz ildə dünyanı bürüyən qloballaşma siyasəti, svilizasiyaların dialoqu ideyası, mədəniyyətlərin inteqrasiyası prosesi bu faktın zamanında ortaya qoyulduğunu təsdiq edəcəkdi. 1966-cı ilin baharında - martda Şərq özünün gözəl  bayramlarından birini - Novruzu qeyd etdiyi ərəfədə Aida xanım hər iki məşhur elmi rəhbərinin - Rüstəm Əliyev və İosif Braginskinin xeyir-duası ilə namizədlik dissertasiyası müdafiə edərək elmlər namizədi alimlik dərəcəsi alır. Onun bahar bayramında şərqşünas alim, özü də ilk müsəlman, türk, azərbaycanlı şərqşünas qadın alim  kimi özünü təsdiq etməsi Şərqin yeni günəşinin qadın, Ana üzündə parlaması, yurdu nura qərq etməsi idi.

60-cı illər Azərbaycan ictimai-siyasi fikrinə, ədəbi-mədəni həyatına o qədər böyük istedadlar bəxş edib ki, bu gün onların haqqında sadəcə təkcə siyasət, elm, mədəniyyət və ədəbiyyat adamları kimi söhbət açmaq olmur. 1920-ci ildə Şura hökuməti qurulduqdan, Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyəti işğala məruz qaldıqdan sonra Azərbaycanı mənəvi terror dalğası bürüdü. Şərqdə ilk Demokratik Cümhuriyyət quran Azərbaycan ziyalılarının vətəndə qalanları repressiyalara məruz qalaraq Sibir çöllərinə, Türküstan qırgəzlərinə sürgünə yollandı, vətəndən qırağa çıxan, əslində isə əcəldən macal tapan vətənpərvərlərimiz mühacirəti qəbul etdi.

M.Ə.Rəsulzadə, Ə.Topçubaşov, Ə.Ağaoğlu, Ə.Hüseynzadə, C.Hacıbəyli, M.Məmmədzadə, Almas İldırım kimi istiqlal fədailəri, müqtədir qələm sahibləri siyasi faliyyətlərinin mühacirət üzünü yaşayaraq, milli mənlik və kimlik uğrunda mücadilələrini Türkiyədə, Avropanın müxtəlif ölkələrində davam etdirdilər. Tarixin bu acı səhnəsindən dərs alan, mühitin, zamanın millətinə yasaq buyurduğu haqlar uğrunda mübarizəyə qalxan Aida xanım İmanquliyeva SSRİ məkanında basqılara məruz qalan türklərin - Türküstanda Çolpanın rəhbərlik etdiyi “Cığatay gürüngü” ədəbi birliyinin üzvlərinin, Bakıda Seyid Hüseynin qurucusu olduğu “Yaşıl qələmlər” birliyinin repressiya qurbanı olmuş yazarların haqq səsinə dönür.

Şərqdən Qərbə, Latın Amerikasına müraciət edən ədiblərin yaradıcılığını tədqiq etməklə onların əsərlərində qoyulan ideyaları müdafiə etməklə Hüseyn Cavid, Cübran Xəlil Cübran kimi  ədiblərin əsərlərindəki müştərək ideyaların eyni ağrıdan boy aldığını, eyni amala xidmət etdiyini elmi əsaslarla sübut etməklə mənəvi dəyərlərimizə sahib çıxmış olur. Şübhəsiz ki, bunun başlıca səbəbi Aida xanımın mənsub olduğu xalqın, millətin söykəndiyi dəyərlər, yaşadığı gerçəklər idi. Bu gerçək adi gerçək deyildi. “Harada ki, sülh var, xeyir var, məhəbbət var, orada Allahın özü var” - deyib Allahsız və mədəniyyətsizcəsinə məscidləri klublara, anbarlara çevirən, “allahsızlar partiyası” yaradıb ciblərə “allahsız knişkası” qoyan quruluşa etiraz idi. Ziyalının, alimin, müəllimin, böyük mənada isə Vətəndaş, Alimin etirazı idi.  

Çünki o, dünyaya göz açanda Azərbaycanda repressiya, mənəvi terror hələ bitməmişdi. Gecə gələn qara maşınların qara qandallı sakinlərini gedər- gəlməzə apardığı ağır günlər idi. Əgər II Dünya müharibəsi başlamasaydı, sovetlər bu müharibəyə sürüklənməsəydi, çox qapılar çırpılacaq, çox evlərin çırağı  qaralacaqdı. 1941-45-ci illər müharibəsi minlərlə Sovet adamının ömrünə son qoyub, şikəstə, əlilə çevirdiyi illərdən Aida xanımın uşaqlığına pay düşmüşdü. Onun ərəb-məhcər ədəbiyyatına könül verməsinin başlıca səbəbi Azərbaycan mühacirlərinin vətən, torpaq sevgisini, yurd nisgilini anlamaq və anlatmaq hissi, duyğusu idi.

Tədqiq etdiyi ədiblərin yaradıcılıqları ilə bağlı elmi fikirlər irəli sürüb monoqrafiyalar yazmaqla bərabər, “Dünyanın dərki əslində qəlbin dərinliklərindəki gizli qatların oyanışı sayəsində mümkün olur” - deyən Aida xanımın şərqşünas alim kimi ən böyük uğuru onda idi ki, o, dövrün, mühitin ictimai-siyasi xəritəsini çəkir, ədəbi-bədii, fəlsəfi mühitlərin mənzərəsini yaradırdı.  Bu gün demokratik dəyərlərin inkişaf etdiyi, açıq sözün söyləndiyi bir zamanda bu fikirləri söyləmək çox adi, bəlkə də, adidən də adi görünə bilər. İnformasiya  texnologiyalarının o qədər də inkişaf etmədiyi, sərhədlərin qapalı, ideya döyüşlərinin, soyuq müharibənin tüğyan etdiyi 60-cı illərdə  bu fikirləri söyləmək o qədər də asan deyildi.  Özü də nəzərə alaq ki, bu fikirlərin sahibi Şərqin bir çox yörələrində hələ də dünyanı qara çadranın altından seyr edən müsəlman qadını, cavan bir alim idi. Aida xanım şərqin, türk dünyasının o qadınlarından idi ki, xatun ucalığından, ana siqlətindən, alim dəyanətindən müsəlman dünyasına boylanır, onun inkişafını, cəhalətdən və səfalətdən qurtuluşunu ideya və məfkurə birliyində görürdü.

Amerika, Fransa, Türkiyə və Avropanın başqa  yörələrinə mühacirət etsələr də ruhlarını Vətənə əmanət edən ərəb yazarları Vətən sevgisinə, azadlıq eşqinə söykənib yaşadıqları kimi, Aida xanım da qələminə söykənib qoca Şərqə 60-cı illərdən şərqilər söyləyir: “Qələmlər Birliyi” ilə Avropaya, Latın Amerikasına müsəlman mədəniyyəti və dəyəri gətirən ərəb fədailərinin haqq səsinə dönən Mixail Nüaymə irsinin carçısına çevrilərək söyləyir: “Mixail Nüaymə yeni həyat quruculuğu prosesinə böyük enerji, heyrətamiz fədakarlıqla qoşulan və bu hərəkatda öz tarixi keçmişinin özünəməxsusluğunu və zənginliyini unutmayan ərəb ziyalılarının ən qabaqcıl, həsas və istedadlı oğulları sırasında olmuşdur”.  

“Mixail Nüaymə və “Qələmlər Birliyi” monoqrafiyasından sonra Aida xanımın ikinci ən böyük əsəri 1975-ci ildə işıq üzü görmüş “Cübran Xəlil Cübran” monoqrafiyasıdır. Uzaq Amerikada - Nyu-Yorkda ərəb ziyalılarını birləşdirən ideya və məfkurə birliyindən söhbət açan Aida xanım Cübran Xəlil Cübranın da yaradıcısı, qurucusu olduğu cəmiyyətin əhəmiyyətindən danışarkən qeyd edir:  “Bu cəmiyyətin yaranması yeni ərəb mədəniyyətinin inkişafında görkəmli rol oynayan təzə və böyük ədəbi məktəbin meydana gəlməsi demək idi”.

Aida xanım Şərqin bu istedadlı qələm və fırça sahibinin haqqa xidmətdə bulunduğunu söyləyir. O, Cübran Xəlilin bu sahədəki xidmətləri barədə qeyd edir: “Cübran Xəlil Cübran hansı məsələdən danışırsa danışsın, o, həmişə mütəfəkkir, böyük sənətkar, söz ustası və öz xalqını, bütün bəşəriyyəti hədsiz dərəcədə sevən bir insan olaraq qalır”. Aida xanım bütün ömrünü “Müasir ərəb ədəbiyyatının korifeyləri” monoqrafiyası ilə yeni bir dünya - müasir ərəb ədəbiyyatı ilə bağlı sanballı mənbə yaratmış oldu. 1992-ci ildə işıq üzü görən kitab bu böyük alimin elmi ictimayyətə təqdim etdiyi son əsər olsa da, möhtəşəm əsər idi.

Şərqşünas alim kimi arxada qoyduğu 30 ilə abidə ucaldan Aida xanım ərəb ədəbiyyatı korifeylərinin fikirlərini, düşüncələrini tədqiqata cəlb edə-edə özü də onlardan olurdu. Akademik üslubdan çox elmi, bədii, publisistik ruha köklənən Aida xanım bu əsəri ilə özünün təkcə alim, şərqşünas obrazını deyil, şair, yazıçı, mütərcim obrazını cücərtdi.

Onun bu qüdrəti ərəb məhcər ədəbiyyatının müxtəlif sahələrinə həsr olunmuş məqalələrində, şəxsən özünün təşkil etdiyi konfrans və simpoziumlarda təsdiqlənirdi. Şərqşünas alimlər Ziya Bünyadov, Vasim Məmmədəliyev, İosif Braginski, İrina Bılik, Anna Dolinina, Aleksandr Kudelin, Valeriya Kripçenko, Malik Qarayev, İ.Filiştinski, O.Frolova dəfələrlə onun fikirlərinə şərik çıxırdılar.

Bir vaxtlar təhsil aldığı Bakı Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq fakültəsində ərəb filologiyasından mühazirələr oxuyan Aida xanım  pedaqoq alim kimi Azərbaycan, ərəb, rus və Avropa ədəbiyyatlarının müqayisəsini verir, biri digərindən qidalanaraq formalaşan bu ədəbiyyatların bəşəriyyətə bəxş etdiyi dəyərlərdən soraqçı olur, müasir ərəb ədiblərinin əsərlərinin tərcümə olunmasını ədəbi-mədəni əlaqələrimizin inkişafında körpü hesab edirdi. Aida xanım ömrünün 30 ilini təmənnasız sərf etdiyi, məhəbbətlə bağışladığı şərqşünaslıq elmində öz möhürünü vurdu. Adını Azərbaycanın və dünyanın tanınmış şərqşünaslarının, ərəbşünas alimlərin cərgəsinə yazdı.

Tanrının ona bəxş etdiyi istedadın, zahiri və batini kamilliyin, gözəlliyin işığını elmimizin üstünə salan Aida xanım əhatəli yaradıcılığı ilə “Ərəb filologiyası məsələləri”, “Yaxın və Orta Şərq”, “Sovet şərqşünaslığının problemləri və perspektivləri”, “Şərqin problemləri: tarix və müasirlik”, “Romantizmin problemləri və Şərq” adlı əsərləri və  məqalələri ilə  Şərqin təkcə ədəbi-fəlsəfi baxışlarına deyil, ictimai-siyasi quruluşuna, yaşam tərzinə də aydınlıq gətirdi.

Sent Bövün bioqrafik, İppolit Tenin mədəni, Vilhelm Dilteyin mənəvi tarixi, Yunqun analitik psixoloji, Bartın strukturalizm metodlarından, Şərqin böyük filosofu, düşüncə sahibləri - Nizami Gəncəvinin İnsan sevgisindən, Məhəmməd Füzulinin İlahi eşqindən, İmadəddin Nəsiminin “Haqq mənəm, Haqq  məndədir” ucalığından, rus klassiklərinin, Mirzə Fətəli Axundzadənin maarifçilik ideyalarından, Cəlil Məmmədquluzadənin realizmindən, Məhəmməd Hadinin romantizmindən keçərək özünün bütöv Dünya Modelini yaradan professor Aida İmanquliyeva ictimai, fəlsəfi sistemlərin mövcud olduğu elm, mədəniyyət, mənəviyyat və düşüncə səmasında Ağlının, Məntiqinin ulduzu ilə parladı.

Onun cismani yoxluğunu 1992-ci ilin payızından, sentyabrın 19-dan hesablayırlar. Əslində o, hər yazısından sonra bir dəfə mələklər kimi köç edir, sonradan yazı masasına qayıdıb bir başqa nəğmə oxuyur, dastan bağlayırdı. Yarım əsrdən azca çox, qısa, lakin mənalı ömür yolu ilə örnəyə çevrilən, əcəl şərbətini Şərqin qüdrətli sənət-söz adamları, fikir və düşüncə sahibləri kimi eşq badəsindən içərək ölümsüzlüyə qovuşan, “Məhəbbət və gözəllik, ağıl və kamal elə mənəvi işıqdır ki, qəlbi nurlandırır”, deyən elmi əsərləri, daxili və zahiri gözəlliyi ilə nümunəyə çevrilən, ömrünün yarısından şoxunu həsr etdiyi əsərləri ilə dəyərlərin əyarına çevrilən Aida xanım Şərqlə Qərbin ortaq dəyərlərinin aynası olan əsərlərində yaşayır. Son olaraq ünvanına səsləndirmək istədiyim bir fikir var. Qərbli filosof   Emerson deyir: “Dahilərin bioqrafiyası qısa olur, çünki onların bütün həyatı yaradıcılığındadır”...

“İnsanın etdiyi xeyirxahlıq zahiri mərasimlərə riayət etməkdən yüksəkdə durur və buna görə onu mükafatlandıran Allah üçün daha əziz, daha istəniləndir” kəlamı ilə yerin və göyün mükafatına, Tanrının lütfünə layiq görülən Aida xanım indi həm də övladlarının, bütün həyatını milli-mənəvi dəyərlərin qorunmasına, sivilizasiyaların, mədəniyyətlərin, dinlərin dialoquna, Şərqlə Qərbin inteqrasiyasına, bəşəri idealların təntənəsinə həsr edən, dünyaya “Görəsən, sivilizasiyalara, xalqlara və ayrı-ayrı insanlara bir-birini eşitməyə nə mane olur və nə kömək ola bilər?” sualı ilə müraciət edən, zamanın və tarixin min illərdir ən böyük sorğusuna ləyaqətli addımları, möhtəşəm layihələri ilə cavab verən, eyni məhəbbət və ehtiramla məscidlərə, kilsələrə, sineqoqlara ayaq basan, gəlişi, ziyarəti ilə təməlqoyma və açılış mərasimlərinə şərəf gətirən, batini kamilliyinə, Şərqli məlahətinə, qərbli cizgiləri əlavə etməklə Qərbə şərqli badəsindən şərbət, Şərqə qərbli təfəkküründən nemət paylayan, dünyanın nicatını birlikdə, bütövlükdə, gözəllikdə, xeyirxahlıqda, mərhəmət və məhəbbətdə, ruhun cismə, Şərqin Qərbə mənəvi hökmündə, Qərbin Şərqə ixrac etmək istədiyi demokratik düşüncədə, azad baxışda görən, Avropa və Asiyada xoşməramlı səfir kimi sonsuz hörmət və ehtirama, fəxri adlara, titullara, orden və medallara layiq görülən Azərbaycan Mədəniyyəti Fondunun, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti,  Azərbaycan Respublikasının I vitse-prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın, adını daşıyan, ruhuna ithaf olunan Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialının rektoru, AMEA-nın vitse-prezidenti, Azərbaycan – İngiltərə Dostluq Cəmiyyətinin sədri, elmin Nizamişünaslıq və Qafqazşünaslıq istiqamətlərini yenidən müəyyənləşdirən, silahları kitabların əvəz etməsi üçün ümumbəşəri dəyərlər sistemini bir alim kimi kitab və monoqrafiyalı ilə zənginləşdirən, ÜNS Yaradıcılıq Səhnəsinin qurucusu, akademik  Nərgiz xanım Paşayevanın milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunub inkişaf etdirilməsi ilə bağlı həyata keçirdikləri genişmiqyaslı layihələrdə, sevimli nəvələrinin Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla xanım Əliyevanın, “Bakı” Media Mərkəzinin qurucusu Arzu xanım Əliyevanın Vətən sevgisində,  YARAT Müasir İncəsənət Məkanının rəhbəri Aida xanım Mahmudovanın, “Nargis” jurnalı ilə incəsənəti dəbə gətirən Ülviyyə xanım Mahmudovanın istedadının bəlgəsi olan yazılarda, sənət əsərlərində, bir də yetirmələrinin, tələbə və aspirantlarının duyğularında yaşayır.  

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2024)

 

Mədəniyyət Nazirliyinin Mədəniyyət üzrə Elmi-Metodiki və İxtisasartırma Mərkəzi, Azərbaycan Dövlət Rəsm Qalereyasının təşkilatçılığı, Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının dəstəyi ilə Xalq rəssamı Səttar Bəhlulzadənin 115 illiyinə həsr olunmuş “Tablolarda nağıllar” adlı gənc rəssamların yaradıcılıq müsabiqəsi keçirilir.

Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən məlumat verir.

“Azərbaycanın xalq nağılları təsviri sənətdə” mövzusunda keçirilən müsabiqədə 18-30 yaş arası gənc rəssamlar iştirak edə bilər. Rəssamların Azərbaycanın şifahi xalq ədəbiyyatından götürülmüş müxtəlif epizodların (hadisələrin), obrazların əks olunduğu əsərləri qəbul ediləcək.

İştirakçılardan müsabiqə-sərgiyə təqdim edəcəkləri işlər haqqında məlumatları 2024-cü il noyabrın 25-dək Bu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır. elektron ünvanına göndərmələri xahiş olunur.

Mövzu üzrə hazır, orijinal əsərlər haqqında dəqiq məlumatlarda - əsərin fotosu, müəllifin ad və soyadı, təvəllüdü, əlaqə nömrəsi, əsərin adı, ölçüsü, texnikası, həmçinin əsərin yaradılma ili qeyd edilməlidir. Əsərlər tək-tək göndərilməli, məlumatlar dolğun olmalıdır.

Seçim üçün elektron ünvana məlumat göndərən rəssamlardan əlaqə nömrələrini qeyd etmələri xahiş olunur. Rəsm müsabiqə-sərgisinə hər bir iştirakçı 2 rəsm işi göndərə bilər. Orta və böyük ölçülü əsərlərə üstünlük veriləcək (Məsələn: 60x70, 70x90, 100x100 sm və s.). Əsərlərin səliqəli və çərçivələnmiş olması vacibdir.

Bildirilib ki, əsərlərin ilkin seçim mərhələsi onlayn qaydada aparılacaq. Daha sonra seçilmiş əsərlərdən müsabiqənin qaliblərinin müəyyənləşdirilməsi professional rəssamlardan ibarət münsiflər heyəti tərəfindən həyata keçiriləcək.

Əsəri sərgilənən hər bir iştirakçıya sertifikat, qaliblərə isə diplom və dəyərli hədiyyələr (birinci, ikinci və üçüncü yer üçün) təqdim olunacaq.

Seçilmiş əsərlər 2024-cü il dekabrın 6-dək sərginin keçiriləcəyi ünvana çatdırılmalıdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2024)