“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzet” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə İlham Qəhrəmanın hekayəsi təqdim edilir.

Uşaq yaddaşı daşa həkk olunmuş yazı kimidir.

Məhəmməd peyğəmbər (s.a.v.)

- Burdan bir atlı keçmədi?

- Keçdi.          

- Çaparağıdı, yorğaraq?

- Çaparaq (və ya yorğaraq).

- Çapsaq, çatarıq?

- Həəə.

- Dəh-dəh-dəh-dəh-dəəhhh!

Bu sual-cavabdan ibarət qısa dialoq dədəmlə bağlı xatirələrimin əvvəlincisidi. Yadımdadı, Sus kəndinin Aşağı bağdakı çəmənliyində arxası üstdə uzanıb məni qarnına mindirirdi. Atlı haqqında soraqlaşmanın həm sualını, həm də mən əvəz cavabını deyib tamamlayandan sonra "dəh-dəh" deyib at çapışı qarnında məni atıb-tuturdu. Ardınca əlləri və dizləri üstdə at şəkli alıb  məni belində gəzdirirdi. Papağının dimdiyini geri hərləyib "höl-höl" deyə-deyə mənimlə qoç kimi hölləşirdi. Balaca vaxtı nənəm mənə Bozu deyirdi, dədəm Dədəbalası çağırırdı. Yaxşı işimi görəndə ağızdolusu "dədəbalası" deyirdi, işim xoşuna gəlməyəndə Ağəmmədlərə - Qızılcada nənəmin mənsub olduğu tirə - çəkdiyimi deyirdi. Nənəm nadir hallarda adını çəkərdi, eləcə ortalığa danışardı. Adını çəkməsə də, dinləyənlər bilirdi ki, dədəmdən söhbət gedir. Nənəm hərdən dədəmə özünəməxsus ad qoyub bizimlə məzələnirdi. Aralıdan gələn dədəmi uşaqlardan birinə göstərib deyirdi:

- Dədikun gəlir.

Dədəmin dədəsinin adı Nemət olub. Nemət babam Sus kəndində və ətrafda ən varlı adam olub. Kollektivləşmədə babamın 300 qoyunu çobanı və itiylə kolxoza alınır. Bu haqda kolxozun qaytanlı kitabında mal-dövləti kolxoza alınmış şəxs kimi (Sus, Qızılca, Zabux) bircə babamın adı varıdı. Babam səxavətli kişi olub. Kəndin xeyir-şəri üçün həmişə sürüsündən heyvan ayırarmış. Dədəm danışırdı ki, qonşu erməni kəndi Xənəzəyə getmişdim. Ata nal-mıx almaq üçün dəmirçi dükanına girdim. Dəmirçi erməni Susdan olduğumu biləndə atamı soruşdu. Dedim, Nemətin oğluyam. Bunu deyəndə erməni yuxalıb ağladı. Dədəmi maraq bürüyür. Erməni deyir ki, aclıq illərində getdim Susda Nemətin qapısına. Uşaqların ac olduğunu deyən kimi, 2 öküzə buğda yüklətdirdi, yanıma da 2 adam qoşub dedi, bu adamı aparın çaydan (Zabux çayı) adladın, getsin evinə. Bir dəfə də yay vaxtı uzun boylu, buxara papaqlı, əlində çəlik şərq ziyalısı görkəmində bir adam gəldi çıxdı alma bağında olduğumuz dəfə. Dədəmlə çox mehriban görüşdü. Özünü isnad verəndə məlum oldu ki, kişi Laçının Alıqulu kəndindəndir, şəhərdə (Laçında) yaşayırlar. Adı Seyid Abbasdır. Nemət babamla dost olublar. Babamın xeyirxahlığıyla bağlı xatirələrini danışdı. Abbas kişi Alıquluya qaçqın gəldiklərini, babamın onlara heyvan damazlığı verdiyini, darda hamıya əl tutan olduğunu dedi. Sonradan bu kişinin din adamı, Quran hafizi olduğunu gördüm.

Kolxoz qurulandan sonra babamın keçmiş çobanının anası ölür. Çoban dağdan gəlir babamın üstünə ki, ehsan verməyə ətlik heyvan yoxdu. Babam deyir ki, bəs heyvan kolxozdadı, sədrə denən anan ölüb, ehsanlıq versinlər. Çoban kolxoz sədrinə bu haqda deyir və cavabında sədrdən gözağartması alır. Babam ondan sonra kolxozun nə olduğunu başa düşür. Bir müddət sonra o vaxt Laçında NKVD olan şəxs gəlir babama deyir ki, atını da ver. Babam deyir, "qoyunu sürüynən apardınız, ata dəymə". NKVD ev yıxmaqda Laçında ad çıxartmış adam idi. Onun əliylə Laçında çoxları kulak adıyla uzaq diyarlara sürgün edilmişdi. NKVD atı götürüb gedir. Susun qənşərindəki dikdən aşanda at bir dəfə kişnəyir, babam qapıda keçinir. Dədəsi öləndə dədəm də, özündən böyük bacısı Həvva mamam da ağlıkəsməz yaşda olurlar. Heç biri atasını xatırlamırdı. Babamın ölümündən sonra oğrular Susdakı ağ evindən - o dövrdə ancaq imkanlı adamların ağ evi olurdu - bir gecədə 12 gəbə aparırlar. Günü bu gün də Susda qoşa qazma tövlələri durur. Sus qəbiristanlığındakı başdaşında ərəb əlifbasında yazı vardı. Bakıda "Bilik" cəmiyyətində kursa getdim ki, əlifbanı öyrənim, başdaşındakı yazını oxuyum. Kursu bitirənə qədər Laçın işğal olundu...

Dədəm çox zəhmətkeş, işcanlı adam idi. Əgər görüləsi iş vardısa, axıra çatdırmayınca rahatlıq tapmazdı. Hər işin çəmini bilən idi, gördüyü işi səliqəylə - cani-dildən  görərdi. Evimizdə kəndçilikdə işlənən hər bir həcət vardı. Evində həcəti olmayan kişilərə "korocaq" deyirdi. Mən balaca olanda yaxşı çarıq tikirdi. Sus kəndinin cavan qız-gəlini toylardan əvvəl çarıqlıq gön götürüb bizə gələrdilər. Dədəm həvəslə onlara üçburun (gülburun da deyirdilər) çarıq tikərdi. Çox halal adam idi. Deyirdi, bizim evə haram düşmür. Təxminən, 4, ya 5 yaşım olardı, yazda Laçının altındakı dərənin ağzında (indiki "Laçın pavilyonu"nun sol tərəfi) düşərgə salan  köçü gecə qəflətən sel tutur. Yaddaşım məni aldatmırsa, köç İmişlinin Əlipənahlı tərəkəmələri idi. Sel alaçıq qarışıq dolu farmaşları Həkəriyə axıdır. Biz o vaxtı Sus kəndinin çayqırağı alma bağındakı dəfdə olurduq. Hadisə bizdən 4-5 kilometr yuxarıda olmuşdu. Səhər-səhər gördüm dədəm alma bağının çəpərinin üstünə gəbə-kilim, yorğan-döşək sərir, çəpərin dibinə nehrə, qazan qoyur. Gəbə-kilimlər qumlu idi. Dədəm bu şeylərin bəzisini gecə daşan çay səhər yatandan sonra çaylaqdan tapmış, bəzisini lildən çıxartmışdı. Qənşər yerə sərirdi ki, sahibləri axtaranda görsünlər. Günortadan sonra tərəkəmə atlıları gəldilər dədəmin seldən çıxartdığı bu şeyləri alxış eləyə-eləyə atlarının üstünə atıb apardılar. Sonralar dədəm evdə deyinirdi ki, filan naxırçı bu ziyanlıqdan tapdığı şeyləri Xırman təpənin dalındakı böyürtkən şəlində gizlədibmiş.

Dədəm çox qonaqpərvər idi. Yadımdadı, Padşahlı körpüsünün (Nikolay körpüsü də deyirdilər) yanında Yol İdarəsinin  gözətçi evində olurduq, tək evliydik. Qonum-qonşu aralıda olurdu. Evdə hinduşkanı kəsib çıxırdı el yolunun qırağına ki, bir yolötən gəlsin, onu evə dəvət etsin, birlikdə çörək yesinlər. Bəzən yolda yolötən olmurdu, yemək bişirdi, dədəm evə gəlmirdi ki, biz də yemək yeyək. Bu zaman nənəm qarasına deyinirdi: "ta bitib qalacaq orda, gəlməyəcək ki, körpələr loxmasını yesin".

Qonaq olanda gizlindən tut arağını çıxardıb qoyurdu süfrəyə. Yaxşı tut arağı çəkirdi. Qonağa deyirdi, mən çəkən araq inəyin sarı yağı kimi təmizdi. İçki olan məclisdə sağlığı bu olardı - "içək kişiliyin sağlığına!" Evimiz yol kənarında olduğundan Susdan, Qızılcadan əsgər gedən gənclər evimizin yanından keçirdi. Onlarla görüşəndə pul kisəsi əvəzi işlətdiyi hərbi biletinin arasından bir onluq çıxarıb ciblərinə qoyardı.

Dədəm sərt adamıdı. Sağılmazdan əvvəl buzov və oğlaqlar anasını əməndə bizimlə dalaşırdı. Evimizdə həmişə iri qazanlarda ərinmiş sarı yağ, pendir, bəhməz,  mürəbbələr olurdu. Keçi pendirimiz heç ələ düşməzdi. "Laçın pavilyonu" evimizlə üzbəüz idi. Rayonun rəhbərliyi, Bakıdan gələn qonaqlar olanda ofisiant əlində boşqab yüyürürdü bizə ki, bəs qonaq gəlib, Səlbi xalanın pendirindən istəyirlər. Nənəm boşqabı doldurub yola salardı, buna görə pul almaq ağlımıza da gəlməzdi.  

Dədəmin həm də dolayısıyla söz anlatmağı vardı. Tut vaxtı uşaqlar ayaqqabı istəyəndə deyirdi:

- Ayaqqabı tutun dibindədi - yəni dibinə tökülən tutu yığın, araq çəkilsin pul olsun.

Yanında bir dəfə bərk utanmışam. Qaçqınlıq vaxtı Xırdalanda dədəmgil məskunlaşdığı evdə hamımız oturub ordan-burdan söhbət edirdik. Nənəmlə dədəm dəyinmişdilər - bir-birinin qarasına danışırdılar. Nənəm onu suçlayan bir məişət əhvalatı danışdı, dədəm də dedi ki, yalansa, ağzın əyilsin! Cavabdan bildim ki, nənəm haqlıdı, sadəcə, dədəm cığallayır, bizim yanımızda günahını boynuna almaq istəmir. Həm də cavabdakı and-töhmətin hər iki başı nənəmi tuturdu - yəni yalan deyirsənsə, ağzın əyilsin, düz deyirsənsə, heç nə. Bu cavabdan sonra nənəm özünə görə dədəmə ayıb bildiyi bir sirrin üstünü açdı. Dedi:

- Bir dəfə də mənə dedi ki, sən get bostanı sula, özü də guya dəhnəyə gedir ki, suyu döndərən olmasın. Uşaqları da götürüb yendim bostanı sulamağa. Gün qızana qədər bostanı suladım qurtardım, çıxdım evə ki, filankəslə (nənəm xanımın adını da dedi, uzaqda olan tanıdığımız qadın idi) qayğanaq eləyib üstünə də bal töküb yeyirlər. Nənəm cümlənin bal yerini hirsli vurğuyla dedi. Hiss etdim ki, o an nənəm hakim, dədəm müttəhim olsaydı, nənəm dədəmə "uff" demədən rahat 50 il iş kəsərdi. İstədim deyəm, ay nənə, sən nəyi qoyub, nəyi axtarırsan, qayğanaq nəmənədi, indikilər bozbaş bişirib yeyirlər. Amma deyəsən, dədəmə görə utandım, nitqim batdı. Nənəmin bu ittihamlı çıxışından sonra dədəm ortalığa:

- Ə, bu arvad ağlın itirib, - deyib uzandığı çarpayıda üzünü divara çevirdi. Hələ onun nənəmlə ev davasında belə əliyalın qalmasını, müqavimətsiz  təslim olmasını görməmişdim. Bu yerdə dədəmin bir söhbətini də əlavə edim. Özü danışırdı ki, Zabuxda Sümüklü Əvəz Savat adlı qızla evlənəndən bir neçə gün sonra əsgərliyə çağırılır. Əvəz Savatın qolundan tutub gətirir dədəmin yanına və deyir:

- Umud, əsgərə gedirəm, Savatı bircə sənə umud eləyirəm.

Dədəm deyir 3 il müddətində kolxozun hansı işinə getdimsə, Savat yanımda oldu. Bu sirri bilənlər dədəmlə Savat xalanı bacı-qardaş hesab edirdilər.

Balalarına sevgisini heç vaxt bildirməzdi. Amma bir dəfə yayda belə bir hadisə oldu. Məndən balaca bacım Gültəkin Həkərinin sağ tayında Sus bağlarının qabağındakı adada otlayan oğlaqları gətirməyə gedir. Bacım gecikəndə dədəm evin böyründəki dikə çıxır ki, bacımı çağırsın. Qənşərə çıxanda görür ki, Həkəri çayın başına yağan yağışdan elə daşıb, o tay-bu tay gedir. Ada selin altındadır. Zeynəb xalam danışırdı ki, Umud yanıqlı səslə, "ay Gültəki, ay Gültəki" çağıra-çağıra çay yenişə qaçırdı. Sən demə, bacım selin özündən əvvəl gələn fışıltı səsindən - soyuq suyla sahildəki qızmış daş-qumun cızıltısından yaranan xor fışıltı əmələ gətirir - duyuq düşüb oğlaqları adadan Böyük bağa çıxardıb. Dədəm bacımı görəndə dəsmalını çıxardıb gözlərini silib.

Ehtiyatlı kişi idi. Papağının içində daim iynə-sap olardı. Deyirdi, "örüşdə paltarın elə yerdən sökülə bilər ki, o halda ortalığa çıxmaq ayıb olar". Örüşə gedəndə həmişə əlində ağac olardı. Mala, keçiyə gedəndə bizi əli ağacsız görəndə hirslənirdi. Deyirdi, "korocaq olmayın". Ocaq çatıb alça və zoğal ağaclarını əvvəl yaxşı ütürdü, sonra onlardan toppuzlu əl ağacları düzəldirdi. Kəndçilikdə hər işin çəmini bilirdi. Ən etibarlı və ələyatımlı alətlər də dədəmdə olardı. Bəzən tanışlar gəlib kərəntisini, belini (çala, təfkeş), dəhrə-baltasını işlətmək üçün aparırdılar. Kövşənə çıxanda özüylə bir düjün alət götürərdi - kərənti çəkici, zindan sancılmış kötük, yiyə, daş, satıl, törpü və 6 ölçüdən 9 ölçüyə qədər kərəntilər. Bəzən ot çalanda kərənti otun arasında qart bir şeyə dəyirdi və bu zaman kərəntinin ağzına yel düşürdü. Dərhal həmin kərəntini söküb dəmirkəsənlə ağzındakı yelli hissəni kəsib çıxardardı. Yelli kərənti ot layını yaxşı vərrəmirdi, ot zay olurdu. Biçin vaxtı kövşəndə kərəntisi korşalan kəndçilərimiz kərənti çiynində bizim ot yerinə gələrdi. "Yoruldum" deməzdi - zindanda onların da kərəntisini döyürdü.  

Yaxşı əl qabiliyyəti vardı. Sus kəndində, Bəylikdə kimin dəm çaynikinin lüləyi, qulpu sınardısa, o vaxtın mampası şirni qutularından yamaq kəsib təmir edirdi. Belə xeyirxah işləri elə həvəslə edərdi, qazancı da alxış olardı. Qaranlıqda çöldə, tövlədə işlətmək üçün tutacaqlı, lalalı əl çırağı düzəldirdi. Yadımdadı, evdə uşaqlar üçün əski parçası, keçə və kirpi oxundan kuklaya bənzər oyuncaq düzəldirdi. Adına da "Qarnıkeçəburnubiz" deyirdi. Sonralar Tallinə gedəndə mağazada o oyuncağın oxşarını gördüm. Adına "Buratino" deyirdilər. Gecə körpə uşaqlar səs eləyib böyükləri yatmağa qoymayanda deyirdilər ki, yatmasanız, Qarnıkeçəburnubiz" gəlib sizi aparacaq. 

Yaxşı at və yaxşı itdən həmişə söhbət salardı. Çəmbər adlı qara köpəyimiz vardı. Dədəm deyirdi ki, bu it bircə dil bilmir. Bir dəfə belə bir hadisə oldu. Bazar günü atı da, eşşəyi də palanladıq, çayın o tayında "Çarıxçıxmaz" deyilən yerə oduna getdik. Qış fəsli idi, bərk qarlamışdı. Çəmbər də bizə qoşulmuşdu. Meşədə at-eşşəyi ardıca bağlayıb qabaqlarına ot qoyduq. Dədəm sırıqlısını, ardınca da təzə pencəyini çıxardı. Pencəyi ardıcdan asıb sırıqlısını yenidən əyninə aldı. Başladıq odun eləməyə. Dədəm doğrayırdı, mən də gücüm çatanları ardıcın altına - yük vurulacaq yerə daşıyırdım. Bazar günü olduğundan radioda saat 14-ün muğamat konsertinə çatmaq üçün dədəm əl-ayaq eləyirdi. Çəmbər arada ərincək səslə uzaqda ovçuların atdığı güllə səsinə hürürdü. Yük hazır olan kimi at-eşşəyi yüklədik. Eşşək irəlidə, at yedəkdə çaya sarı yenməyə başladıq. Çəmbər gəlmir, ardıcın dibində gah hürür, gah zingildəyirdi. Biz çayı keçib getdik evə, yükləri qapıya aşırıb içəri keçdik. Dədəm radionu qoşdu, nənəm də bizə yemək çəkdi. Çəmbər axşam da qapıya gəlmədi. Fikrim Çəmbərin yanında qalmışdı. Səhər tezdən Zabuxdan gələn kolxoz maşınından dədəmi səslədilər ki, tez gəl, Qızılcada filankəs ölüb, yasa gedirik. Dədəm tez nənəmə dedi ki, pencəyi gətirsin, maşın gözləyir. Nənəm ora-bura baxdı, pencək tapılmadı. Dədəm köhnə pencəyi geyib nənəmin tirəsinə də bir yağlı söyüş söyüb kolxoz maşınına tərəf qaçdı. Maşın gedəndən sonra atımızı tövlədən çəkdim çölə. Nənəmlə atı palanladıq. Boyum çatsın deyə, çəlləyin üstə çıxıb atı mindim. Nənəm itin kəmsiyini verib dedi: "Gəlməsə, kəmsiyi sal boynuna çək". Günəşli qış havası idi. Çayı keçib dünən odun elədiyimiz ardıclığa - Çarıxçıxmaza gəldim. Çəmbər elə ardıcın altında idi, məni görəndə şikayət edirmiş kimi gah quyruq buladı, gah zingildədi. Atdan düşdüm itin yanına ki, kəmsiyi itin başına salam, birdən ardıcdan ərimiş qar suyu boynuma düşdü. Devikdim. Yuxarı baxanda dədəmin pencəyini ardıcdan asılmış gördüm. Çəmbərin dünən niyə bizimlə getmədiyi sirr bu imiş.

Dədəmdə güclü yumor hissi vardı, çoxlu lətifələr bilirdi. Şuxluğu sevirdi. Nənəm uzun qış gecələri ağzında dınqıdı çalıb uşaqları oynadanda dədəm tez papağının dimdiyini geri fırlayıb bir-birinə pərçimlənmiş əllərinin şəhadət barmağıyla çırtıq vurmağa başlayardı. Belə baməzə hərəkəti bizi güldürərdi. Yaxşı səsi olmasa da, hərdən kefi durulanda Aşıq Ələsgərdən və muğamlardan bir ağız zümzümə edərdi. Belə məqamda nənəm ona sataşmaq üçün deyərdi: "eşitməyən, qulaqların tutulsun!"

Evdə həmişə sac çörəyi bişərdi. Axıra qalan balaca kündədən bişən çörəyin adına "koka" deyirdik. "Koka" hər dəfə evdə uşaqların birinə düşərdi. Onu yeməz, mətah kimi saxlayardıq. Axşam dədəm "koka"sı olan uşağa deyərdi - "koka"nı ver, sənə dəvə düzəldim. Biz də sevincək razılaşardıq. "Koka"dan dişlək ala-ala deyərdi: "bu əyri yer dəvənin boynudu, bu dik yer dəvənin belidi, bu boş yer dəvənin qarnının altıdı" və s. Axırda "koka" dədəmin dişləyində yoxa çıxardı. Bu vaxt "koka" sahibi ağlayırdı, qalanlar gülüşürdük. Evə vırdı-vızan düşürdü. Mənzərəni seyr edən nənəm deyirdi: "elə dədəniz də siz ağıldadı". 

Həyatının son 16 ilini dünya işığına həsrət yaşadı. Hansı həkimə apardıqsa, dedilər, çarəsi yoxdu. Arada giley eləyirdi ki, məni həkimə aparmırsız. Elə bilirdi çarəsi var. İki dəfə şair dostum, göz həkimi Paşa Qəlbinurun yanına apardım. Paşa doktor vəziyyətin nə yerdə olduğunu bilirdi, dədəmi stola oturdub müayinə edirdi. Axırıncı dəfə müayinədən sonra Paşa doktor dədəm eşitməsin deyə əl işarəsiylə mənə başa saldı ki, heç bir ümid yeri yoxdu. Mən: "Dur gedək evə", deyəndə dədəm asıldı Paşa doktorun qolundan, yalvarıcı səslə dedi:

- Sənin başına dönüm, sol gözümü əməliyyat elə, o gözüm açılacaq. Bu sözdən sonra mən doluxsundum. Paşa doktor da kədərləndi və bu sözləri dedi:

- Əmi, and olsun Həzrət Abbasın kəsilən qollarına sənin gözlərini əməliyyat eləməyin xeyri yoxdur.

Doktorun bu sözlərindən sonra dədəm bir daha onu göz həkiminə aparmağı dilinə gətirmədi.

Gözləri görməsə də, əl havasına evdə papağının, pencəyinin, çəliyinin, dəyişəyinin harda olduğunu bilirdi. Əlləri dədəmə həm də gözünü əvəz edirdi. Bizə o lazım idi ki, evdə hərəkət edəndə ona toxunmayaq. Hava sakit olanda çəliyini, bir də balaca döşəkcəni götürüb qapının ağzında dayanırdı - bu o anlama gəlirdi ki, evdən konfet verək, cibinə qoysun. Dördüncü mərtəbədən birinci mərtəbəyə minnətsiz - məhəccərdən tutub özü aşağı düşürdü. Aşağıda balaca uşaqlardan hansı biri məhəccərsiz pilləkəndən həyətə çıxmağına kömək etsə, ona konfet verirdi. Bir dəfə həyətdə qonşulardan bir nəfərə 20 manat verir ki, xırdalasın - bərbərə gedir. Qonşu kişi dədəmə iki beşlik vermişdi. Qonşunun bu hərəkətini nə dədəm, nə də biz heç kəsə demədik.     

Ömrünün son 7 ayını yanında qaldım. Səhərlər şora qaymaq qatıb ona loxma tuturdum. Düşmənin Laçından çıxacağı xəbərini deyəndə bizə inanmadı. Televizorda xəbərlər başlayanda yeriyib düz televizorun yanında diktorun dilindən eşidəndən sonra dərindən həsrət çəkdi. Bu həsrətdə həm də rahat ölə bilməyin kədər qarışıq sevinci vardı dədəmin üzündə. Bir dəfə səhər süfrəsində loxma tutan zaman Savad bacımın - dədəm bacıma öz anasının adını qoymuşdu - yanında mənə dedi ki, ta qoyun ölüm. Laçına ordumuz yeriyən gecə canını tapşırdı. Laçın azad olmuşdu, dədəm ölmüşdü. Qarabağda rayonlar işğaldan azad olduqca Sabunçuda tanıdım-tanımadım, qənşərimə çıxan hər kəsə ovuc-ovuc ağızşirinliyi konfet paylayırdım. Sabunçuda məni tanıyanlar gözləyirlər ki, Laçın azad olub, şair gəlib ağızşirinliyi paylayacaq.

Burdan bir atdı getdi,

Atın nallatdı getdi.

Ay kimi şəfəqləndi,

Gün kimi batdı getdi.

Sarı Aşığın bu bayatısında atlının keçməsi xəbəri var, dədəmin sual-cavabında isə atlının keçib-keçməməsi xəbər alınır - burdan bir atlı keçmədi?! Bu an dədəmin at belində çaparaq Laçında döngədən aşdığı gözümün önündədi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2024)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poetik qiraətdə sizlərlə Nazim Əhmədlini görüşdürürük. 

Yer üzü günahıydı,

hərə bir padşahıydı;

axı kimin ahıydı,

tanrıları qorxudan; - deyən şairin dünyamızdan narahatçılığı başadüşüləndir. 

Xoş mütaliələr.

YENƏ KİMSƏ GƏLƏCƏK

 Yenə, o qərib səsdi,

ürəyimi oxudan;

yıxıldım, Yer üzünə,

bir qarışıq yuxudan;

açdılar bələyimi,

yoldular lələyimi;

asdılar ürəyimi,

bir həsrətin oxundan.

Yer üzü günahıydı,

hərə bir padşahıydı;

axı kimin ahıydı,

tanrıları qorxudan;

dönüb hara sapırdım,

ağrı-acı tapırdım;

yuxuda at çapırdım,

ayaqları qarğıdan;

yorub çatdım, yolları,

hanı, eşqin qulları;

kimdi bu göy suları,

göy üzündən axıdan;

buludlar lələk-lələk,

bax, indi töküləcək;

yenə, kimsə gələcək,

bu dünyanın yoxundan.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

SUAL:

Unudulmaz Şairimiz Musa Yaqubun Ruslan Dost Əlinin həyatında izi necə qalıb?

CAVAB:

8 il öncənin yanvar ayı idi. Hansısa tədbirdə jurnalist dostlardan biri ilə görüşdük. Məlum oldu ki, dostumuz Musa Yaqubla vədələşib, müsahibə götürmək üçün birazdan şairin evinə gedəcək. Təklif etdi ki, mən də gedim. Onda da yerlə-göylə əlləşən, alovlu vaxtlarım idi. Musa Yaquba bir də zəng elədik, toya gedəcəyini bildirdi, tez gəlməyimizi xahiş etdi. Yollandıq Musa müəllimgilə. Bir qış günündə Musa Yaqub bizi olduqca hərarətli qarşıladı. Söhbətləşdik, müsahibə götürdük. Sonra şeirlərimdən bir neçəsini Musa müəllimə təqdim etdim, oxuyacağını bildirdi və Musa müəllimlə xudahafizləşib getdik.

Yol boyu düşünürdüm ki, qoca kişidi, birazdan da toya gedəcək. Mənim şeirlərimi oxuyan deyil, yadından çıxacaq. Təxminən 1-2 saat keçmişdi, telefonuma zəng gəldi və səs Onun səsi idi...

Musa Yaqub yaxşı mənada təəccübləndiyini, şeirlərimi çox bəyəndiyini dedi. Şeirlərim haqqında öz düşüncələrini yazacağını dedi və yazdı. Həmin yazı o vaxt “525-ci qəzet”də çap olundu. Sevincimin həddi-hüdudu yox idi. O təqdimatdan sonra xeyli zənglər, təbriklər gəldi. Musa müəllimlə ilk tanışlığım belə olub. Şeirləri ilə əlbəttə, əvvəldən tanış idim. Elə insanlar var ki, o insanları ömrün boyunca cəmi bir-iki dəfə görürsən, amma ruhsal olaraq tez-tez qarşılaşırsan. Ustadın ruhu şad olsun. Ən əziz adamımız kimi daim qəlbimizdədir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı bu dəfə Şeir saatında sizləri Aydın Arslanın şeirləri ilə tanış edəcək.

Hər gələn yeni gün qəmi gətirir,

Doldurur bir yekə gəmi, gətirir,

Qalmır bir kəsiri, kəmi, gətirir,

Gətirmir naxışım, butam, ay atam.

Erkən yarpaq töküb, solmağa nə var?

Yaş olub gözümə dolmağa nə var?

Qanmazın atası olmağa nə var?

Gəl indi atam ol, atam, ay atam...

Mükəmməldir, deyilmi?

***

Mən onda qayğısız, onda şən idim.

Gölə qarğıçalan, yereşən idim.

Özüm öz kölgəmlə güləşən idim,

Bol idi yanlışım, xətam, ay atam.

Qanmaz çocuq idim, qanı qaynayan,

Səhərdən-axşama gülən, oynayan,

Kədər tanımayan, acı duymayan,

İndi dərd önündə matam, ay atam.

Hər gələn yeni gün qəmi gətirir,

Doldurur bir yekə gəmi, gətirir,

Qalmır bir kəsiri, kəmi, gətirir,

Gətirmir naxışım, butam, ay atam.

Erkən yarpaq töküb, solmağa nə var?

Yaş olub gözümə dolmağa nə var?

Qanmazın atası olmağa nə var?

Gəl indi atam ol, atam, ay atam...

ALLAHA MƏKTUB...

Salam. Nigaran olma çayımdan, çörəyimdən,

Həmd olsun ki, əlini çəkmirsən kürəyimdən.

Bu gün bir şeir çıxar şəninə ürəyimdən,

Allah haqqı, sənin də xoşuna gələr, Allah.

Qəribədi insanlar, qəribədi bu bəşər,

Doğrusu, bundan sonra, çətin ki, gözəlləşər.

Bir gün ölər bu bəndən, bir gün ehsanı bişər,

Hayına gəlməyənlər aşına gələr, Allah.

Eşqindən doğulubdur bütün ülvi sevgilər,

Ağlatdığın kiriməz, güldürdüyün hey gülər.

"Ol" dediklərin oldu, "öl" dediklərin ölər,

"Qal" dediklərin Nuhun yaşına gələr, Allah.

Nə azdı oyaq olan, necə çoxdu yatanlar,

Hamısı məğlub oldu fələklə zər atanlar.

Sənin qapından ayrı qapıya üz tutanlar

Başı dəyər əhlətin daşına, gələr, Allah.

Xar olsun o bəndə ki, nemətlərini danır,

Verdiyin ruziləri özü qazandı, sanır.

Qəlbim sənin evindi, İlahi, evin yanır,

Yardıma səndən özgə boşuna gələr, Allah.

Sonda bir xahişim var, rəhm et, cavan yaşıma,

Əlinə nə qəm keçir, taleyimə daşıma.

Yoruluram, bu qədər oyun açma başıma,

Allaha acıq gedər, başına gələr, Allah...

***

Qəlbinə dağ çəkilmiş dumanlı dağlar kimi

Qaxılmışam, yerimdən min ildi tərpənmirəm.

Mən dünyanın ən böyük köçünü yaşamışam,

Nə gedən, nə gələnə daha təəcüblənmirəm.

Köçənə rəhmət deyib, ardınca ağlayanlar,

Bəs niyə sən köçəndə adəti unutdular?

"Başın sağ olsun" – deyən olmadı, azmış kimi,

Zurna-qaval gətirib, başıma toy tutdular.

Mən dərdin tanıyanı, mən sərin arifiyəm,

(Zər zərgərə verilib, qədrini də o bilsin).

Günü zəhər olanın süfrəsində bal olsa,

O bal niyə sevilsin, şordan  necə seçilsin?

Yerə soxum boyumu bir altmışı ötmədi...

Boyum yetsə, bir ömür arxanca boylanardım.

Yox, yeri yandım, dedim. İznin olsa, öləndə

Gözlərinin düşdüyü çuxurda quylanardım...

***

Qaranlıqlar başlayır ümidlər yox olanda,

Qosqoca uçurumdur ümidlərdən ötəsi.

Həyat dözülməz olur gözləntin çoxalanda,

Daralır gözlərində dünyanın xəritəsi.

Bir ömür üzmək olar, təkcə, axına qarşı,

Mütləq haqqa inanıb iman gətirə bilsən.

Hər şey səndən başlayar, zirvələr sən olarsan,

Əgər içindən “mən”i söküb bitirə bilsən.

Qocalıqda daş olub düşər bir-bir başına

Cavanlıqda önəmsiz zənn etdiyin xətalar.

Gecə “nadzor”u kimi gələr bəd əməllərin,

Yuxuna haram qatıb başına toy tutalar.

Nicat tapanlar olar nəfsini qınayanlar,

"Yox" deməyi bacarmaq əyri nəfsi düzəldir.

Hər kim təmiz saxlasa insanlıq libasını,

Deyər ona baxanlar: – Həyat necə gözəldir,

İnsan necə gözəldir!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2024)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Kino barədə silsilə söhbətlərimizi bu gün yekunlaşdırırıq. Son illər ölkədə kino sənayesinin dirçəldilməsi hiss edilir, kinomuzun itmiş şöhrəti bərpa edilir. Təbii ki, Mədəniyyət Nazirliyi kinonun inkişafını prioritet hesab edir.

Trenddə olan kinonun tarixi barədə oxucularımız nələri bilirlər, nələri bilmirlər? 

Dünya kino industriyası milyonlarla insanın diqqətini çəkən və qlobal mədəniyyətin formalaşmasında böyük rol oynayan nəhəng bir sektordur. Onun inkişafı texnologiyanın irəliləməsi, yaradıcılıq gücü və müxtəlif mədəni təsirlərin bir araya gəlməsi nəticəsində mümkün olub. Kino yalnız bir əyləncə vasitəsi deyil, həm də cəmiyyətin sosial problemlərini, mədəniyyətlərarası dialoqları və insan təcrübəsini ifadə edən güclü bir vasitədir.

Bu gün son söhbətimizdə sizə kino sənayesinin sosial və mədəni təsiri baərdə danışacağıq. 

Kino sənayesinin sosial və mədəni təsiri

Kino cəmiyyətin sosial və mədəni mövzularını işıqlandırmaq üçün güclü bir vasitədir. Sosial problemləri, tarixi hadisələri və fərqli mədəniyyətləri təsvir edən filmlər insanları maarifləndirir və dialoqa dəvət edir. Məsələn, “Schindler’s List” kimi filmlər Holokostun dəhşətlərini dünyaya göstərmişdir, “12 Years a Slave” isə köləlik mövzusunu işləmişdir.

  Kino həmçinin müxtəlif mədəniyyətləri tanıtmaq və onları qloballaşmış dünyada bir araya gətirmək üçün bir vasitədir. Hindistan, İran, Koreya və Latın Amerikası filmləri qlobal auditoriyaya mədəni zənginliklərini təqdim edərək insanların fərqli həyat tərzlərini öyrənməsinə kömək edir.

Gələcək Perspektivlər

Dünya kino industriyası gələcəkdə daha da innovativ olacaq. Süni intellekt (AI) və virtual reallıq (VR) filmlərə yeni yaradıcı imkanlar gətirəcək. Eyni zamanda, daha çox müxtəliflik və inklüzivlik tələbi, qadın rejissorlar, azlıq qruplarının hekayələri və fərqli baxış bucaqlarının inkişafına təkan verəcək. Kino sənayesi dəyişən dünya ilə uyğunlaşmağa və qlobal auditoriyanın zövqlərinə uyğun hekayələr yaratmağa davam edəcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

1.

Pul əl çirkidir deyən adam əlini 26 manatlıq orqanik sabunla yuyur və əli əsla çirklənmir.

2.

Yaxşı hoqqabaz dovşanı papağın içində yox edən deyil, yaxşı hoqqabaz özü yox olandır.

3.

Sanki Hollivud filmlərində sonda titrlərə film çəkilən şəhərin bütün sakinlərinin adlarını yazırlar.

4.

İdmam zalında qoyduğun kiloqramlar səni evdə soyuducuda gözləyir. 

5.

“Bir azdan məmləkətdə insanlar uzunina deyil, eninə boy atacaqlar”, - deyib həkim üzərinə “100 faiz kərə yağı” sözləri yazılmış 3,75 qəpiklil yağı piştaxtanın üzərindən götürüb tərs-təra baxdı. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi yazar Norveçdə yaşayan soydaşımız Hadi Qaraçaydır.

Hadi Qaraçay

Norveç

YALNIZLIĞIN AYRISI

Hər şeyi qalan yerindən başladıq

Yoldaşlığı da!

Dəniz,

Qoyub getdiyimiz sahildə uzanmışdı.

Ağ papaqlı dağ, yekə bir yumaqdır

Düşdüyü yerdə qalıb.

Hər şeyi qaldığı yerdən başlamaq

Yoldaşlığı da.

Orman yorğun ağaclarıyla

Yaşıl gözləriylə

Balıqlı çaylara laylay oxuyar.

Mən,

Sizin qapınıza gəlləm

Döyəcini tapanmaram,

Sən bizim qapıya gələrsən, Qaraçay yoxdur!

Vikinqlərin də gözəl qızları olurmuş deyə içindən keçməsin

Mən Kamtalın qayalıqlarında qurumuş palıdam qızım.

Hər şeyi olduğu yerdən başlamaq

Qurumuş palıdları deyil ancaq,

Qurumaq,

Ağac dilində qarşı qoymaqdır

Yalnızlığa

Sahildə uzanmış dəniz olsa belə.

Ayrılığa

Dağ boyda yumaq olsa belə.

Sənsizliyə

Yaşıl gözlü bir ormanın qucağında 

ağac olsa belə...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2024)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Cəbrayıl rayonunun Böyük Mərcanlı kəndində doğulub, boya-başa çatıb. Hərbi xidməti başa vurandan sonra Bakı Sosial İdarəetmə və Politologiya İnstitutunun idarəetmə fakültəsini bitirib. Jurnalistlik fəaliyyətinə 1998-ci ildə "Elita" qəzetində başlayıb. 2000-ci ildən sonra "Bu gün", "Yeni yüzil", "Xalq Cəbhəsi", "Cümhuriyyət", "Üç nöqtə", "Xəzər" qəzetlərində çalışıb. 2009-ci ildən Modern.az saytının redaktorudur...

Deyir ki:- “Ötən əsrin 90-cı illərin ortalarında Azərbaycanda yeni müstəqil media orqanları yaranırdı. Mənim də yazı-pozuya həvəsim vardı. Əksər tələbələr kimi maddi sıxıntılarım olsa da, hər gün qəzet oxumadan keçinə bilmirdim. Oxuduğum Politologiya İnstitutunun tələbələri arasında o zaman ictimai-siyasi proseslərdə aktiv iştirak edənlər, mətbuat sahəsində çalışanlar çox idi. Mütəmadi qəzet oxucusu kimi, mən də tələbə yoldaşlarımın vasitəsilə məqalələrimi ara-sıra mətbuat orqanlarında dərc etdirirdim.”

Tələbəlik illəri çətin olur. O da təhsil almaqla yanaşı müxtəlif işlərdə çalışıb. Hətta tələbə olarkən müəllimliyə də işə düzəlib və bir il ərzində orta məktəbdə, sonra da internatda dərs deyib. Yaxşı müəllim kimi etimad qazansa da, görüb ki, müəllimlik onluq deyil, dərs deməyə hövsələsi çatmır və mətbuata üz tutub...

“O zaman institutumuzdan mediaya bir axın var idi. Mən də qəzetlərdə iş axtaranda dostlardan biri çalışdığı "Elita" qəzetinə dəvət etdi. Onda həftəlik "Elita" ictimai-siyasi qəzet kimi az-çox tanınırdı. Başladım orada sosial yazar olaraq çalışmağa. Sonralar müxtəlif səbəblərdən bir neçə dəfə iş yerimi dəyişdim. Beləcə artıq 26 ildir bu sahədəyəm. Arada ixtisasıma uyğun başqa işlər də çıxdı, amma nədənsə jurnalistikada ilişib qaldım...”- söyləyir.

Çox keçmir ki, bu işə olan sevgisi onu mükəmməl media işçisinə çevirir. Tezliklə ölkədə tanınan sayt rəhbərlərindən biri olur...

Deyir ki:- “Çətinliklər həmişə, hər yerdə olur. Onlayn saytın işi elədir ki, daim gərgin rejimdə çalışmalı olursan, o da ki ola redaktorun işi. Oxucu xəbər, müsahibə, reportaj gözləyir. Bunu təmin etmək lazımdır. Modern.az "copy paste jurnalistikası" ilə məşğul deyil. Biz informasiya istehsal edirik, çalışırıq ki, oxucuya, hamının verdiyi gündəm xəbərləri ilə yanaşı, ondan da çox özəl materiallar təqdim edək. Bütün günü arı kimi işləməlisən. Modern.az fəaliyyətə başlayanda burada əsas iş mənim üzərimdə qurulmuşdu. Məndən mövzuların seçimi, materialları redaktə etmək, korrekturasına fikir vermək, sayta yerləşdirmək, şəkilləri yükləmək, eyni zamanda bunlarla yanaşı, həm də arada vaxt edib yazı yazmaq, operativliyi gözləmək, gündəmi əhatə etmək tələb olunurdu. İlk vaxtlar eyni vaxtda bir neçə işi yerinə yetirmək, sözsüz ki, zor idi. Amma saytı populyarlaşdırmaq üçün yığcam kollektivlə bu çətinliklərə dözməli olduq. Bu gərginlik indi də qalır. 2009-cu ilin sentyabrından Modern.az fəaliyyətə başlayıb, o vaxtdan indiyədək vaxt tapıb iki gün dalbadal dincələ bilməmişəm. Hətta bayramlarda da əməkdaşlarımız istirahətə gedəndə saytın işinə əsas cavabdeh kimi, mən həmin vaxtlarda, eyni zamanda bazar günlərində də işləməli oluram. Əvvəllər çalışdığım redaksiyalarda da bilirlər, xarakterim elədir ki, nə vaxtsa "xaltura" etməyə çalışmıram, işə məsuliyyətlə yanaşıram.”

Mehriban adamdır. Rəhbərlik etdiyi kollektivdə böyük hörmət qaznıb. Müəlliflərlə ünsiyyətdə çox ciddidir...

“Xeyli kənar müəllif saytımızla əməkdaşlıq edir, onların arasında jurnalistlər də var, mətbuatdan uzaq olan şəxslər də. Məsələn, deputatlar, QHT sədrləri də bəzən bizdə yazılar yazırlar. Əlbəttə, hamı qonorar üçün yazmır. Onlarla dil tapmaq vacibdir. Amma mənim işim həmin müəlliflərin yazılarına baxmaqdan, yeri gələndə redaktə etməkdən ibarətdir. İmza bolluğu var ki, bəzən müəllifin yazılarından imtina etməli oluruq. Məsələn, müxtəlif siyasi baxışlara malik kənar müəlliflər bəzən elə yazılar göndərib, saytda verilməsini xahiş edirlər ki, baxırsan onun məqaləsində ya hansısa iqtidar, ya da müxalifət funksioneri ilə bağlı təhqir elementləri var. Belə yazılar, jurnalistlərdən də, deputatlardan da, deputat köməkçilərindən də, QHT sədrlərindən də daxil olub. Amma biz onları ya redaktə etmişik, ya da verməmişik.”- söyləyir.

İşin çoxluğundan, vaxtın azlığından xeyli zamandır ki, müəllifi olduğu yazılar saytda görünmür. Niyə arada sən də köşə yazıları yazmırsan ki, imzan itib-batmasın- deyə ona irad tutanlar da olur...

Deyir ki:- “İnternet mediasında redaktor olmaq dayanmadan o qədər işləmək deməkdir ki... Ən müxtəlif mövzularda, müxtəlif üslublarda yazılmış məqalələri, bəzən də qarmaqarışıq xəbərləri redaktə etmək, press-relizləri "-mışdır; - müşdür" sonluqlarından təmizləmək, gündəmdən geri qalmamaq üçün digər elektron KİV-ləri izləmək yaradıcılığa mane olan şiddətli yorğunluq gətirir. Bir sözlə, çalışırıq ki, oxuculara xəbər, reportaj, araşdırma, müsahibə və digər janrlarda materiallar təqdim edək, gündəmi əhatə edək. Kənardan elə cəlbedici informasiyalar daxil olur ki, amma onları mötəbərliyinə inandığımız mənbəylə dəqiqləşdirmədən dərhal yazıb sayta yerləşdirmirik ki, bizi də mötəbər mənbə hesab edənləri xəyal qırıqlığına uğratmayaq.”

Bəli, Modern. az saytı bu gün ölkənin ən aparıcı media layihələrindən, lider saytlardan biridir. Və bu liderliyi Modern az-a haqqında söhbət açdığım Əfan Qafarlı gətirib,onu ölkəyə tanıtdırıb...

Bu günlərdə Əfqan Qafarlının növbəti ad günü olacaq. Onu bu münasibətlə təbrik edir, möhkəm can sağlığı arzulayırıq.

Çox yaşasın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2024)

Bugün mənim doğum günümdür, bu şeiri də babamın yoxluğu naminə yazmışam, paylaşsanız sevinərəm.

Hörmətlə: Naul Zeyniyev

DOĞUM GÜNÜM

Düz 12 ay keçir,

Ötən doğum günümdən.

Həyat nələr apardı,

Bu 18 ilimdən.

Yoxluğun 50 fəsil,

Saysam, hesaba sığmaz.

Bəlkə bir izin olsa,

Evim sənsiz darıxmaz.

Qorxduğum nə vardısa,

Bir-bir başıma gəldi.

Səni vaxtsız itirmək,

Uşaq yaşıma gəldi.

Sən qadamı alardın,

Mənki ala bilmədim.

Bağışla, böyüsəmdə,

Adam ola bilmədim.

Məzarını yumadı,

Gözün axan yaşları.

O gündən sovuşmadı,

Dünyamın yağışları.

18 il əzabla,

Yaşadım, nə vardısa.

Bahar mənə neyləsin?

Zirvələrim qardısa.

Düz 12 ay keçir,

Ötən doğum günümdən.

Həyat nələr apardı,

Bu 18 ilimdən.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2024)