Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

 

36.

MÜTALİƏ ETMƏYİN FAYDALARININ XÜLASƏSİ

 

Biz kitab boyu sizlərə mütaliə etməyin faydaları barədə bəhs etdik. Sonda isə bütün sadalananları bir yerə cəmləyib ümumi mənzərə yaratmağa çalışacağıq.

Beləliklə, mütaliənin ən əsas faydaları aşağıdakılardır:

Üfüqlərinizi genişləndirəcəksiniz

Kim biliyin güc olduğunu söyləyirsə, tamamilə haqlıdır. Həyat bizi təklif olunan şərtlərə uyğunlaşmağa məcbur edir və çox vaxt yalnız illərlə qazanılmış bacarıq və biliklər onların öhdəsindən gəlməyə kömək edir. Müasir dünya bizə bir çox alternativ məlumat mənbəyi təklif etsə də, kitablar hələ də ən yaxşısıdır. Onların sayəsində yalnız yeni bir şey öyrənmirsiniz ki, həm də müəyyən bir fenomenin keyfiyyətcə təhlilini öyrənə bilirsiniz.

Yeri gəlmişkən, ingilis alimləri zehni qabiliyyətlərimizin ömür boyu oxunan kitabların həcmindən birbaşa asılı olduğunu aşkar etdilər. Təəccüblüdür ki, həqiqət budur: oxu bacarıqları ilə insanın idrak qabiliyyətləri arasında aydın bir asılılıq var.

Təsəvvürünüzü  inkişaf etdirəcəksiniz

Kino sənəti fantaziyamızı tam gücü ilə işləmək imkanından məhrum edir — rejissorlar və prodüsserlər mətni bizim üçün vizuallaşdırmağa diqqət yetirirlər. Kitablara gəldikdə, mətnlə oxucu təxəyyülü birləşdirilməli və sözün əsl mənasında müəllifin təklif etdiyi şeylər əsasında oxucu öz dünyasını yaratmalıdır. Beləliklə, oxumaq yalnız müxtəlif sahələrdə biliklərimizi genişləndirmir, həm də yaradıcılıq və Yan düşüncənin inkişafına imkan verir və bu bacarıqlar çox faydalı ola bilər.

Söz ehtiyatınızı artıracaqsınız

Yüksək keyfiyyətli ədəbiyyat nitqinizi gündəlik həyatda rast gəlinməyən yeni sözlər və ifadələrlə şaxələndirməyə imkan verəcəkdir. Xüsusən əcnəbi dillərdə oxumaq hədsiz fayda verəcək. Azərbaycanlı oxucu əsasən ana dilindən başqa türk, ingilis və rus dillərində mütaliə edir. Təəccüblü deyil ki, belə bir deyim var, rus dilini öyrənmək üçün, hətta rusun özünə belə bir ömür lazımdır. Və bu zarafat deyil. Rus dili haqlı olaraq dünyanın ən çətin dillərindən biri hesab olunur. Oxumaq ideala yaxınlaşmağa kömək edəcəkdir.

Stressdən qurtulacaqsınız

Böyük şəhərlərin sakinləri daim stres altında olmaq məcburiyyətində qalırlar: işdəki tıxanma, əsəb gərginliyi, daimi yorğunluq. Kitablar bizi başqa dünyalara sürükləmək, aktual problemlərdən yayındırmaq üçün demək olar ki, sehrli qabiliyyətə malikdir. Hiyləgər bir şəkildə bükülmüş bir süjet məkanına dalmaq, ən azı bir müddət öz şəxsi və iş çətinliklərinizi unutmaq üçün hər şans var. Bundan əlavə, keyfiyyətli ədəbiyyat bəzən bu qədər çatışmayan əla ilham mənbəyi ola bilər.

Emosional zəkanızı inkişaf etdirəcəksiniz

Bu və ya digər kitabı nə qədər tez-tez əlimizə alsaq, ətrafımızdakı dünya haqqında bir o qədər çox şey öyrənirik, amma əldə etdiyimiz bilikləri real həyatda tətbiq etməyi öyrənmək yaxşı olardı. İntellektual baza yaxşıdır, lazımi anda istifadə etmək imkanı əvəzsizdir. Mütəmadi oxumaq öz düşüncələrinizi daha yaxşı formalaşdırmağa imkan verir. Kitablar sayəsində ünsiyyət dairəsini genişləndirmək, maraqlı bir həmsöhbət olmaq və dünya ilə qarşılıqlı əlaqədən zövq almağa başlamaq mümkündür. Söz yox, oxuduqlarımız şüurumuza müsbət təsir göstərir, nitqi cilalayır və şeylərə öz baxışımızı formalaşdırır.

Uzun illər beyninizin tam işləməsini təmin edəcəksiniz

Beyin mütəxəssisləri əmindir: oxumaq qocalıqda demansın qarşısını almağın ən asan yollarından biridir. "Yaşsız beyin" kitabının müəllifi Dale Bredesenə görə, yaşlı demans beynin ayrı-ayrı hissələrinin tədricən yavaşlaması ilə əlaqədardır, ancaq həyatınız boyunca mütəmadi olaraq oxuyursanızsa, şüurunuz və zehniniz davamlı inkişafda olacaq və oxumaq vərdişi olmayan bir insanınkından bir neçə dəfə daha yaxşı işləyəcək. Bu fenomen çox sadə bir şəkildə izah olunur: işləməyən şey ölür və beynimiz də istisna deyil.

Düzdür, hər dəfə kitab götürəndə beyin inkişaf etmir. Məlum olur ki, hər iki yarımkürənin işə qoşulması üçün özünüzü bir növ "oxucu transına"qərq etməlisiniz. Yəqin ki, heç olmasa bir dəfə diqqətinizi tamamilə mənimsəyən bir əsər oxumusunuzsa, bu vəziyyət sizə yaxşı tanışdır. Məhz bu anda beyniniz fəaliyyət və inkişaf mərhələsində olur.

Xoşbəxt olacaqsınız

Bu yaxınlarda Liverpool sosioloqları dünyaya qeyri-adi bir araşdırmanın nəticələrini təqdim etdilər: belə çıxır ki, oxuyan insan nəinki xarici stimul və streslə daha uğurlu mübarizə aparır, həm də daxili harmoniyanı daha asan tapır.

Həm də məlum oldu ki, oxuyan insanlar demək olar ki, klinik depressiya riski altındadır, pessimist düşüncələrə meylli deyillər və ümumiyyətlə bütün həyatları boyu kitab oxumayanlardan daha xoşbəxtdirlər. İndi bütün bu sadalananlar yerli ədəbiyyatla və dünya ədəbiyyatı ilə tanış olmağa başlamaq üçün bir səbəb deyilmi?

 

Növbəti: 37.Yekun

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2024)

 

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Bildiyiniz kimi, bu gün Ədəbiyyat üzrə 2024-cü ilin Nobel mükafatçısının adı bəlli olacaq. Nobel mükafatına sahiblənmək üçün nədən və necə yazmaq lazımfır? Məsələn, 2022-ci ildə isə Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı Anni Ernonu trofeyə doğru aparan yollar hansılar olmuşdu?

 

 

İsveçin paytaxtı Stokholmda 2022-ci il Nobel həftəsi çərçivəsində ədəbiyyat üzrə mükafatın laureatı açıqlananda çoxları təəccübləndilər. Niyə? Əlbəttə ki, mükafata əsas namizəd fransalı yazıçı və şair –dünyaşöhrətli Mişel Uelbek idi. Laureat kimi də hamı məhz onu görürdü. Bu yandan başqa fransız - Anni Ernonun sanki göydən düşərək trofeyi aparması gözlənilməz oldu.

 

ANNİ ERNO KİMDİR?

82 yaşı var, ən məşhur əsərləri “Hadisələr”, "Boş şkaflar" və "Xarici həyat"dır. Xatırladaq ki, Nobel Akademiyasının təqdimatında deyilirdı: “ Anni Erno bu  mükafatı “xatirələrinin mənşəyini, yadlaşma və kollektiv məhdudiyyətlərini aşkara çıxarmaqda göstərdiyi cəsarət və klinik dəqiqliyə görə” alıb. 1940-cı il təvəllüdlü Erno “Qadın”, “Hadisələr”, “İllər”, “Qızın yaddaşı” və s. əsərlərin müəllifi və bir çox ədəbi mükafatın laureatıdır”.

Beləliklə 10 milyon kron (təqribən 1 milyon dollar) Anni Ernoya qismət oldu.

Əvvəla ondan başlayaq, Anni Erno Azərbaycanda çox məhdud sayda oxuculara tanış olduğu kimi, elə dünyada da az tanınır. Yağlı tikə niyə çox tanınana deyil, az tanınana qismət olsun ki?

 

FEMİNİZM

Ən sadə məsələ  - "Qadın", "İllər", "Adi ehtiras" kimi avtofiksional romanların müəllifinin laureatlığını yüksək bədii dəyərlərdə axtarmaq düzgün olmazdı, onun yaradıcılığının qızıl xətti ən yaxşı halda feminizm sayıla bilər, qadın mövzusuna  vicdanlı yanaşma sayıla bilər. Nəzərə alaq ki, Anni Ernonun ən məşhur romanı – rejissor Odri Divan tərəfindən ekranlaşdırılmış “Hadisələr” romanı abortlar barədədir. Amma məsələ, əlbəttə ki, heç bunda da deyil.

 

ABORT QADAĞASI

Anni Erno ekzistensial, sərt, yaralayan və tamamilə qeyri-müəyyən nəsr yazır. Onun əsas qəhrəmanı - ənənəvi oriyentasiya və baxışları olan, gözəl Avropa qadınıdır, amma bu qadın sosial seçimin girovuna bənzəyir.  Onun seçimi dəyişmək hüququ da yoxdur.

Məsələn, "Hadisələr" in əsas personajı Anna tələbədir, hamilədir və tam dalana dirənib: 1963-cü ildir, abortlar qadağan edilib, uşağın dünyaya gəlməsi onu təhsilini tərk etməyə məcbur edəcək, sonra isə çətin ki, təhsilə qayıtmaq mümkün olsun. Uşaqdan imtina üçün kifayət qədər gec müddətdə qız imalə və kanyulinin köməyi ilə gizli abortlar edən həkimin ünvanını ala bilir. Venesiyada sərəyan edən növbəti hadisələr Odri Divanın çəkdiyi filmdə xüsusən qabardılıb:  qışqırmaq qadağandır, anesteziya yoxdur, hətta ağızda bir parça əski də yoxdur, sifət ağrdan deformasiyaya uğrayıb, ətrafda çoxlu qan var...

"Ginekoloji triller" janrında ənənəvi qadın romanlarından fərqli olaraq Erno soyuq intonasiyaya tərəfdardır. Anna yaxşı iş əldə etməyə və layiqli sosial statusa iddia etməyə imkan verən təhsil almaq, yaxud sadə qayğıların dövrəsinə məhkum edilmiş yoxsul fərd olmaq arasında seçim etməlidir. Əlbəttə ki, uşaq dünyaya gətirmək onu ikincilər sırasına yuvarladacaq. Seçim qəddardır, amma qız buna məhkumdur.

 

UELBEK HARA, ERNO HARA

"Qadın" romanının qəhrəmanı olan yazıçı qadınsa müti, səliqəli, zəhmətkeş və dərindən bədbəxtlik duyan evdar qadındır. Oxucu onu Paris ətrafındakı xəstəxananın geriatrik şöbəsində ölüm ayağında tapır. Amma "Hadisələr"ə qayıdaq. Gizli abort Annanı analıq şansından məhrum edəcək, amma təhsil almağın bədəli belə ağır olmalıdır.

Əslində, qismən də Uelbekin mesajlarını xatırladan Ernonun bədii mesajı məhz bundan ibarətdir. Bəli, söhbət Nobelə əsas iddiaçı olan Uelbekdən gedir. Mükafatsa ona deyil, ona oxşamaq istəyən Ernoya verildi. Təəssüf.

Müasir sosiallıq insanı tənhalığa, kökdən ayrılmaya, öz təbiəti və mənəviyyatı ilə qlobal münaqişəyə sürükləyən ağır patriarxal dünya düzəninin arxa tərəfidir. Feminizm - titanlı qabıqdır, ən azı səni yeməsinlər deyə lazımdır.

 

KÖHNƏ-YENİ TENDENSİYA

Ernonun mükafat alması, çox yəqin ki, Nobel komitəsinin diqqətini cəlb edən  tendensiyadan xəbər verir. Dünya nə qədər sərsəm olsa da, ənənəvi burjua Avropası insan faciələrinin əsas səhnəsidir. Fransızlar müvəffəqiyyətli Anqlo-Sakson sxemini yenidən kodlaşdırırlar - onu qladiator arenasında, süngüyə keçirilən talelər və bədənlər şəklində göstərirlər. Mövzunun davamı 2021-ci ildə Kannda "Qızıl palma budağı" ilə taclanmış Cülya Dyukurnonun "Titan" əsəri sayıla bilər, orada cismanilik asta təsir edən bombadır, onu zərərsizləşdirmək də mümkünsüzdür.

 

SİYAHININ SUÇU

Ernonun qələbəsini proqnozlaşdırmaq çətin idi, təkrarlayırıq. Adı çəkili kateqoriyadan danışsaq, Erno daha çox mediada rəqiblərinin kölgəsində qalırdı. Yenə də Mişel Uelbekə qayıdaq. Qonkur mükafatı laureatı, ümumi vətənləri Fransada bir kult yaradan ədib. Hətta İslam dünyasının qatı düşməni Salman Ruşdi öz baxışlarına görə ciddi zərər çəkmişdisədə belə, Ernodan daha şanslı idi. Həmçinin siyahılarda dəhşət kralı Stiven Kinq və postmodernist-virtuoz Vladimir Sorokin də yer alırdı. Favoritlər arasında kanadalılar Enn Karson və Marqaret Etvudla Mariz Konde də var idilər. Sırada ən sonda 82 yaşlı Anni Erno dayanmışdı.

Deyəsən, münsiflər siyahını tərsinə tutub oxudular.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2024)

 

 

 

 

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Qarabağ bölməsi

 

Ağdam Cümə Məscidi XIX əsrin sonlarında tikilib və Qarabağ regionunun mühüm dini və memarlıq abidələrindən biri hesab olunur. Məscid 1868-1870-ci illərdə məşhur memar Kərbəlayi Səfixan Qarabaği tərəfindən inşa edilmişdir.

 

Ağdam şəhərinin mərkəzində yerləşən bu məscid Azərbaycan memarlıq irsində xüsusi yer tutur. Ağdam Cümə Məscidi o dövrün ənənəvi memarlıq üslublarını özündə əks etdirən abidədir və Cənubi Qafqazda inşa edilmiş digər məscidlərlə ortaq cəhətlərə malikdir. Memar Kərbəlayi Səfixan Qarabaği Azərbaycanın Şuşa, Gəncə və digər şəhərlərində də bir çox dini abidələr inşa etmişdir. Ağdam Cümə Məscidinin memarlıq üslubu onun digər əsərlərinə bənzəyir. Bu da Azərbaycan memarlığının Qafqaz regionundakı İslam memarlığı üslubunu əks etdirir.

Məscidin əsas hissəsi ibadət zalından və iki minarədən ibarətdir. Minarələr məscidin ən hündür və diqqətçəkən hissələridir. Onların spiral şəklində yuxarıya doğru qalxması bu dövrün ənənəvi Qafqaz memarlıq texnikalarını əks etdirir. Minarələrdən bəzəkli naxışlar və memarlıq detalları xüsusi incəliklə işlənmişdir, bu da onun əhəmiyyətli bir dini məkan olmasına işarədir. Məscidin interyeri də memarlıq baxımından zəngindir. Yüksək tavanlı zal və geniş ibadət sahəsi insanların rahat şəkildə toplaşmasına imkan verirdi. Həmçinin, tavan və divarlarda İslam memarlığının əsas xüsusiyyətləri olan mürəkkəb naxışları və oyma işləri də görülüb.

Təəssüf ki, Qarabağda yerləşən digər tarixi və dini abidələrimiz kimi, 1993-cü ildə Ağdamın Ermənistan tərəfindən işğalı nəticəsində şəhərin infrastrukturu ciddi şəkildə dağıdıldı və Cümə Məscidi də böyük zərər gördü. İşğal illərində məscid məhv edilməklə yanaşı, həm də mədəni və tarixi irsinə hörmətsizlik edilib. Məscidin minarələrindən erməni qüvvələri müşahidə məntəqəsi kimi istifadə edirdi. Bu illər ərzində məscid baxımsız vəziyyətdə qaldı və ağır dağıntılara məruz qaldı. Ağdamın işğaldan azad olunmasından sonra məscidin vəziyyəti bir daha diqqət mərkəzinə gəldi.

Azərbaycan hökuməti və UNESCO kimi beynəlxalq təşkilatlar bu tarixi abidənin bərpası ilə bağlı müzakirələrə başladılar. Məscid yalnız dini mərkəz kimi deyil, həm də Azərbaycan xalqının Qarabağ müharibəsindəki itkilərinin simvolu kimi qəbul edilir. 2020-ci ilin noyabrında Ağdamın azad edilməsindən sonra məscidin yenidən qurulması və bərpası ilə bağlı planlar reallaşdırıldı. Prezident İlham Əliyev tərəfindən Ağdamın yenidən qurulması və şəhərin mədəni irsinin bərpası ilə bağlı strateji planlar açıqlanıb. Ağdam Cümə Məscidi bu layihələrin mərkəzindədir. Məscidin orijinal memarlıq üslubunu qorumaqla, onun bərpası üçün mühüm addımlar atılıb. Yenidənqurma işləri həm yerli mütəxəssislər, həm də beynəlxalq memarlar tərəfindən aparılır ki, bu da məscidin tarixi əhəmiyyətinin və memarlıq dəyərlərinin qorunmasına yönəlib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2024)

 

 

 

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Bu gün milli mətbuatımızın görkəmli nümayəndəsi, böyük maarifçi, publisist, pedaqoq, ictimai xadim Ömər Faiq Nemanzadənin anım günüdür.

Ömər Faiq Nemanzadə 24 dekabr 1872-ci ildə Gürcüstanın məshəti türklərinin yaşadığı Axalsıx qəzasında, kəndli ailəsində anadan olmuşdur. O, bir neçə il molla məktəbinə getmiş, amma dinə maraq göstərməmiş və yeni açılmış rus məktəbinə daxil olmuşdur. 1882-ci ildə anasının təkidi ilə İstanbulda "Fateh" məktəbində təhsil almışdır. Lakin o, burda da dinin əsaslarını öyrənməkdən, cansıxıcı tədris üsulundan imtina etmiş, nisbətən dünyəvi elmlərə meylli olan "Darüş-şəfəq" adlı yetimlər məktəbində təhsilini davam etdirmişdir.

Ömər Faiq Nemanzadə 1891-ci ildə İstanbulda təhsilini başa vuraraq Qalata poçtxanasında işləməyə başlamışdır. Bu vaxtdan etibarən o, inqilabçı gənclərə qoşulmuş, bir müddət onlarla əməkdaşlıq etmiş, onların gizli fəaliyyətinin üstü açıldıqdan sonra çətinliklə qaçıb vətənə gəlmişdir. Azərbaycanın demokratik ruhlu vətənpərvər ziyalılarından biri olan Ömər Faiq Nemanzadə 1892-ci ildən ömrünün sonuna qədər bütün qüvvəsini, bilik və bacarığını xalqının azadlığı uğrunda mübarizəyə yönəltmişdir.

O, 1894-cü ildə bir müddət Şəkidə təzə açılmış ilk üsuli-cədid məktəbində dünyəvi elmlərdən dərs demiş, şəhərin ictimai və mədəni həyatında fəal iştirak etmişdir. Eyni zamanda yeni milli məktəbin açılması, şagirdlərin yeni ruhda tərbiyə olunması sahəsində də səmərəli fəaliyyət göstərmişdir. Ömər Faiq Nemanzadə həmçinin camaatı yeniliyə alışdırmaq, onları qəflət yuxusundan oyatmaq məqsədi ilə mədəni tədbirlərin təşkilinə teatr tamaşalarından başlamışdır. Xüsusən M.F.Axundzadənin "Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah" komediyasının tamaşası bu mənada böyük müvəffəqiyyət qazanmışdır.

O, daha sonralar fəaliyyətini Şamaxı, Bakı və Gəncə şəhərlərində davam etdirmişdir. Ömər Faiq Nemanzadə 1903-cü ildə Azərbaycan dilində nəşr olunan yeganə mətbuat orqanı olan "Şərqi-Rus" qəzetinin redaksiyasında Cəlil Məmmədquluzadə ilə tanış olmuşdur. Bu dövrdə qəzeti Mirzə Cəlil idarə edirdi və qəzetdə Ömər Faiq Nemanzadənin imzalı və imzasız bir çox məqalə, şeir və hekayələri dərc olunurdu. Ömər Faiq bu yazılarında maarifçi kimi çıxış edir, köhnəliyə, dini təəssübkeşliyə, "ikiüzlü, pula satılan" ziyalılara qarşı çıxır, milli dərdləri, milli ehtiyacları və onların aradan qaldırılması yollarını öz dünyagörüşü dairəsində göstərməyə cəhd edirdi. 1905-ci ilin yanvarında qəzet borca düşüb bağlanır və Ömər Faiqlə Mirzə Cəlilin birgə fəaliyyətinin yeni mərhələsi – “Molla Nəsrəddin” dövrü başlayır. Yeni mətbəə "Qeyrət" adı ilə 1905-ci ilin mart ayında fəaliyyətə başlayır. Bununla da Azərbaycanın ədəbi-mədəni həyatında yeni bir mərhələ başlayır. Molla Nəsrəddinçilər adı ilə məşhur olan fikir cərəyanı məhz “Qeyrət" mətbəəsində ilk ideya mübarizəsinə qədəm qoyur. Mətbəə geniş fəaliyyətə başlayandan sonra Ömər Faiq Cəlil Məmmədquluzadə ilə birlikdə yeni mətbuat orqanı yaratmaq fikrinə düşmüş və 1906-cı ilin aprel ayının 7-də Azərbaycanda məktəb yaratmış ilk satirik jurnal olan "Molla Nəsrəddin” jurnalının nəşrinə nail olmuşdular. Jurnalın rəsmi redaktoru Mirzə Cəlil, əsas yazarı isə Ömər Faiq Nemanzadə olmuşdur.

Bundan sonra Ömər Faiq Nemanzadənin publisistik fəaliyyətinin çiçəklənmə dövrü başlayır. O, redaksiyada Mirzə Cəlilin əvəzsiz köməkçisinə çevrilir. Ömər Faiq yazılarında 40-dan çox gizli imzadan istifadə etmişdir. Bunların əksəriyyəti onun publisistik fəaliyyətinin ən geniş və sərbəst meydanı olan "Molla Nəsrəddin” səhifələrindədir. Lakin indiyə qədər onlar seçilmədiyindən bir hissəsi ya Cəlil Məmmədquluzadənin əsərlərinə daxil edilmiş, ya da müəllifi müəyyənləşdirilməmişdir. Amma indi tam inamla və cəsarətlə deyə bilərik ki, məşhur "Erməni və müsəlman övrətləri", "Qafqaz Şeyxülislamına iki dənə açıq məktub" kimi mühüm əhəmiyyətə malik yazılar Ömər Faiqindir. Ömər Faiq həm karikaturalarda, həm də yazılarda ictimai, sinfi ziddiyyətlərə xüsusi fikir vermişdir. O, "Lağlağı", "Mozalan", "Dərdmənd", "Çəhrəçi xala", "Dəli", "Çoban", "Ömər Faiq Nemanzadə", "Faiq Nemanzadə", "Heyrani, "Məşrutəçi" və s. imzalarla külli miqdarda felyeton yazmışdır. Onun jurnalda dərc olunan bir sıra kəskin siyasi çıxışları hakim dairələrdə kin, qəzəb oyatısa da, kütlə arasında, demokratik ziyalılar içərisində ona qarşı böyük rəğbət yaratmışdı. Onun "Bilməli xəbərlər", "Cavablar", "Fatma xala", "Xortdana məktub", "Məktub", "Məktəb", "Qorxuram", "Axır çərşənbə", "Sirkə", "Nə deyim", "Təşəkkür", "Bir neçə günlüyə" və digər felyetonları qadın azadlığı, təhsilsizlik, cahillik, dini gerilik, sinfi ziddiyyət kimi ictimai-sosial mövzularda həsr olunmuş və insanları düşünməyə vadar etmişdir. Təbii ki, Ömər Faiqin publisistik fəaliyyəti təkcə "Şərqi-Rus" və "Molla Nəsrəddin” jurnalları ilə məhdudlaşmamış, dövrünün ən nüfuzlu jurnallarında tez-rez onun məqalələri dərc olunmuşdur. Bu məqalələrdə o, bir sıra ictimai-siyasi və milli məsələləri aydın şəkildə şərh edir, özünün demokratik fikirlərini yayırdı. "Şərqi-Rus"dan sonra ilk tutarlı çıxışlarından biri 1906-cı ildə Əbuturab Axundoğlunun "Həyat" qəzetində dərc etdirdiyi "Bizə hansı elmlər lazımdır?" məqaləsi ilə əlaqədar yazılmışdır. Əbuturab bu məqalədə hər kəsi inandırmağa çalışırdı ki, müsəlmanlara dünyəvi elmlər yox, ancaq şəriət elmləri lazımdır. C.Məmmədquluzadə, Ə.Hüseynzadə və Ö.F.Nemanzadənin ona yazdığı cavablar axundun məqaləsi ilə bir yerdə 1907-ci ildə "Qeyrət" mətbəəsində kitab şəklində çap olunaraq "Molla Nəsrəddinə əlavə kimi abunəçilərə göndərilmişdir. Əbuturab dünyəvi elmləri oxuyanları yoldan azmış, pozğun, millətinə düşmən hesab etdiyi halda, Ömər Faiq göstərirdi ki, o adam ki, dünya elmlərinə maraq göstərir, ona yiyələnir, bəşəriyyət üçün ondan istifadə edir o, ən kamil insandır.

Bu illərdə siyasi toqquşmalarda şəxsən iştirak edən, siyasi təbliğatlar aparan Ömər Faiqi Gürcüstan hökumətinin rəhbərləri aradan götürmək üçün müxtəlif fitnə- fəsadlardan istifadə edirdilər. Onlar 1918-ci ildə kəndlilər arasında siyasi təbliğat üstündə onu üç dəfə həbs etmiş, Tiflisin mərkəzi qazamatında saxlamış, olmazın əzablar vermiş, yalnız ictimaiyyətin, xüsusən Gəncə və Tiflis ziyalılarının mətbu etirazından sonra həbsdən buraxmağa məcbur olmuşdurlar.

Ömər Faiq Nemanzadə 1920-ci ildə "Zəhmətkeşlərin gözü" jurnalının redaktoru, daha sonra "Yeni fikir" qəzetinin redaksiya heyətinin üzvü, 1921-1922-ci illərdə Gürcüstan inqilab komitəsinin üzvü olmuş və komitənin nəzdində yaradılmış müsəlman sektorunun sədri işləmişdir. 1920-ci illərin sonlarında Gəncə Kənd Təsərrüfatı Texnikumunun direktoru vəzifəsində işləmişdir. O, xalq maarifinin yenidən qurulmasında, yeni dərsliklərin və dərs vəsaitlərinin yaradılmasında fəal iştirak etmişdir.

1927-ci ildə Ömər Faiq Nemanzdənin xəstəliyi və xidmətləri nəzərə alınaraq ona ömürlük təqaüd kəsilmişdir. Lakin, o, yenə də boş dayanmamış, ara-sıra mətbuatda məqalələrlə çıxış etmiş, xalq maarifinin inkişafına yardım göstərmiş və yeni dərsliklərin hazırlanmasında iştirak etmişdir.

 O, ömrünün son illərini xatirələri üzərində işləmiş, XIX əsrin 80-ci illərindən başlayaraq 1906-cı ilə qədər olan dövrü əhatə edə bilmişdir. Buna baxmayaraq "Xatirələrim" iki əsrin (XIX-XX) qovuşuğunda baş vermiş bir sıra mühüm hadisələrin salnaməsi kimi oxuculara qiymətli məlumat verir, bəzi naməlum hadisələrin açılmasına kömək edir. Təəsüf ki, Ömər Faiq xatirələrini bitirməyə macal tapmamışdır. 1937-ci ilin yayında Axalsıxdə öz ata yurdunda dincəlirmiş, iyulun 16-da rayon prokuroru Odabaşyanın sərəncamı ilə böyük ziyalı həbs olunmuş, üç ay sonra oktyabrın 10-da Gürcüstan SSR Xalq Daxili İşlər Komissarlığının nəzdindəki "üçlüyün" qərarı ilə güllələnmişdir.

Yalnız 1958-ci ildə Gürcüstan SSR Ali Məhkəməsi ona bəraət vermişdir.

Ruhu şad olsun!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2024)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış şair, publisist Əkbər Qoşalının Hadrutun işğaldan azad edilməsi münasibətilə yazdığı yaızsını təqdim edir. 

 

Dünən Hadrutun (Ağoğlanın) azad edilməsinin 4-cü ildönümü idi. Hadrut II Qarabağ müharibəsinin 13-cü gününündə işğaldan qurtuldu. 

 

Hadrutun qurtuluşu işğalçıların dirənişinin əsas çözülmə məqamlarından biri oldu. Təsadüfi deyil ki, Füzulinin gecikən qurtuluşu Hadrutdan sonra – 17 oktyabrda gerçəkləşdi. Hadrutun qurtuluş gününü 9 oktyabrda bayram edirik, bununla belə, bu qəsəbəmiz uğrunda döyüşlər 7 oktyabrda başlamış, qəsəbəətrafı kəndlər, ərazilərlə birgə saysaq, 15 oktyabrda tam yekunlaşmışdı.

II Qarabağ müharibəsinin hələ 3-cü günü Silahlı Qüvvələrimiz Hadrutda işğalçıların komanda-müşahidə məntəqəsini sıradan çıxarmışdı. Oktyabrın 1-də düşmən tərəfi Hadrutun Azərbaycan artilleriyası tərəfindən atəşə tutulduğunu bildirdi. – Bu, həm doğru idi həm yalan: doğruydu – hərbçilərimiz Hadrutdakı hərbi obyektlərə - 18-ci motoatıcı diviziyanın qərargahına, habelə diviziyanın 1-ci motoatıcı alayının infrastrukturuna zərbələr endirmişdi. İnformasiyanın yalanlığı ondaydı ki, bizim mülki əhali ilə, mülki infrastrukturla işimiz yoxuydu... Ayrıca, bir ölkənin işğal altında olan ərazisini azad etmək istəməsindən doğal nə ola bilərdi? – Azərbaycan Prezidentinin dillər əzbəri olan sözünü xatırlayaq: “Əgər erməni əsgəri ölmək istəmirsə, rədd olsun Azərbaycan torpaqlarından”! Rədd olmaq istəməyən işğalçı başına od ələnəcəyini bilməliydi, bu azıydısa, görməliydi – gördü də!

 

Bəli, Ağoğlanın 4 il öncə ağgünə çıxmasının sevinci, qüruru içindəyik. 44 günün bizə bəxş etdiyi o möhtəşəm qurtuluşların 4-cü ildönümündə də dünya çox rahatsızdır, təlatümlər ara vermir ki vermir. Hər belə təlatümlərdə deyirəm, nə yaxşı, nə yaxşı, biz ərazi bütövlüyümüzü, suverenliyimizi bərpa edərək bugünlərə gəlib çıxdıq. Rusiya-Ukrayna, İsrail-Fələstin və zatən bitmək bilməyən bir xeyli digər savaşlar varkən, üstəlik, yaxın-uzaq təlatümlərin (Yer kürəsinin mərkəzi deyə biləcəyimzi) Qafqazlara da illa təsiri olursa, bütövlük, suverenlik apayrı bir nemətdir, apayrı! Təlatümlər: ABŞ-dan ölkəmizə sanksiya “hədə”si gəlir; Fransa yeni hoqqa arayışları içindədir, Ermənistan açıq, gizli silahlanmadadır, atəşkəsi pozur və s... Digər yandan, İsrail Tehranı hədələyir, Tehran da İsraili və bu hədələr sözlə deyil, hərbi aktlarla davam edir... Gürcüstan, Moldava, Ukrayna ərazi bütövlüyünü, suverenliyini bərpa etmənin dəyişik yollarını düşünür-daşınır... Bunlar, çevrəmizdə olub-bitməyənlərin hələ çox az bir bölümüdür, çox az...

 

Prezidentin Cəbrayıl Şəhəri Günündə dediklərinə diqqət edək: “Bizi ittiham edirlər, bizə qarşı sanksiyalar tətbiq edilir. Ermənistana qarşı 30 il ərzində bir dənə də sanksiya tətbiq edilməmişdir. Ermənistan beynəlxalq hüququn bütün norma və prinsiplərini pozmuşdur, torpaqlarımızın təxminən 20 faizini işğal etmişdir, etnik təmizləmə siyasəti aparmışdır, Xocalı Soyqırımını törətmişdir, bütün şəhər-kəndlərimizi viran qoymuşdur. Hansısa Qərb dövlətinin rəsmi nümayəndəsi bir dəfə onlara irad tutubmu? Xeyr. Onlar hətta dünyanın bir nömrəli təşkilatı olan BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrinə də məhəl qoymurdular. Halbuki Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələri mütləq icra edilməlidir. 1993-cü ildə dörd qətnamə qəbul edilmişdir. Kimsə 2020-ci ilə qədər onlara bir söz dedi ki, sən o torpaqları işğal etmisən, oradan çıxmalısan? Xeyr. Minsk qrupu nə ilə məşğul idi - ancaq bu işləri malalamaqla, erməni işğalına müəyyən dərəcədə bəraət qazandırmaqla və bizi alçaldıcı sülhə təhrik etməklə”...

 

Bax, hazırkı təlatümlər dönəminə ərazi bütövlüyümüzü, suveren­liyimizi bərpa edərək daxil olmağımızın ona görə qeyri-adi dərəcədə yüksək dəyəri var ki, biz yaman beynəlxalq gücləri yaxşı tanıyırıq, çox yaxşı və çox yaxından... Yenə malalayacaqdılar, yenə alçaldıcı sülhə çağıracaqdılar. Buyurun, baxın, indi nə görürük? – Tarixi ədalət bərpa olunduqdan dərhal sonra, bütün olanların üzərindən Ermənistana sülh əli uzatmaq ərdəmi göstərən biz, sülhdən yayınan Ermənistandı amma yenə bizi “ittiham” edirlər... Özü də, bu “ittiham”çıların bir parası da pasportunda azərbaycanlı yazılan, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olanlardır... Belə də işmi olar?

 

Bəyəm yarımçıq sülh süldürmü? Əgər Ermənistana və havadarlarına sülh lazımdırsa, bu, 100 fazilik bir Anlaşma ilə mümkün ola bilər, biz yarım-yapalaq Anlaşmaya qol çəkəcək qədər gücsüz, iradəsiz dövlət deyilik! Bunu bilə-bilə, görə-görə, at kimi şiniməklə deyil axı; Zəngəzur dəhlizi açılmalı, sınır xətti razılaşdırılmalı, işğal altında tutulan Azərbaycan Respublikasına məxsus kəndlər qaytarılmalı və Ermənistanın Azərbaycana qarşı əsassız ərazi iddiaları Ana Yasa düzeyində aradan qaldırılmalıdır. Bu Anlaşmadan irəli gələrək, Ermənistanda bizə nifrət nitqinə, ermənilərin dərsliklərində, təlim-“tərbiyə”sində ant-Azərbaycan, anti-türk ritorikasına qəti şəkildə son qoyulmalıdır. Bunlar çətindirmi? – Əslində, yox! Sülh istəyirsənsə, bəs belə olur də, sülh necə olur? – Çuvalda cida gizlətməklə, “tabut”da avtomat daşımaqla?.. O dönəmlər bitdi, bu coğrafiyada yeni - əsl gerçəkliyi biz yaratmışıq, bizimlə qeyri-ciddi davranışı qəbul edəcək halımız, həvəsimiz yoxdur. Yox, əgər Ermənistan 17 əsas bənddən 14-ü razılaşdırılmışkən, Sülh Anlaşmasından geri duracaqsa, əsassız əvəzçıxma eyləmi içində olacaqsa, onun-bunun həvəsləndirməsi ilə çaşacaqsa, o zaman, “günah” bizdən getdimi getdi! Zəngəzurun, Göyçənin doğma nəfəsə, səsə, ayağa özləminin bitirilməsinə, öz dədə-baba torpaqlarımıza qayıtmağa yalnız mənəvi haqqımız deyil, qüdrətimiz də çatır. ƏvəlAllah! Sülh üçün uzanmış ərdəmli əli tutmaq ərdəm işidir!

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının təqdim etdiyi 51 türk müəllif inin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

 

 

“Remzi”

Derviş Ali Büyükkartal

Hava puslu. Sert bir rüzgara esir olmuş. Dışarıdayım. Ne yapıyorum dışarıda? Hah, aklıma geldi. Tabi ki, de otobüs bekliyorum. Sabahın yedisi iş başı olursa, havayı yadırgamamak lazım; normal.

Geliyor! Ne geliyor? Otobüs geliyor, Remzi, otobüs! Bu alışkanlık da başlamış bende. Kendi kendime sorular soruyorum. Şoför amca kızmadan binelim otobüse. Biniyorum. İlk işim boş bir koltuk bulmak. Evet, aradığımı buldum. Boş bir koltuk, hem de cam kenarında... Hemencecik oturdum. Kafamı cama yasladım ve hayal kurmaya başladım. Daha bir saat yolumuz var.

“Efendim!” diye bir ses... Bana diyor sanırım. “Buyurun!” dedim. “Şu dosyaları da imzalar mısınız?” dedi. “Tabi ki” dedim. İmzayı attım ve kahverenkli odama geçtim. Masamda incelemem için bırakılan dosyalar... Hepsini inceledim, onaylanması gerekenleri onayladım. Ardından şirket içinde dolaşmaya başladım. Çalışanların başını boş bırakmamak lazım. Malum, kaytarma ihtimalleri yüksek. Yavaş adımlarla dolaşırken bir anda yere düştüm.

Şoför amca, o nasıl bir fren? Ne güzel hayaller dünyasına girmiştim. Fevkalâde bir hayale dalmıştım. Hayalimdeki mesleği yapıyordum normalde. Ne normalde? Normalde işin ne, Remzi? Bir yayın kuruluşunda çaycıyım. Gene kendi kendime sorular sorarak vakit geçiriyorum. Dayak yemeden ineyim otobüsten. On dakika sonra şirkette olmam lazım.

Tam yolda yürüyorum, bir de ne göreyim? Sağımda bir köpek. Hadi, Remzi, yağla tabanları! Koştur, koştur, şirkete geldim. İçeri girdim, çay ocağına vardım. Tam ortada büyük bir masa, sağ tarafta ocak ve lavabo... Ocağın altını yaktım. Çay 15 dakika içerisinde hazır olur. Şurada birazcık kestireyim.

“Evladım, dosyaları getir! Siz neden çalışmıyorsunuz? Çaycı, kahvem nerede kaldı?  Bunlar hep böyle mi çalışıyor, Hasan Müdür?”

 “Efendim, bir dakika, bakın sağ taraftaki masada kahveniz ve dosyalarınız hazır. Her şeyi telafi edeceğiz. Siz sadece kitabın yayınlanması için onay verin. Okuyucularımız kitabı bekliyor, geç bile kaldık.”

“Tamam, Hasan, tamam!”

 Bana hazırlanan masaya geçtim ve tam çayı yudumlarken bir ses: “Remzi, ne yapıyorsun? Dikkat etsene!” Yandın, Remzi, yandın gene, saflığını yaptın! Hayal dünyasında gezerken Müdür Bey’in üzerine çay dökmek ne demek?

“Remzi, yarım saat sonra odama gel!” dedi Müdür Bey. Şimdi hapı yuttun, Remzi, geçmiş olsun! Yarım saat bir dakika gibi geçti. Gittim Müdür Bey’in odasına. Kapıyı çaldım ve içeri girdim. Müdür Bey doğrudan söze girdi:

“Remzi, senin hayal kurma yeteneğine hepimiz şahit olduk sayende. Şimdi sana iki haberim var: birincisi, işten kovuldun. İkincisi, yeni işin hayırlı olsun. Kardeşin sayesinde evde kaleme almış olduğun hikayeleri okuduk. Ben çok beğendim ve yayın kurulumuza arz ettim. Onlar da çok beğendi ve yayın kurulumuzun bünyesinde yazar olarak çalışabileceğini düşündüler. Yeni işin hayırlı olsun! Tebrikler!” dedi. Ben havalara uçtum. Bir anda üzerim ıslandı; ama etrafta hiçbir şey yoktu. Kafamda bir acı... Yere yığıldım.

Gözümü hastanede açtım. Çevremde ailem vardı. “Ne oldu?” diye sordum. Babam, “Oğlum, çay ocağından bir ses gelmiş, yanına geldiklerinde seni yerde bulmuşlar” dedi. Vay be, bu sefer durum daha vahim. Hayal içerisinde hayale dalmak ne, Remzi? Sen bu gidişle başına bela açarsın.

Neyse, hastane de bayağı konforluymuş. İki kişilik lüks mobilya... Bir adet LCD televizyon... Bunlar herkes için normal belki; ama benim için çok değerli ve ulaşılması zor şeyler...

Küçüklükten bu yana yoksulluk içinde büyüdüm. Babam, ben on yedi yaşımdayken trafik kazası geçirdi, iki yıl çalışamadı. O zaman ben çalıştım. Bundan dolayı hayallerime kavuşamadım. Ailem beni hep zeki sandı; ama çevremdekiler dışladı. Ne yapalım, Remzi, senin sınavın da buymuş. Allah beterinden saklasın!

Odamın kapısı çaldı. Muhasebecimiz hastaneye kadar beni ziyarete gelmiş. Bana bir zarf verdi ve çıktı. Zarfı açtım. Yirmi gün izin vermişler ve bir miktar da avans para...

Hastane odasının penceresinden dışarıyı seyre daldım. Yine hayal kurmaya başladım: iyi bir yazar olacağım ben; kitap fuarlarına katılacağım, imza günleri düzenleyeceğim. Hayallerime kim engel olabilir ki?

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2024)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı bu mövzuya artıq bir neçə dəfə müraciət edib, ələsgərşünas alimlərin, ümumən filoloqların fikirlərinə yer ayırıb. O cümlədən Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Adilə Nəzərovanın bir məqaləsindən fraqmentlər dərc edib. İndi sizlərə “Aşıq Ələsgər yaradıcılığında irfan məqamları və Həzrət Əli qüdrəti” məqaləsini tam olaraq təqdim edirik.

 

 

 

 

 

Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafı prosesində aşıq ədəbiyyatı mühüm yer tutur. İslama qədər bu ədəbiyyatın mənəvi əsaslarını türk inancları, dərviş ənənələri və şaman ayinləri təşkil edib. Türk xalqları islamı qəbul etdikdən sonra şifahi xalq yaradıcılığından gələn aşıq ənənələri zəminində bu ədəbiyyatın nümayəndələri xalqın duyğu və həyəcanının tərcümanına çevrilmişlər. Onlar öz şeir və dastanlarını dildən-dilə, teldən-telə (saz dili), könüldən-könülə ötürməklə keçmişdən bugünə çatdırırlar.

 

Aşıq ədəbiyyatının özünəməxsus ədəbiyyat janrı kimi meydana çıxması və

 

formalaşması XVI əsrin sonlarına təsadüf edir. Azərbaycanda müsəlman ictimai-mədəni hadisəsi kimi ortaya çıxan, divan ədəbiyyatı mənsublarının bayağı kimi qələmə verdikləri aşıqlıq ənənəsi zaman keçdikcə öz klassik formalarını yaratmışdır. Yarandığı dövrdə əsasən, “gözəlləmə”yə üstünlük verən aşıqlar getdikcə milli vəznimiz olan hecalarla oxuduqları və sadə dildən istifadə etdikləri melodik şeirlərdə ictimai həyatın bütün sahələrindən mövzulara müraciət etmiş, özünəməxsus üslub yaratmış, təkmilləşmələrlə bu günə qədər yaşamağa davam edən bir sənət nümayiş etdirərək xalqın diqqət və rəğbətini qazanmışdır. Zaman keçdikcə yaşadıqları cəmiyyətin inanc və dəyərlərindən qidalanan aşıqlar bu mövzuları həmsöhbətlərinin marağına uyğun şeirləşdirmişlər.

 

Azərbaycanın milli aşıq ədəbiyyatı tarixində önəmli yеri olan ustad aşıqlardan biri də Aşıq Ələsgərdir. Sonralar Dədə Ələsgər adı ilə tanınan bu böyük sənətkar fitri istedadı ilə, şeirin dodaqdəyməz, müxəmməs, qıfılbənd, təcnis, cığalı təcnis, gəraylı, divani növlərində müxtəlif məzmunlu sənət nümunələri yaratmaqla aşıq sənətinin zirvəsini fəth etmişdir.

 

Bildiyimiz kimi, aşıq şeirində qapalı şəkildə bəyan edilən, içində adın, nəsnənin, dünyəvi və İlahi bilgilərin gizləndiyi sirlər var. Bəlkə də buna görədir ki, Aşıq Ələsgər də özündən əvvəlki ustadları kimi “Haqq aşığı” adlandırılıb. Çünki o da “vergili”, “buta verilən”, “badə içirilən” aşıqlardan biri kimi özünəməxsus unikal bir yaradıcılıq yolu keçmişdir.

 

Aşıq ədəbiyyatında yuxu motivinin izləri çox qədimlərə gedib çıxır. Yuxu motivi türk xalq ədəbiyyatında, xüsusilə xalq nağıllarında, dastanlarda yer alır. Bu motiv bir çox aşıqların, o cümlədən, Aşıq Ələsgərin də həyat hekayəsində görünür. O, özündəki bu vergini belə izah edir:

 

 

 

Şəhrin şöləsindən buldum bələdi,

 

Xoş gəldi xoşuma halı qabaqda.

 

Pir mana göstərdi şah məqamını,

 

Gördüm cəmdi çox calalı qabaqda.

 

 

 

Türk ədəbiyyatında yuxu motivi mürəkkəb quruluşa malikdir. Belə ki, yuxuda “buta verilən” adam, yuxuda öz vəzifələrini də öyrənir - saz çalmaq, söz qoşmaq, İlahi bilgilərdən hali edilmək, yuxuda görüb sevdiyi qızı axtarıb tapmaq və s. kimi xüsusi qabiliyyətlərlə sadə şəxsiyyətdən sənətkar şəxsiyyətə keçirlər ki, bu da onların ustad aşıq olmağa başlamasının, daha doğrusu, ifaçı aşıqdan yaradıcı aşığa çevrilməsinin ənənəvi elementi kimi görünən mühüm yoludur.

Aşıq Ələsgər “Pеyğəmbərin mеracı” şeirində yazır:

 

 

 

        Yеtişdi hücrəyə əzizü əzim,

 

Şahi-Mərdan dеdi: “Mеracın qədim!”

 

Göstərdi almanı, еtdi təbəssüm,

 

Buyurdu: “Hər işin sirri-qüdrətdi”.

 

 

 

Şeirdən göründüyü kimi, Aşıq Ələsgərin özündə baş verən bu nirvana halını (hinduizm fəlsəfəsində arzulardan, iztirablardan azadolma anı) peyğəmbərin meracına bənzədir. Folklorda “vergi” şərbət, alma, nar, çörək, üzüm, bir cam su kimi istənilən qida da ola bilər, əsas olan verilənin və qəbul olunanın nəticəsində yaranan mənəvi dəyişiklikdir. Bu şeirdə Aşıq Ələsgər “pir”in ona alma uzadıb - şah məqamını göstərdiyini qeyd edir. Sənətkar

“Yüküm” şeirində yenə eyni məqama işarə edir.

 

 

 

Biçarə Aşıq Ələsgər,

 

Sığın Şahi-Hеydara;

 

Onun damənindən tutan

 

Məhşərdə yanmaz nara.

 

 

 

Pirim mana nüsrət vеrib,

 

Bu gün çıxdım bazara;

 

Sən sərrafsan, aç xırd еlə,

 

Bax gör, nə maldı yüküm!

 

 

 

Burada da sığınacağını “Pirim” dediyi “Şahi-Hеydar” adlandırır. Bir başqa şeirində əsli-zatı ilə şərəfli, ləyaqətli ad qazanan igidə xitabən yazdığı “Dəli Alı”şeirində deyir:

 

 

 

Gün kimi aləmi tutubdu adı,

 

İyidlər sultanı, xanı Dəli Alı.

 

Pirim – Şahi-Mərdan vеrib muradı,

 

Artırıb şövkəti, şanı Dəli Alı.

 

*

 

Dərs alıbdı o, Əliyyi-əladan,

 

Xof еyləmir Xеybər kimi qaladan.

 

Gəzən zəlzələdən, yaman bəladan

 

Hifz еyləsin kərəmkanı, Dəli Alı!

 

 

 

Və yaxud:

 

 

 

Oxuram inna-fətəhna,

 

Mətləb allam yuxuda;

 

Şahi-Mərdan nökəriyəm,

 

Dərsimi pünhan vеrir.

 

 

 

Qeyd etmək yerinə düşər ki, “Şahi-Hеydar”, “Şahi-Mərdan” İslamPeyğəmbərinin canişini və vəlisi Həzrət Əlinin ləqəbi kimi poeziyada çox işlədilib.Məlum olduğu kimi, Həsən Bəsri və Həllac Mənsurun bütün mənəvi aləmi Hz.Əlinin qüdrətindən qidalanır. Yazıb-oxumaq bilməyən Aşıq Ələsgər o qədər işıqlıvə pak idi ki, bu biliklərini ağızdan-ağıza əxz edərək onlardakı dərin mənaları açabilir və sadə şeir dili vasitəsilə müasirlərinə çatdıra bilirdi.

 

 

 

Yazıq Ələsgərəm, bir kəminə qul,

 

Əysik sözü hərgiz еtmərəm qəbul.

 

Bəndеyi-xudayam, ümməti-Rəsul,

 

Dost tutmuşam Şahi-Mərdan Əlini.

 

*

 

Dar günümdə yеtiş dada,

 

Ya Şahi-Mərdan ağa!

 

Nitq vеr, mеydan içində

 

Qoyma sərgərdan, ağa!

 

Həm Əlisən, həm Vəlisən,

 

Həm səxisən, həm səxa,

 

Həmi dildə zikrim sənsən,

 

Həmi əzbərdən, ağa!

 

 

 

“Vergi” aşıq ədəbiyyatında şeir demək (bir çox aşıqların, ozanların yazıb-oxuma savadları olmayıb) bacarığına yiyələnməkdə, dini bilikləri və lədun elmini öyrənməkdə, bir növü dərvişlik, ozanlıq xüsusiyyətlərini əldə etməkdə mühüm amildir. Yuxarıdakı nümunələrə əsaslanaraq demək olar ki, Aşıq Ələsgər “vergi”sini yuxuda Həzrət Əlidən alıb. İstisnalar olsa da, sözügedən “vergi” adətən böyük bir kədər və ya qorxudan sonra, 10-20 yaş arasında baş verir. Tədqiqatlara görə, Aşıq Ələsgər də təxminən 17-18 yaşlarında sevdiyi Səhnəbanudan ayrıldıqdan sonra, onun sevgisilə kədərlə “yüklənmış” və bədahətən şeirlər qoşmuş, məzmun, forma rəngarəngliyi, saf xalq dili ilə qoşma, bayatı, gəraylı ilə bərabər, irfan sirlərini özündə ehtiva edən, çətin şeir növü sayılan qıfılbəndlər söyləməyə başlamışdır. Bu, Ələsgərin aşiqlikdən aşıqlığa keçid yolu idi ki, gəlib “Haqq Aşığı” (aşiqi)ndə birləşirdi. Bundan sonra, bir çox şeirlərində “Quran”dan ayələrin, 12 imamın, xüsusilə İmam Əlinin adı keçir. “İmamlar” şeirini ““Bismillahir-rəhmanir-rəhim!” – dеyib, Sidq ilə çağırram Şahi-Hеydəri” misraları ilə başlayıb, sıra ilə hər bənddə bir imamın adını çəkməklə davam edir və:

 

 

 

Mеhdinin şəninə gəlibdi ayat,

 

İsminə möminlər vеrir salavat.

 

Yovmi-ərəsətdə еtmə xəcalət,

 

Yandırma odlara qul Ələsgəri! –

 

 

 

deyərək bitirir. “Qabaqda” şeirində:

 

 

 

Dünyada əl çəkmə sövmü səlatdan,

 

Təmiz vеr, qalmasın xümsü zəkatdan.

 

Ələsgər, xof еtmə puli-Siratdan,

 

İrəhbərdi Cənab Əli qabaqda. –

 

deyərək Hz. Əlini rəhbər tutduğunu diqqətə çatdırır.

 

Haşiyə: Ustad sənətkarın bəzi şeirləri məzmun etibarilə “Quran”la, şəriətlə, hədislərlə bağlı olduğuna görə, Sovet dövründə dərc olunması qadağan edilib. Eyni zamanda, “Qələm”, “Çəksən”, “Görünsün”, “Qaçaqaç”, “Məni”, “Düşdü” və başqa şeirləri isə o vaxt yaşanan inqilabdan və Azərbaycan türklərinin öz dədə-baba yurdlarından sürgün olunmasından bəhs etdiyi üçün məhz həmin dönəmdə dərc olunmayıb, sonralar el aşıqlarından toplanaraq kitaba salınıb.

 

Aşıq Ələsgərin Hz. Əliyə olan bağı “Ya Əli”, “Yaxşı hörmət ilə, təmiz ad ilə”, “Olmaz”, “Məhəmməd”, “Kеçmişəm”, “Rənc Ali-Əba”, “Qan ağla, gözüm, şahi-şəhidana bu gündə” (mərsiyə), “Sənsən”, “Şahi-Heydəri”, “Vardır” və s. şeirlərində daha aydın görünür. O cümlədən, “Baş еndirir” şeirində ustad, öz biliyinə, elminin dərinliyinə, inancının gücünə əsaslanaraq, başqa aşıqlardan üstünlüyünü bildirir, onları dərya, özünü ümman adlandırır:

 

 

 

…Ölməyincə bu sеvdadan

 

Çətin dönəm, usanam;

 

Həqiqətdən dərs almışam,

 

Şəriətdən söz qanam.

 

Şahi-Mərdan sayəsində

 

Еlm içində ümmanam;

 

Dəryaların qaydasıdı,

 

Ümmana baş еndirir.

 

 

 

Aşıq Ələsgər özündəki bu gücü – islam dininin həqiqətini, sufi təriqətinin mərifətini aşıq sənətinin – sözün və sazın (musiqinin) gücü ilə birləşdirirdi.

 

 

 

Ahəngər dеyiləm, naşı bəzirgan,

 

Gözüm dürdanədə, a yəməndədi.

 

 

 

…Bir sazım var, yox pərdəsi, nə simi,

 

Onu çalıb, kim tərpədər nə simi?

 

Firdovsi, Fizuli, Hafiz, Nəsimi -

 

Onlar da yazdığı, ayə, məndədi.

 

 

 

Ustad “naşı bəzirgan”lara bildirmək istəyirdi ki, o, suyun ahənginə uyub gəlmir, onun gözü dürrdə-dürdanədədir. Yəni, həyatda mücadilə etmək mübarizlər üçün hadisə deyil, həyat tərzidir. Burada, “özünü bilmə”nin ideologiyanı aşan tərəfi də var – bu inancdır. İnanc bir varlıq formasıdır ki, insanın həyata, insanlığa, təbiətə baxış tərzini, hətta arzularını da müəyyən edir. Bu fikir, Hz. Əlinin həyatı, şücaəti, mərdliyi, mərifəti ətrafında formalaşır, ona olan inancda, onun verdiyi “vergi” ilə açıqlanır.

 

Qeyd edək ki, bu sevgi təkcə Aşıq Ələsgər yaradıcılığında deyil, ümumiyyətlə, türk ədəbiyyatında bütün irfani düşüncələr, xüsusən də əksər məzhəblər və onların üzvləri Hz.Əlidə cəmləşmişdir. Təsəvvüf ədəbiyyatında ənənə halını almış Həzrət Əli və onun xüsusiyyətləri ilə məşğul olmaq bəzən onu ilahiliyə qədər yüksəltmişdir.

 

Bu şeirdə klassik Şərq şairlərinin adları təsadüfən çəkilməyib. Bu, onların da Hz.Əli haqqında dedikləri tərifləri diqqətə çatdırmaq üçündür. Şair demək istəyir ki, o, “Şahi-Mərdanı” elə-belə tərif etmir, ondakı simsiz-pərdəsiz Eşq sazını ona gör kim verib. Yeri gəlmişkən, adları çəkilən klassik şairlərimizin Hz.Əli haqqında dediklərini xatırlayaq:

 

Ş.İ.Xətai “Dəhnamə”nin “Dər mənqəbəti-şahi-mərdan Əli” bölümündə Adəm əleyhissəlamla Hz.Əlini müqayisə edir: “Həm səndə bulundu ismi-əzəm, Həm səndə göründü ruhi-Adəm. Tiğində yazıldı sətri-lövlak Lövlak ləma xələqtul əflak.” Sufilər İsmi-əzəmin (əsmaül hüsna) ancaq Allaha aid, peyğəmbərlərə agah olduğunu deyirlər. Ş.İ.Xətai (yəqin ki, şiəlik görüşləri səbəbilə) o adı Həzrət Əliyə də şamil edir.

 

Bir hədisə əsasən, Allah-Təala Məhəmməd peyğəmbərə meracda Cəbrail vasitəsilə deyir: “Əgər sən olmasaydın, mən fələkləri yaratmazdım”. Xətai bu kəlamın Hz.Əlinin qılıncında yazıldığını qeyd edir və bununla bir növ həmin sözlərin imama aid olduğunu da ifadə etmiş olur.

 

Xətai yenə başqa bir şeirində Hz.Əliyə xitabən “Həm səndə göründü ruhi- Adəm.” - deyir, M.Füzuli bu motivə başqa tərəfdən yanaşır. Hz. Əlinin axirətdə Adəmlə birgə olmağına, cənnəti - Kövsərdə Adəmi qonaq qəbul etdiyinə işarə edir: “Kövsəri-cənnət onun hökmündədir, ol vəchilə, Cümlə nəslindən həmin Adəm ona mehman olur.” Bu beytdə məhşər günü Hz.Əlinin Tanrıdan bəzi insanlara da şəfaət diləyəcəyi fikri də öz əksini tapır.

 

İ.Nəsimi şerində də tez-tez Hz.Əlinin “Özünü Tanıyan tanrısını tanıyar.” kəlamına rəst gəlirik. Ə.Firdovsi məhşur “Şahnamə” əsərində dəfələrlə imam Əlini xatırlayır. “Kimin ki, Əli ilə düşmənliyi var, Hər iki dünyada olacaqdır xar. Mən kiməm?

 

Nəbinin kiçik bir qulu, Yolumdur hər zaman Əlinin yolu.” İslam dini inancı Aşıq Ələsgər yaradıcılığının böyük bir hissəsini təşkil edir, - desək, səhv etmərik. Amma bununla yanaşı, elm-ifran körpüsündən keçən, sözün və sazın vəhdətilə inşa edilən şeirlərində sufi mətləblərindən də söz açılır. Bəlkə də Aşıq Ələsgər şeirinin məhz musiqi ilə vəhdətdə olması, sufilərin inanc və vəcdi birləşdirən musiqi anlayışları ilə üst-üstə düşməsindən irəli gəlir ki, bu da İlahi eşqi dərin bir sevgi və şövqlə yazdığı ölməz əsərlərləri ilə təkcə Azərbaycana deyil, bütün türk-islam dünyasına bəxş etmişdir. Əsrlər boyu ağızdan-ağıza, qəlbdən-qəlbə keçən bu əsərlər indi də eyni zövqlə, canlılıqla ifa olunur. Klassik xalq şeirini rövnəqləndirən şairin “Bax, bax” rədifli dildönməz gəraylısı Hz.Əlinin şəhadətinə yazılan ağıdır.

 

 

 

Əxi, biya, biya, bеqu,

 

Bеqu, biqof, ağa, bax, bax.

 

Həyyi, həqqü hakim sənsən,

 

Həyyə bax, bu bağa bax, bax.

 

 

 

Gözüm sağı, sübh ayağı

 

Gеyək ağı, gəzək bağı.

 

Hamı sеvib bu sayağı,

 

Qaymağa, həm yağa bax, bax.

 

 

 

Əziz ayə, müəmmayə,

 

Gərək sayə bu məvayə.

 

Səbəb sənsən bu qovğayə,

 

Böyük Ağa, sağa bax, bax.

 

 

 

Şeirin birinci bəndində işlənən “əxi” və ərəb sözlərini açsaq, şairin nə demək istədiyi anlaşılır. Əxi – XIII əsrdə Hacı Bektaşi Vəli tərəfindən qurulan türk-islam təşkilatının üzvlərinin bir-birinə müraciətidir – qardaş (əqidə qardaşlığı) anlamına gəlir.

Qardaşlar, gəlin, deyin ki, Həyyi (diri olanı - Allahı) həqqü hakim – həqq olanı hakim bilən, yəni Allahı tanıyan sənsən. * Bu arada qeyd edək ki, “biqof” sözünün doğru yazılışı “biqoft”dur. (tərcüməsi: demək). Həyyə bax - qalx, bax. (Əlinin ucalığına işarə edir), bu bağa bax, (bağ sözü burada böyüklüyü ifadə edir).

 

İkinci bəndın izahı: Ey sağ gözüm, sübh çağı (dan üzü, namaz vaxtı) geyək ağı (kəfəni), gəzək bağı (bağ – burada: cənnət) Hamı (burada: şəhidlərin hamısı) Allahı bu sayaq sevib, qaymaq, yağ yeyərcəsinə (xoşluqla, rahatlıqla) Allah yolunda can veriblər. Bu bənddə şair sübh namazında Hz.Əlinin qılınclandığını – şəhadətə yetirildiyini vurğulayır.

 

Üçüncü bəndin izahı: “Əziz ayə, müəmmayə” deyərkən, şair bəzi Quran təfsirçilərinə və hədislərə görə bir neçə ayənin, o cümlədən, Nəcm surəsinin (53) 14-cu “(Yeddinci göydəki) Sidrətül-müntəhanın yanında.” ayəsi 15-ci (Mələklər, şəhidlər və müttəqilər məskəni olan) Mə’va cənnəti onun yanındadır. ayəsinin və “Maidə” (5) surəsinin 3-cü ayəsinin Həzrət Əli ilə əlaqədar nazil olduğuna diqqət çəkir. Deyir ki, gəlin, biz də bu səsə - məlumata, bu guşəyə kölgə salaq (qoruyaq, inanaq). Bu səsin (xəbərin) səbəbi sənsən (Əli sənə inandı), Böyuk ağa (Məhəmməd peyğəmbər (s)) Əli sənin sağındadır (cənnətdə Mə’va bağında). 

Tarixən türk toplumlarında hörmət ifadəsi olaraq, xalqa yol göstərən təcrübəli, bilikli şəxslərə, irfan sahiblərinə, ariflərə Dədə titulu verilib. Aşıq Ələsgərə “Dədə Ələsgər” deyə xitab olunması onun İslam dini ilə yanaşı, həm də Mövləvi və Bəktaşi təriqətlərinin təlim-tərbiyəsini örnək almasının, o kultun ənənəsini davam etdirməsinin göstəricisidir. Dədə Ələsgərin bu nizamı saxladığı qüdrətli sənətkarın bir çox şeirlərindən, eləcə də özündən sonrakı ustad aşıqların onun haqqında söylədikləri rəvayət və dastanlardan bəlli olur.

 

 

 

Adım Ələsgərdi, əslim Göyçəli,

 

Ələst aləmində dеmişəm “bəli!”.

 

Həm aşiqəm, həm dərvişəm, həm dəli,

 

Canım gözəllərin yol qurbanıdı.

 

 

 

Burada üçüncü misradakı “aşiq”, “dərviş”, “dəli” sözlərinin ardınca ifadə olunan “gözəllər” sözünün qadınlara aid olmasını düşünmək əlbəttə ki, absurd olar. Şairin bu ifadəsi onun Dədələrin – “gözəl əxlaqlı, nur üzlü, pak qəlbli, haqq-ədalət əməlli, şərəfləndirilmiş mübarək adamlar”ın yoluna can qoymasına, o yolun davamçısı olmasına işarədir.

 

Bundan başqa Ələvilər və Qızılbaşlar ruhanilərinə Dədə deyirlər. Ələvilər (şiələr) ümumiyyətlə, babalarının Hz. Əlinin nəslindən olduğunu qəbul edirlər. Dədələrin Ələvilərin və Qızılbaşların dini həyatında çox mühüm funksiyası vardır. Onlar dini, şəriəti təbliğ etmək üçün kənd-kənd, oba-oba gəzir, dini ayinləri icra edir, mərsiyələr və dualar oxuyurlar.

 

Tədqiqatlardan görünür ki, Dədə Ələsgər də eyni minvalla el-oba arasında hər hansı bir müşkül işin çözülməsində məsləhətlər verir, əhali arasında yaranan ixtilafların həllində arbitr kimi çıxış edir, günahkar olanları İlahi ədalətdən, cəhənnəm əzabından xəbərdar edirdi. “Bax, bax!” rədifli ikinci şeiri bu fikri əsaslandırır:

 

 

 

Şəriət oxuyan, təriqət bilən,

 

Haqlıq еyləyirsən, haqq dinə bax, bax!

 

Qalmayıb dünyada “mənəm” dеyənlər,

 

Həzrət Sülеymanın taxtına bax, bax!

 

 

 

Oxuduğun Quran hardadı, hanı?!

 

Hansı yola dəvət еdir insanı?!

 

Salıbsan zindana gözəl bir canı,

 

İqbalına bax, bax, baxtına bax, bax!

 

 

 

Dədə Ələsgərin yaradıcılığını ümumilikdə tədqiq etsək, görərik ki, bəzi şeirlərində indiyədək diqqət edilməyən kiçik anlaşılmazlıqlar da var. Məsələn,

 

 

 

“Kimi” şeirinə nəzər salaq:

 

Adı Tərlan, özü tərlan balası,

 

Cilvələnib tərlan tavarı kimi.

 

Üzün görən xəstə düşər müttəsil,

 

Turuncun novrəstə nubarı kimi.

 

 

 

…Bu gözəl Zеynəbin nışanasıdı,

 

Ləbləri qırxların pеymanasıdı,

 

Dəhanı şahlığın xəzanasıdı,

 

Düzülüb dəndanı mirvari kimi.

 

 

 

(Aşıq Ələsgər. Əsərləri. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2004, 400 səh. s.58)

 

 

 

Göründüyü kimi, şeirdə Tərlan sözü böyük hərflə yazılıb, bu, xüsusi isim kimi sözün adam adı olmağını bildirir. Halbuki, şeirin davamı bu şeirin Tərlan adlı birinə ithafı olmadığını göstərir. Çünki tərlan - comərd, dağ qartalı, güclü, yüksək məqamlı, ucaboy və s. anlamlara gəlir ki, bu da Hz. Əlinin görkəmini, ləyaqətini ifadə edir. İkinci bənddəki “Zeynəbin nişanası” və “qırxların pеymanası” (bu barədə sonra) bunu təsdiq edir. Yəni, şeirlərdə bir hərfin yanlış yazılması belə Aşıq Ələsgər şeirinin yanlış anlaşılmasına gətirib çıxarır ki, bu da aparılan və gələcəkdə aparılacaq tədqiqatlarda öz nəticəsini göstərə bilər.

 

Xatırlamaq yerinə düşər ki, Hz. Əli İslamın ümumi çərçivəsində hansı məzhəbdən olmasından asılı olmayaraq, bir çox şair və aşıqlar tərəfindən imanlı və mübariz bir insan kimi işlənmişdir. Bu həqiqəti bir daha təsdiq edir ki, ədəbiyyat hər dövrdə ənənəvi inanclardan, onlar haqqında yaranan əsatirlərdən bədii məqsədlərlə istifadə edərək inkişaf etmişdir. Aşıq Ələsgər də poeziyasında həm dərin mənalar, maraqlı mülahizələr yaratmış, şair bir sıra dini-fəlsəfi fikirləri əks etdirmiş, özündən əvvəlkilərin dini baxışlarına toxunmuş, həm də poetik fikrin yüksək bədiiliklə tərənnüm olunmasına nail olmuşdur.

 

Dinə, təbiətə, vətənə, insana, Allaha məhəbbət hisslərini bir vəhdətdə aşılayan, doğma dilimizin saflığının hüdudsuz ifadə imkanlarını öz yaradıcılığında cəmləşdirən, milli poeziyamızı zənginləşdirən Dədə Ələsgəri bir başqa tərəfdən də araşdırmağa ehtiyac vardır. Əlbəttə ki, bir məqalədə geniş və hərtərəfli tədqiqat mümkün deyil, amma bir şeirinin - “Haraya qərəz” cığalı təcnisinin fonunda ustadın dünyabaxışına yeni rakrusdan boylanmaq olar.

 

 

 

Qırxlar məclisində dedim “bəlini”,

 

Sərdar gördüm Şahimərdan Əlini.

 

…Ələsgər, daməndən üzmə əlini,

 

Çəksələr nizaya haraya qərəz.

 

 

 

Şeirdən göründüyü kimi, Aşıq Ələsgər “vergi”sini “Qırxlar məclisi”də qəbul edib. “Qırxlar məclisi” hansı anlama gəlir? Təsəvvüf alimlərinə görə Haqq Aşıqlarını “vergi”dən əvvəl bu hadisəyə hazırlayan bəzi səbəblər var. Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, şəyirdlikdən, mühitdən, mənəvi sıxıntıdan və qəfil depressiyadan sonra yuxu görülür və “badə içirilir.” Bu “vergi” bir pir, üçlər, beşlər, yeddilər, qırxlar və ya Hz.Əli, Hacı Bektaş Vəli kimi ruhanilər tərəfindən verilir. Bəs “üçlər, beşlər, yeddilər, qırxlar” kimdir? Təsəvvüf alimlərinin

 

izahlarına əsaslanaraq qısaca izah edək:

 

Üçlər – Allah, Məhəmməd peyğəmbər, Həzrət Əli;

 

Beşlər - Məhəmməd peyğəmbər, Həzrət Əli, Həzrət Fatimə, Həzrət Hüseyn, Həzrət Həsən;

 

Yeddilər – Məhəmməd peyğəmbər, Hz. Xədicə-Kübra, Həzrət Əli, Həzrət Fatimə, Həzrət Hüseyn, Həzrət Həsən; Salman Farisi (Pak)

 

Mənbələrə əsasən, yeddilər ən önəmlisidir, çünki yeddilər olmasa qırxlar da

 

olmazdı. Yeddilər dünyaya aid olan dörd, insana aid olan üçdən meydana

 

gəlmişdir. Dörd – od, yel, su, torpaq və üç – can, canan və uşaqdır. Burada can

 

kişi, canan qadın, uşaq gələcəkdir, bu isə soyun davamını, eyni zamanda, 12 imamı

 

təmsil edir.

 

Qırxlar – Allahın mübarək ruh olaraq yaratdığı, bütün dövrlərdə yer üzündə

 

var olan, adları heç vaxt heç yerdə açıqlanmayan 23-ü kişi, 17-si qadından ibarət dünyanın səmavi sahibləridir ki, onlar fərqli zamanlarda, fərqli surətlərdə yenidən gəlirlər. Təbii ki, bu inancın tam olaraq İslam dini ilə əlaqəsi yoxdur, sadəcə hədislərə və rəvayətlərə əsaslanır. Bir çox mənbələrdə isə bu inancın İslamdan əvvəl də var olması qeyd olunur. Xızır, İlyas, Nəbi və başqa isimlərlə adlandırılan bu kəslər dara düşənlərin köməyinə çatar, onların qəlbini sıxıntıdan qurtarıb paklayar və yüksək dərəcələrlə mükafatlandırmaqla yer üzündə haqq-ədalətin, xeyirxahlığın bərqərar olmasını təmin edərlər. Aşıq Ələsgər kimi əsil soydan gələn, duyğusal təbiətə malik, ruhunda şairlik olan insanlar bu mükafatlanmanı – “vergi”ni bir ehtiyac olaraq qəbul edərlər.

 

Bu ehtiyacı Aşıq Ələsgər şeirlərində də vurğulayır.

 

 

 

Onun bu gəlməyi, gör, nəyə bənzər,

 

Nə xana, sultana, nə bəyə bənzər,

 

Misirdən gəlmiş bir köynəyə bənzər,

 

Kənanda Yaquba dərman gəlibdi.

 

 

 

Şair bu “vergi”ni (və ya Hz. Əlinin onun həyatına “gəlişini”) Yaqub peyğəmbərin tutulan gözlərinə Hz. Yusifin göndərdiyi köynəyin dərman olmasına bənzədir. Yəni, Aşıq Ələsgərin düşdüyü kədər quyusundan çıxmasına vasitə olur.

Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Aşıq Ələsgər irsi ənənəvi sovet ədəbiyyatşünaslığında tam araşdırılmadığına görə onun irfani şeirləri büsbütün nəzər-diqqətdən kənarda qalıb. Dədə Ələsgərin şair, aşıq obrazı uzun onilliklər boyu xalqa birtərəfli təqdim edilmişdir. Amma buna baxmayaraq, ustadın yaradıcılığının böyük bir qolunu təşkil edən eşq, sevgi, vəsf şeirləri bu gün də Azərbaycan xalqının dillər əzbəri və məhəbbət nəğməsidir. Aşığın irfani irsinin ədqiqi və izahı onun təsəvvüf ədəbiyyatına verdiyi böyük töhfələri, eləcə də indiyədək anlaşılmaz qalan bir çox mənəvi məqamları oxuculara aça bilər.

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 

(10.10.2024)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

10 oktyabr. Ümumdünya psixiki sağlamlıq günü

1992-ci ildən qeyd edilən bu gün diqqəti psixiki xəstəlikdən əziyyət çəkən insanlara yönəltmək məqsədi güdür. Hazırda dünyada 450 milyon insan bu cür xəstəliklərdən əziyyət çəkir. Qərb ölkələrində hər yeddinci adam ya paranoiddir, ya şizofrenikdir, ya da depressiya, yaxud alkoqolizmdən müalicə alır. Psixiki xəstəliklərin əsas səbəbkarı isə stress adlı düşməndir, o düşmən ki, günümüzün əsas mənfi qəhrəmanıdır.

 

10 oktyabr. “Barabançını qucaqla günü”

Bu gün musiqi ansambllarının barabançılarına ehtiram əlaməti olaraq onları qucaqlamaq lazımdır. Barabançı – bizim təbirimizcə nağaraçalanlar. İndi durub həqiqətən gedəsən, “Natiq” ritm qrupunun nağaraçılarından birini, lap elə Natiqin özünü qucaqlayasan ki, qardaş, təqvim belə deyir. Düşünərlər, yəqin bunun ağlı gedib.

 

10 oktyabr. Ermənilərin bugünkü bayramı

İndi sizə bir şey deyim, ancaq gülməyin. Bu gün Ermənistanda kimyəvi qoşunlar günüdür. Bunlar yəni belə dərinə gediblər ki, hətta ABŞ, Rusiya kimi hərbi derjavalar belə ayrıca qeyd etmədiyi kimyəvi qoşunlar gününü qeyd edirlər? Hanı bunların kimyəvi silahları, poliqonları, hanı xüsusi hazırlıq məktəbləri? Neçə mütəxəssisləri var bu sahədə? Gülünc və absurddur, gözə kül üfürmək buna deməzlərmi?

Sizdən kim lətifə söyləməyi xahiş etsə ona bax bu lakonik lətifəni söyləyin: 10 oktyabr - Ermənistanda kimyəvi qoşunlar günüdür.

 

10 oktyabr. Digər əlamətdar hadisələr

Bu gün Ümumdünya evsizlər günüdür. Bomj adlandırdığımız belələrinə bu gün mərhəmət göstərməyiniz yetər. Ölüm hökmü ilə ümumdünya mübarizə günüdür. Ümumdünya sıyıq günüdür. (Mannı sıyığını kim sevməyib ki, uşaqlığında?) Finlyandiyada milli ədəbiyyat günüdür. Ukraynada rəssamlar günüdür. Pakistanda, Honkonqda və Almaniyada babalar və nənələr günüdür. Polşada ağacəkmə, Kubada müstəqillik günüdür. Və ən nəhayət, bu gün Amerikada tortun bəzədilməsi günüdür. Üstəlik, mələk-biskvit günüdür həm də. Ay maşallah!

1963-cü ilin bu günündə məşhur türk aktrisası Hülya Avşar dünyaya gəlib. 1943-cü ilin bu günündə ingilis yazışısı Corc Oruel ilk dəfə “soyuq müharibə” terminindən istifadə edib. 1933-cü ilin bu günüdə ABŞ universamlarında ilk dəfə yuyucu vasitə - “poroşok” gözə görünüb. Dreft adlı bu vasitənin üzərinə də belə yazılıbmış: “Möcüzə molekulun sayəsində parçadan çirki sovurub çıxarır”. 1919-cu ildə Antanta RSFSR-ə qarşı iqtisadi sanksiyalar elan edib. 1875-ci ildə rus yazıçısı Aleksey Tolstoy (Lev yox a) dünyasını dəyişib. 1813-cü ildə dünyaşöhrətli italyan bəstəkarı Cüzeppe Verdi dünyaya gəlib. 680-ci ildə Məhəmməd peyğəmbərin nəvəsi - Əli ibn Abu Talibin oğlu, 3-cü şiyə imamı Hüseyn ibn Əli işıqlı dünyadan köçüb.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2024)