İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Füzuli rayonunun Kürdlər və Aşağı Veysəlli kəndlərinin arasındakı orta əsrlərə aid nekropol yaxınlığında yerləşən tarix-memarlıq abidəsi - Mirəli türbəsi barədə danışacağam sizlərə.

Abidə konusvari daş günbəzlə örtülmüş silindr formasına malikdir. Silindrin səthi zamanla qızılı ton almış möhkəm daşla üzlənmişdir. Türbənin günbəzinin inşasında da daşlardan istifadə edilmişdir; hörgü düzgün sıralarla aparılmışdır.

Bir əfsanə söyləyim.

Mil-Muğan düzündə məşhur bənna öz şagirdi ilə birlikdə Peyğəmbər türbəsinin inşası ilə məşğul olur. Bu zaman, bənnanın şagirdinə Veycəlli kəndi yaxınlığında tübə inşasını xahiş edirlər. O, müəlliminin razılığını almadan işi öhdəsinə götürür. Gün ərzində Peyğəmbər türbəsində işini bitirdikdən sonra, gənc bənna Mir Əli türbəsində işə başlayır və gecə boyu inşaat həyata keçirir; gündüzləri isə yenidən müəlliminin yanına qayıdaraq Peyğəmbər türbəsində tikintiyə kömək edir.

Bir müddət sonra, nəhayət ki, Mir Əli türbəsinin inşası başa çatır. Yeni möhtəşəm günbəz haqqında xəbər bütün düzə yayılır və ustad bənnanın da qulağına çatır. Ustad yeni tikiliyə baxmaq üçün yola düşür. Məkana çatdıqda uzun müddət sakitcə dayanaraq gözəl əsəri müşahidə edir.

İş xarakteri və üslubuna görə, eləcə də digər ayırıcı məqamları nəzərdən keçirən ustad abidənin memarının kim olduğunu başa düşür. Qara həsəd və qəzəb ustadın fikrinə və qəlbinə yol tapır və o, şagirdin əllərini kəsir._

(Abidəni tədqiq etmiş İvan Şeblikinin Füzulinin Kürdlər kəndində yerli sakinlərin dilindən türbənin inşası ilə bağlı yazıya aldığı əfsanə)

Bu əfsanə regionda geniş yayılmış və müxtəlif mənbələrdə əks olunmuş, fərqli dövrlərdə, fərqli nəqllərlə müxtəlif abidələrə aid edilmişdir. Məsələn, Msxeta şəhərindəki Svetitsxoveli kafedralının inşa əfsanəsində də memarın əllərinin kəsilməsi əks olunur. Nizami Gəncəvinin "Yeddi gözəl" poemasında istedadlı memar Simnar inşa etdiyi binadan atılaraq öldürülür. Şəki xan sarayının memarı isə inşaatı bitirdikdən sonra gözlərindən edilir.

Qayıdaq abidəyə. Memarlıq xüsusiyyətlərinə görə Mirəli türbəsi Cəbrayıl rayonunun Şıxlar kəndindəki Şıx Baba türbəsi ilə oxşarlıq təşkil edir. Türbənin nə yeraltı, nə yerüstü hissəsində onun tarixi, memarı və ya kimə həsr olunduğunu bildirən hansısa kitabə yoxdur.  

Köhnə beşverstlik xəritələrdə abidə "Arğalı-gümbəz" adı ilə qeyd edilib. Türbə sıra dağların arasında yerləşən hündür zirvənin tam üstündə inşa edilib və sanki təpənin təbii davamına çevrilməklə uzaqdan rahatlıqla görünür. Xüsusilə gün batımı zamanı tündləşən dağların fonunda ağ daşlardan inşa edilmiş türbə sanki parıldayaraq diqqət cəlb edir. Günəşli günlərdə isə türbənin sərt silueti mavi səma fonunda şux rənglərə qərq olur.

İvan Şeblıkinə görə, abidə "orijinal forması, xətlərinin sərtliyi, gözəl silueti, hissələrinin proporsionallığı və detallarının sərifliyi ilə ilk baxışdan diqqət cəlb edir".

Türbənin inşa edildiyi təpənin enişində geniş qəbirsanlıq yerləşir. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.04.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün Azərbaycan mətbəxinin bəzi özəlliklərindən danışacağıq. Bunlardan biri - mətbəximizdə turşular (sirkəyəqoyma), şorabalar (duzaqoyma) və tutmaların çox geniş yayılasıdır. Onlar süfrələrimizin əsas atributlarından hesab edilir.

Düzdür, deyəcəksiniz ki, hər yerdə bunlardan istifadə edilir. Amma yox. Götürək Qərb mətbəxini. Orada boşqabda verilən yeməklərin böyründə nəsə əlavələr – salat, yaşıl noxud, marinə edilmiş çerri, yaxud, göbələk, sürtgəcdən keçirilmiş kök və s. olur. Bizdə isə ayrıca qablarda müxtəlif növ turşu, şoraba və tutmalar verilir.

Sirkə yetişmiş, abqora isə yetişməmiş üzümdən hazırlanır. Sirkəyə və duza, əsasən, tərəvəz bitkiləri (xiyar, pomidor, badımcan, bibər, sarımsaq, lobya, pərpə-töyün və s.), meyvələr (alça, göyəm, alma, zeytun, gavalı və s.) qoyulur.

Bir çox xörəklər (quymaq, umac, xaş, horra və s.), içkilər və dəmləmələr qədim zamanlardan pəhriz və müalicə üçün istifadə edilir. Azərbaycan mətbəxində pəhriz, müalicə, mərasim, ayin və bayram yeməkləri də xüsusi yer tutur. Novruz bayramında müxtəlif yeməklər, paxlava, şəkərbura və səməni halvası, Xıdır Nəbi bayramında qovut hazırlanır, uşaqların və 100 yaşını keçmiş qocaların dişləri çıxanda və ya töküləndə hədik bişirilir, kiçik çillə bayramında (qadınlar bayramı) çillə qarpızı kəsilir. Novruz bayramında bişirilən yumurtalar yaşıl (yaşıllaşan təbiətin rəmzi) və qırmızı (günəş rəmzi) rənglərə boyanır. Azər bayramında qovurma hazırlanıb küplərə doldurulur, cızbız, xaş bişirilir. Azər ayının (21 noyabr-21 dekabr) sonuncu həftəsində böyük çillənin gəlməsi (kişilər bayramı) ilə bağlı güliçi, külçə bişirilir. Yas məclislərində mütləq halva verilir.

Qonşu xalqlarla çoxəsrlik qarşılıqlı əlaqələr nəticəsində Azərbaycan mətbəxi həm özü zənginləşmiş, həm də qonşu xalqların mətbəxini zənginləşdirmişdi. Azərbaycan mətbəxinin ləziz yeməkləri olan bozbaş, dolma, şişlik, plov, qovurma, xəngəl, halva, şorba, basdırma cüzi səs dəyişikliyinə uğrayaraq gürcü mətbəxinin sevimli yeməklərinə çevrilmişdi. Azərbaycan mətbəxi əsasən yerli ənənələr üzərində inkişaf etsə də, son illər borş, sup, kotlet kimi Avropa xalqlarına məxsus yeməklərlə də zənginləşmişdi.

Qida rasionunun formalaşmasında sosial-iqtisadi inkişafla yanaşı, dini inanclardan gələn yasaqların, eləcə də coğrafi amillərin mühüm rolu vardır. İslam etiqadı ilə əlaqədar donuz əti, bəzi balıq növləri (ilan balığı, ağ balıq), ət yeyən quşların və gövşəməyən heyvanların əti "murdar" hesab olunaraq yasaq edilmişdi. Əsas məşğuliyyəti əkinçilik olan dağətəyi və düzənlik ərazilərdə əhalinin yemək süfrəsində bitki mənşəli, dağlıq bölgədə yaşayan maldar elatın süfrəsində isə ət və süd məhsulları üstünlük təşkil edir. Bütün bu amillər birlikdə Azərbaycan mətbəxində müxtəlif yemək çeşidlərini formalaşdırır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.04.2025)

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və İncəsənət” 

İkinci dünya  müharibəsinin insan ruhunda yaratdığı dağıntıları aradan qaldırmaq demək olar ki, mümkünsüz idi.  

Bu gün 1984-cü ildə rejissor Şamil Mahmudbəyovun ekran əsəri olan  “Tənha narın nağılı”  filmi barədə danışmaq istəyirəm. Bu həyatda insanın valideynlərini itirməsi qədər bərbad bir şey yoxdur. Fələk balaca Sadiqin də üzünə gülmədi. Atası hamı kimi vətənin dar günündə cəbhəyə yola düşdü. Anasının da çarəsizliyi başqa bir tərəfdən çəmbəri daraldırdı.

Sadiqin bibisi Mədinə balaca Sadiqi özü götürüb saxlamaq qərarına gəldi.  Hər insanın həyatında bəlalı bir eşq olur. Mədinəni qız vaxtından kəndin anbardarı Yaqub istəyirdi. Lakin bu istək artıq yerini şiddət dolu eşqə buraxmışdı. Yaqubun evli olduğunu nəzərə alsaq, ortam xeyli gərgin idi. Bunu görən Mədinə Sadiqi də yanına alıb şəhərə köçmək qərarına gəldi.  Mədinə uşaqlıq dostu Mərcanı tapıb ondan kömək istədi.  “Dost dar gündə tanınar” deyiblər. Mərcan evinin qapısını Mədinəyə açdı və onlar xeyli müddət birlikdə yaşamağa başladılar. Mərcanın evi fərdi yaşayış evi deyildi. Onun qonşuları da var idi.  Biçarə oturub nişanlısının gəlməsini gözləyən Surət xanım, müharibənin hər üzünü görmüş və bu yolda ayaq nahiyəsindən ciddi xəsarət alan Qubad və dörd oğlunu cəbhəyə yola salıb yollarını  gözləyən Bəyxanım nənə Mərcanla eyni məhlədə qalırdı.

İlk vaxtlar hər şey qaydasında idi.  Sadiq məktəbə yazılmışdı, sinfin əlaçılarından idi. Hər nə qədər oxumağa can atsa belə hər insan kimi Sadiq də valideyn həsrəti ilə alışıb yanırdı. Bu sarsıntı Sadiqi də silkələdi.  Surətin nişanlısı ona xalasının istəyi ilə  başqasıyla evlənəcəyini bildirdi. Bu xəbər Surətdə şok effekti yaratdı və o, canına qəsd etməyə çalışdı. Lakin  qonşuların cəld tərpənməsi nəticəsində bu baş vermədi. 

Qubadın Mərcandan xoşu gəlirdi. Lakin Mərcanın könlü şəhərin qəssabı olan Əlidə idi.  Qubad Əlinin Mərcana elçi gəlməsini özünə sığışdırmayıb, Əli ilə dalaşdı. Sadiq  balaca olmasına baxmayaraq diqqətli bir uşaq idi. Surətin keçmiş nişanlısı olan leytenantın qardaşı Xəzər Sadiqlə bir sinifdə oxuyurdular. Xəzər Sadiqlə arasında yaranan anlaşılmazlıq nəticəsində onun istədiyi qıza küçə qızı deməsi iki dost arasındakı gərginliyi pik həddə çatdırdı və Sadiq məktəbdən qovulma bahasına bu sözü udmayıb Xəzərin başını daşla yardı.

Bu ortamda heç cür üzü gülməyən biri var idi. O, Bəyxanım nənə idi. Dörd oğlundan geriyə nar ağacı qalmışdı. Bəyxanım nənə hər gün ağacı suluyar, bar verəcəyinə ümid edərdi. Onun oğullarından üçü döyüşdə həlak olmuş, biri isə itkin düşmüşdü.  Bəyxanım nənə fikir çəkməkdən həm can sarıdan, həm də güc sarıdan əldən düşmüşdü. Elə yaşadığı evdəcə  oğullarını düşünə-düşünə canını tapşırdı. Sadiq isə Xəzərlə arasındakı mübahisədən sonra məktəbdən atıldı və kəndə, anasının yanına getdi. Mədinə də əşyalarını yığıb Sadiqin ardınca gəldi və onlar kənddə yaşamlarına davam elədilər.

Yaqub isə anbarın qapısını açıq qoyan birinin güdazına getdi. Nəticədə Yaqub tutuldu. 

Bax belə bir sonluq!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.04.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

                                  Evliliyə hazırlaşan bir xanım yazar barədə qeydlərim

Hər şeydən əvvəl, təbrik edirəm! Artıq o, həyatını başqa bir “məqalə”yə çevirdi. "Evlilik". Əlbəttə, bu, bir başlıq deyil, uzun bir “müəlliflik prosesidir”. Bəzi insanlar “həyatın yazarı” olmaq istəyir, amma O, artıq öz başlığını yazdı: "Birlikdə yaşamağa başlamaq, İki nəfərin macərası".

Əlbəttə, burada mənim üçün ən maraqlı tərəf odur ki, o,  artıq ən böyük “redaktora” sahib olacaq.

Bunu etiraf etmək lazımdır ki, evlilik sadəcə bir həyatın dövrü deyil, həm də gözlənilməz nəticələri olan bir yazıdır. Bir yerdə səhvlər yazacaq, bəzən də “bizim səhifəmizdə heç nə baş verməyib” yazmaq istəyəcək, amma əsas odur ki, başlıqda dəyişiklik etməyəcək: Biz.

Yaxşı məqalə kimi, evlilik də zamanla daha dərin və gözəl olur. Yalnız bu, yazı üçün “deadline” deyə bir şeyin olmaması ilə fərqlənir. Həmçinin, ilk səhifədəki “məşhur həyəcan” çox tez keçib gedir. Bu yazıda artıq hər səhifə ikisinin ortaq işidir. Ancaq hər dəfə səhv edəndə “ctrl+z”yə basmaq yoxdur. Bəzən sevinclə, bəzən də pis günlərdə bir-birinizin yanındasınız və hətta o “kədərli nəticə” üçün belə özünüzü təbrik etməyi öyrənəcəksiniz.

Yalnız evlilik bəzən gözlənilməzliyi ilə gülməli olur. Həmkar kimi, biz nə qədər vaxtında yazı göndərməyə çalışırıqsa da, həyat yazısının “deadline”ları çətindir. Bəzi səhvlər o qədər maraqlı olur ki, düzəlişlər heç lazım olmur. Səhər ilk dəfə çayı qarışdıranda bir-birinizin sevincini, bir-birinizə yeni həyat yolunda dəstək olduğunuz hər anı yazarsınız. Və bəzi səhvlər də olacaq ki, onları düzəltmək üçün illərlə vaxt sərf edə bilərsiniz. Amma inanıram ki, bununla belə “başlıq” heç zaman dəyişməyəcək.

Evlilik haqqında düşünəndə, mənə gəlir ki, bu, “birlikdə yaşamaq və düşünmək” adlı fəlsəfi bir məqalədir. Və bu yazının çox hissəsində əvvəlcə bir-birinizi başa düşmək üçün səhvlər edəcəksiniz, amma bu səhvlər “gözə çarpmır”, çünki hər səhifədə hər ikinizin əlləri var.

Ümid edirəm ki, heç vaxt “dəyişikliklər et” düyməsini basmayacaqsınız, çünki artıq həyatınızın təbiətində olan səhvləri dəyişdirmək yerinə onları sevmək lazımdır.

Onların, bu yeni səhifədə hər səhifənin, hər paraqrafın ən maraqlı, ən gözəl hissəsini yazacağına əminəm.

Xüsusi qeydim: Bəs “Evlilik Qanunları” kitabında heç “birlikdə TV izləmək”, "pulta kimin sahib olması" və “həmçinin yemək hazırlamaq” üçün tələb olunan  qeydlər varmı? Yoxsa onu da özünüz yazacaqsınız?

Başqa heç nə demirəm, bir dəfə daha təbrik edirəm! Hər səhifəniz müvəffəqiyyətlə dolsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.04.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Şirvan Milli Parkı Cənub-şərqi Şirvan düzündə Salyan və Neftçala rayonları ərazisində yerləşən milli parkdır. Milli Parkın yaradılmasında əsas məqsəd yarımsəhra landşaftının başlıca komponentlərini, Azərbaycan Respublikasının "Qırmızı kitabı"na düşmüş ceyranları və o ərazi üçün səciyyəvi olan fauna növlərini qoruyub saxlamaq, ekoloji monitorinqi həyata keçirmək, əhalini ekoloji maarifləndirmək, turizm və istirahət üçün şərait yaratmaqdır.

Relyefin, bitki və torpaq örtüyünün müxtəlifliyi burada bir sıra təbii landşaft sahələrini ayırmağa imkan verir. Ərazinin əsas hissəsini yovşanlı, şoranotlu yarımsəhra xırda təpəliklər və şoranotlu yarımsəhra düzənliyi təşkil edir. Qədim sahil tirələri, laqunlar müəyyən sahələrdə aydın nəzərə çarpır. Külək vasitəsilə yaranan əsas relyef forması–düyün təpəcikləri ceyranların sığınacağı və mühafizəsi üçün çox sərfəlidir.

Ərazidə yayı quraq keçən mülayim-isti yarımsəhra və quru bozqır tipli iqlim hakimdir. Burada çay və bulaq yoxdur, ərazini şərqdən Xəzər dənizi, şimaldan Baş Şirvan kollektoru, bir sıra digər kollektorlar, Çala (Qızılqaz) gölü və s. əhatə edir ki, bu da ceyranları su ilə tam təmin edir.

Ərazidə Xəzərin, kanalların və gölün suyunun qışda donmaması ceyranlar və quşlar üçün çox əhəmiyyətlidir. Milli Parkın ərazisində qaraşoranlı, şahsevdi, duzlaq-çoğanlı, yarımsəhra bitkiləri, çərənli-yovşanlı, yovşanlı-efemerli, yovşanlı, xos təkli, dənli-müxtəlifotlu, efemerli, sahil qumlu və çala-çəmən (dəvəotlu) bitki formasiyaları üstünlük təşkil edir.

Fauna

Landşaft, iqlim və relyef xüsusiyyətlərinə görə Şirvan Milli Parkının ərazisində xarakterik suda-quruda yaşayanlar və sürünənlər faunası formalaşmışdır.

Milli Parkda məməlilərdən aşağıdakı dəstələr vardır:

- Yarasalardan itiqulaq, bığlı, cırtdan və küli şəbpərələri, kiçik və böyük nalburunlar, ikirəng könlücə, dağ könlücəsi və s.

- Gəmiricilərdən ictimai çöl siçanı, qara və boz siçovullar, qırmızıquyruq qum siçanı, kiçik və kiçik asiya ərəbdovşanları.

 - Dovşankimilərdən boz dovşan, yırtıcılardan canavar, çaqqal, tülkü, gəlincik, safsar, porsuq, qamışlıq pişiyi, çöl pişiyi

Kürəkayaqlılardan Xəzər suitisi, cütdırnaqlılardan çöl donuzu və ceyran.

Bu növlərdən ceyran, safsar və çöl pişiyi respublikamızın "Qırmızı Kitab"ına daxil edilmişdir.

Flora

Bu ərazinin təbii florasında 82 növ çiçəkli bitki növləri var. Floristik tərkibdə 7 endem növlər, o cümlədən Azərbaycanın endemi 3 növ bakr cuzqunu, səhra acıqovuğu, Şovis yovşanı, Qafqazın endemi 4 növ steven qəvəni, Hirkan qəvəni, Qafqaz qarayoncası və yarımçılpaq, şeytanqanqalı yayılmışdır.

Milli Parkin florasını sayca ən çox kserofitlər qismən mezokserofitlər, mezofitlər və hidrofitlər təşkil edir. Parkın bitki örtüyünün fitosenoloji təsnifatının təhlili göstərir ki, ərazidə səhra, yarımsəhra, dənizsahili -qumsal, çala-çəmən və su-bataqlıq ekoloji tipləri mövcuddur.

Oranın bitki örtüyünə çoxillik şoranqəliyə–qaraşoranlıq, yarıbaşlıq, şahsevdilik, yulğunlu - şahsevdilik, çərənlik , yovşanlı-qarağanlıq aiddir. Birillik şoranqəliyə puzlaq-coğanlıq, budağlı qışotuluq, efemerli-yovşanı-qışotuluq daxildir. Parkin bitki örtüyündə dərman bitkilərindən-bağayarpağı, əməköməci, qırxbuğuma və s. rast gəlinir.

Qoruqlar əsl gəzməli, görməli, öyrənməli yerlərdir. Tur şəklində ekskursiyalara gedib onlara baxmağa dəyər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.04.2025)

Xədicə Əliyeva, "Ədəbiyyat və İncəsənət" 

Travma nədir?

Elm bu barədə nə deyir? 

Travma-insan beyninin psixoloji, həmçinin cisminin fiziki sağlamlığına hadisə sonrası təsir göstərən uzunmüddətli, yaxud ani yaranan zədələnmədir. 

Mənə görə, travma hadisələri unutduqdan sonra, növbə həmin hadisələrin sənə hiss etdirdiklərini unutmağa gələndə susduğun andır. 

-O həmənki palatadadır? 

-Kimdən danışırsan? Dünən səni şil-küt edən xəstədən?

-Həmənki palatadadır?

-Bəli.

Palataya doğru addımladım və içəri girəcəyim an arxadan kimsə çiynimdən məni dartıb, içəri atacağım addımlarımı arxaya çəkməyimə səbəb oldu. 

-Sən nə edirsən?! Dünənki hadisədən sonra biraz olsun ağıllanmadınmı sən?

-Mən, mən sadəcə…

-Sən nə? Sənə hücum etmiş xəstənin otağına yenə girməyinə əsəbiləşim, yoxsa ən azından kimləsə girməyə cəhd etməyinə? Sən bilirsən ki, bu etdiyinlə həm özünə, həm də xəstəyə zərər verirsən? Nə istəyirsən ondan sən? Yaxşı düşdü yadıma. Sən onun sənədlərini istəmişdin. Buna görə özünü təhlükəyə atırsan sən? Sən nə tapdın? Nə? 

-Həqiqəti.

-Hə, indi də onu bura gətirən həqiqətin davamını deməyə gəlmisən? O bura həqiqətlərin ağırlığının altında qala bilmədiyi üçün özünə başqa çıxış yolu axtararkən gəlib çıxıb. Sən yarım qalan işi tamamlamağa gəlmisən? O batır, sən onu daha da batırmaq istəyirsən? Sən ki bilirsən, xəstələrə travmalarını xatırlatmaq olmaz.

-Mən bunu bilirəm. Amma xəstəni o bataqlıqdan çıxarmaq üçün travmaları ilə də üzləşdirməli olduğumuzu da bilirəm. Bəzən insanlar həqiqət axtarışında ikən, əslində öz həqiqətlərindən qaçdıqlarına görə, heç vaxt o həqiqətə çata, onu tapa bilmirlər. Çünki həqiqət bir nöqtədə insanın daxildəki özü ilə üzləşməsidir. Mən onu yaşadıqları və sonda üzləşməyə qorxduğu özü ilə üzləşdirəcəyəm, icazə versəniz. 

-Bu yaxşı nəticələnməyə bilər. 

-Sizcə, bunu etməsək, dahamı yaxşı olacaq? Mən sizə deyimmi nə olacaq? O yaşadıqlarını unudacaq həddə gəlib çıxacaq və siz buna sevinəcəksiniz. Amma, o yaşadıqlarını unudacaq, yaşadıqlarının onda hansı hissləri buraxdığını heç vaxt ruhundan ata bilməyəcək. Heç vaxt. Gərək, bir insan yaşadıqlarını tamamilə beynində bitirmədən öncə o yolda gedib ona çatasınız. Əks halda, o insan üçün hadisənin önəmi qalmayacaq. O, sadəcə həmin hadisənin onda buraxdığı hisslərini də alıb oyundan çəkiləcək. Və, inanın mənə, hadisə sonrası insanlar üçün həmin hadisənin deyil də, onun sonunda baş-başa qaldığı hisslər tərəfi maraqlandırır, əslində. Bəzən, travmalarımızın hansı hadisədən qaynaqlandığını belə bilmərik. Çünki, insan beyni unutqan olur. Lakin ortada bir travma varsa, demək ruhu ona bəxş edilən hisslərə hər zaman sahib çıxır. Fərq etmir, bu hissləri istəyirik, ya yox. Bilirsiniz nəyə bənzəyir? Bəzən yediyimiz, yaxud geyindiyimizi haradan əldə etdiyimizi soruşarlar. Biz isə, xatırlamarıq. Ruh da bəzən ona verilən hissləri bir parçası edər, bu hissləri hansı hadisədən əldə etdiyini unutsa da, sonda ona qalan hisslərə sahib çıxır, sahib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.04.2025)

Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Bəlkə də..."

Aylar öncə bu başlıqda hekayəm yayımlanmışdı bu portalda. Gələcəyə dair ümidləri, keçmişə dair kaşkiləri toplamışdım bir neçə sətirdə. İndi isə bir film haqda danışacağam sizlərə. "Bəlkə də.."

Siz keçmişə gedə bilsə idiniz nə edərdiniz? Nəyi dəyişərdiniz? Sadəcə öz həyatınıza toxunardınız, ya bəşəriyyət üçün də addımlar atardınız?

Bugün bu filmi izləmək fürsətim oldu. Ssenari haqda çox danışmayacam, amma mütləq izləmənizi tövsiyə edərəm.

Onu demək istəyirəm ki, insanın özü ilə, öz mənliyi ilə, bir də ümumən bəşəriyyətlə əlaqəsini düşünməsi üçün gözəl, anlamlı bir filmdir. Keçmişə dönüşü axtaran bir alimin macəraları o qədər gözəl təsvir edilib ki... İzləyərkən əslində bu həyatda nə qədər önəmli missiyalara sahib olduğumuzu düşündüm. Bizim hamımız müxtəlif kimliklərdə, mənsubiyyətdə, irqdə olan varlıqlarıq. Ümumi olaraq isə varlığımızın bir adı var. "İnsan". 

İnsan nələrə qadirdir? Bu dünyadakı hər şey bizim əlimizdəndir. Gözəlliklər, savaşlar, xəstəliklər, cinayətlər. Qismətlə yanaşı bizim seçimimizdir bütün addımlarımız. Bəziləri səhvlər, bəziləriysə bilə-bilə sürükləndiyimiz uçurumlardır. Bəs yaxşı, siz bir alim olsanız, zamanda səyahət edəcək bir mexanika quracaq olsanız, keçmişə dönüb nəyi dəyişərdiniz? 

Mən keçmişə dönüb ilk olaraq 1-ci kursa dönər qurduğum dostluq münasibətlərinə, atdığım addımlara bir daha nəzər yetirərdim. Sonra 11-ci sinfə dönmək istərdim. 11-ci sinif universitet hazırlıqlarıma baxar, seçimlərimi düzəldər, gələcəyimə yön verərdim. Sonrası üçün də xeyli planım var. Bunların çoxu öz həyatımla bağlıdır. Daha doğrusu, bugünə qədər elə idi. "Bəlkə də" filmini izlədikdən sonra anladığım bir şey oldu ki, biz insanlar həyatı sadəcə özümüz üçün yaşamırıq. Kainatda, yer kürəsində yaşayan hər kəsin həyatı bir-birindən görünməz zəncirlə bağlıdır. Filmdən sonra düşündüm. Bu dünya üçün nə edərdim deyə. Əgər lap keçmişə dönəcək olsam, o zaman ilk müharibəyə əngəl olar, ilk silahların yaranmağına şərait yaratmazdım hər halda. Çünki belə baxıram ki, bugün işlənilən cinayətlərin də elə başlanğıcı oradan gəlir. 

Gəlin qəbul edək. Biz insanlar nankor və mənfəətcilik. Yox, mən kimisə qınamıram, sadəcə, reallıqdan danışmaq istəyirəm. İnsan sözünün kökü elə "unutmaq" mənasına gəlir. Biz soyumuzu da, keçmişimizi də, tarixi də, gələcəyin varlığını da unudanlarıq. Bu həyatı özümüz üçün yaşamağa öyrəşmişik. Amma bir düşünün. Həqiqətən aramızdan biri Habil kimi (filmin baş qəhrəmanı) özünü qurban verməyə hazır olsa idi, o yarasanı yeməyə maneə olsaydı, ya da ilk dünya müharibəsindən öncə o cinayəti saxlasaydı necə olardı? Düşünün, dünyada ölkələr yox, dillər yox, millətlər yox. Milyardlarla insan sevgi ilə, hörmətlə dünyanı bölüşür. Səyahət üçün maneələr yox, tarixi və yerli anlayışı yox. Belə bir dünya sizin təsəvvürünüzdə nəyi canlandırır? Dəmir dövründə yaranan ilkin silahlara və dövlətləşməyə maneə olmaq bəlkə də bu cür bir dünya verərdi bizə. Düzdür, bu tam yaxşı olardımı, heç kim bilə bilməz. Amma sizi bilmirəm, şəxsən mən, anaların, övladların gözüyaşlı şəhid atalarının məzarında ağladığı dünya yerinə bərabərhüquqlu, dövlətsiz və millətsiz həyatı seçərdim.

Bəs siz necə?

Keçmişə getsəniz bu dünya və özünüz üçün nələri dəyişərdiniz?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.04.2025)

İsrailin Afula şəhərində Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin banisi, musiqişünas-bəstəkar, elm xadimi Üzeyir Hacıbəyli və görkəmli bəstəkar, dirijor Müslüm Maqomayevin anadan olmasının 140 illiyi münasibətilə tədbir keçirilib. Tədbir həmin ölkədə fəaliyyət göstərən Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzi və Afula Bələdiyyəsinin Absorbsiya İdarəsinin dəstəyi ilə baş tutub.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsindən verilən məlumata görə, Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzində təşkil edilən yubiley gecəsi Azərbaycanın qədim musiqi janrlarından olan muğamla tanışlıqla başlayıb. Gecədə iştirak edən dünya şöhrətli rusiyalı musiqişünas, “Rus naxışları” Moskva vilayət Filarmoniyasının Dövlət Akademik Orkestrinin bədii rəhbəri və dirijoru İlya Yakovleviç Reybarx iki saatlıq mühazirə ilə çıxış edib. O, muğamın Azərbaycanda qorunub saxlanılan orijinal xalq musiqi janrı olduğunu bildirib. İlya Reybarx muğamın Azərbaycan operası da daxil olmaqla, milli musiqimizin əsasını təşkil etdiyini, eyni zamanda  xalqımızın mənəvi və mədəni dəyərlərindən olduğunu diqqətə çatdırıb. Ardınca, muğam sənətimizin inkişafında mühüm rol oynayan məşhur azərbaycanlı xanəndələrin ifasında muğam nümunələrinin səsyazmaları təqdim olunub.

Sonra İlya Reybarx Üzeyir Hacıbəyli və Müslüm Maqomayev yaradıcılığının Azərbaycan milli musiqi mədəniyyətinin inkişafındakı müstəsna rolu haqqında danışıb. O, dünya şöhrətli azərbaycanlı bəstəkarlar – Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Arif Məlikov, Niyazi haqqında da məlumat verib və onların əsərlərinin illərdir dünya səhnələrində səsləndirildiyini qeyd edib. Çıxışında Müslüm Maqomayevin nəvəsi – Azərbaycanın və SSRİ-nin Xalq artisti, məşhur vokal ifaçısı Müslüm Maqomayevin yaradıcılığına da yer ayırıb. Tədbir iştirakçıları müğənninin böyük babası ilə eyni adı daşımasını maraqlı fakt kimi qarşılayıblar.

Ədəbi-musiqili gecədə klassik Azərbaycan musiqisinin zənginliyini nümayiş etdirən “Leyli və Məcnun”, “İldırımlı yollarla”, “Min bir gecə”, “Məhəbbət əfsanəsi” kimi məşhur əsərlərdən parçalar, eləcə də “Koroğlu” operasının uvertürası səsləndirilib. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.04.2025)