Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Bakı Dövlət Universitetini bitirdikdən sonra təyinatla Cəmşid Naxçıvanski adına hərbi məktəbə üç illik ezam olunub. Dörd il orada işlədikdən sonra aspiranturaya üz tutub. Hərbi məktəbdə işlədiyi vaxtı həyatının vacib dövrlərindən biri hesab edir. Çünki orada alışdığı qayda-qanun, nizam-intizam onun gələcək həyatında çox böyük rol oynayıb. Və bütün bunlar, onun sonrakı həyatına ciddi təsir edib...
Deyir ki:- “Əslim Borçalıdandır. Aşıq sənəti, elat, tərəkəmə mədəniyyəti, qarapapaq adətləri, bir sözlə, folklora sevgi mənim də qanımda var. Hələ tələbəlik illərindən bu barədə məqalələr yazıb, mətbuata göndərirdim. Sonradan tək folklorla yox, folklor-ədəbiyyat əlaqələri ilə də məşğul oldum. Yəni bu iki amil məndə birləşdi. Sovet dönəmində folklorun, mifologiyanın yetəri qədər öyrənilməməsi və gənclərin içərisindəki millilik duyğusunun daha da artması bu sahədə irəliləyişə səbəb oldu. Ona görə də o dönəmdə çox gözəl bir məktəb formalaşmışdı, indi də var. Sevinirəm ki, bu gün Folklor İnstitutunda çox dəyərli, istedadlı gənc alimlər toplanıb və bu işi akademik səviyyədə davam etdirirlər...”
Söhbət filologiya elmləri doktoru, ədəbiyyatşünas, folklorşünas, professor Asif Hacıyevdən gedir. Borçalının öndər şəxsiyyəti Nayvəlinin kötücəsi, professor Abbas Hacıyevin oğludur. Onu Asif Hacılı kimi də tanıyırlar. 1960-cı ildə Borçalı mahalının Sarvan şəhərində, Nayvəlilər ocağında anadan olub. 1977-ci ildə Bakı şəhər 246 saylı orta məktəbini, 1982-ci ildə Bakı Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib. 1982–1986-cı illərdə Cəmşid Naxçıvanski adına hərbi liseydə taqım komandiri işləyib. 1986-cı ildən Mirzə Fətəli Axundov adına Azərbaycan Pedaqoji Rus Dili və Ədəbiyyatı İnstitutunda müəllim kimi fəaliyyətə başlayıb. Əvvəlcə Tərcümə kafedrasında müəllim, Rus ədəbiyyatı tarixi kafedrasında müəllim, baş müəllim, dosent işləyib. Sonra Ədəbiyyat nəzəriyyəsi kafedrasında çalışıb, kafedranın professoru olub. Daha sonra on dörd il Bakı Slavyan Universitetinin tədris işləri üzrə prorektoru vəzifəsində işləyib. 2014-cü ilin mart ayından isə iki il həmin universitetinin rektoru vəzifəsində çalışıb. Hazırda Azərbaycan Universitetinin Azərbaycan dili və ədəbiyyatı kafedrasının professorudur. 1987-ci ildə namizədlik, 1998-ci ildə isə doktorluq dissertasiyalarını müdafiə edib...
“Müasir türkologiya geniş anlayışdır, türk xalqları da ki, çoxdur. Ümumiyyətlə, türkologiyadakı araşdırmalar türklərin özünün apardıqları və türk olmayan alimlərin araşdırmaları olaraq təsnif edilə bilər. Bu sahədə materialların çoxu rus alimləri tərəfindən toplanıb, öyrənilib. Düşünürəm ki, onları biz daha dərindən araşdırmalıyıq. Amma başqa xalqlara aid olan tarixə çox da meyllənmə lazım deyil. Araşdırmalarımızı daha geniş aparmalıyıq. Bütünlükdə türk xalqlarının arxaik dövrünü Çin, Sibir xalqlarının mənbələrində də araşdırıb, geniş səpkidə tədqiqatlar aparmalıyıq. Hətta qədim yəhudi mədəniyyəti ilə çox paralellər var, onları araşdırmalıyıq. Eləcə də hinduların mədəniyyəti ilə müqayisəli araşdırmalar aparmalıyıq və sair. Türk xalqları elə nəhəng, zəngin mədəniyyətə, tarixə malik bir toplumdur ki, həmişə tədqiqat perspektivi olacaq və bu sahədə gələcəkdə böyük işlər aparılacağına inanıram.”- söyləyir.
Elmi yaradıcılığında Borçalı və Axısqa türklərinin folklorunun toplanması, tədqiqi və nəşri xüsusi yer tutur. 1986-cı ildən Borçalı və Axısqa türklərinin folklorunun toplanması ilə məşğuldur. Axısqa türklərinin mifologiyasına, folkloruna, etnik tarix və etnoqrafiyasına həsr olunmuş kitabları türkologiyanın bu sahəsinə aid ilk sanballı əsərlər kimi yüksək qiymətləndirilib. Bu sahədə tədqiqatlarından və topladığı folklor-etnoqrafik materiallarından ibarət məqalələri və kitabları Azərbaycanda və Türkiyədə dərc olunub. Mütəmadi olaraq, müxtəlif ölkələrdə yaşayan Ahıskalı tələbə və gənc mütəxəssislərə Ahıskanın tarixinə və etnik mədəniyyətinə dair əyani və onlayn şəkildə elmi məruzəlrlə çıxışlar edir...
Deyir ki:- “Yaxşı yadımdadır, 1980-ci illərdən ahıska türklərinin folklorunu, adət-ənənələrini toplamağa başladım. Bir də urumlar adlanan türk xalqları var ki, onlar nə Sovetlər Birliyində, nə də Türkiyədə elə də öyrənilməyiblər, araşdırılmayıblar. Onları ilk dəfə Gürcüstanda görmüşdüm. Türkcə danışan xristian toplum idi. Təsəvvür edin ki, İncili öz dillərinə, öz ləhcələrindəki türkcəyə tərcümə edib, o cür də oxuyurdular. O vaxt onlara qarşı məndə maraq yaranmışdı. Ümumi tarixi, mədəniyyəti və folklor nümunələrini topladım. Çox maraqlı mədəniyyətləri var. Məsələn, məni təəccübləndirən bir faktı deyim. Bildiyiniz kimi, “Koroğlu” dastanının bir çox türk xalqlarında versiyası var, eləcə də urumlarda. Bizdəki və bütün versiyalardakı Koroğlu öz xalqından olan xanlara, bəylərə qarşı mübarizə aparır. Amma çox maraqlıdır ki, urumlardakı versiyada düşmənlər erməni adlandırılır. Bunu aşkarlayanda çox təəccüblənmişdim. Fikirləşirəm ki, yəqin bizdəki versiyalarda da belə imiş, amma Sovet senzurası zamanında dəyişdirilib, onlarda isə qalıb...”
Qırxa yaxın emi kitabın, otuza qədər dərslik vəsaitinin müəllifi, əlliyə yaxın əsərin rus dilindən ana dilimizə tərcüməçisidir. Mifopoetik təfəkkürün fəlsəfi-estetik məsələlərinə, rus ədəbiyyatının tarixinə, müasir rus nəsrinin mifopoetik aspektlərinə, rus ədəbiyyatında islam və Şərq motivlərinin bədii-fəlsəfi dərkinə, bayatıların struktur-semiotik təhlilinə, müasir Azərbaycan və rus ədəbiyyatının poetikasına, mifologizm və folklorizm probleminə aid monoqrafiyaların və məqalələrin müəllifidir. Türk epik ənənəsinin tarixi-poetik xüsusiyyətlərinə, milli şüurdakı etnopoetik konseptlərə, müasir ədəbi prosesə, avrasiyaçılığa dair məqalələri dərc olunub. Avrasiyaçılığa dair mətnlərin, XX əsr ədəbi manifestlərinin bir sıra nümunələrini tərcümə edib. Rus ədəbiyyatında Qurani-Kərim mövzusuna (Bakı və Türkiyə nəşrləri) və XX əsr rus ədəbi nəsrinin mifopoetikasına (Azərbaycan və Almaniya nəşrləri) dair monoqrafiyaları, ədəbiyyatşünaslığın tarixinə və metodologiyasına və rus şəbəkə ədəbiyyatına aid dərslkləri (Azərbaycan və Rusiya nəşrləri) xarici müətəxssislər tərəfindən yüksək qiymətləndirilib və Rusiyanın və Avropa ölkələrinin universitetlərində, eləcə də tədqiqatçılar tərəfindən tədrisdə və elmi araşdırmalarda geniş istifadə olunur. Bu mövzularda, eləcə də türkologiyanın aktual məsələlərinə dair rusiyalı və türkiyəli tələbə və müətəxəssislərə mühazirələr oxuyur, elmi məcmuələrdə və nüfuzlu onlayn görüşlərdə çıxış edir...
Kitabları
1. Epik ənənə və müasir bədii nəsr.
2. Qəribəm bu vətəndə. Ahıska türklərinin etnik mədəniyyəti.
3. Axısqa türk folkloru.
4. Qurani Kərim rus ədəbiyyatında.
5. Ahıska türkləri: Vətən bilgisi.
6. Kamal Abdulla: seçimin morfologiyası.
7. Ədəbiyyatşünaslığın tarixi və metodologiyası.
8. XX əsr ədəbi düşüncələr tarixi (xatirələr, manifestlər, konsepsiyalar).
9. Bayatı poetikası: struktur, semantika, praqmatika.
10. Asif Abbas oğlu Hacıyev. XX və XXI əsrlərin qovşağı rus nəsri. Əsas istiqamət və cərəyanlar : tədris-metodik vəsait
Onun gördüyü işlər, qazandığı nailiyyətlər çoxdur. O qədər çoxdur ki, hamısı barəsində danışmaq üçün bir söhbət bəs etməz. Gərək günlərlə buna vaxt ayırasan. Sadəcə mən çalışdım ki, qısa da olsa onun haqqında məlumat verim. Axı bu gün - aprelin 3-də 65 yaşı tamam olur, yubileyidir...
Deyir ki:- “Artıq babayam, nəvələrim var, asudə vaxtlarımda onlarla vaxt keçirməkdən zövq alıram. Deyim ki, bütün günüm oxumaqla, yazmaqla keçir, yox. Müəllim kimi dərslərə hazırlaşandan sonra, gah həyətdə işlərlə məşğul olur, gah da ara-sıra yazı-pozu işlərimə zaman ayırıram...”
Bəli, haqqında söhbət açdığım professor Asif Hacılı həm bir alim, ata, baba və həm də bir insan kimi çox gözəl şəxsiyyətdir. Hər zaman yeniliklərə açıqdır. \ Cəsarəti və liderlik qabiliyyəti ilə fərqlənir. Çətinliklərə sinə gərməyi, riskləri gözə alaraq irəlililəməyi xoşlayır. Enerjisi tükənməzdir. Qarşısına qoyduğu məqsədə çatmaq üçün böyük inadla çalışmağı bacarır. Müstəqilliyi ilə seçilən adamdır, azadlığa çox böyük önəm verir. Fəaliyyətini məhdudlaşdıran hər hansı bir şeydən tez yorulur. Onun üçün qərar vermək və bu qərarı həyata keçirmək çox vacibdir. Onu 65 yaşı münasibətilə təbrik edir, möhkəm can sağlığı, işlərində uğurlar arzulayırıq...
Çox yaşasın!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(03.04.2025)
