Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”,  Qarabağ bölməsi

Oktyabrın 12-dən 13-nə keçən gecə növbəti dəfə Azərbaycan sevdalı şair Əhməd Cavad anıldı. Sovet rejiminə əyilməyən tək-tük qələm adamlarımızdan olan Əhməd Cavad get-gedə daha çox populyarlaşır, daha çox sevilir. 

1937-ci il Azərbaycan ədəbiyyatı və xalqı üçün qara bir dövr kimi yadda qaldı. Bu il repressiya qurbanı olan yüzlərlə ziyalının arasında Azərbaycan ədəbiyyatının parlaq simalarından biri olan Əhməd Cavad da öz həyatını itirdi. Martın 21-də Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının üzvlüyündən çıxarılan Əhməd Cavad, iyunun 4-də Hüseyn Cavid, Mikayıl Müşfiq və Vəli Xuluflu ilə birlikdə həbs olundu. Bu həbslər sovet hakimiyyətinin mədəniyyət xadimlərinə qarşı apardığı repressiya siyasətinin tərkib hissəsi idi. Rejimin təzyiqi nəticəsində onların çoxu “xalq düşməni” damğası ilə cəzalandırıldı. Oktyabrın 12-dən 13-nə keçən gecə, cəmi 15 dəqiqəlik bir məhkəmə prosesi nəticəsində Əhməd Cavada güllələnmə cəzası verildi. Bu qərar xalqının azadlığı uğrunda mübarizə aparan bir insanın həyatının qəddarcasına sona çatmasına səbəb oldu.

Ancaq bu faciə yalnız Əhməd Cavada deyil, onun sağ qalan ailə üzvlərinə də ağır və acı nəticələr gətirdi. Şairin həyat yoldaşı Şükriyyə xanım, əri “vətən xaini” adlandırıldığı üçün özü və uşaqları ilə birlikdə həbs olundu. Onlar yeddi il sürgündə yaşamağa məcbur edildilər və yalnız 1955-ci ildə bəraət aldılar. Bu dövr ərzində ailənin Bakıdan kənar yerlərdə yaşaması tələbi onların həyatını daha da çətinləşdirdi. Lakin təzyiqlərə baxmayaraq, ədalət nəhayət bərpa olundu.1961-ci ildə isə şairin “Sən ağlama, mən ağlaram” kitabı çap olundu. Bu nəşrlər şairin adının xalq yaddaşına yenidən qayıdışının başlanğıcı oldu.

Əhməd Cavad təkcə şair deyil, həm də istedadlı bir tərcüməçi idi. Onun dünya ədəbiyyatının seçilmiş nümunələrini Azərbaycan dilinə çevirməsi mədəni irsimizə böyük töhfə verdi. 1961-ci ildə Fransua Rablenin “Qarqantua və Pantaqruel”, 1962-ci ildə Vilyam Şekspirin “Otello” və “Romeo və Cülyetta” əsərləri, 1978-ci ildə isə Şota Rustavelinin “Pələng dərisi geymiş pəhləvan”ı Azərbaycan oxucusuna təqdim edildi. Bu əsərlər onun ədəbi dəyərinin beynəlxalq miqyasda tanınmasına da səbəb oldu.

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2019-cu ildə qəbul etdiyi qərar Əhməd Cavadın əsərlərinin Azərbaycan Respublikasında dövlət varidatı elan olunması ilə nəticələndi. Bu qərar onun yaradıcılığının əbədiliyini bir daha təsdiqlədi və onun irsinin gələcək nəsillərə ötürülməsinə zəmin yaratdı.

Əhməd Cavad Azərbaycan xalqının azadlığı və müstəqilliyi uğrunda mübarizə aparan bir sima idi. O, həyatını xalqının xoşbəxt gələcəyi naminə fəda etdi və nəticədə “xalq düşməni” damğası ilə güllələndi. Lakin zaman ədaləti bərpa etdi və bu gün Əhməd Cavadın adı xalqın qəhrəmanı kimi Azərbaycan tarixinə qızıl hərflərlə yazıldı. Azərbaycanın varlığı davam etdikcə, Əhməd Cavadın adı da əbədi olaraq xalqının yaddaşında yaşayacaq. O, xalqının azadlığı uğrunda mübarizənin simvolu olaraq, tarixin zirvəsində öz layiqli yerini tutdu.

Bu gün onun irsi, yaradıcılığı və şəxsiyyəti Azərbaycan xalqının milli dəyərlərinin qorunmasında və azadlıq uğrunda mübarizəsində ilham mənbəyidir. Tarixin səhvləri düzəldildikcə, onun adı hər zaman ehtiramla xatırlanacaq və gələcək nəsillərə miras qalacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.10.2024)

Aygün Bayramlı, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Beyləqan təmsilçisi

Adıçəkilən bu hava aşıq mahnılarının ən qədim çeşidlərindən biri hesab olunur. Həmin hava ilə bağlı ayrı-ayrı düşüncələr yaranmış, təhlillər aparılmışdır. Onlardan biri havanı qaraçı – Amerika, Avropa və Asiyadan köçəri və yarımköçəri hind toplumu, xalqın içində yaranmış həmin adla bağlı olduğu deyilir. 

Ancaq ozanların dediyinə görə, bu hava ozanlar ozanı Dədə Qorqud tərəfindən yaranmışdır. Onun bu havanı Qaraca çobanın qəhrəmanlığı ilə ərsəyə gətirdiyi  deyilir. Ona görə də havanın “Qaraçı” deyil, “Qaraca oğlan” olması daha inandırıcıdır. 

Havanın melodik quruluşu onun uzun tarixə mənsub olmasını göstərir. Ona görə də “Qaraca” adının bu havanın tarixinə çox uyğun gəldiyini düşünürük. 

Bu aşıq havası ilə bağlı mübahisəli məqamlar bitmir. Daha bir təhlil isə aşıqşünas, etnomusiqişünas, aşıq-muğam sənətinin tədqiqatçısı Kəmalə Atakişiyevanındır, o, təhlilinə əsasən bu havanı “Qaraca” olaraq qəbul etmədiyini söyləyir. Aşıqşünasın fikrincə, “Qaraçı” adlandırılmağının səbəbi bu havanın ifaçılıq tərzi ilə bağlıdır. O söyləyir ki, bu hava sazın bütün pərdələrini əhatə etdiyi üçün, çalınarkən barmaqların bütün pərdələrinə toxunduğu, aşağı-yuxarı tez-tez hərəkət etməsinə görə belə adlanır. Musiqişünas bu havanın adının etnik köklə bağlı olmadığını qeyd edir. Bir sözlə, cəld ifa, əllərin sürəti musiqi ilə assosasiya yaratdığı üçün “Qaraçı” adlandırılması qənaətinə gəlmişdir. Başqa bir adı isə “El havası”dır. Bu hava rast məqamında qurulub. Daha dəqiqi, “Rast” ailəsinə aid edilən “Mahur-Hindi” muğamının “Şikəsteyi-fars” şöbəsində, aşıq deyimi ilə desək “Şah pərdə”, musiqi deyimi ilə desək isə “sol” kökündə, həm də 2/4 ölçüdə ifa olunur. Haqqında məlumat verdiyimiz havanın səhihliyi barəsində aşıq sənətinin mahir bilicisi Çingiz Mehdioğlundan qənaətbəxş informasiyalar aldıq. Aşıq Çingiz Mehdioğlu ilə yanaşı,  professor Abbasqulu Nəcəfzadə də bu faktların səhih olduğunu təsdiqləyir. Bundan başqa bu havaya “Dərvişi” də deyirlər. Bildiyimiz kimi, dərviş el-oba gəzərək dini təbliğ edər, Hz. Əli və Məhəmməd Peyğəmbərə mədhiyyələr oxuyar, sonda da bəxşişini alıb gedərmiş. Bütün bu deyilənlərdən sonra, düşünürük ki, havaya “Qaraçı” deyilməsi məcazi anlam daşıyır. Məhz elə bu ad “Dərvişi” ilə müqayisə olunaraq deyilir. Ancaq digər bir məqama da nəzər salsaq görərik ki, aşıq havasına “Qaraçı” deyilməsi bizim musiqi mədəniyyətimizə, milli-mənəvi dəyərlərimizə əksiklik gətirir. Düşünürük ki, bu estetik olaraq bir ifadə kimi aşıq havasının adına uyğun gəlmir. Bir az tarixə nəzər salsaq görəcəyik ki, Qaraçı adı bədnam düşmənlərə mənsubdur. Onların isə tarixi, torpaqları, milliyyətləri olmadığı üçün dünyanın hər yerinə səpələnərək məskunlaşmışlar. Məlumdur ki, qaraçı adlı millət yoxdur. Sadəcə onlar ya erməni, ya da farslardır. Bizim ərazilərdə də məskunlaşmış, özlərinəməxsus peşə ilə məşğul olmuşlar. Havaya nəzər salsaq Azərbaycan aşıq ruhunu duya bilirik. Bu melodiya Azərbaycan aşığının təfəkkürünün məhsuludur. Buna görə də biz “Dərvişi” ilə müqayisədə el havasına “Qaraçı” deyə bilmərik və melodiyanın bu adla təbliğ olunmasını yanlış hesab edirik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.10.2024)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Gəlin ilk öncə ibtidai sinfimizə qayıdaq. Hələ birinci sinifdə oxuyuram və məktəbdə bizə ilk öyrədilən mövzu zamandır. Bir gün iyirmi dörd saat, bir həftə yeddi gün, bir ay iyirmi səkkiz, iyirmi doqquz, otuz və ya otuz bir gün, bir il on iki ay, dörd fəsildir. 

Sonra, müəlliməmiz hər kəsə o sevimli sualı verir. Sənin ən sevdiyin fəsil hansıdır? O uşaqlıq illərimi xatırlayıram və səmimi etiraf edəsi olsam, yadıma dostlarımdan kiminsə “mən ən çox payızı sevirəm” dediyi düşmür. Hər kəs ya qışı sevərdi, ya da yayı. 

Aradan illər keçib və o uşaqlar böyüyülər.

İndi isə həmin uşaqların qəlblərində xəzan yelləri əsir. Mən də o uşaqlardan biriyəm və bu gün mən ən çox payızı sevirəm. Payız mənim üçün böyümək, böyüdüyünü anlamaqdır. Payız, anamın niyə pəncərədən səssizcə və saatlarca küçəyə baxdığını dərk etməkdir. Bəzən isti çayın nanə və limon ilə olan harmoniyasıdır payız. Məsələn, iki gün öncə yağışın altında dağı aşandan sonra qarşılaşdığım gölün kənarındakı xəzan yarpaqların xışıltısı ilə gölə düşən yağış damlalarının ahəngidir payız. 

Payız Rəşid Behbudovu, Akif İslamzadəni, Könül Xasıyevanı, Aygün Bəyləri dinləyərkən zövq almaq və bir o qədər də, dərin düşünməkdir.

Bir az da ümiddir payız. Ağacların daha  gözəl güllər açması, geniş budaqlı, yenidən yaşıl yarpaqlı olması üçün qızıl yarpaqlarını tökməli, torpağına rütubət dəyməli olduğunu qəbullanmaqdır bəzən də. 

Hər fəsil çox gözəl və çox özəldir. Siz siz olun, göy qurşağının bütün rənglərini sevməyi öyrənin ki, onu görmək üçün payızın buludlarını günəşin qovmasını gözləməyəsiniz.

Fotolar müəllifindir. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.10.2024)

(“Qırmızı”-dan hissə...)

Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Şəki-Zaqatala təmsilçisi

          Qırmızı yarpaqlar payızın yaraşığı deyil, ağacların növbəti ölümə meydan oxumasıdır!

Kişilər ən çox qırmızı donlu qadınların dalınca qaçdılar... Çatdılar... Əllərindən tutdular...  Yolun ondan sonrasını qırmızı donlu qadınlar qara yaylıqla tənhalıqlarını ovuda-ovuda irəlilədilər...

Qırmızının ən dəhşətlisi var qızılgülün “Aşdım-daşdım” sortunda. Aşır-daşır, budaqlarını damlara, ağacların başına uzadır... Ən çox da o budanır: ləçəklərindən mürəbbə olmur, bitki biti bağda ən birinci onun tumurcuqlarına dadanır...

Qırmızı cildli kitablar, adətən, ağır olur: ya qalın olur, içindəkilər hər adama maraqlı gəlmir, ya da oxuyanın ruhu onun bətnindəki sözlərin ağırlığından çökür. Yaxşı oxucu olan heç bir yazıçı istəmir ki, kitabı qıpqırmızı olsun...

Qırmızı, həyəcanın olduğu qədər, təhlükənin də rəngidir.  Və bu gün Qafqazın əsl kimliyi, qafqazlının təfəkküründəki sehir, mistika qırmızı cildli “qadağan olunmuş ədəbiyyat” siyahısına salınır dünyada. Özü də, qırmızı-qırmızı...

***

Erik von Deniken “Tanrıların arabaları” adlı bir kitab yazır, “Hər xalqın mifologiyası onun tarixidir” deyə bağırır, amma Qafqazdan söz açmır. O Qafqaz ki, bütün dünya xalqlarının mifologiyasının ortaq nöqtəsidir.  O Qafqaz ki, Deniken`in haqqında danışdığı o arabalar buradan yola çıxmışdı.  Yəqin Deniken də qohumları almanlar kimi, Qrimm qardaşlarının nağıllarını, sadəcə, macəra axtarmaq arzusu çərçivəsində oxuyub; 90-a nəfəs üfürən araşdırmaçı-yazıçıya indən sonra nə desək də, “nırx” deyib duracaq. O yaşda insanlar yeniliyə açıq olmur, bilirik. Amma o yaşacan da Qafqazı yaxşı, həm də çox yaxşı tanımışdı Deniken. Misir fironlarının genetik analizində onların Qafqaz əsilli olduğunun aşkarlandığından da xəbərdardır, əminəm. Heyerdal`la müzakirələr aparan Deniken Qafqazdakı məbədlər haqqında da məlumatı olmalıdır. Bir sözlə, Deniken Qafqazı gözəl bilir... Və susur. Özü də, qırmızı-qırmızı...

***

Başqa bir alman araşdırmaçı-yazar Pyer Frank “Rezonans qanunu” adlı kitab çıxarır. Dünya düşür bu kitabın dalınca; alana bax, təcili tərcümə etdirib nəşr edənə bax, yazısında, çıxışlarında kitaba istinad edənə bax... Bax da bax! Kitab olur bestseller. Və Qafqazın qoynunda-Azərbaycanın Şəkisində başqa bir yazıçı o kitabı oxuyur, əllərini qoyur qoynuna, təəssüflə öz xalqının keçmişini düşünür.  O keçmiş ki, o boyda kitabı bircə cümlə ilə anladan insanların mirasıdır: “Niyyətin hara, mənzilin ora”.  Bəs yazıçı nəyə təəssüflənir? Qafqaz mifologiyasını, qafqazlı təfəkkürünü araşdıranlar, tapdıqları mənəvi xəzinələrlə zənginləşənlər qafqazlı yazıçıdan min dəfə yaxşı tanınır dünyada... Və yazdıqlarının hamısının öz düşüncəsi olduğunu hayqırır mənbə göstərmədən, istinad nöqtəsi tanıtmadan... Özü də, qırmızı-qırmızı...

***

Nə vaxtsa, başqa bir alman dünyanı öz fəlsəfəsi ilə heyrətə salmışdı. “Yanmaq, yox olmaq, küllərindən yenidən doğulmaq” idi Nitsşenin dahiliyinin göstəricisi.  O dahiliyə heyran olanlar uzağa getməsə, elə öz xalqlarının mifologiyası haqqında cüzi məlumat almağa çalışsa, bütün dünya mifologiyasının ortaq nöqtəsi olan həmin cümlə qarşılarına çıxardı: “Qaf dağlarında küllərindən doğulan bir sehirli quş yaşayır”.  Onda tanıyardılar Nitsşeni... “Ümid ən böyük işgəncədir” deyən adam dünyaya “küllərinizdən doğulun” deyə öyüd verəndə səmimi ola bilməzdi! O, sadəcə, öyrəndiyini təkrarlayırdı. Başqa sözlə, həqiqət Qafqazda idi, Nitsşe onun carçısı rolunda çıxış edirdi qısa zaman kəsiyində. Və bunu boynuna almırdı, “mənim fəlsəfəm” deyirdi. Özü də, qırmızı-qırmızı...

***

Bu müəllifləri tənqid edirəmsə, bəyənmirəm anlamına gəlmir; bəribaşdan deyim. Nitsşe məni ağlada bilib. Deniken düşüncələrimi təsdiqləyib. Pyer Frank bildiklərimi təkrarlamağıma səbəb olub. Məni ağrıdan ayrı məsələdir...

Məni ağrıdan bu günün qafqazlı şairinin şeirin doğulan anında ölümü düşünməsidir. Çünki Deniken`ə, Nitsşe`yə, Frank`a yaradılan imkanlar qafqazlı yazıçıya yaradılmadı; nəşriyyatlarımız özümüzdən başqa hamını çap etməyə həvəslidir.  Bizdəki redaktorlar, 2-3 nəfərdən başqa,  “Po`nun Kennedi`si” olmaq istəmədilər, bizdəki naşirlər əllərinə gələn əsərlərə gəlir mənbəyi kimi baxdılar,  yazıçının gözünün nuru, düşüncəsi, əməyi kimi deyil... Təsəvvür edin, 3 ildir hekayə kitabımı nəşr edəcək bir naşir tapmıram. Hələ hekayələrimi oxumamış,   bu cəmiyyətə lazım olub-olmadığına qərar verməmiş, mənə deyirlər: “Ödənişi bəribaşdan istəyirik”.

Və bu yerdə qafqazlı şairin “ölümün rəngi qırmızı” deməsi  nə naşirin, nə redaktorun, nə də cəmiyyətin eyninə gəlir... Çünki Qafqazın əsl kimliyinin üstünü örtməklə məşğuldur dünya ədəbiyyatı. Daha heç bir ədəbi qəhrəman  Jül Vern`in Klodius Bombarnak`ının iziylə  Bakıya gəlmir,  uzaq başı, “House” serialında baməzə baş qəhrəman  təcrübəçi qızdan soruşur: “Azərbaycanın paytaxtı haradır?”  Və bizim naşirlərimiz Qafqazın mifologiyasından su içən qamışları “dünya bestselleri” adıyla bizə sırıyır, öz nilufərlərimizi görmür. Bizim nilufər qədər gözəl əsərlər yaradan,  o məsumluqda, o səmimilikdə yazı  üslubu olan yazıçılarımız, şairlərimiz isə yarımçıq romanlarından üzr istəyə-istəyə sığınırlar bir cümləyə: “Çörək hamının haqqıdır!”

Yox, qafqazlı şair qırmızı ölümə təslim olmur,  o, küllərindən doğulan təfəkkürün dosdoğmaca balasıdır! Yox, qafqazlı şair qələmini yerə qoymur, o, dünyanın hər yerinə arabalarda səyahət edən, getdiyi yerlərə yazını, tibbi, mədəniyyəti aparan “tanrıların” şəcərəsindəndir. Yox, qafqazlı şair həmişə diridir, o, bütün dünyanın təfəkküründə müdhiş izaholunmazlıqla özünə yer edən yerdən- “Qaf dağının arxası”ndandır! Sadəcə, həmyerlimiz olan Diziaynalı pəhləvanın Lovğa pəhləvana dediyi kimi, “bizə “pişiyim” demədi”  Qafqazı danan dünya ədəbiyyatına “aslanım” deyən naşirlər...

Ölmədi qafqazlı şair Ülvi Bahadır. Öldürdü içindəki hər şeyi şeirə qurban verən qafqazlını... Özü də, elə şeirindəcə...

Başımız üstündə qırmızı bulud,

qırmızı-qırmızı baxır bizlərə…

çiyələk qoxulu qırmızı külək…

…sevgimi paylayır sevgisizlərə?…

Qırmızı yarpaqlar bəzəyir yeri…

…gedir sonsuzluğa bir qırmızı yol…

Qırmızı yanaqlı bir qız oxuyur

“Mən səndən küssəm də, sən yanımda ol”…

Qırmızı bir qarğa neçə saatdır

üzümə durubdu qızıl qırmızı…

Qırmızı sahildə oğlan nə vaxtdır…

…qırmızı dodağa qalıb tamarzı…

Qırmızı Ay çıxır qaranlıqlardan…

səssizlik mahnısı zümzümə edir.

“Bir cavan oğlanın nəmli qisməti…

…bir qızın qızarmış qismətindədir”…

Qulaq as…qulaq as, qırmızı ruhum,

Daha burda qalma, sonsuzluğa uç…

-A bala, qan yuyub aparır səni!

-Alo?

-Alo…103?…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Şəmil Sadiqin akademik İsa Həbibbəylinin 75 illik yubileyinə həsr etdiyi yazısını təqdim edir. 

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti Akademik İsa Həbibbəylinin yetmiş beş illik yubileyidir. İstəyirəm, İsa müəllimlə bağlı xatirələrimdən bir neçəsini sizinlə bölüşüm...

Realizmin qələbəsi...

Bakı Pedaqoji Kadrların Təkmilləşdirmə İnstitutunda işləyirdim. İnstitutumuzun rektoru, professor Asəf Zamanovdan xahiş etdim ki, İsa müəllimlə münasibətiniz yaxşıdır, qəbuluna getmək istəyirəm, bizi tanış edin. Layihəm vardı – teatrımızın, kinomuzun inkişafına dəstək məqsədilə pyes müsabiqəsi keçirmək arzusunda idim. Elə o dəqiqə zəng edib: “Sabah müəllim səni gözləyəcək”, – dedi. Həm özümün, həm də nəşriyyatımızın çap etdiyi kitablardan bir xeyli götürüb getdim İsa müəllimin yanına. İlk şəxsi tanışlığımız belə oldu. Layihə haqqında danışıb Ədəbiyyat İnstitutunun da təşkilatçı kimi dəstək verməyini xahiş etdim. Layihəmin adını “Cavid əfəndi” pyes müsabiqəsi qoymuşdum. Çünki Cavidşünasam, bunu, bir növ, mənəvi borcum hesab edirdim. İsa müəllim çox bəyəndi, amma dedi: “Adı ağırdır. Cavid adına görülən iş gərək çox böyük olsun. Birbaşa onun adına qoyulması layihənin məsuliyyətini artırır”. Etiraz etməyə çalışsam da, İsa müəllim ustalıqla: “Yaxşı, bir az düşünək, gələn həftə görüşərik”, – dedi.

“Anamın kitabı”...

İkinci dəfə görüşəndə artıq ad hazır idi. Mən heç təklif verməmiş Ustad dedi: “Gəl “Anamın kitabı” pyes müsabiqəsi edək. Bu ad bizə imkan verir ki, sətiraltı müsabiqənin mövzusunu da çatdıraq; azərbaycançılıq, millilik ifadəsi...” Açığı, ad mənim də xoşuma gəldi, amma sanki “Cavid əfəndi”yə xəyanət edirdim. Bu həm də mənə görə realizmin romantika üzərində qələbəsi idi. Amma bu qələbə elə qazanılmışdı ki, romantikanın ruhu da inciməmişdi. İsa müəllimin Cəlil Məmmədquluzadə və yaradıcılığına münasibətini yaxşı bilirdim. Onun da Cəlil sevdası vardı. Ümumi məqsəd ədəbiyyatımıza xidmət etdiyi üçün “Adın nə fərqi var ki?” deyib yola çıxdıq və üç il dalbadal həmin müsabiqəni keçirdik. Qalib əsərlər səhnələşdirildi, premyerasına yığışdıq...

İsa müəllimlə yaxından tanış olduqca bir daha dərk etdim ki, reallıq həmişə qalib gəlir! Təki romantik duyğularını reallığa çevirə biləsən. İsa müəllim əsl reallıq dəryasıdır...

Elə bu adqoyma mərasimində İsa müəllimin təklifi ilə doktorluq mövzusu götürdüm, elmi rəhbərim özü oldu. Mövzumun adı da “Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı-tarixilik və müasirlik”...

Qərarlılıq...

Üçüncü, ya da dördüncü görüşümüzdə İsa müəllim köməkçisinə zəng edib: “Elmi Şuranın iclası burada olacaq, gəlsinlər”, – tapşırdı. Mən getmək üçün icazə istəyəndə: “Sən də otur”, – dedi. Nə baş verdiyini anlamadan oturmağa məcbur oldum. İçəri gələn akademik, professor heyətini gördükcə salamlaşır, nə baş verdiyini dərk edə bilmirdim.

İclas başladı. İsa müəllim əsas çıxışından sonra elan etdi ki, “Akademiyada yeni dəyişikliklər baş verib, bu bizim instituta da təsir edir. Akademik Teymur Kərimli institutdakı vəzifəsindən azad edilib, Əlyazmalar İnstitutuna direktor təyin edilib, əvvəlki postu – elmi işlər üzrə direktor müavini vəzifəsinə isə məhz bu institutun aspirantı olmuş Şəmil Sadıqovu təyin edirəm. Onun işləri ilə tanış olmuşam, çox bacarıqlı və istedadlı gəncdir”. Mənim üçün böyük sürpriz oldu. Bu böyük etimadın qarşısında deməyə söz tapmırdım. Heç düşünməyə vaxtım da olmadı və necə danışdığımı bilmədən sadəcə təşəkkür edə bildim. Beləcə, Ədəbiyyat İnstitutunda yeni istiqamət üzrə fəaliyyətim başladı və bir ilə yaxın İsa Həbibbəyli məktəbi keçdim.

“Naxçıvan duzudur...”

İsa müəlliminin bu qərarı, açığı, məni xeyli təəccübləndirmişdi. Necə ola bilər, bir-iki dəfə görüşdüyün adamı ən önəmli vəzifələrdən birinə təyin edəsən?! Heç bir müsabiqə elan etmədən, şərtləri danışmadan, araşdırmadan... Dostlaşandan sonra öyrəndim ki, İsa müəllim məni yaxşıca araşdırıb, tanıyıb, sonra seçib. Böyük adamlar haqqında bəzən o qədər kiçik düşünürük ki, reallıqdan uzaqlaşırıq.

Təyinatdan sonrakı ilk görüşümüzdə dolabından bir qutu Naxçıvan duzu çıxarıb verdi mənə. Heç nə demədən, heç nə izah etmədən, heç nə vurğulamadan... Sadəcə dedi ki, apar qoy dolabına, Naxçıvan duzudur... Bu sözü o qədər mənalı ifadə etmişdi ki, sanki bütün Naxçıvanımızın məsuliyyətini çiynimə qoymuş və: “Büdrəmə, büdrəsən, elin büdrəyər, oban büdrəyər”, – demişdi... Sanki “Səni görüm duz dağına dönəsən” alqışını eləmişdi... Ustad vəsiyyəti, ata nəsihəti idi sanki... Bir qutu duz mənə nələr deməmişdi, nələr pıçıldamamışdı ki... Hər o duza baxanda “Naxçıvan duzudur” ifadəsi səslənirdi beynimdə. O gündən mən də ən sadiqlərimə, dəyər verdiklərimə duz hədiyyə edirəm. O ənənəni yaşatmağa çalışıram. Dəyərlər elə belə yaranır. Dünəndən bu günə, bu gündən sabaha...

Ayaqlaşmaq mümkün deyildi...

... Bir gün zəng etdi ki: “Şəmil, bütün şöbələrə xəbər ver, sabah saat 14:00-da yoxlamaya gələcəyəm”. Dedim: “İsa müəllim, bəlkə, elan etməyək, qəfil gələsiniz, belə yaxşı olmaz?” Güldü. Dedi: “Yox, mən kiməsə cəza vermək üçün yoxlama aparmıram, camaatın işə gəlməsi, işdə olmasına çalışıram. Sən dediyimi elə”.

İsa müəllimlə ayaqlaşmaq mümkün deyildi... Hər gün ən azı dörd-beş tədbirdə olur, onlarla adamı qəbul edir, axşam da qonaqlarla şam yeməyinə gedir, amma hər səhər işə gələn kimi çağırırdı ki: “Şəmil, gəl bunları ver Töhfəyə, kompüterdə yığsınlar”. “Bunlar” dedikləri isə ən azı on beş-iyirmi səhifəlik əlyazma idi. Üstəlik, gecə oxuduğu qəzet-jurnalları verirdi. Tapşırırdı ki, bu qəzeti ver filankəsə, onun mövzusu haqqında maraqlı yazı var, bunu ver filankəsə, onun da mövzusu filan şeydir. Dəhşətli idi. Gün ərzində dayanmadan işləyir, gecələr isə yazır, mütaliə edir, oxuduqca əməkdaşların elmi işlərini xatırlayıb qeydlər aparırdı. Səhər də unutmadan bölüşdürürdü.

İmzaya hörmət...

Bir gün harasa sənədlər təqdim etməli idik. İsa müəllimin adından ərizə yazılmalı idi. Mən ərizəni yazdım, çap etdim, apardım İsa müəllimə ki, imzalasın. “Bu nədir?” – soruşdu. Dedim: “Ərizə”. “Mən yazmışam?” “Sizin adınızdan yazdıq ki, yorulmayasınız, elə imzalasanız, bəs edər”. Birinci dəfə onda mənə əsəbiləşmişdi ki, mənim əlim yoxdur bəyəm, adımdan ərizə yazasan? Kağızı kənara qoydu, qələmi götürüb ərizəni yazdı. “Mənə belə yaxşılıqlar eləmə heç vaxt! Mənim adımdan kimsə bir nöqtə də qoya bilməz!” – dedi. Birgə çalışdığımız müddətdə bunu həmişə sübut edirdi... Rəy, elmi redaktorluq üçün çoxlu kitablar gəlirdi. Bir dəfə görmədim ki, hansısa kitabı, məqaləni oxumadan imzalasın. Çatdırmasa da, deyirdi: “Axşam oxuyum, sabah gətirərəm”. Hökmən oxuyub, qeydlərini aparıb sonra imzalayırdı...

Onunla çalışdığım müddət mənim üçün ciddi həyat məktəbinə çevrildi; dövlət ərkanını, insanları incitmədən necə idarə etməyi, “yoruldum” demədən çalışmağı, unutmamağı, nizam-intizamı öyrəndim...

Bəlkə də, “Cavid əfəndi” məni qəsdən yönləndirmişdi onun yanına... Onu tanıyım, öyrənim deyə. İsa müəllim haqqında düşüncələrimi ilk dəfə altmış beş illik yubileyində yazmışdım, artıq şəxsi tanışlığımızdan on il keçir və mən onun böyüklüyünü dağdan uzaqlaşan adamın dağın böyüklüyünü gördüyü kimi görürəm.

(Almaniya. Frankfurt. 16 oktyabr)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.10.2024)

Gülnarə Cəmaləddin, AYB Sumqayıt bölməsinin sədri – “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Sumqayıt şəhərinin 75 illiyinə həsr edilmiş “Sumqayıtın tanınmış qələm adamları” layihəsində növbəti görüşdə sizləri xoş gördük. 

Müsahibimiz ŞAİR adından başqa heç bir fəxri adı və mükafatı olmayan, işemik insult nəticəsində yaddaşını və sağlamlığını itirmiş gözəl şairimiz Məmməd İlqardır.

Mənim təcnis dostum, gəraylı dostum,

Yaddaşı ilqarsız, ilqarlı dostum.

Sənin yaddaşının itdiyi gündən,

Mənim bütün dostlar çıxdı yadımdan.

               (Sabir Sarvan)

 -Necəsiz, Məmməd müəllim?

-Pis deyiləm, bala. Ancaq, heç deyəsən, yaxşı da deyiləm. 

-Ağrıyan yerinizmi var?

-Yox əşi, elə ağrıyan yerim zadım yoxdu. Elə belə dedim.

-Şairlər hardan gəlib, niyə bu dünya onları sıxır, darıxdırır?

-Mən şairləri ilahiləşdirməyi sevmirəm.  Bilmirəm, yaxın dostlardan kiminsə sözüdür: “Bir ananın balasıdır şairlər", mənim də qənaətim belədir. 

(Oğlu Babək kömək edir: -Ağamalı Sadiq Əfəndinin sözüdür.)

Ağamalının sözüdür? Ay sağ ol. Elə Ağamalı da sağ olsun. Sual necəydi, unutdum. 

(Oğlu yenə kömək edir: -Şairlər hardan gəliblər və niyə darıxırlar?)

Darıxmaq...Mənim belə bir şeirim var:

"Dünya sənin anan ölsün

Bic oğlu bic dünyasanmış.

Hayıf mənim göz yaşıma

Sən ki gülünc dünyasanmış.

Çırpındım uça bilmədim,

Barından keçə bilmədim.

Elə qapıların oldu,

-qılıqsız aça bilmədim...

Anan ölsün, gidi dünya"...

Məncə, sualınızın cavabı elə bu şeirdədir. 

(Oğlu yenə düzəliş edir: "İntəhası, şeirin müəllifi sən yox, Ağamalı Sadiq Əfəndidir").

Bilirəm hə, Ağamalınındır. 

(-Sən dedin, mənim şeirimdir -oğlu xatırlatmağa çalışır.)

Mən elə şey demərəm. Ağamalının şeiridir! (Qətiyyətlə deyir, həm də elə bil, əsəbiləşir oğluna.)

-Bir çox şairlər kimi Sumqayıt “sizin də ilham mənbəyiniz” olub. Burda ağlamısınız, burda sevinmisiniz. Çoxmu sevirsiniz bu şəhəri? Az da olsa, siz  xöşbəxt edibmi bu şəhər? 

-Hə, Sumqayıtda yaşamışam. Evimiz olub orda. İntəhası elə də çox xatırlaya bilmirəm. Məsələn, soruşsanız harda, hansı küçədə yaşamışam, xatırlaya bilmərəm. Gərək uşaqlara deyim, bir gün aparsınlar məni Sumqayıta.

(-Hal-hazırda Sumqayıtdayıq, -oğlu yenidən xatırladır.) 

Doğrudan? -təəccüblənir,- Bura kənd deyil ki? Həə, elə bildim kənddəyik.

(Əliylə saçına daraq çəkib baxışlarını pəncərəyə dikir.)

Sumqayıtda gözəl günlərim olub, bilirəm. Bir başqa vaxt yadıma salıb danışaram.

-Sabir Sarvanın hansı şeirini daha çox sevirsiniz? Onu tez- tezmi xatırlayırsınız? 

-Sabir dostumdu mənim. Həm də gözəl şairdi. Çoxdandı görmürəm onu. Siz görüb eliyirsinizmi onu?

(Ortalığa sükut çökür. Baxışlarını üzlərdə gəzdirib cavab ala bilməyəndən sonra əlavə edir:)

Görsəniz, salam deyin ona. Deyin, Məmməd İlqar salam deyir, tanıyacaq məni. (Dediyindən şübhəyə düşüb yenidən əlavə edir:)

Hər halda tanıyar, elə bilirəm.

-Fələyin yaxası əlinizə keçsəydi ona nə deyərdiniz?

-Fələyin yaxasının əlimə keçməyi üçün gərək əvvəlcə mənim yaxam fələyin əlinə keçə. Yəni, gərək əvvəlcə öləm.

(Üzümüzdə təbəssümü görüb o da istehzayla gülümsəyir.)

-Allah gecindən versin, deyək ki, tutalım bir gün bu baş verdi. Onda nə deyərdiniz fələyə? 

(Yenə əlini daraq edib saçına çəkir. Xeyli sükutdan sonra dillənir:)

O vaxt bir şeir yazmışdım:"Məni baxtıma tapşırma", yəqin onu deyərdim. 

 -O şeiri bütövlüklə deyə bilərsiniz? 

-Yadıma salan olsa deyərəm!

("Dağın bir üzü görünməz,

Dərdin tüstüsü görünməz"-oğlu şeirin əvvəlini xatırladan kimi qalanını özü deyir:)

"Dağın bir üzü görünməz,

Dərdin tüstüsü görünməz.

Kimsən, a gözəgörünməz?

Haqqın taxtını aşırma!

Yetər bunca sınadığın,

Çək üstümə qanadını.

Ta arzumu inadımın

Ölən vaxtına tapşırma.

Ən zulumlu dərdə tapşır,

Bu yiyəsiz yurda tapşır.

İtə tapşır, qurda tapşır-

Məni baxtıma tapşırma..."

(Şeiri bitirib içini çəkir.)

 -Sumqayıt sizə nə verdi və nəyi əlinizdən aldı?

-Sumqayıt mənə dostlar verdi, Allah hamısının canını sağ eləsin. Uşaqlarım bu şəhərdə doğuldu. Aldıqlarını deyə bilmərəm, bir az çətin sualdı.

-Azərbaycan ədəbiyyatında sayılıb- seçilən imzalardsınız. Amma indiyə kimi heç bir fəxri ad və mükafat almamısınız.Bu tale məsələsidi,yoxsa? 

-Yəqin ki, o dediyiniz mükafatlara, adlara layiq şeir yazmamışam hələ, ona görə. Bu gün sayıb məni axtarırsınızsa bu da mənim bəsimdi. Elə mükafat sayıram bunu. Dostlarımı da mükafat sayıram özümə.

-Həyat nədir, insan niyə dünyaya gəlir? Heç özünüzün özünüzə suallarınız olur? 

-Bu sualınızın cavabı ölümdə gizlənib. Ölməmiş bu sirri faş etmək mümkünsüzdür. Ancaq insan dünyaya gəldisə bütün hallarda əxlaqlı olmalıdır. Özünü tərbiyə etməlidir. Başqalarının yaşayışına yaxşı mənada təsir etmək gücündə deyilsə, o adamlara zərər də verməməlidir. İnsanı digər canlılardan fərqləndirə biləcək əsas keyfiyyət də məncə budur.

-Şəhər rəhbərliyinin ədəbiyyata diqqətindən razısınızmı? 

-Şəhər rəhbəri Şakir Abışovdumu? Mənim dostumdu.

(Qətiyyətlə deyir. Araya xeyli sükut çökür.)

(Düzəliş edirəm:)

-Xeyir, Məmməd müəllim, Zakir Fərəcovdu şəhərin rəhbəri. Şəhərimiz üçün, mədəniyyətimiz üçün xeyli işlər görüb, ədəbiyyata, sözə, sənətə dəyər verir.

(Susur)

-Eləmi, bala?

-Bəli, Məmməd müəllim.

-Nə bilim, ay bala, mən çoxdandı Sumqayıta getmirəm, kənddə oluram...

(Gözləri yol çəkir)

Elədirsə, demək onu rəhbər təyin etməkdə yanılmayıblar. İşlərində uğurlar arzulayıram Zakir müəllimin. Allah köməyi olsun!

-Sizi daha çox nə güldürür və nə ağladır? 

-Üzümü nəvəm İlqar güldürür bircə, hardadı o?

(Gözü İlqarı gəzir.)

 -Bəs sizi nə ağladır, Məmməd müəllim?

-Nə ağladır yox, xanım, kim ağladır soruşsaydınız mən də deyərdim Fatma (xanımını deyir) ağladır.

(İstehzayla gülümsəyir.) 

- Ölüm var olmaqdı, sizcə? 

- Ölümdən nə çox danışdıq (gülümsəyir yenidən).  Elə ölülər var ki, aramızda yaşayır. Yəni yaddaşımızda, könlümüzdə yaşayır. İnsan haçan unuduldusa,

 bu onun ölümüdür.

 -AYB Sumqayıt bölməsinin işindən razısınızmı? 

-Hal- hazırda heç kimdən narazı deyiləm. 

 -75 yaşlı gənc şəhərimizə arzunuz. Şəhərimizin 75 illik yubileyi ərəfəsində istək və təklifləriniz? 

-Sumqayıtı nəzərdə tutursunuz da?

-Bəli. Bu il şəhərimizin 75 illik yubileyidir. Yeri gəlmişkən, üzümüzə gələn bu yaxın aylarda sizin də 75 yaşınız tamam olur. Bəri başdan sizi təbrik edib, uzun, sağlam ömür arzulayıram sizə. 

Həmyaşıdınız sayılan doğma şəhərimizə- Sumqayıtımıza arzularınızı eşitmək istəyərdik.

-Əmin-amanlıq arzulayıram. Evlərimizdən körpə qığıltılarının, körpə gülüşlərinin səsi gəlsin. Ağ yuxular yatıb, aydın sabahlara çıxsın Sumqayıtımız. 

-Ürəyinizdən keçən bir bənd şeir?

-"Dünya, sənin anan ölsün,

 Bic oğlu bic dünyasanmış

Hayıf mənim göz yaşıma,

Sən ki, gülünc dünyasanmış"

(Yenə Ağamalı Sadiq Əfəndidən bu parçanı deyir.)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.10.2024)

“Ədəbiyyat və İncəsənət” portalının media dəstəyi ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun  Bakı Şəhəri Üzrə Təhsil İdarəsi ilə birgə keçirdiyi “Bir direktor, bir şagird” adlı layihəsinin məqsədi nümunəvi məktəblərimizi, istedadlı şagirdlərimizi üzə çıxarmaq, onların ədəbiyyata olan marağına diqqət yönəltməkdir. 

Hazırda təqdimatda Bakı şəhəri 53 nömrəli tam orta məktəbdir.

 Layihəni təqdim edir: Ülviyyə Əbülfəzqızı

Direktor:

Tünzalə Zeynalova 1991-ci ilin sentyabr ayından Bakı şəhəri Nəsimi rayonu 14 nömrəli tam orta məktəbdə pedaqoji fəaliyyətə başlayıb. 1995-ci ildən həmin məktəbdə ibtidai siniflər üzrə direktor müavini, 1998-ci ildən təşkilatçı, 2003-cü ildən 2015-ci ilə qədər isə təlim-tərbiyə işləri üzrə direktor müavini vəzifəsində çalışıb. Bir neçə beynəlxalq təlimlərin iştirakçısı olub. 2003-cü ildə "Təhsildə keyfiyyət ili" çərçivəsində keçirilən "Pedaqoji mühazirələr"in respublika mərhələsində I yerə layiq görülüb. 2015-ci ildə YUNİSEF və Xəzər Universitetinin birgə təşkil etdiyi "Potensial məktəb direktorları" təlim kursunu uğurla bitirərək Bakı şəhəri 283 nömrəli tam orta məktəbə direktor təyin olunub. 2018-2019 ,2019-2020 və 2022/2023 cü tədris ilidə təhsil müəssəsinin idarə olunmasında yüksək fəaliyyətinə və idarəçilik səriştəsinə görə Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsi tərəfindən Fəxri fərmanla təltif edilİib. Təhsil nazirinin 04 oktyabr 2019 cu il tarixli, K-1516 nömrəli əmri ilə "Azərbaycan Respublikası qabaqcıl təhsil işçisi" döş nişanına layiq görülüb. ATİAHİ-nin 100 illik yubileyi münasibətilə 01 mart 2021 ci il tarixli, 28 nömrəli qərarı ilə Həmkarlar ittifaqındakı fəaliyyətinə görə "Yubiley döş nişanı" ilə təltif edilib. 2022 və 2023-cü illərdə rayonun ictimai həyatında fəal iştirak etdiyinə, təhsilin inkişafında göstərdiyi yüksək nəticələrə görə Yasamal Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı tərəfindən 2022 və 2023 cü ildə Fəxri Fərmanla təltif edilib. 2022-ci ildə Təhsildə İnkişaf və İnnovasiyalar üzrə VI qrant müsabiqəsinin ümumtəhsil kateqoriyası üzrə "Təhsilin inkişafında incəsənətin rolunun artırılması" mövzusunda, 2023-cü ildə VII qrant müsabiqəsinin fərdi kateqoriyası üzrə "Qrafik dünya, Təhsildə dizayn bacarıqlarının artırılması" mövzusunda qalib olub. 2000 - ci ildən Yeni Azərbaycan Partiyasının (YAP) üzvüdür. 2017-2021 ci illərdə YAP Binəqədi rayon Təşkilatının sədr müavini vəzifəsində çalışıb. 2020-ci ilin 15 iyul tarixindən hal hazıra kimi Bakı şəhəri 53 N li tam orta məktəbin direktorudur.

Şagird:

Mən Qənizadə Zəhra Anar qızı, hal-hazırda 53N-li tam orta məktəbin Azərbaycan bölməsinin 9-cu sinfində təhsil alıram. Bu zamana qədər bir çox uğurlara imza atmışam. 2023-ci ildə Kenquru beynəlxalq olimpiadasında məktəb 3-cüsü olmuşam. Yasamal rayonu Gənclər və idman idarəsinin təşkilatçılığı ilə keçirilən inşa yazı və bədii qiraət müsabiqələrində bir neçə dəfə 1-ci və 2-ci yerlərə layiq görülmüşəm. 2022-ci ildə keçirilən "Könlüm keçir Qarabağdan" və həmin ildə keçirilən "Mənim bayrağım" bədii qiraət müsabiqəsində 1ci yerə layiq görülmüşəm. 2023-cü ildə keçirilən Rayonlararası yekun qiraət müsabiqəsində məktəbimizin adını layiqincə təmsil edərək 2-ci yeri qazanmışam. Dəfələrlə inşa müsabiqələrində fəxri fərman ilə təltif olunmuşam. Ötən tədris ilində RFO olimpiadasında fəal iştirak etmişəm. Builki hədəfim həmin olimpiadanın birincisi olmaqdır.

Boş vaxtlarımda tarixi filmlər izləmək, 2-ci Qarabağ müharibəsi haqqında məqalələr oxumaq ən sevdiyim məşğuliyyətlərdəndir.

Əlavə olaraq poeziya ilə maraqlanıram. Ali baş komandan və biləyi bükülməz, mərd igidlərimizin son illərdəki şücaətindən ilhamlanaraq vətənpərvərlik mövzusunda şeirlər də yazıram.

Arzum gələcəkdə diplomat olmaqdır. Çünki, beynəlxalq tribunalarda vətənimi onun mənafeyinə zidd olan əsassız ittihamlardan qorumağı , bədxahlara layiqli cavabı verməyi özümün əsas hədəfim hesab edirəm.

Buna görə də, hal-hazırda vətənimin tarixini, ədəbiyyatını, mədəniyyətini mənimsəmək mənim üçün əsas prioritet məsələlərindəndir.

Esse:

Təbəssümün rəngi

Hərdən elə düşünürəm ki, bəyazdır təbəssümün rəngi, bəmbəyaz. Mən birinci dəfə bunu göyərçinin lələyində gördüm. Azad, arxayın vətənimin göylərində süzərkən gördüm. Bəmbəyazdır təbəssümün rəngi. Çünki yaraları saran sarğının rəngi də bəyazdır. İllərdir həsrətdən  inildəyən qanadı qırılmış qartalın yaralarını saran tənzifin rəngindədir təbəssüm. 

Bəmbəyazdır təbəssümün rəngi, bunu qalib bir ölkənin qürurla dayanan Şəhid analarının təzəcə dən düşmüş saçlarında gördüm. Yox, bu rəng övlad acısının rəngi deyildi, alınıaçıq, məğrur bir qadının təbəssümünün rəngi idi. Saçlarına yansımışdı elə bil. Bəmbəyazdır təbəssümün rəngi. Bunu bu yaz Şuşada, Laçında, Kəlbəcərdə tumurcuqlayan ağacların çiçəklərində gördüm. Sanki daha bəyaz idi, bəmbəyaz, daha fərqli, təmtəraqlı qoxusu var idi o ağacların. Yox bu mənə elə gəlmirdi. Bilirsiniz, təbəssümün qoxusu da var - yağışdan sonra daha çox hiss edilən torpaq qoxusu verir təbəssüm. Bunu Şuşada əlimə bir ovuc torpaq alıb qoxulayanda doydum, ətirli idi, təbəssüm ətirli idi torpaq. 

Mən son vaxtlar Şəhidlər xiyabanını ziyarət edəndə də artıq bu qoxunu duyuram - təbəssümün qoxusunu. Elə bil mərmər baş daşlarından mənə baxan Şəhid gözlərində də təbəssüm vardı. Yox, mən əminəm ki, bu mənə elə gəlmirdi, Şəhidlər, həqiqətən də, mənə gülümsünürdü axırıncı dəfə. Qeyri-adi bir rahatlıq da hiss etdim, hüzur duydum orda sanki. Səma da başımın üstündə mənə təbəssüm bəxş edirdi...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.10.2024)