Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
"Sonda insanlar və donuzlar eyni masada oturdular, amma hansı heyvan hansı insan bəlli deyildi." – Corc Oruell, Heyvanıstan
Bu cümlə Heyvanıstan əsərinin finalını təsvir etməklə yanaşı, əsərin əsas ideyasını da özündə ehtiva edir. Oruell bu romanında inqilabların necə öz ideallarını itirərək köhnə sistemlərə bənzədiyini göstərir. Əsər SSRİ-də baş verən siyasi proseslərə bir alegoriya olsa da, onun verdiyi mesaj hər dövr və hər cəmiyyət üçün aktualdır.
Əsərin qısa məzmunu və simvolikası
Əsərdə hadisələr bir fermada baş verir. Heyvanlar insan zülmünə qarşı üsyan edərək öz dövlətlərini – Heyvanıstanı yaradırlar. Onların rəhbəri donuz Napoleondur. İlk başda bərabərlik, azadlıq və ədalət prinsipləri hakim olsa da, tədricən donuzlar öz güclərini möhkəmləndirir və insanlara bənzəməyə başlayırlar.
Hər bir heyvan bir sinfi və ya tarixi şəxsiyyəti simvolizə edir:
Napoleon – İosif Stalin
Qarı (Snowball) – Lev Trotski
Toplan (Squealer) – Təbliğat maşını (Sovet təbliğatı)
Bokser (at) – Sadə və zəhmətkeş xalq
Jones (ferma sahibi) – Çar rejimi və kapitalist hakimiyyət
Əsərin əvvəlində qəbul edilən "Bütün heyvanlar bərabərdir" prinsipi sonda "Bütün heyvanlar bərabərdir, amma bəziləri daha bərabərdir" şəklində dəyişir. Bu, inqilabların son nəticədə necə bir diktaturaya çevrildiyini göstərən güclü bir metaforadır.
Əsərin finalı və onun mahiyyəti
Əsərin sonunda donuzlar və insanlar bir araya gəlir, lakin onların fərqləri o qədər azalıb ki, artıq kiminsə insan, kiminsə donuz olduğu bilinmir. Bu səhnə, inqilabçıların zamanla özlərinin əvəz etdikləri hakim təbəqəyə çevrilməsini simvolizə edir.
Bu, sadəcə Sovet İttifaqına aid deyil. Oruell burada ümumi bir sosial-siyasi qanunauyğunluğu təsvir edir: Hakimiyyət korrupsiya yaradır və əgər idarə edənlərə nəzarət olmazsa, onlar zamanla özlərindən əvvəlki zülmkarlarla eyni olurlar.
Müasir dünyaya uyğunluğu
Bu gün də Heyvanıstanın verdiyi mesaj aktuallığını qoruyur. Bir çox inqilablar və siyasi hərəkatlar əslində köhnə sistemlərə qarşı başlasa da, zamanla özləri də eyni problemləri təkrarlayır. Xalq azadlıq və ədalət istəyir, lakin güc mərkəzləşdikcə yenidən hakimiyyət korrupsiyaya uğrayır.
İnsanlar və donuzların fərqini itirməsi, yalnız siyasi sistemlərdə deyil, cəmiyyətdə də özünü göstərir. Bəzən insanlara rəhbərlik edənlər, onları idarə edən mexanizmlər dəyişir, amma mahiyyət dəyişmir. Oruell bu gerçəkliyi sadə, lakin dərin bir cümlə ilə vurğulayır: Sonda insanlar və donuzlar eyni masada oturdular, amma hansı heyvan hansı insan bəlli deyildi.
Son söz
Oruellin bu əsəri təkcə Sovet İttifaqının deyil, ümumiyyətlə, insan psixologiyasının və hakimiyyətin dinamikasının təhlilidir. Hakimiyyət həmişə idarə edən və idarə olunan siniflər arasında bir mübarizə meydanı olur. İnsanlar tarixi təkrarlamamaq üçün Heyvanıstan kimi əsərlərdən dərs almalı və hər zaman sual verməlidirlər: Biz həqiqətən azadıqmı, yoxsa sadəcə donuzların başqa formada idarə etdiyi bir sistemdə yaşayırıq?
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(28.03.2025)
