“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Poetik qiraət rubrikası bu dəfə güzarını Naxçıvandan salır gənc şair Gülay Tahirlinin bir lirik şeirini sizlərə təqdim edir. 

Bir gün onsuz da yaşayacaqdıq bu ayrılığı,

Amma deyirəm ki,

Kaş daha çox öpəydim səni,

Dodaqlarım su içəydi

Çiyinlərinin quyusundan.

Bəlkə, bu qədər yanmazdı canım.

İndi quruyub dünyanın bütün bulaqları

Və bulaq başındakı ağacları aparıb

Səhrada əkdiklərini düşün.

Bir gün onsuz da yaşayacaqdıq bu ayrılığı.

Kaş əzbərləyə biləydim əllərini.

Ovuclarından xətlər necə keçir, məsələn?

Bizim kimi ikiyə bölünüb keçir,

Yoxsa yanaşı dayanıblar

Onuncu planetin küçəsində?

Hansı quşların uçuşu qaldı səsində?

Heç olmasa, sonuncu baxışının

Şəklini çıxar, göndər mənə,

Görüm, necəyəm?

Bəlkə, sənin üçün sonuncu gündüz,

Bəlkə, aysız gecəyəm…

Bir gün onsuz da yaşayacaqdıq bu ayrılığı.

Adamların toplama qanununda

Tək olur sonda cəmimiz.

Toplanan, toplanan, tək…

Kaş dənizdə bataydı,

Yandı.

Sahildə yandı bizim gəmimiz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.08.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Qiraət saatı”nda Fəxrəddin Qasımoğlunun “Son gecə” detektiv romanının dərcini yekunlaşdırdı. Böyük oxucu marağını və istəyini nəzərə alıb romanın davamı olan “On ikiyə işləmiş” romanının dərcinə başlayırıq.

Özü polis orqanlarında çalışan, ən dəhşətli, tükürpədici cinayətlərdən bilavasitə xəbər tuta bilən müəllifin bu romanı da sizləri sonadək gərginlik içində saxlayacaq.

45–ci dərc

Polkovnik bu deyilənlərə sakitcə qulaq asırdı. Söhbət əsnasında bir dəfə də olsun, gözünü dənizdən ayırıb həmsöhbəti tərəfə baxmamışdı. Onun danışdıqlarının bəzilərini buraya gələnə qədər özü təxmin etsə də, indi deyilənlərin çoxu onun üçün yeni idi. Adam da onun tərəfə baxmır, sanki özü-özü ilə danışırmış kimi söhbətinə davam edirdi.

Daha olan olmuşdu. İndi vəziyyətdən çıxmaq lazım idi. Rəmziyə qatil kimi verdiyimiz adamımız iki səhv buraxmışdı. Əvvəla, İsfəndiyarın yerinə oğlunu öldürmüşdü. İkincisi isə, onu qaçırdığı maşınla sakitcə vurub uzaqlaşmalı olduğu halda son anda maşının sürətlər qutusu ilişmişdi. Bu da onun ikinci səhvi idi. Belə işlərdə hər şeyi nəzərə almaq tələb olunur. O isə bu boyda şəhərdə qaçırmağa bir normal maşın tapmamışdı. Oğlanın maşından düşdüyü yerlə evin arasında bir neçə metr məsafə olduğundan, qaçırdığı maşının yerindən tərpənməyəcəyini başa düşən adam, düşüb hər ehtimala qarşı özü ilə götürdüyü dəmir parçası ilə oğlanı vurub öldürmüçdü. Çünki cəmi bir neçə saniyə vaxtı var idi. Sürətlər qutusu ilişəndə, akseleratoru bərk basmaqla o vəziyyətdən çıxarmaq olur. Adam da bunu edib sonra sürətlə oradan uzaqlaşmışdı. Əslində isə hər şeyi səssiz yerinə yetirməli idi. Elə buna görə də şahidlər maşın mühərrikinin, sonra isə təkərlərinin səsini eşitdikdlərini bildirmişdilər o vaxt. Onun bu səhvlərini düzəltmək, izləri itirmək lazım idi. Elə bundan istifadə edib əvvəldən planladığımız kimi, oğlanın maşınla vurulması versiyasına güc verdik. Ancaq meyiti müayinə edən ekspert olduqca təcrübəli idi. Oğlanın maşınla vurulmadığını müəyyən edəcəkdi. Onunla «söhbət» etməyi lazım bildik. Təbii ki, buna nail olduq. Elə həmin vaxt onun digər bir komissiyanın da üzvü olduğu aydınlaşanda, artıq əlimizdə olan biri kimi, qatili aradan götürməməyi, ehtiyatda saxlamağı qərara aldıq. Onun Ruhi-əsəb xəstəxanasına yerləşdirilməsini və anlaqsız olması barədə rəy verilməsinə nail olmasını ekspertdən tələb etdik. Çarəsi olmadığından bunu da etdi. Beləliklə, hamının axtardığı və bizə hələ gələcəkdə lazım ola biləcək adamımızı dəlixanaya salmaqla həm qorumuş olduq, həm də izləri itirdik. O vaxt iş necə bağlanıb, bilirsiz. Təcrübəli ekspertin rəyinə heç kim şübhə etmədi. Bundan sonra yenidən «yığıncaq» çağırdıq. Baş verənlərin İsfəndiyar üçün ölümdən də bətər bir cəza olduğunu nəzərə alıb hökmü icra olunmuş saydıq və İsfəndiyarın ölüm hökmü ləğv olundu. Bir daha heç kim bu söhbətin üstünə qayıtmadı. Beləcə, zaman-zaman hər şey yaddan çıxdı. O vaxta qədər ki, İsfəndiyarın ən yaxın dostu Səttar ölümündən bir qədər əvvəl bizimlə görüşmək istədiyini bildirdi.Onu dinlədik. Etiraf edim ki, onun danışdıqlarını eşidəndə təəssüf hissi keçirdim. İsfəndiyar günahsız imiş. Ən yaxın adamlarının olduğu bir məclisdə həddən çox spirtli içki içmiş Rəmzi vaxtilə bizi necə aldatmasını danışıb özünü öyüb. Həmin məclisdə olanlardan biri Səttarın da çox yaxın adamı imiş. Bu söhbət qulağına çatanda, onsuz da yaxında öləcəyini bilən Səttar orada danışılanları təfərrüatı ilə öyrəndikdən sonra, vaxtilə necə bir səhv etdiyini anlayıb və yanımıza gəlib. Ən yaxın dostuna xəyanət etmiş biri kimi, Səttarın vicdanının verdiyi iztirablar ona aid idi. Biz isə, illər keçsə belə, Rəmzinin bu xəyanətini cavabsız qoya bilməzdik. O, cəzalanmalı idi. Ancaq indi doxsanıncı illər deyil və biz hər addımımızı yüz ölçüb, bir biçməyə məcburuq. Özünüz başa düşürsünüz, dövran dəyişib. Ona görə də çalışırıq ki, ölüm işi kimi cinayətlərdə adımız hallanmasın. Rəmzi və həmin qatil isə həyatdan getməyə real namizədlər idilər. Zənnimizcə, ikisi də qırmızı xətti keçmişdilər. Qatili də ona görə deyirəm ki, Səttarın dedikləri ilə yanaşı Rəmzi barədə başqa şübhələrimiz də var idi. Rəmzinin vaxtilə ona verdiyimiz adamımızı pulla ələ alıb öz məqsədləri üçün istifadə etdiyindən şübhələnmişdik. Son illərdə iki müəmmalı qətl hadisəsi baş vermişdi. O hadisələr indiyə qədər açılmayıb, yeri gəlmişkən. Bizlik olmadığı halda, istər-istəməz şübhələrin üzərimizə yönəlməsindən narahat olduq. Araşdırdıq və qətlə yetirilənlərin hər ikisinin dolayısı ilə də olsa Rəmzi ilə əlaqələrinin olduğunu öyrəndik. Səttarın dediklərini də yoxlamağa ehtiyac var idi. Tələsmirdik. Belə qərara gəldik ki, əvvəlcə Rəmzinin vaxtilə bizi aldatdığı on min manatın əvəzini artıqlaması ilə çıxaq. Həmin məbləğin ekvivalenti və cəza kimi qat-qat çoxu Rəmzidən alınıb yerinə qaytarılmalı idi. Bunu qaydalarımız tələb edirdi. Mühasibat işinin «dahi»si olan bir adamımızı onun ən iri şirkətinə yerləşdirdik. Nəticədə adamımızın qurduğu bir sxem əsasında bizə axan pullar həmin şirkəti az qala müflis hala gətirdi. Rəmzi xəbər tutanda gec idi. Heç zərbənin ona haradan gəldiyini də bilmədi. Adamımızsa, indi çox uzaq bir ölkədə, səfalı bir yerdə dincəlir. Ancaq bu işlər bir ilə qədər vaxtımızı apardı. Paralel olaraq o iki qətllə bağlı apardığımız araşdırmalar başqa sübutları da ortaya çıxardı. Bu işlərdə Rəmzinin əli var idi. Elə o ərəfədə öyrəndik ki, onun «Karat»la sözü çəp gəlib. Nə isə baş versə, yenə biz ortalıqda qala bilərdik. Bax onda nöqtəni qoymağı qərara aldıq. Bu səbəbdən Səttarın əslində bizim üçün çox yerinə düşən, ölüm ayağında etdiyi və bizim də qəbul etdiyimiz xahişini işə saldıq, məlumatı sizə ötürdük. Xeyli müddət keçsə də, hər-halda ona verdiyimiz sözü tutmuş olduq. O, sizin İsfəndiyarla dost olduğunuzu bilirdi və belə bir məlumatı alarsızsa, sakit oturmayacağınızı demişdi bizə. Əlverişli təklif idi. Ölümcül xəstəliyi olan Səttarın motivlərini də haradasa təxmin edirdik. Onun özü üçün qorxacaq bir yeri yox idi, onsuz da həkimlər ona bir neçə ay vaxt qoymuşdular. Düşünürəm ki, oğluna görə narahat idi. Rəmzi «quşlamışdı» və bu söhbətin gec-tez lazımi qulaqlara çatacağından qorxan Səttar vaxtilə etdiyi xəyanətin qisasının o öləndən sonra oğlundan alınacağından ehtiyatlanırmış. Onu da, Səlimi də o vaxt İsfəndiyarın günahkar olduğuna Rəmzi inandırmışdı. Məsələnin ciddiliyi onları bərk qorxutduğu üçün sözü bir yerə qoymağı qət edibmişlər. Həmin vaxtlar, o qapıdan girənlər, kiçik də olsa günahları sübut olunarsa, başqa qapıdan çıxırdılar, yəqin özünüz başa düşürsüz. O cür ölümü isə, heç kim özünə arzulamır. Başqa bir şey də öyrəndik Səttarın dediklərindən. Heç demə, Rəmzi İsfəndiyara «yığıncağa» çağırıldığını deməyibmiş. Hər şeydən xəbərsiz adam, həmin gün rəhmətə getmiş əmisinin dəfnində iştirak etmək üçün rayona gedibmiş. İki gün sonra, qayıdan günün gecəsi isə bu hadisə baş verdi.

Bunları öyrənəndə, Rəmzinin bu etdiklərinin səbəbini də öyrənməyi lazım bildik. Burada, «kassa»mıza verilən pul səbəb ola bilməzdi. On min manat Rəmzi üçün böyük bir pul deyildi ki, ona görə bu addımı atsın. Heç bu riskə də dəyməzdi. Daha dərindən araşdırma apardıq. Məlum oldu ki, həmin ərəfədə İsfəndiyarın dövriyyəsi Rəmzidən bir neçə dəfə çox imiş. Elə pərakəndə satışla məşğul olanlar da, daha keyfiyyətli olduğu üçün malları İsfəndiyardan götürməyə üstünlük verirmişlər. Bu isə Rəmzinin bazarını əməlli-başlı öldürürmüş. Səlim və Səttar bizneslərini bir qədər fərqli istiqamətdə qurmuşdular. İsfəndiyar və Rəmzinin sexləri isə, əsasən geyim əşyaları istehsal edirdilər. Rəqabətə dözə bilməyən Rəmzi bizim əlimizlə İsfəndiyarı aradan götürməyi düşünüb və bu riskli addımı atıb. Belə məlum olur ki, hər şeyi də çox düzgün hesablaya bilib.

Dediym kimi, Səttara verdiyimiz sözü tutub, bu işi sizə yönəltdik. O, sizin araşdıracağınız təqdirdə, oğlunun amanda olacağını bilirdi. Səbəblərini deməsə də, hər şeyi başa düşürdük və onsuz da bizə sərf edən bu təklifini, həm də ölümqabağı xahişi kimi qəbul edib onu sakitləşdirdik. Əlbəttə, illərlə qardaşlarımıza etdiyi yardımları da nəzərə aldıq. Ancaq bir şərt qoyduq ona, sizə hadisənin qətl olduğundan başqa heç bir məlumat verməyəcəkdik. İstefada olsanız belə, siz polis əməkdaşısız və sizə hər-hansı adı ötürmək əqidəmizə ziddir. Verdiyimiz məlumat isə, ümumi bir məlumat idi və burada pis bir şey görmürdük. Əslində, hətta Rəmzinin adını vermiş olsaydıq belə, bu sizinçün heç nəyi dəyişməyəcəkdi. Məlumatı yoxlamadan, kor-koranə addımlar atmayacağınızı bilirdik. İstənilən halda, aldığınız məlumatı sübutlarla bərkitmək üçün bu son günlərdə keçdiyiniz yolu onsuz da keçməli olacaqdınız. Peşəkarlığınıza bələd idik. Bu işi tək görməyəcəyinizə də əmin idik. Sizin, yaxud da adamınızın lazım olan həddə, yəni Rəmziyə qədər gəlib sonra dayanmağınız bizə lazım idi. O həddən o tərəfə keçməyiniz arzuolunan deyildi. Ona görə də vəziyyəti nəzarətimizdə saxlamaq üçün kənardan müşahidə apardıq. Adamınız ilk gündən atdığı ağıllı addımlarla bizi qıcıqlandırmağa başladı, sonda isə, gözlədiyimizdən uzağa gedib bizim üçün real təhlükəyə çevrildi. Hər şey çox pis sonluğa gətirib çıxara bilərdi. Daha burada tərəddüdə yer yox idi. Onda, onun barəsində məlum qərarı verdik. Başqa çarəmiz qalmamışdı. Tərəzinin gözünə həddən artıq ağır şeylər qoyulmuşdu. Ancaq sizin Bəxtiyar, onu aradan götürəcək adamımızı xəstəxanalıq etdi. Belə məlum olur ki, ömürlük şikəst qalacaq. Adamımız olduqca peşəkar biri idi və bir dəfə də səhv buraxmamışdı, yerinə yetirə bilmədiyi tapşırığımız olmamışdı. Bəxtiyarın onu sıradan çıxarması bizə maraqlı gəldi. Etiraf edim ki, «fərman»ını vermiş olsaq belə, peşəkarlığı bizdə ona qarşı bir rəğbət oyatmışdı. Onunla daha ciddi maraqlandıq. Bax onda, öyrəndiyimiz şeylər qərarımızı dəyişməyə bizi vadar etdi. Çox şey öyrəndik haqqında. Başa düşdük ki, bu adam hər gördüyünü, eşitdiyini harada gəldi danışmaz. Başqa bir şey də öyrəndik. Bu yaxınlarda gənc bir qızın həyatını xilas edib. Təmənnasız. Amma bununla kifayətlənməyib. Əsaslı müalicə almazsa, qızın ömürlük şikəst qalacağını öyrənib. Kasıb nənə və babasının himayəsində olan bu qızın müalicəsini davam etdirə bilməsi üçün maşınını satıb pulunu özəl klinikalardan birinə köçürüb. Təbii ki, bunu hamıdan gizli saxlayıb. Qoy yollarımız fərqli olsun, amma biz də azərbaycanlıyıq, polkovnik. Belə oğullara əl qaldırılmaz, canına qıyılmaz. Yaxşı oğlan, hər yerdə yaxşı oğlandır bizimçün.

Polkovnik ilk dəfə başını çevirib uzun-uzadı həmsöhbətinə baxdı. Sonra yenə üzünü çevirib baxışlarını dənizin ləpələrinə dikdi. Diqqətlə baxan şəxs bu sərt baxışlı insanın gözlərinin dərinliyində zorla seçiləcək bir ifadə görə bilərdi. Bu, öz yetirməsi ilə sonsuz fəxr edən bir müəllimin gözlərindəki ifadə idi.

Polkovnikin ona baxdığını görən adam bir anlıq fasilə versə də yenə qaldığı yerdən davam etdi:

-Rəmzi onsuz da, yaşamayacaqdı. İntihar qərarını verməkdə düzgün addım atdı. O, başa düşürdü ki, bizim, hələ İsfəndiyar bilərsə, üstəlik də onun qisası çox dəhşətli olacaqdı.

-Yəqin deyəcəksiniz ki, kamerada asılmış vəziyətdə tapılan o qatil də həyatla könüllü vidalaşıb? -bayaqdan susan polkovnik sakit tərzdə soruşdu.

-Kim bilir, bunu ondan soruşmaq üçün çox gecdir. Ölülər danışmır.

Gözünü dənizin ləpələrindən ayırmayan polkovnik verilən cavabı eşidəndə  gülümsədi.

-Danışır, bəzən ölülər dirilərdən çox danışır.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.08.2023)

İradə Allahverdiyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Son zamanlar dünyanı cənginə alan təbii fəlakətlər yer kürəsində ciddi ekoloji dəyişikliklərə səbəb oldu.

Bir sözlə, hal-hazırda planetimiz gözləniləndən daha sürətli istiləşir. 

Xatırladaq ki, Paris Sazişinə əsasən, ölkələr qlobal istiləşməni dayandırmaq və planetin 2 dərəcədən çox istiləşməsinin qarşısını almaq üçün 2020-ci ildən etibarən karbon qazı tullantılarının azaldılması ilə bağlı tədbirləri tənzimləməyi qəbul ediblər. Çünki istiləşmədə yalnız 2050-ci ildə 1,5 dərəcəlik artıma çatacağımız gözlənilirdi. 

Son 5 il 1850-ci ildən bəri qeydə alınan ən isti dövr oldu. Bu ilin 11 avqustunda Avropada indiyə qədər qeydə alınan ən yüksək temperatur yeniləndi. İtaliyanın Siciliya adasında havanın temperaturu + 48.8 dərəcəyə yüksəldi. Görünür, bəşəriyyət indi bütün problemləri kənara qoyaraq daha çox iqlim dəyişikliklərinə səbəb olan məsələri aradan qaldırmaqla məşğul olmalıdır. Əgər dünyada iqlim siyasəti kəskin şəkildə dəyişməsə, 21 -ci əsrin sonlarında planetin temperaturu daha 3 dərəcə artacaq. 

Ortamüddətli dövrdə ölkələr üçün əsas siyasət prioritetləri inflyasiya ilə mübarizə, iqtisadi aktivliyi qorumaq, ərzaq təchizatını gücləndirmək, dayanıqlı məşğulluğu təmin etmək, təbiəti, bitkiləri  qorumaq olmalıdır!     

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.08.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güneydən gələn səslər layihəsində Güney  Azərbaycan təmsilçimiz Əli Çağla bu gün sizləri Bəxtiyar Nizaminin şeirləri ilə tanış edəcək. 

Bəxtiyar Nizami 1965-ci ildə Təbrizdə doğulmuşdur. Əvvəllər Muğam musiqisi ilə fəaliyyətə başlamış, sonralar şeir istedadını özündə kəşf etdikdən sonra motivli şeirlər yazmışdır. Onun “Məzarlar gecənin tərs üzüdür” adlı kitabı Təbrizdə nəşr edilmişdir.

Yolda bitən yalqız ağac,

Başında tufan oynayır.

Susuzundan yanan ağac,

Gülündə tikan oynayır.

Sənin kimi təklənmişəm,

Zara gəlib ah-amanım.

Sığınacaq yerim sənsən,

Bir sənə gəlir gümanım.

Qat-qat toza bürünübsən,

Yağış istir yuya səni.

Sən yerlərdən baş qaldırdın,

Qoymazlar ki, göyə səni.

Kölgələnir yetən tənha,

Yarpaqların nə ələnir.

Allah özü adamsızdır,

Bəlkə də adam dilənir.

*

Gecədir, ulduzlar düşüb dənizə,

Dalğalar fırlanıb başına dönür.

Ay da göydən atır özün dənizə,

Bu gecə göylərin çırağı sönür.

Buludlar endikcə dəniz üstünə,

Hava da qoxuyur yağış nəğməsi.

Çaxnaşır buludlar, hönkürtü salır,

Gəlir qulağıma bir ana səsi.

Yağışlar buludun göz yaşlarıdır,

Onlar da insanın dərdin duyublar.

Bəlkə də buludlar anaymış, allah

Köçüb bu dünyadan bulud olublar.

Uzun bir məsafə milyon illərdir,

Dünya da fırlanır günün başına.

Bu boyda yer üzü dərdin içində,

Düşən daşlar düşür bunun başına.

Gecədir, ulduzlar köçür göylərə,

Dənizin özündə dalğa boğulur.

Məryəm sancı çəkir hələ içində,

İsa, anasından təzə doğulur.

*

Söylə saçlarına toxunmasınlar

Sən sevməlisən ay qadın

Dünyanın ilki də sən, sonu da

Sənin gözəlliyini yarada bilməyəcəklər.

Şairlərə rəssam

İllərdir saçlarınız örpək adlı dustağa

Məruz qalıbdır.

Saçların başlanış

Saçların fırtına

Saçların inqilab

Saçların

Gizli,

Silah...

*

Bu dünyadan bərk yapışan,

Bildiyini sənə edər.

Bu dünyanı gün oynadır

Bir gün gələr, bir gün gedər.

Sən qınama tarını da,

Güvəndiyin varını da,

Ən sevdiyin yarını da,

Bir gün gələr, bir gün gedər.

Sirrin açmaz sırdaşına,

Rəhmi gəlməz qardaşına.

Tacın qoysa da başına,

Bir gün gələr, bir gün gedər.

Həyat adlı bu qəfəsdə,

Qərar yoxdur heç bir kəsdə,

Lap quruca bir nəfəs də,

Bir gün gələr, bir gün gedər.

Çətin səni yada salar,

Hey başına dərdlər calar.

Təkcə səndən bir ad qalar,

Bir gün gələr, bir gün gedər...

*

Tənhalıq tanrıdan başlayır

Otağının içində bütün əşyaların

Hiss edir yoxluğunu,

Qatarlar daşıdıqca qurtarmır sonsuz yolculuq

Dəmir yolunun ortasında

Birisi qulağına pıçıldayır dünya fəlsəfəsini

Şeir fəlsəfəsini,

Şairlər, filosoflardır dəmirlər dünyasında.

Şeir tanrının yuxusunu yaşayır

Şairlər görür

Yazdıqca

Əriyirsən,

Əriyirsən,

Arzularını

Bethovenin üçüncü simfoniya trajedisində

Görmürsən.

Sən kimsən?! Nəçisən ey insan!

Kitabların kolleksiyasında varlığın danışır

Tarixində qılınc çarpışmalarında,

Barot qoxusu var azadlığın üçün

Azadlığını çalanlar çörəyini təhlükəyə sala bilər

Hələ də

Varlığında

Məqsədsiz gedirsən,

Oturduğun qatarda

Arxanca bir cüt göz

Gizlicə içinə ağlayır

Tanr diskinir,

Qatar dayanır

Son müsafir düşür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2023)

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün professor, yazıçı, motivasiya spikeri Əlibala Məhərrəmzadənin “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq” layihəsinin təqdimini davam etdiririk. Sizi liderlik nəzəriyyələri ilə tanış etməkdəyik.

«Liderliyin 21 inkaredilməz qanunu» kitabını – Con Maksvellin bu incisini, yəqin ki, oxumayan əz-əz liderə rast gəlmək olar. Rəsmən onun özünün, yaratdığı EQUIP və The John Maxwell Company təşkilatlarının bu günədək liderliyin sirlərini öyrətdiyi 5 milyon müdavimi var. Bu gün ABŞ-ın Vest Poynt Hərbi Akadesmiyasından tutmuş BMT-yədək, nüfuzlu Fortune 500 siyahısındakı əksər şirkətlər təmsil olunmaqla az qala hər bir qurumda Con Maksvelldən liderlik dərsi almış insanlara rast gəlmək olar.

Con Maksvellin təqdim etdiyi liderlik qanunlarının 21-nə də qısaca da olsa nəzər yetirməyimiz vacibdir. Belə ki, öz şəxsi həyatlarında və bizneslərində bu qanunlara əməl etməklə insanlar dərhal fayda əldə edirlər.

Bu kitab lider olmaq istəyən, liderlik eşqi ilə alışıb yanan şəxslər üçün liderlik karyerinə başlamaqçün bir tramplin hesab olunur. Eyni zamanda da o, təcrübəli liderə də liderlik xüsusiyyətlərini daha da yaxşılaşdırmaq imkanı qazandırır. Mən bu kitabdan bəhrələnənlərin siyahısını verməyəcəyəm. Ən azı onu deyə biləcəyəm ki, bu, şəxsən mənim stolüstü kitabımdır. Bu kitabı bir neçə dəfə oxumuş, yüz dəfələrlə də vərəqləmişəm. Bizə ilk baxışda sadə görünən bu mürəkkəbliklərdə birincilik əldə etməyin yolları o qədər asan, mənimsənilən halda göstərilib ki, o yolu getməmək, sadəcə günahdır. Yeri gəlmişkən, ev tapşırığımızda bu qanunları əzbərdən bilmək də yer alır!

Beləliklə, 21 qanun var. Hər gün onlardan biri ilə tanışlığının baş tutacaq. Bu gün sırada 4-cü qanundur:

4.Naviqasiya qanunu

«Gəminin sükanını hər kəs fırlada bilər, ancaq kursu tapmaq üçün lider lazımdır».

Bəzi şturmanlar limanı tərk etməzdən öncə bütün baş tutacaq səyahəti beyin süzgəclərindən keçirə bilirlər. Onlar gözəl bilirlər ki, lazım olan məntəqəyə çatmaq üçün nə qədər güc sərf etmək, komandaya ekspedisiyanın uğur qazanması üçün kimləri salmaq lazımdır. Onlar üfüqdəki maneələri hamıdan tez görürlər.

Lider elə bir şəxsdir ki, başqaları görəndən daha çox görür, başqaları duyandan daha çox duyur.

Bəzən eyni zamanda dörd təyyarənin məhv olmasından danışılır. Bu ona görə olur ki, qırıcı təyyarə dördlükdə sıx halda uçanda mütləq onlardan birinin pilotu aparıcı olur, lider olur. O, öndə gedir, digər üçü ardınca gedərək onun hərəkətlərini təkrarlayır. Bu təkrarlama sonadək, hətta lider sürəti itirib dağa çırpılanda belə davam edir.

Naviqatorlar üçün hər bir keçmiş uğur və uğursuzluq özlüyündə informasiya, müdriklik mənbəyidir. Uğurlar insana özünü daha yaxşı tanımağa, öz bacarıq və istedadına daha çox güvənməyə imkan verir. Uğursuzluqsa səhvləri görüb onların üzərində işləməyə, onları düzəltməyə imkan yaradır.

Naviqatorlar bir çox mənbələrdən informasiya toplayır, aşağı səviyyədə nə baş verdiyini öyrənmək üçün komanda üzvləri ilə daim təmasda olurlar. Onlar situasiyanı dərindən öyrənməyə çalışırlar.

«Əgər siz açıq gözlərlə fəaliyyət göstərməsəniz həyat daim sizə qurşaqdan aşağı gözlənilməz zərbələr vuracaq», - yazır müəllif. O yazır: «Optimizmlə realizmi, intuisiyayla planlaşdırmanı, inamla faktları balanslaşdırmaq çox çətindir. Amma yol göstərən lider kimi effektiv olmaqçün məhz bunlar vacibdir».

Con Maksvell kitabın bu bölümündə öz liderlik fəaliyyətində daim istifadə etdiyi strategiyanı da göstərib:

 - Bütün fəaliyyət ardıcıllığını öncədən düşünmək;

 - məqsədi lokallaşdırmaq və sistemləşdirmək;

 - prioritetləri ünvanlı korrektə etmək;

 - əsas personalı müəyyənləşdirib onu məlumatlandırmaq;

 - planın bəyənilməsi üçün vaxt rezervasiya etmək;

 - reallaşdırmaya fəal qoşulmaq;

 - gözlənilən problemlərə uyğunlaşmaq;

 - uğurları təbii şəkildə görmək və qeyd etmək;

 - hər gün öz planına nəzarət etmək.

Con Maksvellin naviqasiya qanununun əsas məğzi – hazırlıqdır.

***

İlk 3 qanunla isə ötən günlər tanış olmuşdunuz:

1.     Tavan qanunu.

«Liderlik qabiliyyətini insanın effektivliyi müəyyənləşdirir».

Şəxsin liderlik effektivliyi tavanla xarakterizə edilir. Şəxsin insanları öz ardınca apara bilmək qabiliyyəti nə qədər azdırsa, onun potensial imkanlar tavanı da o qədər alçaqdır.

Liderlik keyfiyyətləri həmişə individuumun təşkilatda effektivlik tavanı yaratmasını təmin edir. Liderlik güclüdürsə, tavan da yüksək olacaq. Ölkə çətin duruma düşəndə yeni prezident, firma pullarını itirəndə yeni baş direktor, kilsə ziyarət olunmayanda yeni baş pastor, idman komandası ardıcıl məğlubiyyətlərə uğrayanda yeni baş məşqçi axtarışına çıxırlar. Liderliklə effektivlik arasındakı qarşılıqlı əlaqə ən çox idmanda özünü göstərir. Hər bir komandada istedadlar olur. Amma komandaların fərqini məşqçi və bir neçə əsas oyunçunun təmin etdiyi liderlik yaradır. Komandanın effektivliyini dəyişmək üçün məşqçi tərəfindən onun liderlik çəviyyəsini yüksəltmək lazımdır. Bax bu da fəaliyyətdə olan tavan qanunudar.

2.Təsir qanunu

«Liderliyin həqiqi ölçüsü təsirdir».

Əgər insan başqalarına təsir edə bilmirsə, heç vaxt öz ardınca adam apara bilməz. Əsl liderlik heç vaxt hansısa posta təyin olunmaqla baş tutmur, o, yalnız təsir edə bilmək qabiliyyətindən asılıdır.

3.Proses qanunu

«Lider bir gün ərzində deyil, günbəgün olurlar».

Liderə çevrilmək prosesi haradasa aksiya bazarında müvəqqəti kapital investisiyasına bənzəyir. Siz bir günə varidat toplamaq istəyirsinizsə, uğur qazanmağa əsla şansınız yoxdur. Burada ən vacib olan olduqca uzun məsafəyə qaçışda sizin gündəlik hərəkətlərinizdir. Liderlik – çox mürəkkəb məfhumdur. Onun olduqca çox aspektləri var: təcrübə, emosional güc, hörmət, insanlarla ünsiyyət təcrübəsi, nizam-intizam, perspektiv, uzaqgörənlik, vaxtında qərarvermə bacarığı, hücuma keçmə əzmi. Bunların hamısı qeyri-maddi şeylərdir, onları birdən-birə əldə etmək mümkünsüzdür. Məhz buna görə də liderlərə effektiv olmaq üçün belə uzun müddətlik möhkəmlənmə, güclənmə lazım gəlir.

Con Maksvell iddia edir ki, liderliyin bir çox aspektlərini o özü məhz uzun illərdən sonra 51 yaşında hiss etməyə başlayıb. Liderləri digərlərindən fərqləndirən əsas cəhətlər məhz öz bacarıqlarını inkaşaf etdirmək, yaxşılaşdırmaq qabiliyyətidir. Uğurlu liderlər öyrənməyi bacarır və sevirlər. Və öyrənmə prosesi onlarda ömür boyu davam edir.

«İnsan nəyi bilmədiyini bilmirsə, o inkişaf edə bilməz».

Liderlik – inkişaf qanunlarına tabedir.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.08.2023)