SÖHBƏT GƏNC YAZAR ORXAN BAHADIRSOYDAN GEDİR

 

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Şair, dramaturq, yazıçı, ssenarist, publisist - gənc yazar Orxan Bahadırsoy qələmlə bağlı bütün sahələrdə qələmini sınayıb və düşünürəm ki, onunla müsahibə portalımızın oxucuları üçüm maraqlı olacaq. Çünki bir xeyli müddətdir ki, onjn imzasına rast gəlmirik. Niyə qeybə çəkilməsi məsələsinə də aydınlıq gətirəcəyik. 

 

-Salam, Orxan bəy. Müsahibə təklifini qəbul etdiyiniz üçün təşəkkür edirəm. Keçək suallara. Orxan bəy, özünü onu tanımayanlara necə təqdim edərdi?

 

-Mən - Orxan Bahadırsoy. 30 yaşım var və mən bir sənət adamıyam. 

 

-“Tutur yarasalar əlimdən mənim, 

Tutur ki, çıxara gün işığına. 

Mənsə çırpınıram pərvanələrtək, 

Sənin şəkildəki yaraşığına". 

Orxan Bahadırsoyun həyatında yarasalar varmı, yaxud, başqa cür bu sualı versəm, Orxan bəy üçün bu bənd nəyi ifadə edir?

 

- Bu şeirdəki yarasalar mənfi obrazlar deyil. Orada gecələrin yuxusuzluğu və qaranlığa aludə olmuş bir qəhrəmandan danışılır. Elə bir qəhrəman ki, hətta həyatı qaranlıqda yaşayan yarasalar da onu gün işığına çıxarmaq üçün əlindən tutub kömək edir. Bu mənada mənim həyatımda yarasalar var. Onlar mənə kömək etmək istəyən hər kəsdir. Bu bəndin mənim üçün nə ifadə etdiyinə dair suala gəlsəm, əksər əsərlərimin qayəsində duran eşq, insan tənhalığı, aludəlik və fədakarlıq, yaradılış və ya varoluş fəlsəfəsi bu bəndin də ifadə etdiyi mənadır. 

 

-Hobbi ilə əsas peşə arasındakı incə fərqləri necə izah edərdiniz ki, gənclərə də peşə seçimində örnək olsun?

 

- Örnək olmaq məsələsi mənim üçün ümumi mənasını daşımır. Çünki örnəklər üzərindən hərəkət edən kütləyə, bölünərək və bir-birini təkrarlayaraq çoxalan, təkhüceyrəli canlıları xatırladan bu insan çoxluğuna etiraz etməkdəyəm. Heç kəsdən heç nəyi örnək almaq lazım deyil. Örnək alıb məni təkrarlayacaq olan şəxs öz orijinallığını onsuz da itirmiş olur və bu təbiətin də çeşidlilik prinsiplərinə ziddir. Hobbi və əsas peşə arasında isə incə yox, kəskin bir fərq olduğunu düşünürəm. Çünki sən əsas peşəni həm sevirsən, həm ondan zövq alırsan, həm ona öz vaxtının böyük qismini ayırırsan, həm ondan gələn gəlirlə yaşayışını təmin edirsən, onu gələcək nəsillərə öyrədirsən, onun sayəsində təcrübə toplayır və kamilləşirsən və s. Hobbini isə sadəcə sevirsən və onunla məşğul olmaqdan zövq alırsan. 

 

-Orxan bəy, sizcə yazmaq üçün çox oxumaq, ya çox gəzmək lazımdır? Ya da...?

 

- Yazmaq üçün ilk növbədə istedad lazımdır. İkinci növbədə isə sevgi. Bu ikisi olmadan heç nə yaza bilməzsən, ya da yazdığın bir heçə bərabər olar. Bu iksindən biri də olmazsa, yazıb-yaratmaq mümkün deyil. Təbii ki, işin təməli və yarısı istedad və sevgidir. Yəni, istedad və sevgi yazı sənətinin bünövrəsini təmin edən iki vacib materialdır. Bu təməlin üzərinə sən çox oxumağı, çox gəzməyi, çox insan tanımağı, uğurlu təhlillər aparmağı, maraqlı və çeşidli duyğular yaşamağı, psixologiyanı, fəlsəfəni və digər hər şeyi inşa etməlisən ki, yazıb uğurlu sənət nümunəsi yarada biləsən. Yəni, istedad və sevginin üzərinə inşa etmək üçün nə qədər çox və keyfiyyətli materialın olarsa, o qədər də uğurlu yazacaqsan. Dil biliyi, din biliyi, mifologiya, sosiologiya, tarix, siyasət, hətta, tibb, iqtisadiyyat, astronomiya, fizika, kimya, biologiya, cəbr, həndəsə və s. Nə qədər çox bilsən, o qədər mükəmməl yazacaqsan. 

 

-Orxan Bahadırsoy dedikdə ağlımıza dramaturq, ssenarist, publisist, şair, yazıçı anlayışları gəlir. Bəs Orxan Bahadırsoy adı gələndə sizin ağlınıza ilk olaraq bunlardan hansı gəlir?

 

- Bunlardan heç biri. Ən başından dediyim kimi, mən sənət adamıyam. İçində sənətə aid hər şey olan sənət adamı... Çünki saydığınız adlar müxtəlif adamların dilində müxtəlif mənalarla səslənir. Biri yazıçılığı başqa cür mənalandırır və məni yazıçı kimi qəbul etmir. Biri şairliyi, biri dramaturqluğu, biri aktyorluğu, biri ssenaristliyi öz istədiyi şəkildə mənalandırır və məni bu cür dəyərləndirmir. Yəni, insanlar və onların idrakı çox müxtəlifdir. Mən isə bu qədər mübahisələndirilə bilən adam deyiləm. Uğurlu-uğursuz, yaxşı-pis, faydalı-faydasız mühakiməsi aparmıram. Bütün hallarda buna indi heç kəs qərar verə bilməz. Çünki mən ədəbiyyatda da, teatrda da, kinoda da, musiqidə də qəbul edilmək, təsdiq və təqdir edilmək mərhələsini çoxdan keçmişəm. Bu mərhələ sadəcə şeir yazmağımla və kitablarımın çap olunması ilə bitməyib. Mən 12 ildir ki, peşəkar sənət səhnəsindəyəm və bunun ilk 6 ilində ciddi sənət uğurları əldə etmişəm. Haqqımda akademik məqalələr yazılıb, Avropa səhnəsində ayaqüstə alqışlanmışam, beynəlxalq festival laureatı olmuşam, əsərlərim ali məktəblərdə tədris olunub, yaradıcılığım rus, ingilis, alman dillərinə tərcümə edilib və bundan daha çoxuna fəaliyyətimin ilk 6 ili ərzində nail olmuşam. Yəni, 24 yaşıma qədər. Ona görə də mən müxtəlif mənalar verilərək hamının yazıçı, şair, dramaturq, aktyor, ssenarist olduğu bir meydanda bunlardan heç biri olmaq istəmirəm. Sənət adamıyam. Sənətdən söz düşəndə ağlıma özüm gəlirəm, məndən söz düşəndə ağlıma sənət gəlir.

 

-Orxan bəy, sizin ən sevdiyim şeiriniz Ülkər xanımın ifasında səslənən "Düzün de" şeirinizdir. Qulaq asdıqca gözyaşları selinə bürünürəm. Oradakı bir misra ilə əlaqələndirib sual ünvanlayacam. Bu həyatı daha asan və uğurlu yaşamağın sirri nədədir sizcə? Bəlkə təklikdə ya çoxluqdadır, ya da qeyri və əhatəli cavabdırsa da, bilmək çox maraqlı olar.

 

-Həyatı asan yaşamağı lazım bilmirəm. Mənim həyatımda hər şey yolunda gedəndə narahat oluram, məsələn. Mən asan həyat yaşamaq istəmirəm və nə yaxşı ki, heç vaxt asan həyat yaşmamışam. Mən özümü çox boş və mənasız hesab edərdim. Məni kamilləşdirən, mənalandıran, maraqlı və əhəmiyyətli edən şey mənim yaşadıqlarımdır. Öhdəliklərim, məsuliyyətlərim, qayğılarım, hədəflərim, dərdlərim, problemlərim, əsəb və streslərim, davalarım, səhvlərim, günahlarım, ağrılarım, itkilərim - məni mən edən bunlardır. Əlbəttə, gəzmək, əylənmək, yemək-içmək, seks, yeni tanışlıqlar, macəralar da bu "mən olmağın" əsas parçalarındandır, amma bu xoş və ləzzətli məsələlərin maddiyyatla ərsəyə gəldiyini düşünürəm. Mən heç vaxt pul ilə düzələ bilən şeyləri bir dərd hesab etməmişəm. Ona görə də insanı xoşbəxt edə bilən şeylərin mütləq əksəriyyət hallarda pulla ərsəyə gəldiyini düşünürəm və pul ilə təmin oluna bilən heç bir şey problem deyil. Dediyiniz şeir mənim ən populyar şeirlərimdən biridir və "Yuxu kimi" serialında baş obraz olan Ülkərin dilindən səslənib. Oradakı misralara istinadən sual verdiniz və mən həmin şeirdə "sən xoşbəxt adamlara həsəd apardınmı heç?" dedikdə, tamam fərqli məsələləri nəzərdə tuturam. Amma o məsələlər barədə danışmaq istəmirəm. İcazə verirəm ki, kim necə istəyir, elə də düşünsün. 

 

-“Əcəb dövrə düşdü bizim adamlar..." Sizcə, zaman, dövran dəyişib anlayışımı düzgündür ya insanlardırmı dəyişən? Ya da bəlkə elə hər zaman bu idik.

 

- "A mənim ikicə gözüm adamlar! 

Azca da, azca da dözün, adamlar! 

Deyirlər yuxarıda bir yaradan var, 

bizi əvvəl-axır yadına salar!" 

Bu şeirimi bir ayrı sevirəm. İnsanların oxuyub anlamaması, ya da tamam başqa şeylər anladığı şeirlərimin hamısını digərlərindən daha çox sevirəm. Çünki səni nə qədər anlamırlarsa, ya da nə qədər yanlış anlayırlarsa, deməli, o qədər çox həqiqət səsləndirirsən və daha çox bəşərisən. Məhz buna görə din tacirləri dini kitabların, əslində, anlaşılmadığını ya da yanlış anlaşıldığını iddia edirlər. Çünki belə olduqda daha çox həqiqətə bənzəyir. Məsələn, mən "Gecənin səssizliyi", "Taksafon", "Yağış yağdıran", "Böyük yol", "Milçək öpüşü", "Ölümdən o yana", "Kimdir o - susan?", "Həqiqətə gedən yol" kimi şeirlərimi yazıb onların anlaşılmadığını, ya da yanlış anlaşıldığını görəndən sonra əmin oldum ki, mənim yaradıcılıq istedadım var və mənim sənətimin bəşəri və tarixi əhəmiyyəti var. Sualınıza gəlincə, hər şeyin dəyişdiyini əminliklə deyə bilərəm. Dünya da dəyişir, bütün canlı və cansız aləm də, kainat da, insan da. Bunların hamısının dəyişməsi dövranı da dəyişdir. Çünki dövran elə indiki külli-aləmdir.

 

-Mütailə zövqünüz də maraqlıdır. Hansı kitabları oxumağı sevirsiniz ?

 

-Elmi-bədii ədəbiyyatı sevirəm. Ümumiyyətlə, elm, tarix, fəlsəfə, psixologiya mövzularından bəhs edən bədii əsərlər və filmlər əsas maraq dairəmdədir. Hararinin "Sapiens"-i, Şiller, Henrik İbsen və Cəfər Cabbarlının dramaturgiyası, Hüqo, Heminquey, Dostoyevski və İsa Muğannanın nəsr əsərləri,  Bertolt Brext, Küçük İskender və Əkrəm Əylislinin bütün külliyyatı, Valter Benjamin və Emma Qoldmanın tənqidləri ən sevdiklərimdir. Şekspir, Bukovski, Markes, Tolstoy, Kafka, Sveyq, Firdovsi, Aziz Nesin, Nəsimi, Füzuli, İsmayıl Şıxlı, Mirzə Cəlil, Hüseyn Cavid, Məmməd Araz, Ramiz Rövşən - və xeyli müəllif var ki, mütaliəmin əsasını təşkil edir. 

 

-Hansısa bir müəllif olubmu ki, ondan təsirlənib qələmi əlinizə almısınız?

 

-Olub, ehtimal ki. Amma xatırlamıram kimlər idi və hansı əsərlər idi. Ümumiyyətlə, yazmaq belə bir şey deyil mənimçün. Uyğun vaxt və hiss-həyəcan məsələsidir. 

 

-Mən Nigar, Orxan bəyin həyat və yaradıcılığını əhatə edəcək suallar hazırlamağa çalışdım. Orxan bəy, ən sevdiyiniz sualım hansı oldu və niyə?

 

-Yazıçı, şair, dramaturq və digər fəaliyyətlərimi sadalayıb bunlardan daha çox hansı olduğumu soruşduğunuz sualı sevdim. Bilmirəm, daha əvvəl bu sualı mənə veriblər, ya yox. Amma son dönəm buna cavab verməyi çox istəyirdim. Lirik-romantik eşq şeirləri yazan bir şair kimi tanınmaqdan yorulmuşam. Bu bir anlıq duyğuların yazdırdığı sadə sevgi şeirləri qısa zamanda elə şöhrət qazandırır ki, qarşısını almaq olmur. Mən xeyli şöhrətpərəst olduğum üçün yazdıqlarımı yayımlamaya bilmirəm. Tanınmaq və sevilmək xoşuma gəlir. Amma mən sadəcə məni populyarlaşdıran o sevgi şeirlərindən ibarət deyiləm. Çox daha ciddi və əhəmiyyətli əsərlərim var. Onları isə çox az adam tanıyır, çox az adam oxuyur və çox az adam anlayır. Ümumiyyətlə, çox uzun müddətdir ki, danışmıram. Səhnədən də xeyli kənara çəkilmişəm. Bunu sənətdən çəkilmək kimi anlamasın heç kəs. Mən bundan sonra ölsəm də, xeyli müddət sənətdən çəkilməyəcəyəm. İndiyə qədər yaratdıqlarım məni hələ uzun müddət sənətdə saxlamağa bəs edir. Sadəcə, antrakt üçün səhnədən enmişəm və on ildə bir fasilənin lazım olduğunu düşünürəm. Tamaşanın növbəti hissəsi başlayacaq və tezliklə səhnəyə dönəcəyəm. Hələ cavablandırmaq istədiyim çox sual var. Diqqətiniz və söhbətiniz üçün sizə minnətdaram! 

 

-Təklifimizi qəbul etdiyiniz üçün bir daha təşəkkür edir və uğurlar arzu edirəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.10.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

 

 

 

44-CÜ DƏRC

 

 

10-CU PROSES.

QAREGİN NJDE

 

 

İnsan həyatı necə müxtəlifdir. Əksəriyyət xoş işlərlə, qurub-yaratmaqla tarixdə qalır. Amma bəziləri də cinayətlə, baş kəsməklə, qan tökməklə adlarını tarixə yazdırırlar. Cəlladların, killerlərin, diktatorların, manyak qatillərin adlarını tarixin qatlarına qara hərflərlə yazdırması, hər dəfə o qatlar açıldıqca lənətlənmələrini zəruri edir, bu təbiidir. Amma nə yazıq ki, bəzən belələri bir xalqın qəhrəmanına çevrilir, onlara abidələr qoyulur, adlarına küçə-prospekt salınır. Canini qəhrəman edən xalq, əslində, özü də bir cinayət edir, zamanla belə cinayətlər mütləq öz qiymətlərini alırlar. 

Bu səhər şərtləşiblərmiş kimi hakimlərin üçü də Divana vaxtından tez gəlmişdi, fransız kruassanı ilə kofe işərək söhbətləşdilər, dərdləşdilər, prosesi təhlil etdilər. Hazırda prosesin kulminasiyası idi. 17 cinayətkarın ən qatılarının mühakiməsi dalbadal məhz prosesin ortasına düşürdü: Andronik, Hamazasp və Njde. İkisinin prosesi artıq bitmişdi, Böyük Divan onlara layiqli cəzalarını vermişdi. Bu günsə Njdeyə Divan qurulurdu. Ermənilərin əslində ən çox anılan, ən çox sevilən, ən böyük milli qəhrəmanları da məhz bu şəxs idi. Hətta proses öncəsi Böyük Divanın xahişi ilə Əsas dünyada ermənilər arasında “Ən sevimli milli qəhrəmanınız kimdir” mövzulu sorğu keçirilmiş, nəticə Njde üçün feyerik qələbəni şərtləndirmişdir. Respondentlərin 78 faizi məhz bu idollaşdırılmaqda olan qəhrəmanın adını çəkmişdir.

Hakimlər prosesqabağı ümidli olduqlarını söylədilər ki, bu prosesi də yüksək səviyyədə, insidentsiz keçirə biləcək, bitəndən sonra da dərindən nəfəs almağı Yaradan onlara çox görməyəcək.

-Qalxın, Divan gəlir!

Kulisdən gələn səsin növbəti elanla davamı eşidilincə (“Bu gün Divanı qurulacaq şəxs erməni nasist ideologiyasının banisi, faşist Almaniyasına xidmət göstərmiş Qaregin Njde kimi tanınan Qaregin Yeqişeviç Ter-Arutyunyandır”) səhnədəki növbəti portretin örpəyi açıldı, iri tüklü papaqlı, qara şəvə bığlı, iri gözləri bərəlmiş, əli silahlı, yaxası patrondaşlı bir şəxs durdu  hamının gözü qabağında, amma mühafizəçilər onun özünü zala gətirəndə onu əvvəldən tanımayanlar dərhal anladılar ki, bu şəkil təqsirləndirilənin gənclik çağının şəkliymiş, indisə onun saçları çallaşmışdı. Zil qara kostyumdaydı, altından boğazlı cemper geyinmişdi. Və onu tanımayanlar onu da anladılar ki, hardasa 50-60 yaş verə biləcəkləri bu şəxs Axirət dünyasının sakini olmalıydı, çünki sağ qalsaydı 80 il əvvəl façistlərə xidmət etmişdisə, demək, ən azı yüz-filan yaşı olmalıydı.

Yaşlı Hakim Njdeni çox əsəbi qarşıladı, amma Baş Hakim xeyli təmkinli görünürdü.

-Hə, Qaregin Njde, axır ki, sənin də zamanın yetişdi!

Bu sözlər isə Baş ekspertdən gəldi. O, dərhal da bu müdaxiləsinin səbəblərini izah elədi:

-1943-cü ildə mənim babam, nənəm, atam, iki əmim və bir bibimi Pozdnan şəhərindən esesçilər düz Osventsimə - ölüm düşərgəsinə apardılar. Orada onların hamısı krimatoriyada yandırıldı. Onların tək bir günahı var idi, onlar yəhudi idilər. Yalnız təsadüf nəticəsində atam ordan sağ çıxdı, mən dünyaya gələndən atamın dilindən bax bu Qaregin Njdenin, Dronun, erməni polisaylarının lənətlənməsini eşitmişəm. Bunlar Polşadakı yəhudilərin siyahısını tutub bir-bir hamısını façıstlərin əllərinə verirdilər. 2-ci dünya müharibəsində milyonlarla insanın məhv olmasının baiskarı kimi bu iki cəlladın adı əbədi tarixə düşübdür.

Dərhal ürəyi sözlə dolu olan yaşlı hakim də dilləndi:

-Njdenin cinayətləri tək bir hadisə ilə sərhədlənmir. Bir baxın, bu insan – hərçənd ona insan deməyə mənim dilim də gəlmir, əsrlər boyu nə qədər tarixi dönəmlərin, sistemlərin, hadisələrin cəllad qismində iştirakçısı olub. 19-cu əsrin sonları, 20-ci əsrin əvvəlləri Osmanlı inperiyasına qarşı erməni qiyamları, sonra 20-ci əsrin əvvəllərində Bolqarıstan ordusunun tərkibində türklərlə müharibə, sonra 1-ci dünya müharibəsində çar ordusunun tərkibində türklərlə müharibə, dinc türk əhalisinin qətliamı, sonra erməni ordusunun komandanı qismində rus bolşeviklərlə müharibə, erməni kommunistlərinin məhvi, ardınca dinc azərbaycanlı əhalinin qətliamı, sonra Bolqarıstanda, ardınca Amerikada nasist təşkilat yaradaraq erməni gənclərini millətçiliklə zəhərləməsi, sonra 2-ci dünya müharibəsində faşizmə xidmət, müttəfiqlərin ordusuna yetirdiyi ziyanlar, yəhudi soyqırımına verdiyi töhfələr... Məncə, tarixdə belə bir qanlı karyera qurmuş ikinci şəxs olmayıb.

Baş Hakim bütün bu çıxışları dinlədikdən sonra öz tanıtım nitqini saxlamalı oldu, amma hər halda Njdeyə belə bir sual verdi:

-Qaregin Njde, siz özünüzü kim sayırsınız?

Njde dərhal cavab verdi, dedi, mənim özümü kim saymağımdan asılı olmayaraq erməni xalqı məni özünün peyğəmbəri sayır.

Tamaşaçıların etiraz səsləri ərşə qalxdı, Baş Hakim təəccüblə yanında əyləşmiş yaşlı hakimə baxdı, sanki “bu nə çərənləyir” demək istəyirdi, amma yaşlı hakim pıçıldadı ki, həqiqətən millətçilərin əlində oyuncaq olmuş zavallı erməni xalqı bu şəxsi peyğəmbər sayır, ona mavzoley ucaldıb ziyarətinə gedir.

Söz diktor mətninə verildi, müttəhim auditoriyaya təqdim olunmalıydı, bu yerdə gənc hakim də debatlara qoşuldu, söz alıb Ermənistanda hazırkı durumda Njde nasizminin çiçəklənməsinə toxundu.

-Möhtərəm Divan əhli, məhtərəm tamaşaçılar. Ermənistanın bundan öncəki rəhbəri Serj Sarkisyan Almaniyaya – baş nazir xanım Markellə görüşə yollananda faşizmə xidmət etmiş ermənilər barədə, Vermaxtın erməni legionu və onun liderləri barədə ağızdolusu danışıb onlara rəğbət bildirməsi ilə dünyanın tərəqqipərvər əhalisində qəzəb oyatmişdi, xüsusən faşizmdən ən çox əziyyət çəkən yəhudi və rus xalqı bu addımı pisləmişdi. Ermənistanın hazırkı baş naziri Nikol Paşinyan isə bu yaxınlarda babasının faşistlərə xidmət etməsi ilə qürur duyduğunu bildirdi. O, Qaregin Njde, general Dro kimi milliyyətcə erməni olan faşistlərə və onların əlaltılarına aşkar rəğbət bəsləməsi ilə tanınmaqdadır. İstisna etmək olmaz ki, Paşinyanın ailəsində, eləcə də digər erməni ailələrində nasizm ideyaları hələ də təbliğ olunur. Faktlar onu göstərir ki, Vermaxtın erməni legionunun fəaliyyətinə Ermənistanın əvvəlki və indiki hakimiyyətləri tərəfindən bəraət qazandırılır. Paşinyan özü Qaregin Njdenin Ermənistanın baş qəhrəmanı olduğunu bəyan edib. Xatırlatmaq lazımdır ki, erməni legionu Vermaxtın tərkibində erməni xalqının nümayəndələrindən ibarət işğalçı dəstə idi. Qondarma “Böyük Ermənistan” xülyaları burada da öz işini  görmüşdü, belə ki, bu dəstənin hərbi məqsədi qondarma “Böyük Ermənistan”ın yaradılması idi. Sovet dövründə erməni legionunun tarixi - erməni xalqının rüsvayçılıq tarixi idi, kitablar, digər mənbələr ustalıqla bu tarixi geniş ictimaiyyətdən gizlətməyə çalışırdı. Amma müstəqillik dönəmində ermənilər bu tarixi öz şərəf tarixlərinə çevirdilər, milyonlarla insanın qətlinə fərman vermiş Hitler faşizminə xidmət göstərməklərini qəhrəmanlıq hesab etdilər. Hətta Sarksyan rejimi Yerevanın paytaxtında Qaregin Njdeyə abidə də ucaltdı. Erməni ictimaiyyəti hazırda ad günündə bu faşist cəlladının abidəsini ziyarət edib, ona təzim edərək önünə tər çiçəklər qoymaqla 2-ci dünya müharibəsində həlak olan on milyonlarla insanın ruhunu təhqir edirlər. Ən dəhşətlisi isə Njdeyə mavzoley tikilməsi, mavzoleyin ziyarət yerinə çevrilməsidir.

 Baş Hakim gənc hakimə minnətdarlıq bildirib diktor mətnini gözlədiklərini bildirdi, iki diktor səhnəyə çıxıb növbəli şəkildə mətn oxumağa başladılar.

Birinci diktor:

-Qaregin Yeqişeviç Ter-Arutyunyan bütün mənbələrdə Qaregin Njde kimi tanınır. Erməni milli ideologiyası olan tsexakronizmin banisidir. Erməni millətçiləri onu xalqın qəhrəman övladı, ən görkəmli şəxsiyyəti adlandırırlar, halbuki tərəqqipərvər ermənilər onu faşızmə xidmətinə görə lənətləyirlər. Njde 1886 -cı ildə Çar Rusiyasının İrəvan quberniyasının Naxçıvan uyezdinin Kuznut kəndində, ruhani ailəsində dünyaya gəlib, Naxşıvanın rus məktəbində ilk təhsilini alıb, sonra Tiflis gimnaziyasında təhsilini davam etdirib. 1902-ci ildə Peterburq universitetinin hüquq fakültəsinə daxil olub, amma təhsilini bitirə bilməyib, inqilabçılarla əlaqəsinə görə universitetdən qovulub. Belədə, o gedib Daşnaksütun partiyasına üzv olub.

1906-cı ildə Njde Bolqarıstana gedib, daşnakların Rostom Zoryanın başçılığı altında gizli fəaliyyət göstərən hərbi məktəbində təhsil almağa başlayıb. Burada 400 erməni və bolqar hərbi təlim alıb Türkiyə imperiyası ərazisindəki Şərqi Ermənistan və Makedoniya bölgələrinə qiyam eləməkçün göndərilmişdi.

Mətn ikinci diktora keçdi:

-Njde məktəbi bitirib Qafqaza qayıtdı, Murad Sebastatsinin dəstəsinə qoşuldu, ümumerməni cəbhəsinə üzv oldu. 1909-cu ildə çar hakimiyyəti terror fəaliyyətinə görə 163 daşnakı, o cümlədən də Njdeni  həbs etdi, 1912-ci ilədək o, Culfa, Naxçıvan, Novoçerkassk və Peterburq həbsxanalarında yatdı. Həbsdən azad olunan kimi Bolqarıstana keçdi. Orada o, əlinə tüfəng alıb, belinə patrondaşı bağlayıb, başına iri tüklü papaq qoyub, eşmə bığ saxlayaraq 1-ci Balkan müharibəsində bolqarların tərəfində türklərə qarşı vuruşmağa başladı. Həmin dönəmdə o, Androniklə birgə yüzlərlə könüllü ermənini bolqar ordusuna gətirmişdi.

1912-ci ildə Njde ikinci erməni rotasının komandanı təyin olundu. Belomoryedə Yavər paşanın komandanlıq etdiyi türk ordusu ilə döyüşdə şücaətinə görə ona Bolqarıstanın və Yunanıstanın ordenləri, habelə Balkan xalqlarının qəhrəmanı adı verildi.

1913-cü ildə o, yaralandı. Həmin dönəmdə ruslar Njdeyə diqqət göstərirdilər, hətta sonradan Rusiya tarixində əhəmiyyətli yer tutacaq Lev Trotski müxbir qismində Njdedən “Kiyevskiy mısl” qəzeti üçün müsahibə də almış, onu alqışlamışdı.

Mətn yenidən bir diktordan ikinciyə keçəndə yaranan pauzadan istifadə edərək Baş Hakim üzünü ekspertlərə tutub bir sual ünvanladı:

- Qaregin Yeqişeviç Ter-Arutyunyan – bu bəllidir. Bəs niyə Njde? Bu sözün ermənicədən tərcüməsi nədir?

Baş ekspert sualı dərhal cavablandırdı:

-Njde – erməni dilindən “qəribə adam” kimi tərcümə olunur. Bu şəxsin doğrudan da heç bir hərəkətinə öncədən proqnoz vermək mümkün deyildi. Amma mən, daha çox bunu onun qəribəliyi ilə yox, şizofrenikliyi ilə izah edərdim.

Proses başlayandan Baş eksperti qanlı-qanlı süzən Njde bu dəfə ona söz atmaqdan özünü saxlaya bilmədi:

-Gərək o vaxt sənin atanı da cəhənnəmə vasil edərdilər ki, yerində sənin kimi bir nadan qalmayardı.

Tamaşaçılar onun replikasını etiraz və qəzəb səsləri ilə qarşıladılar, Baş Hakim sakitlik yaradıb diktorlardan mətnin oxunmasını davam etmələrini xahiş etdi.

 

(Davamı var)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.10.2023)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Poetik Qiraət rubrikasında istedadlı gənc şair, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Gənclər sektorunun müdiri Fərid Hüseynin şeirləri həftəsidir. İlk olaraq “Bitməz gün” şeiri təqdim olunur.

 

 

 

 

 

 

 

BİTMƏZ GÜN

 

 

 

Atama ithaf edirəm...

 

 

 

Səhər

 

 

 

Sübhdü – sənin yoxluğunun səhər çağıdı:

 

hələ tənbəl-tənbəl oyanırıq sənsizlikdən,

 

gözlərimizi ovuruq yoxluğunun əlləriylə,

 

sönmüş müharibənin tüstüsü çəkilməyib ölkədən.

 

Sübhdü – sənin yoxluğunun səhər çağıdı:

 

Yatağına – anamın yanına su kimi dolmuşam,

 

o isə gələcəyimizi düşünə-düşünə alnımdakı ahdan öpür.

 

Dostlarının etibarını qayğılarımızla ölçürük,

 

hələ bizi sənə oxşadan adamların sayı çoxdu,

 

anamın əlindən tutub gələcəyə keçirik.

 

Sübhdü – sənin yoxluğunun səhər çağıdı:

 

arzularımızı mumyalamışıq,

 

ümidlərimizi soyuducu könlümüzdə dondurmuşuq.

 

Hələ hər kəsin yaddaşı yerindədi –

 

hamı səni olduğun kimi xatırlayır.

 

Özümdən böyük qablarla su daşıyıram,

 

bədənimin bütün xəritəsindən tər axır.

 

Sübhdü – sənin yoxluğunun səhər çağıdı:

 

Hələ kasıblıq təcrübəsi qazanıram –

 

qarpızı kəsdirib alıram,

 

qələmi yoxlayıb alıram,

 

kaseti oxudub alıram.

 

Qurban bayramlarında ətlə,

 

Novruzda sovqatla ürəyimiz açılır,

 

özgə evlərindən toplanır sevincimiz

 

və mən hələ Allahı əliaçıqlığından tanıyıram.

 

Sübhdü – sənin yoxluğunun səhər çağıdı:

 

Nənəmin dilindən ümid damcılayır könlümə:

 

sonra damlalar toplanıb olur hikmətli bir dərya:

 

“Allah kimi darda qoyub ki, bizi də darda qoya?!”

 

Sübhdü – sənin yoxluğunun uşaq çağıdı:

 

imperiya günəşi təzəcə sönüb ölkəmdə,

 

azadlıq lampasının başına yığışmışıq,

 

üz-gözümüz kasıblıq hisindən qapqara,

 

əlimiz nöyütlü,

 

yaş odundu xəyallarımız –

 

könül sobamızda asta-asta yanır,

 

amma sümüyümüz qızmır ki, qızmır.

 

Sübhdü – sənin yoxluğunun uşaq çağıdı:

 

Hələ ehtiyacdan bir hovur gizlənmək üçün

 

əldamındakı dəmir-dümürünü,

 

ov alətlərini satmamışıq,

 

hələ torpağın üzü soyumayıb,

 

hələ göz yaşımız sinəmizi yandırır,

 

nə vaxt ağlasam, anam məni qucağına alır –

 

Allaha sarı qaldırır...

 

 

 

Günorta

 

 

 

Günortadı – sənin yoxluğunun qızmar vaxtıdı:

 

artıq haqqında çoxdankı, adam kimi danışırıq,

 

yaşaya bilmədiyin günləri bir-birimizə paylayırıq –

 

hər övladına neçə arzu, neçə ümid düşür,

 

anam xörəklər kimi ömrünü də ədalətlə bölüşür...

 

Günortadı – sənin yoxluğunun oğlan çağıdı:

 

anam təmizkar bir gəlinidi payızın,

 

sübhdən süpürür sənli günlərin xəzəllərini,

 

o, bir yandan yığır, ömür bir yandan tökür,

 

sevincin qanı qaçıb üzümüzdə, ata.

 

Xoşbəxt şəkillərimizə qayğılar çökür...

 

Günortadı – sənin yoxluğunun qızmar vaxtıdı:

 

sevincimiz idman sevincləritək tez ötür.

 

Allah bizi çiyinlərimizdən çəkib böyüdür.

 

Günortadı – sənin yoxluğunun qızmar vaxtıdı:

 

mən “rəhmətliyin oğlu”, bacım “rəhmətliyin qızı”dı,

 

nənəmsə qocaman bir rəngsazdır –

 

könlümüzü ümidlərlə boyayır.

 

Günortadı – sənin yoxluğunun oğlan çağıdı:

 

anam bir almadı ki, bir üzü qız, bir üzü gəlin,

 

soyuq günlərdə dolmuş buludları qovur göylərdən

 

haqqın dərgahına uzanan yorğun əlləri.

 

 

 

Axşam

 

 

 

Axşamdı – sənin yoxluğunun zülmət çağıdı:

 

anam bir zəhmət heykəlidi qayğı şəhərimizdə,

 

həyat bir xəstədir ki, çətinliklərimizlə ağırlaşır halı,

 

qayğılarımızla birgə böyüyür anamın xəyalları.

 

Anam həm də bir xəyal körpəsidir:

 

bizimlə gələcəyə “iməkləyir”, sabaha yüyürür...

 

Hər müşkülümüz bir əcəl məqamıdır,

 

ehtiyaclar “əzrail” kimi əliboş geri dönmür.

 

Axşamdı – sənin yoxluğunun zülmət çağıdı:

 

çoxdan əzbərləmişəm kişi işləri görən anamın kölgəsini,

 

buxar istisiylə qarsıyıb üzümü həyatın nəfəsi.

 

Axşamdı – sənin yoxluğunun zülmət çağıdı:

 

Bir xəstəxana qapısında,

 

zindan divarları arasında,

 

bir məhkəmə salonunda

 

dayanıb baxdım uzaqlardakı məzarına.

 

çarəsizlik əllərimi cibimə saldı,

 

çiyinlərimi çəkdi,

 

İkimiz bir adam olduq onda – kölgən kölgəmə bələndi.

 

Axşamdı – sənin yoxluğunun ahıl vaxtıdı:

 

fotoalbomuna baxıram,

 

əsgərsən, nişanlısan, evlisən,

 

zəhmətə öyrəşmiş ömrümün alın tərisən.

 

Axşamdı – sənin yoxluğunun ahıl vaxtıdı:

 

qayğıların dumanından göz-gözü görmür,

 

təkliyimin qoxusunu çəkirəm canıma,

 

ata, sənsizlik dolub divar saatıma,

 

ömür saatıma,

 

qol saatıma.

 

Axşamdı – sənin yoxluğunun zülmət vaxtıdı:

 

həyat bizim üzümüzə qayğı cığırları,

 

sənin məzarına şaxta çatları salıb,

 

şükür, əllərimiz çörəyə çatıb

 

və daha anamın ovcundakı zəhmət qırışları

 

“Allah” sözünün altında qalıb.

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 

(23.10.2023)

 

 

 

 

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu günə olan əlamətdar hadisələri diqqətinizə çatdırırıq.

23 oktyabr. Hər şeyin yaxşılığa dəyişilməsi günü

Make a Difference Day. Xəyallarla, illüziyalarla yaşayan insan üçün bundan gözəl günmü ola bilər? Problemlərin, ağrı və acıların içində bir ömür sürürsən, bir gecə də yatıb ayılanda görürsən ki, hər şey yaxşılığa doğru dəyişib, sənin heç bir əvvəlki qayğın qalmayıb, varlı-hallı, şad-xürrəm ailənlə xoşbəxt yaşayırsan, üstəlik, təmsil etdiyin xalq da tüm olaraq xoşbəxtdir, tiranlar daha yel olub da onun yanından ötə bilmir.

Əziz oxucularım, bu gün səmimi qəlbdən hər şeyin yaxşılığa dəyişilməsinə ehtiyacı olan hər birinizə günün öz adını doğrultmasını arzulayıram. Amma məsəl də var, “səndən hərəkət, məndən bərəkət”. Yaxşılığın özbaşına gələcəyinə çox da bel bağlamayın, bunun üçün mütləq çaba göstərin. Allah hər birinizi arzularınıza çatdırsın.

 

23 oktyabr. Mole, tok-şou təşkilatçısı və iPod günü

Mole gününü kimyaçılar qeyd edirlər, mol adlı hissəciyin şəninə qeyd olunur bu gün. Tok-şou müasir televiziyaların proqram setkalarını dolduran bir proqramdır, tok-şouları təşkil edənlər publikaya ən aktual mövzuları transfer edirlər. iPod-u isə tanımayana lənət. Uşaqlarımızı əlimizdən alan, onların gözlərini ziyadan salan, onları dərsdən, ünsiyyətdən kənarlaşdıran bir kabusdur iPod (Apple şirkəti məni məhkəməyə verməsə yaxşıdır). Bu gün - ilk cihazın satışa çıxması şərəfinə qeyd edilir.

 

23 oktyabr. Qar bəbiri, kremli piroq və “Barama”

Beynəlxalq qar bəbiri günü. Macarıstanda Respublika günü. Rusiyada reklam işçiləri günü. Braziliyada aviator günü. Liviyada azadlıq günü. Makedoniyada inqilab günü. ABŞ-da kremli piroq günü. BMT Baş Assambleyasının 1946-cı ilə təsadüf edən ilk iclası günü.

Bir də görürsən, oxucularımdan biri şikayətlənir ki, niyə, tutalım, kosmonavtlarımızdan heç nə yazmırsız. Təbii ki, belədə cavabımız sadə olur, deyirik, rəhmətliyin oğlu, bizdə kosmonavt nə gəzir. Amma elə ki, deyirlər, niyə meyxanaçılarımızdan heç nə yazmırsız, onda adamın deməyə sözü qalmır.  Demək, bu gün tanınmış Azərbaycan meyxanaçısı, müğənni, yazar, bəstəkar və aktyor Aqşin Fatehin doğum günüdür. O, 1978-ci ilin bu günündə Tiflisdə dünyaya göz açıb. Aqşin bir ara “Kurtlar vadisin”ndən təsirlənib, həvəslənib mafiyadan bəhs edən teleserial da çəkmişdi. “Barama” adlanırdı həmin serial. Onun filmində əlində avtomat qaqaşlar Bakı küçələrində atışırdılar. Təbii ki, Aqşin Fatehə izah olundu ki, bizdə belə şeylər keçmir, o da ala-yarımçıq finalı çəkib “Brama”ya əlvida dedizdirdi.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.10.2023)