“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Züleyxa Nadirin şair Əkbər Qoşalı ilə müsahibəsini diqqətinizə çatdırır.

 

50 yaş ömür  payızının başlanğıcıdır. İlk orta yaş addımının atıldığı, yorğunluğun, usanmağın, tərləmə və istibasmaların, oturduğun yerdə mürgüləmələrin, amma yatağa girərkən yuxuların qaçdığının başlanğıc nöqtəsidir 50. 50 çox önəmli və sərt bir küncdü, döngədi, təyyarənin üfiqi istiqamətdə hərəkətidi. 50 yaş kədərdi, sevincdi, hissiyyatdı, duyğudu, möcüzədi, lirikadı, hikmətdi, mistikadı. 50 ömrün  naxışı, keçmişin xatirəsi,  bu günün nuru,  sabahın  işığıdı...

Əgər ömrü bir kölgəyə bənzətsək, 50 onun cizgiləri, kölgənin xəttidir. 50 kölgə xəttini keçməyin təbii yolunu tapmaq uğrunda savaşaraq məğlub olmaqdır. O xəttdən çıxmaq kölgəni tutmağa bərabərdir. Nə xəttdən çıxa bilərsən, nə də kölgəni tuta bilərsən. Mümkün deyil. 50 yaş nəyisə  hiss etmək, qavramaq, duymaqdır...

Hər yaş önəmlidi, amma 50 çox mühümdü,  öz fərqliliyi var. 50  bəziləri üçün qaçmaq, nəfəs-nəfəsə gəlməkdir, bəziləri üçünsə yerində saymaqdır . 50  nəyinsə ovuclarının  içindən düşüb itməsinə anlayaraq  əsəbləşmək, qəzəblənmək, üzülmək, bir  az da qorxmaqdır. 50 həyəcandır, ayaqlarını yerdən kəsib uçmaqdır,  kölgənin xəttini aşmaqdır bəzən. İşinə, çevrənə, keçmişinə, özünə qəzəblənməkdir  50...

50 yaşlanmamağa, və ya yaşlanmaqdan qorxmağa deyil, formada qalmağa üstünlük verən, onu əldə etməyə çalışan,  rahatlığa, keyfə köklənən bir yaşdır. 50 xoşbəxt bir yaşlı olmağa cəhd etməkdir. 50 ömrün yarısı sayılan bir zaman kəsiyinin döyünən ürəyidir...

Bütün bu parametrlərin daşıyıcısı nasir, publisist, şair  Əkbər Qoşalının 50 illik yubileyində  iştirak edə bilməmişdim və bundan dolayı özümü suçlu sayırdım. Mən də  bir az düşünüb-daşındım, belə qərara gəldim ki,  "günahımı yumaq" üçün eloğlumla söhbət edib müsahibə hazırlayım.  O da sağ olsun  razılaşdı və standartdan kənar, ordan-burdan, pərakəndə, ütüsüz, sığalsız verdiyim  50 suala çox gözəl, çox rahat, çox düzümlü cavablar verdi...

"Mən Allahın adaşıyam" deyən Əkbər bəyin 50 suala verdiyi 50  cavabdan ibarət müsahibəni onu sevənlərə, onu bəyənib qəbul edənlərə təqim edirəm...

 

- Əkbər Qoşalı kimdi?

 

- Yazdıqları ilə yalnız özünü deyil, yaddaş qatlarını formalaşdıran etno hadisələri də ifadə edən (ən azı buna çalışan) yazar. Əgər yalnız bir cümləlik ifadə uyğun görülsə və o ifadədə yazarlıq varsa, deməli, cavab verənin kimliyi ilk növbədə bu əməli çalışma sahəsində təcalla edir. Zatən yazar kimliyi insanın digər özəlliklərini, xarakterini "ələ verir", tanıdır...

 

-"Əkbər"  sözü adətən Allahla qoşa çəkilir: Allahu Əkbər. Yəni ki, Allah vəsfə gələcək hər şeydən böyükdür, ucadır, uludur. Adınızda daşıdığınız  bu böyüklük  taleyinizə də hopubmu?

 

- Bu sualın cavabı ciddi məsuliyyət tələb edir. Mən dindar deyiləm, amma Tanrısız da deyiləm, təbii. Olsun ki, mənsub sayıldığım dinin rituallarını gərəyincə yerinə yetirmirəm, bununla belə, mənsub olduğum ulusun İslamöncəsindən bəri daşıdığı dəyərlərə biganə deyiləm. Həm də işin içinə aramaq, axtarmaq, öyrənmək və öyrətmək sevdası daxildir...

İllər öncə yazmışdım:

Nə kafirəm, nə də pirəm,

Nə ikiyəm, nə də birəm;

Mən Allahın adaşıyam,

Mən Ona yoldaş deyiləm...

 

-Hər kəsin bir missiyası var. Özünüzü hansı missiyanın sahibi sayırsınız və o missiyanı yerinə yetirmisinizmi?

 

- Özümü ideyalı ədəbiyyatın nümayəndəsi sayıram, bunu yalnız özüm deyil, bir çox dəyərli aydınımız da belə yaraşdırır, belə görür. Deməli, bu sayğınlığın, yaraşdırmanın haqqını vermə əzmindən, iradəsindən farağat etməməliyəm...

 

-Nə zamansa "axxx... ürəyimi boşaltdım" demisinizmi?

 

- Olub, əlbəttə, olub.  Kinli insan deyiləm, lakin sayğısızlara  da həmişəlik dözüm lüksüm yoxdur. Sualın ikinci yozumu ürəyini, ürək dərdini açmağa kiminsə olması ilə bağlıdır. Rəhmətlik  Qabil deyirdi ki,  "Gedən yerim olaydı"... Ürək daşıdıqlarından deşilmə həddinə çatıbsa, həmdərdin, anlayanın, dərdləşib yüngülləşəcəyin və uğurlaşa biləcəyin olmadısa, batdın...

 

-Şairin ilhamı ruh aləmindən qidalanır, yoxsa  SÖZ dünyasından?

 

-Bunlar təzadlı və ya diametral ayrı kateqoriyalar deyil. Məncə, SÖZ Dünyası məhz Ruh aləminə bağlıdır. Yoxsa sözün nə dadı-duzu, nə dərinlik və üfüqü olardı?..

 

- Şairlik qəhrəmanlıqdı, yoxsa ruhun harayıdı?

 

- Nə həmişə qəhrəmanlıq, nə həmişə haray deyil... Bəs (iraq olsun) yenilginin kədərini, sevdalı pıçıltıları kim yazar, kim poetikləşdirərdi?..

 

- Ürəyinizə ağırlıq gətirən nə olur ki, onu yalnız özünüzə etibar edirsiniz?

 

-Onsuz olarmı?.. Hər insanın könlündə saxladıqları vardır... Könül ağıl deyil, o birbaşqa yaddaşdır, bir ayrı hadisədir. Bəlkə son nəfəsdə, bəlkə, daha öncələr rəmzlərlə, ya bir başqa deyilişlə, şəkillənmə ilə qismən ifadə olunar. Bəlkə elə bir an yetişər könlündəki səni yola çıxarar, bir çoxunun səndən gözləmədiyi addımlara sövq edər... O nəsnə ki ağırlıqdı, qoy o, başqasına yük olmasın - mənim ağırlığım elə bir ürəklikdir... Ovqatın belə diqtə etdiyi hallar olur...

 

-SÖZün müqəddəsliyini qəbul edirsinizmi?

 

-Hər nəsnədən öncə SÖZ vardı deyiblər. Bəlkə, hər nəsnədən sonraya qalmağı bacaranları da SÖZ yaşadacaq. SÖZün kamil qəzəlini yüzillər öncə Füzuli yazıb, SÖZün hallarını yenə yüz illər öncələrdə Şah babamız Xətai vəsf edib... Onlardan öncə, onlardan sonra SÖZü ÖZ bilib yazanlar olub, daha da olacaq, yəqin. SÖZ necə deyərlər, xarakter misalidir, tale kimidir... SÖZ haqqında bütün bu deyilənlərdən sonra, "SÖZ müqəddəsdir" deməliyiksə, dərin məhəbbətlə deyək. Əgər müqəddəs olduğunu qəbul ediriksə, onda məsuliyyət ən yüksək həddə çatar. Belə olunca da, bəlkə SÖZdən qorxmaq, SÖZdən çəkinmək, yaxud az danışıb, çox iş görmək  kimi formullar, yanaşmalar öncüllük qazanar. Elə deyilmi? Bax, bu məqam yetişincə, SÖZümüz çağdaş anlamda ədəbiyyat olmaz, ruhaniyyat olar, bəlkə...

 

-Deyirlər ki, sizin kənddə qızıl çıxarılır. Yəqin siz də bu səbəbdən qızıl kimi oğlansınız (bir təbəssüm işarəsi)...

- Etiraz etməyim, istərsinizz (təbəssüm işarəsi)...

-Şəxsi sirriniz olmamış olmaz. Olubmu ki, onu sirr olmaqdan çıxarıb kiminləsə paylaşasınız?

 

- Hər sirrin öz zamanı, hər zamanın öz sirri var. Əgər bir insanın saxladığı, vaqif olduğu sirr İlahi, yaxud elmi, dövləti sirr kateqoriyasında deyilsə, onu çox da qloballaşdırmamağı daha yaraşıqlı buluram. Yəni mənim sirrim mənim üçündür. Bəlkə yüzminlər üçün onun heç bir önəmi yoxdu. Bununla belə, insanın sirri olmasa, insanlıq kəm qalmış olardı...

 

-Bu dünyanın açılmayan sirrləri var.  O sirlərdən hansınısa açmaq gücünü özünüzdə hiss edən vaxtınız olubmu?

 

- İddialı çıxar. Bəlkə, belə ovqat, belə hallar olur bəzən. Məncə, bu yalnız elm adamlarına deyil, bir çox yaradıcı insana da agah ola bilir. Anadoluda bir yaxşı söz var: "Aklın yolu birdir". Sirrə vaqif olmaq yalnız duyğu hadisəsi deyil, burada duyğu ilə ağıl, könüllə beyin, necə deyərlər, "vəhdəti-vücud" halında olmalıdır. Bu, yəqin ruh dərəcələndirməsi, ruhi əyardır.

Dünya qalsın dünyalığında, bizim öz dünyamızdan bir olmuş - doğrulmuş hadisəni deyim: mən 44 günlük müharibə başlamamışdan həftələr öncə "Ermənistanın Təslim Aktı"nın layihəsini hazırlamış, orada, imzalanma ili olaraq 2020-ci ili, məkan olaraq, Şuşanı göstərmişdim. Dövri mətbuatda yayınlanıb o yazı və o vaxt məni az qala sadəlöhvlükdə suçlayan, nə bilim anrı-bəri danışanlar, inanmayanlar həmin ilin oktyabrından ciddi fikir dəyişimlərinə getdi. Niqti, sözü diametral dəyişənlər gördüm və çox qəribə hisslər keçirdim... Bilirsiz, mənim təsbitlərim, bulqularım öncəgörmə deyildi, falçılıq deyildi - öz xalqına, mədəni irsinə, dövlətinə, dövlətçiliyinə inanırsansa, "haqqın incəlsə də, üzülməyəcəyinə" əminsənsə və müvafiq hadisələri diqqətlə izləyib, təhlil edirsənsə, Tanrının lütfü ilə qələm adi qaydada yazmır. Artıq özün özünü aşmış, adiliklərdən, onun-bunun sırıdığı  "gerçəklik"lərdən sıyrılmış olursan. Bilməm, deyə bildimmi?

 

- Necə lazımdır dediniz... Sizcə, bu dünyanın dərk olunmağı insanın elminə bağlıdır, yoxsa hər şey Tanrının əlindədir?

 

- Tanrını unutmaq olmaz. Uğur varsa, Tanrının lütfü  illa təcalla etmişdir. Uğursuzluq isə olsun ki, bəndə hesab-kitabsızlığı, toxtaqsızlığından qaynaqlanır. Bir də hər uğursuzluqda bir uğur, hər uğurda iki uğur olduğuna inanıram. Uğur bir gəldimi, bir də gələcək; uğursuzluğa tab etməyinsə ən yaxşı yolu, orada sənin hələ qiymətləndirməyin bir uğurun olduğunu qəbul etməkdir. Dini təsəvvürlərdə də keçir bu mətləblər.

 

-İnsan olmaq üçün bir ömür  bəs edir, yoxsa bir gün, bir saat, bir an yetərlidir?

 

- "Həmişə insan qalmaq!" - bu haray, bu çağırış, yanılmıramsa, Çingiz Aytmatova məxsusdur.

Necə deyib şair?  "Qorxuram insanlıq ölə, insan yaşaya"... İnsanlığın təntənəsi ilmüdam görünməz, vacib bir an gələr Gün işığı kimi aydınladar çevrəni. İnsanlıq həmişə vardır, amma onun ifadəsi, təcalla və təntənəsi həmişə hər kəs üçün agah olmaya bilər.

 

-SÖZdən toxunmuş naxış şair ruhunun məhsuludur, yoxsa zəhmətin bəhrəsidir?

 

-Ədəbiyyatşünasların qəbul görmüş sözü - belə bir akademik fikir var: istedad zəhmətlə cilalanır, şəkil alır və inkişaf edir. Mən də belə bilirəm.

 

-Dahilərdən kimsə deyib, istedad öz taleyini əldə etmək qabiliyyətidir. Bu, doğrudanmı belədi?

 

- Bu söz orjinalda, bəlkə, bir qədər fərqlidir - istedad bir qabiliyyətdirmi? Bu, fəlsəfi yoruma möhtacdır. "Qabiliyyət"  sözünü daha çox bacarıq, işin öhdəsindən gələbilmə yetənəyi kimi alqıladığımızı düşünürəm. Tale istedadla, yaxud yalnız istedadla əldə edilə bilirmi? - Dartışmaya (mükaliməyə) açıq mövzudur. Sizin sualınızdakı cümlənin iqlimi elədir, sanki xoşbəxt taledən söz açılır. Keşkə də belə olsaydı...

 

-SÖZlə duelə çıxmaq, yoxsa SÖZlə oynamaq?  Hansına üstünlük verirsiniz?

 

- SÖZlə dərdləşmək, SÖZlə uğurlaşmaq. Üstünlük bunlarda olsun...

 

- "Nə mutlu türküm deyənə"! Türk düşmənlərinin ruhuna saplanan bu cümlənin  sevgi yükü nə qədərdi?

 

- Bu söz bildiyiniz kimi, bir tarixi dönəmin qapanıb, yeni dönəmin başladığı il(lər)də deyilib. Qazi Mustafa Kamal Paşa Atatürkün bu sözü, Osmanlının küllərindən doğan Türkiyə Cümhuriyyətinin quruculuğunda iştirak etmiş bütün xalqların birliyini - birgə xoşbəxtliyini və qürurunu ifadə edir. Yəni bitdiyi sanılan yerdən doğulan bir ölkədən, xalqdan söz edilir! Anadolular demiş, yeddi düvələ qarşı savaşmış, adıyaman "Sevr Müqaviləsi"ni yırtıb atmış xalq mutlu xalqdır, əlbəttə! Buradakı sevgi inamı, qəhrəmanlığı, haqqın təntənəsini şəkilləndirir!

 

-Dünya Gənc  Türk Yazarlar Birliyini qurmaq ehtiyacı həmin sevgidən doğdu, yoxsa başqa səbəbdən həvəsləndiniz?

 

- O boyda iş sırf həvəslə olası deyildi, təbii. Sevgi vardı, eşq vardı, amma inamsız o sevgi, eşq neynəyə bilərdi? 25 ildir meydanda olan, Türk dünyasının dörd tərəfində tanınan, güvənilən bir brendə çevrilmiş Birlik demək ki, həm də peşəkarlıq hadisəsidir.

 

- Publisist SÖZ kəsərlidir, yoxsa şair SÖZü?

 

- Vaxt olar şair sözü, vaxt da olar publisist sözü daha təsirli olar. Kəsərlilik mövzuya, o ifadə anındakı ovqata bağlı ola bilər. Daha universalı şair-publisist sözü olar, yəqin (təbəssüm işarəsi)...

 

-Türkçülüklə turançılıq arasında bir məsafə varmı? Varsa bu məsafəni aşmaq istəyən yolçu hardan başlamalıdır?

 

- Qavramlar önəmlidir, qavramlara yüklədiyimiz anlamlar isə daha önəmlidir. Türkçülük Turana - Türk birliyinə xidmət edir (yaxud etməlidir). Yoxsa, məhəlli türkçülüklə böyük ülkü peşində yürümək olmaz...

 

-Yolçu demiş... tale yolunuz sizi istədiyiniz səmtə apardımi? Yoxsa ömür yolunuzun  girintili-çıxıntılı dolanbaclarında istiqamətini dəyişdi?

 

-Biz nəslin orta məktəb illəri sovetlərdə keçdi. Ucqar dağ kəndindən qaynar şəhər ortamına gəldiyimizin ikinci ilində imperiya dağıldı, işlərin şəkli, fəlsəfəsi başqa səmtə yön aldı..

Gəl gör ki, dövlət müstəqilliyinin zövqü-səfasını dadmamış, kəndlərimizin, şəhərlərimizin işğalları, soydaşlarımızın didərgin düşməsi, keçmiş "müttəfiq respublika"nın - guya bizimtək beynəlmiləl olan, faşizmə birgə qalib gəldiyimiz Ermənistan özü faşizmin yeni təzahürü, təmsilçisi kimi qarşımıza çıxdı. Yeniyetmə vaxtı, gəncliyin ilk illərində belə kardinal dəyişimlər, alışmadığımız, hazırlaşmadığımız hallar az qala hər şeyə təsir etdi. Məsələn, mən Politexnik İnstitutunun babat öyrəncisi, ictimai fəalı kimi, yəqin Baltikyanı ölkələrdən birinə təyinat alacaqdım, mühəndis kimi çalışacaqdım... Bizim fakültənin gələnəyi belə olub, deyirdilər. Lakin bir də baxdıq, mühəndislik yalnız ədəbi, siyasi yazılarımızda özünü göstərir.  Baxmayaraq, ali təhsilimi fərqlənmə diplomu ilə bitirdim, iş elə gətirdi ki, bir gün də olsun mühəndis kimi çalışmadım.  Sonra ikinci ali təhsil aldım: Dövlət və bələdiyyə idarəetməsi istiqaməti üzrə... Gənclər, İdman Nazirliyi, Atatürk Mərkəzi, Milli Məclis... Və ictimai, yaradıcı fəaliyyət...Yazan belə yazıbmış, yəqin... "Mövlam nə yaparsa, doğru yapar".

 

-Sizin üçün zaman nədi?

 

- Ah, zaman, zaman... Zamanı yorumlamaqçün uzun bir zaman lazımdır. Uzun zaman, bizim zaman, bizim eradan öncə, bizdən sonra. Fağır zamanı necə bölüb-bölüşdürmüşük öz aləmimizdə. Biz bu ilə 2023-cü il deyirik, örnəyi, hicri təqvimini əsas alan ölkələr bir başqa təqvimdədi. Yaradıcılıqda zamana, məkana sığmayan, yaxud çərçivəsiz  anlayışlar meydan sulayır. Sulasın, təbii... Ustad ANAR demiş, qoy, ədəbiyyat öz estetik dəyərləri ilə inkişaf etsin. Elə ANARın "Macal"ını yada salsaq, yeri var. Zaman bir anlama şərtidir. Əgər "Zaman maşını", "Zamana yolçuluq", "Zamanı bitmiş" kimi anlayışlar nə zamansa yeni, yaxud praktik məzmun qazana bilsə, "zamanşünaslıq" yeni anlayışlar, qavramlar tələb edəcək. Zaman bir fəlsəfi araşdırma mövzusu olaraq daha "əllə tutulan" ola bilər, nəinki poeziya ilə, ədəbiyyatla... Qoy, ədəbiyyat zamanı ötsün, öz zamanını  yaratsın...

 

- Zamanı tutub saxlamaq istədiyiniz zaman olubmu?

 

- Əslində, Zamanı tutub saxlamaq özü mahiyyətcə fövqəltəbii hadisədir. Çünki zamanı tanımlayan məhz onun "geridönməzliyidir". Bütün zamanlarda fikirlərinə istinad edilən Aristotel deyirdi ki, bizi əhatə edən  təbiətdəki bəlirsiz hadisələr içərisində ən bəlirsiz olanı elə zamanın özüdür. Çünki heç kim bilmir zaman nədir və onu necə idarə etmək olar...

Amma biz yazar əhliyik. Hərdən zamanı tutub saxlamaq istəmişik. Hansı zamanı tutmaq istər insan? Xoş günlərini, ədalətin təntənəsinə tanıq olduğu saatları. Dövlət başçımız Şuşanın azad olunduğunu müjdələdiyi dəqiqələrin ötüb-keçməməsini istərdik, yəqin, elə deyilmi?.. Ancaq o böyük sevincin dalğa-dalğa yayılması, hüceyrələrimizədək nüfuz etməsi, bizi bizdən alması üçün o anın,  necə deyərlər, dondurulmaması lazımdı, təbii. Təbii, hər birimiz, "birdən başqaları eşitməz, bu böyük sevincə gec qalar, amandı" deyib, hayqırmaq, bağırmaq istədik. Həmən sosial mediaya cumub, paylaşım eləmədikmi?  Bax, tutub saxlamaq istədiyimiz zamanı məhz özümüz həmən bölüşmə ehtiyacı hiss etdik. Bir də iki könlün pıçıltı məqamı var - bitməlidir bitirəməzsən, getməlisən gedəməzsən. Elə bilərsən, zaman nəfəsini içinə çəkib durur... Bax, o, bir başqa hadisədir və onu özünlə belə bölüşmək istəməzsən. Yəni zaman var, zaman var...

 

-Deyirlər, zaman dəyişdikcə biz də dəyişirik. Bu dəyişim həyatınızda hansı dərəcədə baş verir?

 

- Dəyişim vardır, ancaq o zamanınmı dəyişməsidir, əcaba? Bəli, "zəmanə dəyişib, "zəmanə korlanıb", "bizim zamanlarda belə deyildi" deyilir, yazılır - eşitmişik, oxumuşuq. Lakin bu deyimlər, yazımlar,  sanki,  sözgəlişi, üslub gərəyi deyimlər, yazımlardır. Zaman zamanlığında, kainat kainatlığında və öz genişlənməsindədir... Gəlib gedən bizlərik...

 

-  Bu gəlimli-gedimli dünyada bu gün hansı arzularlarla yaşayırsınız?

 

-  Bugünkü arzularım içində ən möhtəşəmi tarixi Azərbaycan torpaqlarının uhulət və suhulətlə bir bayraq altında birləşməsidir: öncə Zəngəzur-Göyçə, sonra... sonrası çözülə-çözülə gələr inşallah!

 

-  Bu həyatda sizin üçün ilahiləşən və adiləşən nələrsə varmı?

 

-  İlahiləşmənin mexanizmini təsəvvür etməkdə xeyli çətinlik çəkirəm. O yəqin ki, yaradılışdan olan müqəddəslikdir. Adiləşmə isə az qala hər həftə rastlaşdığımız olaydır. Keşkə adiləşmələr bunca sürətli olmasaydı... Bəlkə də yaşın ötməsi, bilgilərimizin, informasiyalarımızın artması qarşılığında, adiləşmələrin olması normal haldır. Lakin adiləşmə o deməkdir ki, bir zamanlar sən onu adi bilməmisən, səninçün, bəlkə, əlçatmaz, ünyetməz, modelləşdirilə bilməyən bir şey olub... Yəni bir növ sadəlöhv düşünmüşük nə zamansa... Bax, yenə zaman...

 

- Deyirlər, "dünyanı gözəllik xilas edəcək". Bəzən də "dünyanı sevgi xilas edəcək" deyə səslənənlər var. Amma son zamanların  qlobal hadisələri diktə edir deyim ki, dünyanı kişilər xilas edəcək. Sizcə, hansı?

 

- Dünyanı anlayış xilas edəcək.

 

-  "Kişi ağlamaz" deyirlər. Nə dərəcədə doğrudur?

 

- Bu mövzuda mötəbər fikirləri haçalanan görmüşəm. Kişili-qadınlı heç bir insan ağlamasaydı keşkə... Ağlamaq heç də həmişə zəiflik əlaməti deyil ki?! Örnəyi: sevincdən ağlamağı hara yazaq? Bir atın, itin müdhiş vəfasını görüncə göz yaşlarını tuta bilməməyə nə deyirsiz bəs?

Möhtəşəm bir filmdən, qeyri-adi ifadan fövqəladə dərəcədə təsirlənmək - bəs bunlar kişiliyi zədələrmi?.. Zədələməz.

 

-Yəqin ki, içinizə axan göz yaşlarınız olub...

 

- "Ağlaya bilməyənlər" içinə ağlar...

 

- Həyatınızda təzadlar çox olub, yoxsa oxşarlıqlar?

 

- Deyə bilərəm ki, hər ikisi olub, ancaq hansının çox olduğunu deyə bilmərəm. Bəlkə də bizə təzad kimi, oxşarlıq kimi gələn olaylar zamanla təzadlıq, oxşarlıq siqlətini itirib. Oxşarlıqlar çox olsa, burada bir qədər monotonluq əsintisi yaranar; təzadlar aşırı dərəcə alsa, gün-güzəran, ovqat çəpdişli çarxlar altında düşmüş kimi olar. Ömrün uyumlu olması bir nemətdir.

 

-Zəif damarınız varmı?

 

-Deyirlər, hər kəsin zəif damarı -"Axilles dabanı" var.  O damar, o daban şəxsin özünə ziyan vurmaqdan ötəyə keçməsin keşkə... Ulusa, ülküyə zərər toxunmasın, doğmalara zaval dəyməsin!

 

- Bəs xarakterinizdə ən "tünd" olan nədi?

 

- Haqsızlıqda israr, "öz doğruları"nda inad edənləri bağışlaya bilmirəm. Güvən oyunu oynayanlarla barışmaq və yenidən şans tanımaq da çox çox çətin olur...

 

-Yalanla həqiqətin sərhədlərini müəyyənləşdirə bilirsinizmi?

 

- Yalanla həqiqətin sınırını demarkasiya və delimitasiya etməyə gücüm yetər...

 

-Mən özümü ən yaxşı siyasətçi hesab edirəm. Düşünürəm ki, siyasətlə məşğul olmamaq özü bir siyasətdir. Bəs, siz?

 

- Bizim ədəbi nəsil siyasətdən qıraqda qala bilmədi - bu, bir gerçəklikdir. 90-cı illər nəsli ədəbi yaradıcılıqla ictimai-siyasi fəaliyyəti az qala birgə sürdürdü.  Bu gedişat sanki, inersiya ilə davam edir. Təsəllimiz: "millət yoludur, haqq yoludur, tutduğumuz yol"...

 

- İnsanların yaxşı-pis olduğunu necə ayırd edirsiniz?

 

- İnsan yüzdə yüz yaxşı, yaxud pis olmaz, yəqin. Könül istər pis kateqoriyasında bilinənlərin də yaxşılarını oyadaq, yaxşılığa inandıra bilək onları. Rəhmətlik Söhrab Tahir deyirdi:

Qızıl toxum dənəsidir yaxşılıq,

Hara düşsə, bitəsidir yaxşılıq...

Yaxşılığı ayırd etməyə nə var?  O, insanın fitrətindən gəlir, sanıram.

 

-Həyatda heç nə ilə dəyişə bilməyəcəyiniz xatirəniz varmı?

 

- Belə xatirələr inşallah gələcəkdə də yaranar. İndiyədək yaddaşımızın altun səhifəsinə yazdıqlarımız var, əlbəttə. Xatirəsiz ömür nə ömürdü?..

 

- Səni varlığıma ac qoyacağam,

Daha xatirəmi yavanlıq eylə, - bu misradakı poetik deyim sevginin hansı məqamından xəbər verir?

 

- Ah, elqızı... Bu dəfə ora toxunmasaq olmazmı heç?

 

- Olar. O zaman deyin: ədəbli olmaqla əbədi olmağın bir qohumluğu varmı?

 

- Əbədi olmaq ədəbi, ədəbli olmaqla yalnız qafiyələnə bilər...

 

- Sevincinizi ən çox kimlərlə bölüşürsünüz?

 

- Ailəmlə, doğmalarla.

 

- Kədər sizi üstələyəndə kimin yanına gedirsiniz?

 

- Ya dostumun, ya özümün.  Dostumu daha asan tapıram...

 

-Sizcə, bu həyat ittihamçı prokuror, müdafiəçi vəkil, yoxsa ədalətli hakimdir?

 

- Həyat səhnəsində bunların hamısı iştirak edir...

 

- Taleyə inanırsınızmı? Onun Tanrı tərəfindən yazıldığına şübhəniz  yoxdur ki?!

 

- Tanrı yazıb, ömrümüz bir cümlədir,

Hər cümlənin sonunda bir nöqtə var.

Şah işarə nə sual, nə nidadır,

Hərəsinin yanında bir nöqtə var...

 

- Ənənəvi sual: inanırsınızmı ki, yenidən doğulsaydınız Tanrı yenə də sizə indiki taleyi bəxş edərdi?

 

- Bilmirəm... Tanrım yəqin ki, yaşanmış ömrə baxıb ona uyğun qiymət verər, bəxşiş verər...

 

- Musiqinin hansı janrından zövq alırsınız: saz, caz, yoxsa xalq musiqisi?

 

- Saz öndə olmaqla xalq musiqisi.

 

- Əkbər Qoşalının bioqrafiyasındakı titullar, təltiflər, kitablar, mükafatlar, ictimai-siyasi vəzifələr və sadalamadığım daha nə qədər ödülü ömrün qazancı adlandırmaq olar, yoxsa taleyin şansı?

 

- Vallah, məndən daha çox ödülləndirilən çoxsaylı çağdaşlarımız var (təbəssüm işarəsi).

 

-Viktor Hüqo yazır ki, 40 yaş gəncliyin qocalığı, 50 yaş qocalığın gəncliyidir. Hüqoya haqq verirsinizmi?  83 il  ömür yaşayan Hüqo nədən bu qənaətə gəlmiş olar?

 

-Qismət olsun, Hüqo yaşına yetişək, görək necə olur (təbəssüm işarəsi).

 

- Qocalıq və ölüm  ədəbiyyatın əzəli və əbədi mövzusudur. Bu, sizin yaradıcılığınızda necə əks olunub?

 

-Olum varkən, ölüm varkən, qocalıq nə olan şeydir?..

 

-Müsahibələrinizin birində "Ürək daşı" haqqında demisiniz: "Mən bu kitabı ürəyimlə yazmışam, ürəyimi zədələmədən yazdığım şeirlərin toplusudur". Açması?

 

- Ürəksiz yazılan nəyə yarayar, kimə təsir edər, nə duyğu-düşüncə yaradar ki?

 

-Şeirlərinizdə təbiət  motivləri çoxluq təşkil edir.  Bu, doğulduğunuz yerlə əlaqədardı, yoxsa İlahi vəhy kimi bir duyğudu?

 

-Məncə, yazdıqlarımda coğrafiyadan, təbiətdəki relyef, landşaft və suxurlardan, rəngarənglikdən daha çox insanın, insanlığın, toplumun, ulusun mədəniyyət iqlimi, etnoyaddaşın suxurları, dilin relyefi təcalla edir.

 

-Gəldik sonuncu  suala. 49 suala cavab verdiniz. İstərdim ki, 50-ci sualı özünüz verəsiniz...

 

- Bəlkə, suallar elə 49-da da qalsın (təbəssüm işarəsi). Mən burada sizə əsənliklər diləmiş olum. Gününüz ağ olsun! Nəcib diqqətiniz çox xoşdur.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2023)

Qoşqar İsmayılzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Kənd yerində toy zamanı mağardan istifadə olunur və bir növ burda səmimiyyət də toy əsnasında öz əksini tapır.  Uşaqlar bəzən bir yerə toplaşır, o tərəf-bu tərəfə doğru qaçır, müxtəlif dəcəlliklər edirlər. 

Bir dəfə uşaqkən qonşuda toyda idik. Uşaqlarla oynayır, ora-bura qaçırdıq.  Toydan bir gün əvvəl qonşuya əqli cəhətdən problemi olan, loru dili ilə  desək "dəli" biri də gəlmişdi. Onun təxmini 30-35 arası yaşı olardı. 

Həmin adam toy zamanı mağarın içərisində oturmuş vəziyyətdə idi. Ətrafda olan uşaqlar mağarın arxa tərəfinə yığışıb, həmin adama daş, çubuq, ağac kimi şeylər atıb onu hirsləndirməyə başlayırdılar. Bu uşaq baxışlarından adi bir şeyə, əyləncəyə bənzəyirdi. Lakin heç də bu davranış qarşı tərəf üçün də eyni anlama gəlmirdi. 

Uşaqlar bu davranışdan əl çəkmədikcə, həmin adam daha da əsəbləşirdi. Mən uşaqlara həmin an bunun heç də yaxşı hərəkət olmadığını və bunu eləməmələrini demişdim. 

Uşaqlar isə sözümə qulaq asmır və etdikləri hərəkəti daha da təkrarlamağa başlayırdılar. 

Mən onların yanında dayanıb hadisənin necə olacağını, necə bitəcəyini gözləyirdim. Doğrusu, bu, bir tərəfdən mənə də uşaq əyləncəsi kimi maraqlı gəlirdi. Nəhayət, həmin adam əsəbləşərək mağarın arxa tərəfinə gəlməyə başladı.

Uşaqların hərəsi bir tərəfə dağılışmağa,  qaçıb gizlənməyə və ya qaçıb valideynlərinin yanına getməyə səmt götürdülər. Mənsə ortada heç nə olmamış kimi dayanmışdım. Uşaqlardan biri mənə də  qaçıb gizlənməyimi dedi. Lakin mən qorxmaz, qürurlu şəkildə dedim:

-Əşi gəlsin də, gəlib nə edəcək ki?! Onsuz da mən etməmişəm, gələndə də  deyəcəm ki, mən etməmişəm. 

Nəysə, bu sözlərdən sonra uşaqlar gizlənmək  üçün çıxıb getdilər. Amma, hadisənin necə olacağını gizlənsələr də kənardan izləyirdilər. 

Nəhayət, həmin adam mağarın arxasına gəldi. Burda isə hər kəs qaçıb gizlənmişdi, ortada isə bir tək mən qalmışdım. Mən isə “gəlsə mənim etmədiyimi ona deyəcəm və o mənə heç nə etməyəcək” düşüncəsi ilə meydanda tək  qalmışdım. Adam hirsli şəkildə üstümə tərəf gəlməyə başladı... Mənsə qorxudan söylədim:

 -Əmi, mən eləməmişəm. Onları eləyən mən deyildim.

Sözlərini yenicə bitirmişdim ki, güllə kimi bir şillə sifətimə o ki var dəydi. Zərbənin təsirindən qulağım cingildəməyə başladı. Həmin adam getdikdən sonra uşaqlar tez gizləndikləri yerdən çıxıb ətrafıma toplaşdılar. "Gərək sən də gizlənəydin" dedilər. Mənsə bunun belə edəcəyini bilmədiyimi dedim. Nəysə, həmin şillədən 3 gün ərzində yemək yeməkdə çətinlik çəkmişdim. Həmin şillə mənə bir uşaqlıq xatirəsi  olaraq qaldı.

Bəlkə, də bu hadisə uşaqkən mənə qalan bir uşaqlıq xatirəsi idi, amma bir tərəfdən həmin vəziyyət üçün yaranmış situasiya çox mənanı ifadə edirdi...

Bu günümüzdə də düz danışanı dinləməyənlər,  susdurmağa çalışanlar, ağzından vuranlar, doğru fikrini yanıltmağa çalışanlar, düzü əyməyə çalışanlar və s. ləri yetəri qədərdi.

Nədənsə biz düz söz eşitməkdə bilərəkdən  çətinlik çəkirik və bizə lazım olan əsas söz konsepsiyasından özümüz özümüzü məhrum edirik... Elə bil bizə yalançı, şişirdilmiş, gopa basılmış fikirlər daha çox xoş gəlir. Bəlkə də bizə elə "şillələr" çox dəyməlidir ki, yatdığımız bu qəflət yuxusundan ayıla bilək, amma qorxuram ki, ayılmaq yolunda bizə dəyəcək şillələrin sayından ayılmaq əvəzinə əbədi yuxuya gedək...

Necə deyərlər : "düz elə düzdə də qalır". Gəlin heç olmasa boşuna sərf etdiyimiz zamandan bir az da vicdanımızın səsini dinləməyə  sərf edək və həqiqi düzün əlindən tutaraq "düzün düzdə qalmasına yox, düzün elə düz də" qalmasına şərait yaradaq!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.09.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Lilpar Cəmşidqızının qəzəllərini təqdim edir

 

SƏNİ GÖRCƏK

Lal oldu dilim, heyrətə gəldim səni görcək, Güldün, yenidən cürətə gəldim səni görcək.

İllərdi çəkən həsrətimin qəddini əydim,

Bir yol taparaq söhbətə gəldim səni görcək.

Aşiq bu qədər eşqə vəfasız ola bilməz, Susdum, deyəsən, qeyrətə gəldim səni görcək.

Qultək əyilib məhlədə qarşında dayandım, Aləm də bilir, minnətə gəldim səni görcək.

Allah, məni əhv eylə, günahımdı, bağışla, 

Bir yarə dedim, beyətə gəldim səni görcək.

Aşkarə deyilməz "sevirəm" kəlməsi hərdən, Him-cim eləyib xəlvətə gəldim səni görcək.

Bir bəxtəvər insan kimi çöhrəndə gülüş var, Lilpar, elə bil cənnətə gəldim səni görcək.

 

EDİBDİR

YaRəb, Sənin eşqin məni divanə edibdir, Həsrət darıxan könlümü viranə edibdir.

Göstər, o gözəl çöhrəni aləm də sevinsin, Zalım doğulanlar Yeri qəmxanə edibdir.

İmkanı olanlar yetimin haqqını vermir, Qəmsiz yaşayan aləmi meyxanə edibdir.

Şəm tək alışanlar əridib ömrünü hər dəm, Canın bu cahan mülkünə pərvanə edibdir.

Göydən yerə leysan tökən Allah kərəmindən, Çat-çat quruyan torpağa peymanə edibdir.

Aldandı məhəbbətlə bu dünyayə gələnlər, Aşiqliyi bir çoxların əfsanə edibdir.

YaRəb, Səni kim sevsə bu Lilpar kimi sevsin, Könlümdəki eşqin qəmi dürdanə edibdir.

 

QAYITSIN

Könüldə var bir arzum, nigarımız qayıtsın, Cahan görüb zimistan, baharımız qayıtsın.

Dağılmayır bu aləm, zəmanəmiz dəyişsin, Çiçəkləsin ağaclar, nübarımız qayıtsın.

Tökülməsin nə qanlar, nə olmasın şəhidlər, 

O Zəngəzurla, Təbriz diyarımız qayıtsın.

Çörək pulun qazanmaq çətinləşib haçandır, Özün kömək dur, Allah, güzarımız qayıtsın.

Gücün görübdü düşmən, bu millətin, bu xalqın, 

Vuruşmuşuq əzəldən, vüqarımız qayıtsın.

Nə əkmişik kökündən, qoparmayıbdı rüzgar, Qurutmayıbdı torpaq, cinarımız qayıtsın.

Şeir yazanda, Lilpar, düşünmədin nə yazdın, Götürmə dərdi Yerdən, məzarımız qayıtsın.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2023)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

 

 

 

17-Cİ DƏRC

 

Demək, qatil Almazyan Zaven Sarkisoviç. 1969-1970-ci illərdə SSRİ-nin Rostov-na-donu adlı rus və Voroşilovqrad adlı ukrain şəhərlərində seriya qətlləri həyata keçirmişdir. Peşəcə yükdaşıyan olan, “polad barmaqlı”, habelə “Voroşilovqrad manyakı” təxəllüslü bu şəxs qadınlara qarşı seksual hərəkətlər edib sonra onları boğub öldürürmüş. O, həm də nekrofil idi, meyitlərə qarşı seksual istək nümayiş etdirirmiş. 1970-ci ildə 23 yaşında ölüm cəzasına məhkum olunub.

Asatryan Valeriy Qeorqieviç. “Ölüm rejissoru” təxəllüslü bu seriya qatili və pedofil doğulduğu Yerevan şəhərindən Rusiyanın baş şəhəri Moskvaya köçərək 1988-ci-1990-cı illərdə orada Nabokovun “Lolita” əsərinin qəhrəmanlarını seksual cəhətdən yamsılamaqla qətllər həyata keçirirmiş. 1996-cı ildə 38 yaşında ölüm cəzası almışdır.

İonesyan Vladimir Mixayloviç. SSRİ-nin adı ictimai rezonans doğurmuş ilk seriya qatillərindən biri. “Mosqaz” təxəllüslü bu şəxs evlərə Moskva qaz idarəsinin əməkdaşı kimi daxil olub qətllər və soyğunçuluq törədirdi. Uzun illər onun adı şəhər sakinləri üçün qorxu və vahimə yaradırdı. Maraqlıdır ki, bu manyak qatil Orenburq şəhər musiqili komediya teatrının aktyoru idi. Ayağında xüsusi qəddarlıqla seçilən 5 qətl hadisəsi var idi. 1964-cü ildə 27 yaşında ona qarşı güllələnmə hökmü icra edilmişdir. Onun müdhiş cinayətləri bir neçə bədii və sənədli filmlərdə lentə alınaraq böyük tamaşaçı kütləsi qazanmışdır.

Qonşum çox istəyirdi ki, məişət cinayətkarları sayılmaları səbəbindən Böyük Divanda mühakimələri baş tutmayacaq bu şəxslərin adları və cinayətləri, hər halda burada səslənsin, tamaşaçılar erməni cinayətləri barədə səthi yox, tam məlumatlı olsunlar. Budur, onun istəyi həyata keçdi. Mən də öz adımdan və qonşumun adından Divana, möhtərəm Baş Hakimimizə bizə tribuna verdiyi üçün minnətdarlıq bildirirəm.

Gənc hakim çıxışını bitirib auditoriyada hədəflərinə qarşı yaratdığı nifrət dalğasını seyr edə-edə yerində əyləşdi, xeyli rahatlandığını hiss etdi.

 Prosesin davamı Şaxrikyanın növbəti etiraz sədaları ilə gəldi:

-Gedin həmin o Mosqaz deyilən caniyə divan qurun, mən ziyalıyam. Onsuz da bir dəfə haqsızlığa məruz qalıb məhkəməsiz-filansız qəddar türklər tərəfindən edam olunmuş, işıqlı dünyadan köç etmişəm. Barı, qoyun bu Axirət dünyasındasa rahat yaşayım.

Yaşlı hakim onun cavabını yerindəncə verdi:

-Cənab Şaxrikyan, doğrudan siz günahınızın nə olduğunu bilmirsiniz? Sizin əliniz Osmanlı İmperiyasında yaşayan on minlərlə türkün qanına batıb. Üstəlik, sizin ideoloqu olduğunuz “Osmanlıda erməni muxtariyyatı” hərəkatı, ondan doğan antitürk qiyamları öz həmvətənlilərinizə də ağır zərbələr vurub, iki xalq arasındakı münasibət tam düşmənçilik səviyyəsinə çatıb, müdafiə məqsədi ilə Osmanlı dövləti həmvətənlilərinizi sürgün etməyə məcbur olub, dinc ermənilər Suriyanın çöllərində qırılmağa məhkum olublar. Bütün günahlar sizindir, cənab Şaxrikyan!

Şaxrikyan yaylıq çıxarıb gözünün yaşını sildi:

-Zatən ağlamıram, gözümə mirvari suyu yığılır, mənə əziyyət verir. Demək, möhtərəm hakim, əgər məqsədiniz obyektiv Divan qurmaqdırsa, gəlin mən sizə bir sirr açım. 1915-ci illərdə Osmanlıda türklərin qətliamını əsasən Hamazaspın, Dar Pastirmaçiyanın, Andronikin, Karakinin, Hayk Liantsın və Kerinin komandanlığı altında erməni dəstələri həyata keçirdiyindən, siz məhz bu şəxsləri müttəhimlər kürsüsündə oturtmalısınız, mən zavallını yox.

Baş Hakim ona düzəliş etdi:

-Hamazaspın adı Quba qətliamında, Andronikin adı Zəngəzur qaətliamında keçir, hər ikisi Divanın hökmünə məruz qalacaqlar. Siz özünüzdən danışın.

Şaxrikyan heç cür təslim olmaq istəmirdi:

-Möhtərəm hakim, yaxşı, bəs Osmanlı parlamentinin deputatı, "Hnçaq" terror təşkilatının ideoloqu Stepan Ter Danielyan necə? Əsas fiqur odur, məndə təkzibedilməz faktlar var, onun şəxsən törətdikləri barədə. Bu adama türklər şərəf verdilər, deputat seçdilər, amma o...

Hakim onun sözünü kəsdi:

-Cənab Şaxrikyan, Ter Danielyan da Osmanlıdakı türk qırğınlarının təşkilatçılarından olub, amma bu ittiham prosesinə Divan məhz sizi seçib, çünki mənbələrdə ən çox sizin adınız hallanır, siz daha iri fiqur olmusunuz, əliniz daha çox qana batıb. Hətta qaniçənliyinizin və vəhşiliyinizin masştabına görə Atom ləqəbi almısınız.

Şaxrikyan iniltili səs çıxartdı:

-Mən heç nə etməmişəm.

-Bəs atom ləqəbi?

-Bunu fizika elmində axtarışlar apardığım üçün mənə veriblər.

-Xeyir, sizin fizikaya heç bir dəxliniz yoxdur. Siz atom kimi dağıdıcı olduğunuz üçün bu adı almısınız.

Tamaşaçı alqışları altında diktor mətni davam etdi:

-Osmanlı təbəəsi olmuş bu şəxs tarixdə ən qatı türk düşməni olan ermənilərdən biri kimi qalıb. 1860-cı ildə Osmanlı İmperiyasının Sivas vilayətinin Şapin-Karahisar şəhərində dünyaya gəlib. Erməni milli-azadlıq hərəkatının ən məşhur üzvlərindən biri, hüquqşünas, ”Erməni məsələsi” traktatının müəllifidir. Nitra və Atom təxəllüsləri ilə tanınıb. Konstantinopolda Mərkəzi erməni kollecini bitirib, ardınca Konstantinopol Universitetində təhsil alıb. Universiteti bitirdikdən sonra 1889-1895–ci illərdə Trapezundda hüquqşünas işləyib, tədricən vəkilliyə başlayıb. Həyatı boyu onlarca erməni millətçisinin siyası proseslərdə vəkili olub. Siyası fəaliyyəti Daşnaksütun partiyası ilə bağlıdır. Eləcə də cinayətləri.

Şaxrikyan iniltili səs çıxartdı və yenidən diktor mətnini kəsmiş oldu:

-Mən heç nə etməmişəm.

Hakim “Təqsirsizlik prezumpsiyası deyilən anlayış var, prosesdə cinayətiniz sübut olunmasa siz azad ediləcək, sizdən üzr istəniləcək”- deyə onu susmağa məcbur etmək istədi. Şaxrikyanın növbəti “Mənə dəyən maddi və mənəvi ziyan da kompensə olunsun” sözləri isə diktor mətninin gurluğu altında qalıb it-bat oldu.

-1895-ci ildə baş vermiş Həmidiyyə qətliamı zamanı Şaxrikyan Osmanlı jandarmeriyası tərəfindən həbs edilmiş, 13 ay həbsxana həyatı yaşamışdır. 1897-ci ildə həbsdən qaçaraq Rusiyaya - Batumiyə, oradan da Tiflisə keçmişdir. Tezliklə Daşnaksütun partiyasının göstərişi ilə İranın Səlmas vilayətinə getmiş, orada millətçi Xanasor yürüşünü təşkil etmişdir. Partiyanın 1899-cu il konqresində Şaxrikyan vəzifə alaraq partiyanın Bakı bürosunun rəhbəri təyin olunmuşdur. Çarizmin təşkil etdiyi 1905-ci il erməni-müsəlman davasında ermənilərin silahlandırılmasında şəxsən əsas rol oynamışdır. Türkiyədəki Gənc Türklər inqilabından sonra oraya qayıtmış, gənctürklərin ermənilərə verdikləri imtiyazdan istifadə edərək aktiv siyası fəaliyyətini davam etdirmişdir. Erməni Milli Yığıncağına Üsküdərdən deputat seçilmişdir. Həmin dönəmdə o, “Azatamart” qəzeti üçün millətçi məqalələr də yazmışdır. 2-ci dünya müharibəsində rus və ingilislərin Osmanlı ilə müharibəsi fonunda Şərqi Osmanlıda “Böyük Ermənistan” qurmaq xülyası ilə Şaxrikyan ideoloji iş aparmış, qətliamların törədicisi kimi tanınmışdır. 1915-ci ildə Osmanlı hökumətinin qərarı ilə edam olunmuşdur.

Şaxrikyan yenə ucadan danışmağa cəhd etdi, amma onun mikrofonunu söndürdülər, Baş Hakim sözə başladı:

-Hörmətli Divan üzvləri, hörmətli tamaşaçılar. Prosesimizin ən maraqlı məqamlarından birinə çatmışıq. Osmanlıda erməni məsələsi. Günü bu gün də bu mövzu dünyanın gündəmindədir. Divanın əvvəlki iclaslarında qeyd edildi ki, ermənilər “Böyük Ermənistan” deyərək öz əzəmətlərini nümayiş etdirməklə yanaşı “erməni genosidi” deməklə göz yaşı da axıdırlar. Bu hər iki rıçaq onların türklərə qənim kəsilməkçün əsas silahıdır. Yəni, loru dillə desək, hər iki halda onlar öz dəlləkliklərini türklərin üzərində eləyirlər. Birinci mövzu ilə bağlı kifayət qədər Divanımızda danışıldı, davamı da gələcək, bu gün ikinci mövzuya keçid edəcəyik. Nədir bu “erməni genosidi”? Diqqət etsək görərik ki, ermənilər son iki əsrdə Türkiyədə və Azərbaycanda törətdikləri dəhşətli soyqırımları və deportasiyaları, həmçinin dünyanın müxtəlif ölkələrində həyata keçirdikləri amansız terror əməliyyatlarını ört-basdır etmək, beynəlxalq ictimaiyyətdə özləri haqqında "əzabkeş millət" imici formalaşdırmaq üçün uzun onilliklərdir ki, “erməni genosidi”ndən yapışırlar, hər il aprelin 24-nü "erməni genosidi günü” kimi qeyd etməkdədirlər. Niyə bəs 1915-ci il? Birinci dünya müharibəsi dövründə - 1915-ci ildə guya Osmanlı türkləri onları "soyqırımı"na məruz qoyub. Halbuki arasında yaşadıqları xalqlara qarşı daim düşmən mövqedə dayandıqlarının, satqınlıq və riyakarlıqlarının, törətdikləri cinayətkar aksiyaların, millətlərarası münaqişələrin əsas qızışdırıcıları qismində çıxış etdiklərinin qarşılığında bu millətə xüsusi status verən, dillərinə, dinlərinə hörmət və ehtiramla yanaşan, hüquqlarını qoruyan məhz Osmanlı imperiyası olub. O vaxt planetimizin ən nəhəng imperiyalarından biri olan, qədim və zəngin dövlətçilik mədəniyyətinə malik bu qüdrətli ölkə bir tərəfdən çar Rusiyasının, digər tərəfdən İngiltərənin hücumlarına məruz qaldı. Bu məqamda  iç dünyaları xəyanət mənbəyi olan erməni millətçilərinin siması dərhal üzə çıxdı. "Böyük Ermənistan" arzularını reallaşdırmaq üçün rus çarı II Nikolayın yağlı vədlərinə aldanan Anadolu erməniləri türklərə qarşı sürətlə silahlanmağa başladılar və bu silahlanma həmin ərazilərdə yüz minlərlə dinc müsəlman əhalisinin kütləvi qırğınları ilə sonuclandı. Mən sözü ekspertlərə verirəm. İlk arayış ermənilərin antitürk meyillərinin başlaması barədə olsun mümkünsə.

 

 (Davamı var)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün professor, yazıçı, motivasiya spikeri Əlibala Məhərrəmzadənin “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq” layihəsinin təqdimini davam etdiririk. Mövzuya bir baxın: Necə xoşbəxt olmaq olar?

 

Əslində, uğur qazanmaq, hədəf vurmaq, lider olmaq, məqsədə çatmaq kimi bütün ifadələr cəmi bir ifadənin məna çalarlarıdır. Çünki bütün bunların arxasında insan məfhumunun həyatda can atdığı və ona qovuşmaq üçün çabalar göstərdiyi xoşbəxtlik adlı ünvan dayanır.

Ümumiyyətlə götürdükdə, xoşbəxtlik – insanın arzulara qovuşması, məqsədlərə yetişməsi anlamını bildirir. Hər kəs bir başqa cür xoşbəxtdir, amma ümumən götürdükdə, statistik xoşbəxtliyin sxemi təqribən bu cürdür:

 - sağlamlıq; özünü ifadə edə bilmək qabiliyyəti; uğurlu sevgi; uğurlu  ailə; uğurlu karyera.

Bəşər yaranandan insanlar xoşbəxtlik axtarışında olublar və xoşbəxtliyi, adətən, insanlar iki qismə bölünərək axtarıblar: onu maddi dünyada axtaranlar, bir də onu mənəvi dünyada axtaranlar.

Bizim kitab boyu bəhs etdiyimiz «uğur zirvəsini fəth etmək», «liderə çevrilə bilmək» məziyyətləri məhz maddi dünyada xoşbəxt ola bilmək istəyindən qaynaqlanır. Kifayət qədər kapital toplamaq, gözəl karyera qura bilmək, nümunəvi ailəyə sahib olmaq, bu və ya digər daşınar və daşınmaz əmlak əldə etmək... Bu punktların hər birinə nail olanda insan özünü xoşbəxt hiss edir. Amma bu hissiyyatın ömrü yalnız yeni xoşbəxtliyin axtarışına qədər olur.

Xoşbəxtliyi mənəvi dünyada axtaranlar isə axtarışı öz içlərinə yönəldirlər. Öz daxili dünyalarını həyat ritminə kökləmək, harmoniya, balans, daxili sakitçilik əldə etmək belə insanların başlıca məqsədi olur. Və istədiklərinə nail olmaq onlara həyatdan dərin məmnunluq hissləri gətirir. Bu insanlara çox adi və sadə nəsnələr də xoşbəxtlik bəxş edə bilir.

Ümumiyyətlə isə, bütün psixoloqlar xoşbəxtliyi ani, müvəqqəti an hesab ediblər. Bu keçəri bir şeydir və mütləq olaraq heç bir insan həm dünənində, həm bugünündə xoşbəxt olmayıb və sabahı üçün də xoşbəxtliyini təmin etməyib.

Biz azərbaycanlılarda yeni ailə quranları «xoşbəxt olun» deyə alqış eləyirlər. Bu, xoşbəxt ailə qurulması anlamı verir, ailə quranlara qarşılıqlı anlayış, gözəl güzəran və oğullu-uşaqlı olmaq arzularını ifadə edir. Ailə quranların xoşbəxtliyi yalnız bu 3 şərt daxilində mümkündür. Bu da məhz elə «uğurlu ailə» qurmaq anlamı ilə eyniyyət təşkil edir.

«Çox xoşbəxtik, prinsipial matçda rəqibi məğlub edə bildik, çempionluğu təmin etdik», - mətbuat konfransında tanınmış futbol məşqçisi fərəhlə açıqlama verir.

«Çox xoşbəxtəm, axır ki, arzuladığım avtomobili aldım», - sosial şəbəkədə yeni aldığı qırmızı «Ferrari» avtomobili ilə çəkdirdiyi şəklə ulduz müğənni bu cür alt yazısı yazır.

«Xoşbəxtəm, illər uzunu can atdığım hədəfə çatdım», - Nobel mükafatının təqdimetmə mərasimində məşhur alim nitqində bu cür sözlərdən istifadə edir.

Elə bir saat əvvəl «Facebook» şəbəkəsindən G.Günel adlı bir xanımın «CA-15-3 xərçəng antigeni neqativ çıxdı. Çox xoşbəxtəm, çox! Sabah nə olacaq, bilmirəm, ancaq bu gün xoşbəxtəm» statusunu oxudum.

Xoşbəxtlik görürsünüzmü, necə rəngarəngdir?

Məni uşaq vaxtı şıdırğı yağışın yağması, göyün ənginliklərində qartalın qanad çalması, rəngbərəng göy qurşağı xoşbəxt edərdi. Sonradan həyata keçirdiyim böyük biznes layihələrinin uğurlu sonucu, çapdan çıxan kitablarım, ehtiyacı olan insanlara sevinc gətirən humanitar yardımlar etməyim, gəzib gördüyüm dünyanın ən möcüzəli yerləri mənə xoşbəxtlik gətirməyə başladı. Məncə də xoşbəxtlik ani məfhumdur, gəlir və gedir. Sonra bir daha, bir daha gəlir və bir daha, bir daha da gedir.

Eynən bədbəxtlik kimi. Bədbəxtliyi də bizə taleyin qəzavü-qədəri gətirir, uğursuzluqları, xəstəlikləri gətirir. Amma bədbəxtliklərdən də qurtula bilirik.

«İnsan nəyi düşünürsə, o da baş verir» postulatına riayət edərək, adi həyat epizodlarında özünü xoşbəxt hiss etməyin, xoşbəxtlik imitasiyasının necə gözəl effekt verəcəyini öz təcrübəmə istinadən iddia edirəm. Yəni, həyata daim sevinə bilmək hissləri insana xoşbəxtçilik, həyatı kədər içində keçirmək hissləri isə bədbəxtçilik gətirir.

42 illik həyatım boyu gəldiyim əsas qənaət budur ki, insanın özünü xoşbəxt hiss edə bilməsi aşağıdakı şərtlər daxilində mümkün ola bilər:

 - Bəd fikirlərdən mütləq uzaq olmalısınız (Bədbinlik sizi yalnız pis şeylərin ola biləcəyinə kökləyir, sizin müsbət enerjinizi əlinizdən alır);

 - Paxıllıqdan qaçmalısınız (Paxıllaq xərçəng kimi insanı içindən yeyir. Dost-tanışın uğurundan ürəktutması keçirməkdənsə, «inşallah, məndə də alınar», deyib uğura köklənmək lazımdır);

 - Qəzəb, nifrət və inciklik daşımayın (Bu xüsusiyyətlərin yükü çox ağırdır. Siz yönləndirdiyiniz insanlardan daha çox özünüz bu xüsusiyyətlərdən  ziyan görürsünüz).

 - Qətiyyətsizlik, özünə inamsızlıq sizin düşməninizdir (İnsanın ən böyük dayağı, dostu, köməkçisi o özüdür. Özünüzə güvənin, öz gücünüzə inanın. Və şübhə, inamsızlıq dumanını yarıb qətiyyətlə addımlayın).

 - Keçmişlə yaşamayın (Keçmiş xatirələrlə yaşamaq, keçmişdə xoşbəxt olduğunu düşünüb bu günündən imtina etmək qədər insanı bədbəxtliyə sürükləyən ikinci bir şeyə rast gəlinmir).

 - Gözləməyin (Heç vaxt bir insanı, bir hadisəni ideallaşdırıb, müqəddəsləşdirib həyatınızın ən vacib nəsnəsi hesab edərək gözləməyin. Çünki o insan gəlməsə, o hadisə baş verməsə ağır sarsıntı keçirəcəksiniz. Hər bir şeyə adilik prizmasından yanaşmağı öyrənin).

 - Gərginlikdən qaçın (Gərgin iş rejimi, gərgin ailədaxili vəziyyət, cəmiyyətdə, ölkə daxilində və xaricindəki gərginlik, dost-tanışlarla münasibətlərin gərginləşməsi... Bütün bunlar sizin əsəblərinizi tarıma çəkir, sizi stress halına gətirir. Gərginlikdən yayınmağı, qaçmağı öyrənin. Bu çox vacib şərtdir).

 - İdeal həyat axtarmayın (İdeal həyat axtarışı mütləq uğursuzluqla sonuclanacaq, çünki belə bir həyat yoxdur. Onu tapmayıb özünüzü sonda bədbəxt hiss etməkdənsə onu heç axtarmayın da. Öz həyatınızı yaxşılığa doğru dəyişib bu yaxşılıqlar içində də yaşamağa çalışın).

 - İdeal insan da axtarmayın (Sevgidə, dostluqda xəyal qırıqlığı yaşamamaq üçün insanları ideallaşdırmayın. Hər kəs öz mənfi və müsbət xüsusiyyətləri ilə mövcuddur, bunu qəbul edin. Sadəcə, sizi təmin edən insanları tapın).

 - Bu gündən bərk yapışın (Bizim xalqın belə bir məsəli var, «Bu günün işini sabaha qoyma!». Keçmiş və gələcək mövcud deyil, yalnız indiki zaman mövcuddur. Odur ki, çalışın, zamanı heç vaxt boşa verməyəsiniz).

 - Və mütləq gülün (Gün ərzində mütləq sizi güldürə biləcək lətifələr oxuyun, yumoreskalara, komedik filmlərə baxın. Gülüş ömrü həm uzadır, həm də hədəfə doğru yolda bol enerji ilə təmin edir).

Özünüzü xoşbəxt hiss etməlisiniz ki, uğura doğru yönələ biləsiniz. Bu, çox vacib şərtdir, əziz oxucularım.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2023)

 

Sadiq Qarayev, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

General, akademik, nazir, icra başçısı, deputat və s.

Fəhlə, çoban, süpürgəçi, xadimə, ofisiant və s.

Bu insanlar arasında fərq nədir?

Bioloji baxımdan heç nə. Nənəmin biədəb məsəlini mədəni formada desək, hər birinin iki gözü, iki qulağı vardır.

Ancaq, əksər insanlar dildə "mən heç kimə fərq qoymuram, insan insandır" desələr də, reallıqda, qarşılaşanda baş mənzərə müşahidə edilir.

İkinci qurupdan olanlar masaya və ya məclisə yaxınlaşında, heç kim vecinə almır, elə bil milçək gəlir. Birinci qurupdan olanlarla təmasda isə çaxnaşma, ürəkgetmə, gözparıldama, meymun gülümsəmələr yaranır.

Niyə belədir insan? Nə var titullu insanlarda ki, cazibə qüvvəsi yaradır?

Onların çoxu heç bilmir ki, akademik nə deməkdir, nə edib. Hə də ki, həmin titullu, vəzifəli insanlar onlara bu “xoş davranışlarının” müqabilində nə pul, nə də iş verəcək axı. Əslində heç adam yerinə qoymaycaq. Bə niyə onların başına yığışır, qapıdan boylananda əldən- ayaqdan gedir, yanlarında oturanda xoşbəxtlik hormonları aşıb, daşır? Kasıb yumor danışır, özünü ələ salırlarlar, birinci qrup isə gülümsəyəndə ona qoşulub, uğunurlar. 

Fb- da da belə hallar çoxdur, bir deputat milçək şəkili qoyur, tökülüşüb yazırlar bu PUADIR.

Ya bir tanınmışı nəsə yuxsunu qızdırmalı adam kim danışır, deyirlər bu poemadır...

Şəklini qoyur, yazırlar ki, " ALLAH qorusun", uğur olsun, hansı ki, adamın üstünə əzraylın kölgəsi gəlib çatıb, hələ bir faydası, uğuru yoxdu..

Təkcə vəzifə, titula yox, geyimə də fərq qoyurlar. Bir tədbirdəyim, qalstuk filanda. Qapının ağzında dayanmışdım, siqaret çəkirdim. Başqa şəxslər də vardı. Hamı gəlib birinci mənlə görüşürdü. Digərlər də qalstuk, pencəkdə idi, amma mən nədəsə elə bil tutuzdurmuşdum, tədbirə gələn mənə tərəf qaçırdı. Özüm- özümdən şübhələndim. Şabanı necə Tosun Paşa etmişdilər, əsgərlər ona salam verəndə qorxurdu, eynən elə. 

Bir az da özümü guya " bir işin yiyəsiyəm" kimi matah aparmağa başladım. Bu mənə bir yazıçı kimi bəzi məsələləri anlamaq, müşahidə  üçün lazım idi. Başçı, komitə sədri gəldilər, onlar da birinci mənlə görüşdülər...

Ya başqa bir misal. Bir yazar dostum vardı, fb-dən yazı və şəkillərdən zaddan elə bilirdi ünlü, " bir işin yiyəsi", ya elə filosof, dahi filanam. Mənlə elə danışırdı, "buyurun", "Siz", "müəllim", " üzr istəyirəm, sözünüzü kəsdim" və.s.

Bir dəfə onunla görüşəsi oldum, Elmlərin parkında. Gecikirdi, 10 dəfə üzr istədi ki, "probkada, tıxacdayam".

Gəldi, qalustukda, pencəkdə. Mən onu görürdüm, təngənəfəs, ora- bura vurnuxurdu. Mənə bir neçə dəfə baxdı da, amma yenə də məni axtarırdı.

Üzüm tüklü, üst başım toz- torpaq, köhnə paltar "yetimçə ya avara" günündəyim. 

Yaxınlaşdım, elə o andaca gözündəki təəssüf cinlərini gördüm. Könülsüz görüşdü. Bir az danışdıq. Çox loru, bəzən küçə jarqonu ilə, bəzənsə mənasız, məntiqsiz danışdım onunla.

"İşim var"  deyib, üzr zad istəməyib getdi. Ta üzr payını məni ünlü sayan vaxtlar, üzümü görməyəndə istəyib qurtarmışdı... Arxasınca baxdım, təəssüf yerişiydi, mən də rahat nəfəs aldım, elə bil onun boynundakı qalustuk məndə idi, getməyilə dartıb, çıxardılar.

Dəqiq elmləri az- çox bilirəm, amma insanlar niyə belədir, sualına cavab tapa bilmirəm.

Riyazi düsturlar, həndəsi ölçülər, kimyəvi formullar, fiziki qanunlar bu məsələni aça bilmir.

Görəsən yadplanetlilər varsa, onlarda da kasıb, vəzifəsiz, titulsuz, zəhirmara qalmış qalustuksuz, qırışmış üzünü gün qaraltmış, əli qabarlı insanlar yaddılar?

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində üç gün Şeir vaxtıdır, Yusif Mürsəlin şeirləri ilə tanışlıqdır. Bu gün ikinci gündür.

 

 

 

GÖRDÜM

 

Bircə yol çıxmadım sözündən sənin,

Yüz dəfə soruşdum özündən sənin.

Allah, niyə düşdüm gözündən sənin,

Səni sevməyimdə xətamı gördün?

 

Arazı qarğıdım Kür əvəzinə,

Göydə xəyal qurdum Yer əvəzinə,

Ocaq əvəzinə, pir əvəzinə

Elə hey anamla atamı gördüm.

 

Ahım axşam-sabah çıxsa da göyə,

"Xoşbəxtsən"dedilər, bilmirəm niyə,

Hər gün gecə-gündüz baxıb güzgüyə

Dünyada ən bədbəxt adamı gördüm.

 

 

KÖNLÜMÜ

 

Məni incitməkdən niyə doymursan?

Elə hey qırırsan şüşə könlümü.

Nə özün sevirsən, nə də qoyursan

Başqa bir sevdaya düşə könlümü.

 

Düşsə yüz borana, qara, ayaza,

Eşqimi qoymaram yolundan aza.

Mənim çiçək könlüm can atır yaza,

Sən elə çəkirsən qışa könlümü.

 

Bircə yol baxmadın gen pəncərədən,

Ələdin saçıma dən pəncərədən.

O qədər daş atdın sən pəncərədən,

Axırda döndərdin daşa könlümü.

 

 

QAPILAR

 

Niyə belə gec açılır

Bizə açılan qapılar?

Hərdən köhnə dərdimizə

Təzə açılan qapılar.

 

Gözləyirik yana-yana

Səbrimiz yetdikcə sona.

Qırxa, əlliyə, doxsana,

Yüzə açılan qapılar.

 

Heç bilmirsən nədir dərdi,

Qovub namərd edir mərdi.

Barmağın sayı qədərdi

Düzə açılan qapılar.

 

Kim öyrədib bu sənəti,

Guya açılmağı çətin.

Hər gün açılır xəlvəti

Naza açılan qapılar.

 

Əriyirik ilmə-ilmə,

Oğulsansa, gəl bükülmə.

"Yuxarıdan"bircə kəlmə

Sözə açılan qapılar.

 

Səbir eyləyək deyə-deyə

Ah-naləmiz çıxdı göyə.

Qalmayıb halal çörəyə,

Duza açılan qapılar.

 

Niyə belə gec açılır

Bizə açılan qapılar?

Hərdən köhnə dərdimizə

Təzə açılan qapılar.

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2023)

 

 

Ustad şair Ramiz Qusarçaylı gələn ay Saxa-Yakutiyanın paytaxtı Yakutsk şəhərində keçiriləcək Beynəlxalq Poeziya Festivalına dəvət alıb. Qədim Turan ellərinə səfər ərəfəsində yazdığı “Cığalı təcnis”i şair “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları ilə bölüşür. 

Onu da qeyd edək ki, müasir poeziyamızda “Cığalı təcnis” nümunələrinə nadir hallarda rast gəlinir.

 

 

Cığalı təcnis

 

Mənə gəl-gəl deyir Turan elləri,

Səsləyir Saxalar, Yakutlar məni.

Şair deyər tur anı,

Səfər anı, tur anı,

Yer Turandı, göy Turan

Ötür Turan Turanı.

Bir az gecikmişəm, bir az üzgünəm,

Gəlincə ya qınar, ya kutlar məni.

 

Hər yan qar dənizi, şam, ayı üzür,

Ağ göldə ağ balıq,şamayı üzür,

Şair deyər,şam,ayı,

Cəngəl meşə, şam,ayı,

Ağ işıqdı, bəyaz qar

Seçə bilmir şam ayı.

Üzür, öləziyən şam Ayı üzür, 

Üzməz işığında yakutlar məni.

 

Sibir iki məkan, iki Sibirdi,

Edamdı, sürgündü, iki sibirdi,

Şair deyər al taya,

Göy talada al taya,

Düzsəm, sığmaz dağlarım

Alp dağından Altaya

Nargindi, Sibirdi, ikisi birdi,

Tanıyır Saxalar-Yakutlar məni.

 

Qusarçaylı ağ çay, yol qara çaydı,

Dirənib yol qışa, yol qara, çaydı,

Şair deyər qara çay,

Qara məcra, qara çay,

Qovrulur dərd içində 

Uyğur, Çuvaş, Qaraçay.

Yol Tuva, yol Hakas, yol Qaraçaydı

Hifz edər Şamanlar, ya Kutlar məni.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2023)