Pərvanə Bayram yazır

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Azərbaycan sufizminin, teologiyasının, eləcə də 19-cu əsr ədəbiyyatımızın görkəmli nümayındəsi Seyid Mir Həmzə Nigarini “Tanıdaq” rubrikasında Pərvanə Bayramın imzası ilə oxuculara təqdim edir. 

Bu gün dahi şəxsin həyatı barədə danışılacaq.

Seyid Mir Həmzə Nigari, bəzi mənbələrə görə XVIII əsrin sonu, bəzilərində isə XIX əsrin əvvəllərində Qarabağda, Zəngəzur qəzasının (indiki inzibati sistemə görə Qubadlı Rayonunun) Bərgüşada bağlı Cicimli kəndində anadan olmuşdur. Tarixi qaynaqlar onun doğum tarixinin 1805, 1815, 1795 və ya 1797-ci il olduğunu göstərir. Şairin doğumu haqqındakı bu tarixlərdən ən doğru olanı bizim fikrimizcə 1805-ci ildir. Çünki şairin 1885-ci ildə vəfat etdiyi məlumdur. Əzmi Bilginin tərtib etdiyi Nigari Divanınında müəllif, şairin həyatından bəhs edən bölümdə yazır: “Hicri 1303 senesinində vefat etmeden önce şair, Elazığ-Harput valisi Hacı Hasan Paşa ile bayramlaşma esnasında valiye, ebedi aleme göçme zamanının yaklaştığını ve vefat edince cenazesinin Amasyada- oğlu Siraceddinin mezarının yanında defnedilmesini vasiyet eder. Vali bu vasiyet üzerine “Efendim Allah ömrünüzü artırsın, inşaallah daha nice seneler yaşarsınız ve vefat ettiğiniz takdirde burada- Harputta defnedilirsiniz ve size layık türbe yaptırırız, havalar çok sıcak ve Amasya şehri de buradan 10–12 günlük bir mesafede yerleşir. Mübarek naşınızın yollarda rahatsız olacağından korkarım” der. Şair, valinin kibarca cesediniz bu sıcak havalara ve at arabasıyla uzun yolculuğa dayanamayıp bozulabilir demek istediğini anlayınca “seksen senedir bu vücud Allah demiştir, ondan gayrısını görmemiştir. Sekiz gün içinde teaffun edecekse bırak etsin” – deyir.  (Bilgin, A. Azmi; Divan-ı Seyyid Nigari, Kule Yayınları. İstanbul:2003. s. XII)

Buradan da şairin vəfat ettiği zaman səksən yaşında olduğunu anlayırıq və 1885-ci ildə səksən yaşında vəfat etmiş olan şairin 1805-ci ildə anadan olduğu fikri dəqiqləşir. Bundan başqa, şairin Divanında həyatının son dönəmlərində yazdığı bəzi şeirlərində də səksən yaşlarında olması haqqında işarələr vardır. Məsələn aşağıdakı beytə baxaq:

Cüra-i cam-ı lebin var ki heftad sene

Çekmişem lik henüz var başımda eseri (Bilgin, 2003:201)

Bu beytdə şair, “dodaqlarının qədəhinin şərabını yetmiş ildir ki içmişəm, amma hələ də əsəri başımdadır” yəni yetmiş ildir ki ilahi eşqin şərabını içməkdəyəm deyir. Biz şairin yuxuda ilahi şərabı içib buta alarkən 9–10 yaşlarında olduğunu bildiyimizdən bu tarixləri toplayıb onun vəfat edərkən səksən yaşında olduğu qənaətinə gəlirik. Bundan əlavə şairin Divanında qocalıqdan bəhs edən şeirlər də çoxdur.

Qarabağın sevilib sayılan seyid ailələrindən birində dünyaya göz açan Nigarinin atası Əmir Rüknəddin Paşa və anası Xeyransa Xanım veya Qızxanımdır. Əmir Paşanın atası Seyid Rıza və ulu babaları da üləmadandır. Əmir Paşaya paşalıq rütbəsi ulu babası Rüknəddin Paşadan keçmişdir. Rüknəddin Paşaya qədim dövrlərdən dövlət tərəfindən Qarabağda böyük bir ərazi və əmirlər əmirliyi verilmişdir. (İnal İ.M.K. Son Asır Türk Şairleri. C. 3. Dergah Yayınları. İstanbul:1988, s. 1208)

Nigarinin ulu babaları Mir Heydər və Şeyx Seyid Məhəmməd Şəmsəddin Ağabalı Peyğəmbər soyundandırlar və Mədinə şəhərindən Qarabağ vilayətinə köçərək Cicimli kəndinə yerləşmiş, o zamandan bəri bu torpaqlarda yaşamağa başlamışlar. Nigarinin ulu babalarının məzarları şairin yaşadığı zamana qədər o bölgədə ocaq olaraq ziyarət edilən yerlərdən olmuşdur. (Altunbaş K. Divan-ı Seyyid Nigari. C. II, Ekim 2004, Samsun. S. 563 4 Köçərli F.B. Azərbaycan ədəbiyyatı. Elm C.II. Bakı: 1978, s. 142.)

Firudin Bəy Köçərli də Nigarinin ailəsinin Cicimlidəki məşhur seyid ocaqlarından birinə mənsub olduğunu və bu ocağın bir çox xəstəliklərə və hətta qotur heyvanların dərdinə də şəfa olduğunu bildirmişdir. İbnül Əmin Mahmud Kamal İnala göre, Mir Həmzənin atası Seyid Əmir Rüknəddin Paşa, Dağıstandakı axundlardan biriylə mübahisə edir və qalib gəlir. Bunu həzm edə bilməyən axund, ətrafındakı qızılbaş bəylərini və bəzi insanları təhrik edərək əmir Rüknəddin Paşanı şəhid etdirir. Bu zaman Mir Həmzə doqquz aylıq bir körpədir. Atası öləndən sonra Mir Həmzənin qohumları kiçik yaşlarından etibarən onun təlim və tərbiyəsinə xüsusi diqqət göstərərək, ona dini elmlərlə bərabər Ərəb və Fars dilini də öğrətmişlər. Bəzi mənbələrdə Nigarinin 15 yaşına qədər sistemli bir təhsil almadığı, 15 yaşından sonra Qaraqaş kəndinə gedərək orada Mahmud Əfəndidən və daha sonra da Şəkinin Dəhnə kəndində Şikəst Abdulla Əfəndidən dərs alması haqda məlumatlar vardır. Şairin Divanındakı şeirlərdə bu kənddən çox bəhs edilir. Ümumiyyətlə, bu kəndin Nigarinin həyat və yaradıcılığında xüsusi bir yeri və əhəmiyyəti olmuşdur. Şairin Divanında Qaraqaşlı Əhməd Əfəndiyə yazmış olduğu bir məktubu da vardır.

Mir Həmzə Qaraqaşda təhsil alandan sonra o zaman Kürdəmirə yeni qayıtmış olan Mövlana Xalid Bağdadinin birinci xəlifəsi İsmail Siracəddin Şirvani (öl. 1883) ilə tanış olaraq Şirvanda onun yanında təhsilini davam etdirmişdir. Ruslar bu məşhur şeyxin fəaliyyətindən qorxub çəkindikləri üçün onu Sibirə sürgün edirlər. İsmail Siracəddin Şirvani Sibirdən qaçır və bir müddət Anadolunun Sivas şəhərində yaşayandan sonra Amasyaya köçür.

Nigari, Mövlana Xalid Bağdadinin şöhrətini eşidərək onu görmək üçün Osmanlı dövlətinin- indiki Türkiyə cumhuriyyətinin Xarput şəhərinə gedir, onun öldüyünü öyrənərək Sivasa, oradan da Amasya şəhərinə keçir. Azərbaycanda olduğu vaxt tanıdığı Mövlana Xalidin xəlifəsi Şeyx İsmail Siracəddin Şirvaniyə mürid olur. 1839-cu ildə bir qədər Amasyada dini və dünyəvi elmləri öyrəndikdən və təsəvvüf tərbiyəsinə uyğun olaraq müəyyən müddət xəlvətdə qalandan sonra mürşidinin izni ilə Konyaya gedir və Mövlana Cəlaləddin Ruminin türbəsində ərbəin (çillə) çıxardır.

Şairin Divanında Mövlanadan və Mövləvilik təriqətindən sevgiylə bəhs etməsinin səbəbi Mövlanaya olan dərin sevgi və ehtiramın təzahürdür. Şair, oradan Məkkə və Mədinəyə gedərək orada da bir ərbəin çıxarır. Şam və Qüdsü ziyarət edəndən sonra Amasyaya geri dönən Nigari, bir il də mürşidinə xidmət etdikdən sonra xəlifəlik alır. 1840–41-ci illərdə şair anasını görmək və vətənində də mərifət və təriqət elmini yaymakq üçün Azərbaycana qayıdır. Bir müddət Cicimlidə qalan şair burada Əminə Xanım adlı bir qızla evlənir və oğlu Siracəddin də burada dünyaya gəlir.

Şairin oğlu Siracinin anadan olduğu yer və il haqqında da iki fərqli fikirlə rastlaşırıq. Əzmi Bilginin hazırladığı Nigari Divanında şairin oğlunun 1840–41-ci illərdən sonra və Azərbaycanda anadan olması qeyd edilir. Qurtuluş Altunbaş tərəfindən tərtib olunan Nigari Divanında isə Siracinin 1865-ci ildə Amasyada dünyaya gəldiyi göstərilir. Bizə görə doğru olan birinci faktdır. Çünki Qurtuluş Altunbaşın çap etdirdiyi Divanın 615-ci səhifəsində Siracinin “doksan iki yılında iyirmi iki yaşında ikən cənnətə gitdi” ifadəsinə rast gəlirik. Mənbələrdə şairin oğlu Siracinin babası sağ ikən vəfat etdiyi yazılmışdır. Bu tarixi əsas alarsaq, Siracinin 1875–76-ci ildə vəfat etdiyi ortaya çıxır ki, bu da doğru deyildir. Çünki şairin Divanında oğlunun vəfatı haqqında yazılmış şeirlər vardır ve Siraci vefat ettiğinde 22 yaşının üstündedir.

Vətəni Qarabağda və daha çox Qazax mahalının Xanlıqlar kəndində yaşayan şair, Çar Rusiyasının, bu irşad fəaliyyətindən narahat olaraq onu sürgünə göndərmək istəyini öyrənir və yenidən Anadoluya qayıdır. Şairin minlərlə müridi də arxasınca Anadoluya gedir.

Nigari, 1853-cü ildə baş verən Krım muharibəsində bir çox mücahidiylə bərabər Qarsa keçərək Qafqaz süvari alayının komandiri olur və Osmanlı ordusunda Ruslara qarşı döyüşür. Şair, 1851-ci ildən 1867–ci ilə qədər müxtəlif zamanlarda Ərzurumda və İstanbulda yaşayır, söhbətləriylə bir çox insanı irşad edərək qısa zamanda məşhur olur. Seyid Nigari, Krım müharibəsindən sonra dövlət tərəfindən 500 quruş maaşla Ərzurumda Bakırlar məhəlləsindəki camedə üç il dərs demiş və insanların hafizələrində dərin iz bıraxmışdır. Şairi dinləyən insanlar ondan eşitdiklərini öz uşaqlarına, onlar da sonrakı nəslə eyni təzəlik və canlılıqla danışaraq Nigari sevgisini yaşatmışlar. Nigarinin misraları və qəzəlləri onların dilində hələ də əzbərdən oxunmaqdadır.

Şair, Qarabağa gedərək xanımı Əminə və oğlu Siracəddini də Ərzuruma gətirir və bir müddət sonra ailəsiylə birlikdə Amasyaya köçür.

Amasyaya köçəndən sonra Qarabağdakı ərazilərinə qarşılıq olaraq şairə Amasyada ərazilər verilir. Mənbələrə görə Nigari, 1859–1862-ci illər arasında da İstanbulda yaşamış, bəzi dövlət başçıları, hətta dövrün padşahıyla da görüşmüşdür. (Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Dergah Yayınları. C. 7, İstanbul:1990, s 58.)

Bu zaman hakimiyyətdə 1839–1861-ci illərdə Sultan Əbdülməcid, 1861–1876-cı illərdə isə Sultan Əbdüləziz padşahlıq edirdi. Helelik Nigarinin hansı padşahla görüşdüyünü tam aydınlaşdıra bilmədik. Şair, şeirlərindən birində padşahın lütfünə məzhər olduğunu belə ifadə edir:

Der-niyaz-ender-niyazam dem-be-dem kim subh u şam

Der-nazar-gaham Nigari padişa manzuruyam (Bilgin, 2003:146)

Bu dövrdəki dövlət böyüklərindən Mustafa Rəşid Paşa da İstanbulda qaldığı vaxt Nigariyə İstanbulun Fateh səmtindəki məşhur Əmir Buxari dərgahının şeyxliyini təklif etmiş, amma şair bunu qəbul etməyərək xəlifələrindən Taşabadizadə Mustafa Səbri Əfəndinin həmin vəzifəyə keçərək şeyx olmasına kömək etmişdir. Şairin şeirlərindən birində bu haqda belə deyilir: 

Sabr kıl zira beşir-i hoş-haber güm-geştedən

Hoş haber söyler sana ey pir-i Kenan çekme gam

Can yakup ey bülbül-i şeyda ciger kan itme kim Beyle geçmez kim geçer ahir zemistan çekme gam

Mustafa Reşid Haydar feda eyler meded eyler

Padişah-ı Kerbela Şah-ı Horasan çekme gam (Bilgin,2003:156)

Nigari, 1867-ci ildən sonra ailəsiylə bərabər Amasyanın Mərzifon rayonuna gəlmiş və 1884-ci ilə qədər burada mürşidlik etmişdir.

1865–1866-cı illər arasında şairin yeganə oğlu olan Siraci gənc yaşında vəfat edir və bu hadisədən çox sarsılan şair üzüntülərini şeirlərində də ifadə edir. Şeirlərindən birində şair özünü övlad dağı görmüş Yaqub Peyğəmbərə oxşadaraq deyir: “Könül Yaqubunun hüzndən viran olmuş bir evi vardır. Mövla bizə ciyər yandıran bir dağ ehsan eylədi. Bəlli ki könül əhlinə yenə də bir kərəmi var”. Burada şair Allahın sevdiyi bəndələrini dərdlə, kədərlə imtahana çəkdiyini və onlara bu şəkildə lütf göstərildiyini ifadə edir. Şeirin sonunda dözə bilməyən şair “eyvah necə səbr edib də ağlamayım bağrımda güzəllik Yusifinin vərəmi var”-deyir.

Firkat-zede olmuş yine çerhin siteminden Yakub-ı dilin hüzn ile viran haremi var 

Bir dağ-ı ciger eyledi Mevla bize ihsan Hakkın yine erbab-ı dilana keremi var 

Eyvah ne sabr eyleyem ah eylemeyem kim Bağrımdaki bir Yusuf-ı hüsnün veremi var Büt-hane-i mihnetdə gezer hali perişan Bi-çare dilin firkat-i ziba sanemi var

Bir dem güzer it Mir Nigariye nazar kıl

Teftiş eyle ey nur-i gözüm gör ne gamı var (Bilgin, 2003: 50)

Şair oğlu Siracini Yusif Peyğəmbərə oxşadır. Şairin vərəm xəstəliyindən bəhsetməsi bəlkə də təsadüfi deyildir. Gənc yaşında dünyasını dəyişən oğlu Siraci bəlkə də vərəm xəstəliyindən vəfat etmişdir.

Mənbələrdə Siracinin də atası kimi şair olduğundan bəhs edilir. Öz görünüşü, xarakteri və biliyi, gözəl nitq qabiliyyəti ilə görənləri heyran etdiyi söylənilir. Ömür vefa etməmiş və bu şair 22 yaşındaykən vəfat etmişdir7. Qurtuluş Altunbaşın nəşr etdiyi Nigari Divanında Siracinin vəfat tarixi

1875–76-cı il olaraq göstərilmişdir. Bizcə bu tarix doğru deyildir, çünki Siraci atası Nigaridən əvvəl ve 22 yaşlarındaykən vəfat etmişdir. 1875–76-cı illərde Siraci 35 yaşlarının üstündedir.

1884-cü ildə dövlət tərəfindən şairin Amasyadan Xarputa köçərək orada yerləşməsi haqqında fərman verilir. Bunun müxtəlif səbəbləri vardır. Bu səbəblərdən biri də sufi şair olan Nigarinin müxtəlif görüş və təsəvvüfi yorumlarının yaşadığı mühit tərəfindən rəğbətlə qarşılanaraq şairin şöhrət və nüfuzunun yayılmasından narahat olanların ona iftira ataraq dövlət və millət əleyhinə üsyan qaldıracağı barədə şaiyə yaymalarıdır. Mənbələrdə göstərilən başqa bir səbəb isə Amasya müftüsü Hacı İsa Əfəndinin müftülükdən istefa verərək Nigariyə mürid olması, daha sonra isə ehtimal ki, aralarındakı düşüncə müxtəlifliyi səbəbiylə münasibətlərinin pozulmasıdır. Bu hadisədən sonra bəzi şəxslərin “Nigarinin başında cəmiyyət-i kübra vardır, o dövlətə qarşı üsyan çıkaracaqdır” sözlərinə əsasən dönemin padişahı tərəfindən şairə o zamanın puluyla 1500 quruş maaş təyin olunaraq onun Amasyadan köçməsi haqqında fərman verilir. Bəzi qaynaqlara görə isə Amasya müftüsü Hacı İsa Əfəndi, vəzifəsindən istefa verərək Nigarinin müridi olandan sonra Seyid Nigarinin onun yerinə bu vəzifəyə təyin ediləcəyini öyrənmiş, amma Nigarinin onun istefa etdiği vəzifəyə keçməsini istəmədiyi üçün dövlət dairələrinə şair haqqında yuxarıda bəhs olunan məzmunda bir şikayət məktubu yazmışdır9. Bu yönde çeşidli ixtilaflı görüşlər vardır ve səbəb nə olursa olsun nəticə budur ki Nigari Amasyadan sürgün edilmiş və öz istəyi ilə Xarput şəhərinə köçmüşdür.

Şair, 1885-ci il fevral ayının 28-də ailəsiylə birlikdə Samsun şəhərinə gedir. Samsunda Ərzurumda olduğu vaxt tanıdığı Ərzurumlu İzzət Əfəndidən gələn bir telqramla İstanbula dəvət olunur və bir müddət İstanbulda onun evində qalır.

Bu sürgün hadisəsi haqqında şairin Divanında bir qəzəl də vardır ki bəzi beytlərini burada veririk.

Vaiz-ı kürsi-nişin vakıf-ı esrar degül

Çünki ol mushaf-ı ruhsare nazar-dar degül

Bi-haberdir lebin esrar-ı makalatından

Hace-i medrese ki talib-i esrar degül

Hakim-i şehre ne fetvadı virür kanımıza

Ol ki esrar-ı enel-Hakka haberdar degül (Bilgin,2003:136)

Şeirdə “Kürsüdə oturan vaiz sirlərdən, ilahi həqiqətlərdən bixəbərdir. Çünkü o sevgilinin müshəfə bənzəyən üzünə baxmır. Mədrəsə hocası da sirlərə talib olmadığı üçün sənin dodaqlarının sirrindən xəbərsizdir. Şəhərin Ənəlhəq sirrini bilməyən məşhur hakiminə bax ki qanımız içün fitva verir”- deyilir.

Seyid Nigari İstanbulda olduğu zaman dövlət böyüklərindən Kazım Paşa da işə qarışaraq Nigarini sürgündən qurtarmaq üçün çalışımış ancaq bir nəticə hasil olmamış və şair 20 may 1885-ci ildə həyat yoldaşı Lətifə Xanım, qaynı Hüsaməddin, qaynı oğlu Seyid Sadəddin, xəlifələrindən Postlu Mahmud Əfəndi və başqa yaxın adamlarıyla birlikdə Xarputa köçərək orada yaşamalı olmuşdur. 

Və oktyabr 1885-ci ildə Xarputda vəfat edən şairin cənazəsi öz vəsiyyətiylə Amasyaya gətirilərək Bəyazıd Paşa məhəlləsində dəfn edilmişdir. Nigarinin müridlərinin və əmisi oğlu Mir Həsən Əfəndinin yardımlarıyla onun üçün türbə, yanında da came tikilmişdir. Bu came və türbə bu gün də qalmaqdadır. Əbdizadə Hüseyin Hüsaməddin “Amasya tarixi” adlı kitabında bu məscid və türbə haqqında yazır:

“Bayezid Paşa camiinin kıble tarafında, Kirazlı Dereye giden yolun civarında ümeradan Gazi Beyin (1531) de bir mescid-i şerifi ve onun önünde bir çeşme ile bitişiğinde bir mektep yaptırarak emlakini vakıf eylediği kayıtlıdır. Bu Gazi Beyin çeşmesinin batısında, dere kenarında büyük bir daire içinde, Karabağlı Eş- şeyh el-Hac Hemze Nigari Efendi Hazretlerinin namına inşa edilmiş bir cami-i şerif ve onun bitişiğinde adı geçen zata mahsus bir türbe-i aliye ile batı tarafında ahşaptan bir medrese, önünde şadırvan ve kuzeyinde bir dershanesi olan hususi dairesi vardır.

Həmin mənbədə başqa bir yerdə isə

“Hacı Hamza Efendi Türbesi- Bayezid Paşa mahallesindeki Hacı Hamza Efendi cami-i şeirifinin doğusundadır ve camiye bitişiktir. Büyük bir kubbesi olan genişçe bir odadır. Cami-i şeirif ile türbe arasınd a bir demir parmaklık vardır. Türbenin içinde Nakşibendiye tarikatının ileri gelen şeyhlerinden Karabağlı el-Hac Hamza Nigari Efendi hazretleri, onun yanında oğlu Siraceddin İsmail Efendi ve Hamza Nigari Efendinin halifelerinden amcazadesi Mir Hasan Efendi medfundur yazmaqdadır.

Şairin cənazəsi Xarputdan Amasyaya gətirilərkən havanın isti olması və yolun uzunluğuna baxmayaraq nəşinə heç bir şey olmaması hamını heyrətləndirmiş və onun övliya olduğu haqqında müxtəlif rəvayətlər də söylənmişdir. Bu barədə yuxarıda Nigarinin anadan olduğu il haqqında məlumat verilərkən bəhs etmişdik. Şair, “isti havada bu qədər uzun bir yola sizin cəsədiniz dayanamaz, bozulur” deyən valiyə “bu vücud səksən sənə Allah demiş ondan qayrısını görməmişdir. Bırak səkiz gündə teaffun edəcəksə etsin” demişdi. Doğrudan da şairin cənazəsi isti havada at arabasıyla 7–8 günlük bir yoldan sonra Amasyaya gətirilərək bir heyət tərəfindən şəriət qanunlarına uyğun olaraq açılıb yoxlanıldılğında cəsədə heç bir şey olmadığı, hətta açılan zaman ətrafa gözəl ətirlərin yayıldığı da orada olanlar tərəfindən söylənilir.

Şairin Nigari təxəllüsünü alması haqqında da təzadlı fikirlər mövcuddur. Yazılanlara görə bunlardan biri Mir Həmzəninin doqquz yaşında olanda yuxusunda Qarabağ xanədanından Nigar Xanım adlı gözəl və möhtərəm bir qadını görüb ona aşiq olmasıdır. On il sonra təhsil üçün Şirvana gedərkən Mir Həmzə, Nigarxana adlı bir müsafirxanada gecələyir və orada Nigar Xanımla qarşılaşır. Nigar Xanımın ona “Gördüyün yuxu yadındadır? -deyə soruşmağıyla ikisi də cəzbəyə tutulur. Bu hadisədən sonra Mir Həmzə mənən kamilləşir və Nigari təxəllüsünü alır. Şair bu haqda şeirlərindən birində belə deyir:

Ol vakt ki ayıldım açdım gözümü gördüm

Gönlüm teline bağlu çeşmim kaşına peyvend (Bilgin,2003: 46)

Şairin Nigari təxəllüsünü almağı haqqında digər bir məlumat isə belədir: Mir Həmzə 15 yaşından sonra Qaraqaşlı Əhməd Əfəndidən dərs almaq üçün Qaraqaşa gedərkən orada Nigar Xanım adlı möhtərəm bir qadın onun bütün maddi ehtiyaclarını ödəmiş, o da bu qadına olan vəfa borcunu ödəmək üçün Nigari təxəllüsünü seçmişdir. Qənaətimizə görə hər iki fərziyyədə həqiqətlə səsləşən məqamlar var. Şairin şeirlərində Şəh-Nigar, Qaraqaş adları və “mənə ilham verən Şəh Nigardır” kimi ifadələr çox işlədilir. Hətta, şair sevgilisindən bəhs edərkən onun adının Nigar olduğunu şeirlərindən birində belə ifadə edir:

Bir hayal eyle gönül farkı benimle aya

Ya-ı nisbiyyeden özge nedir adaşımda (Bilgin, 2003: 46)

Bir cəhətə də diqqət etməliyik ki Nigari ilahi eşqə düşənə qədər heç şeir yazmayıb və şairliyi bu yuxudan sonra başlanmışdır. Buna görə bu fərziyyəni də gözdən qaçırmamalıyıq. 

Divanda Nigar, Zər Nigar, Şah Nigar, pəri kəlmələrinə çox rast gəlirik ki, bunlardan bəziləri ümumiyyətlə sevgiliyə, bəziləri isə ona ilham verən bu xanıma aiddir. Aşağıda verəcəyimiz bir şeir bu məsələyə bir aydınlıq

gətirir.

Abad olsun o yer zira ki handan oldığım yerdir Heves-nak-ı mey-i gülgun-ı canan oldığım yerdir Abad olsun Karabağ içre ol yer çünki cananın Habibane Karakaşına kurban oldığım yerdir

Abad olsun ki bende var hakı gah u bi-gahi

Nigar-ı nazenine mest-i mihman oldığım yerdir Abad olsun dem-a-dem görmesün berbadlık bir dem Ki mest-abad-ı çeşm-i yare hayran oldığım yerdir Abad olsun ki ruy-ı dil-rübada şems-i mutlakdan Görüp nurun ala nurin müselman oldığım yerdir Abad olsun gözüm zira ki bir dest-i dil-aradan Çeküp bade-i vahdet kamil oldığım yerdir

Abad olsun görem ey tab kim ol şah-ı hubanın

Hayalatıla suzane gazel-han oldığım yerdir

Abad olsun ki ey Mir Nigari çeşm-i dilberdən

Alup ders-i cünunı ehl-i irfan oldığım yerdir (Bilgin, 2003: 56)

Seyid Nigarinin yuxarıda verdiyimiz bu şeirini fərqli şəkildə açıqlayanlar da vardır. “Deyilənlərə görə, Mir Həmzə Qarabağdakı alimlərdən təhsil alandan sonra yuxusunda ulu babalarından olan Hz. Əli ona Şirvana gedib oradakı Kürdəmir adlı diyarda Mövlana Xalid-i Bağdadinin birinci xəlifəsi İsmail Siracəddin Şirvaniyə mürid olması və onun bütün istədiklərini yerinə yetirməsi haqqında təlimat vermişdir.

Nigarinin təxəllüsüylə əlaqədar bir cəhətə də diqqət etmək lazımdır: yuxuda iki tərəfin- qızın və oğlanın bir-birini görərək aşiq olmaları- yəni buta verilməsi XVII əsrdən etibarən Azərbaycan xalq ədəbiyyatında məşhurlaşan məhəbbət dastanlarının əsas motivlərindəndir.

Nigari Divanında da həm əruz vəzniylə klassik tərzdə qəzəl, qəsidə, qitə və başqa klassik janrlar,

həm də heca vəzniylə yazılmış şeirlər yer alır. Bu da XVI əsrdə Şah İsmail Xətai Divanında təməli qoyulan heca və əruz vəzniylə şeirlərin bir arada yer alması ənənəsinin davamıdır ki xalq şeiri ilə divan şeirinin müştərək xüsusiyyətlərini ortaya çıxardır.

Qeyd: Sabah “Seyid Nigarinin əsərləri” yazısı sizlərə təqdim ediləcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.11.2023)

Noyabrın 14-də Türkiyənin Prezident Kitabxanasında Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyi, “İrs” nəşriyyat evi və “PAŞA Həyat Sığorta” ASC-nin birgə layihəsi kimi çap olunan “Şuşa – zirvədən uca” kitabının təqdimatı və fotosərgi keçirilib.

Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən məlumat verir.  Verilən məlumata görə, tədbirdə Türkiyənin tanınmış dövlət və ictimai xadimləri, o cümlədən Türkiyə Prezidentinin baş müşaviri Yalçın Topçu, Türkiyə Böyük Millət Məclisinin Azərbaycanla dostluq qrupunun rəhbəri Şamil Ayrım və digər qonaqlar iştirak ediblər.

Tədbirdə Şuşa şəhərində həyata keçirilən bərpa və yenidənqurma işlərini əks etdirən videoçarx nümayiş olunub.

Bildirilib ki, “Şuşa – zirvədən uca” kitabında şəhərin qədim tarixi, mədəni həyatı, abidələri, işğal dövründə dağıntılara məruz qalması və azad edilməsi ilə bağlı faktlar və fotolar əksini tapıb.

Sonra tədbir iştirakçıları Türkiyənin Prezident Kitabxanasındakı Azərbaycan guşəsi ilə tanış olublar.

Guşənin zənginləşdirilməsi məqsədilə Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən ölkəmizin tarix və mədəniyyətinə dair kitablar hədiyyə edilib.

Sonda Şuşa şəhərinin tarixi, abidələri, işğalı, azad edilməsi və burada dövlətimiz tərəfindən aparılan bərpa-quruculuq işlərini əks etdirən fotolardan ibarət sərgiyə baxış olub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.11.2023)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mən orijinal lətifələri və real məzəli əhvalatları xoşlayıram. Bu dəfə sizə Qazax rayonunun Yuxarı Salahlı kəndində nənələrdən eşitdiyim bir məzəli əhvalatı danışacam. 

Bir kişinin 4 qızı olur. 4-ü də pəltək olur. Bir gün onlara elçi gəlir, anası qızlara bərk-bərk tapşırır ki, kirmiş dursunlar.

Qızlar da dillərini dinməz edib sakitcə işin gedişini gözləyirlər. 

Ana yenicə sağdığı inək südünü artırmaya qoyubmuş. Bu vaxt pişik gəlib südü yalayır. 

Evin kiçik qızı özünü saxlaya bilməyib deyir:

-Pisik südü laladı. 

Bu dəm pişik süd ləyənini aşırır.

2-ci qız deyir:

-Laladısa da yelə caladı.

3-cü qız onlara təpinir:

-Dinməsəz noluldu çi? 

4-cü qız da söhbətə yekun vurur:

-Dilləli pəltəhdi heyləsinlər.

Elçilər başlarını bulaya-bulaya çıxıb gedirlər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.10.2023)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bol izləyicisi olan rubrikamız hələ ki Qusarda  qonaqdır. 4 nömrəli tam orta məktəbdəyik. Derektor Elmira Bayramova və öncül şagird Esmira Korumova.

DİREKTOR

Qusar şəhər 4 nömrəli tam orta məktəbin direktoru Elmira Bayramova. O, 16.07.1962-ci ildə Qusar şəhərində ziyalı ailəsində anadan olub. İlk pedaqoji fəaliyyətinə 1981-ci ildə Sabirabad rayonu Balakən kənd məktəbində rus dilini tədris etməklə başlayıb. Pedaqoji fəaliyyətini 1986-cı ildən Qusar şəhər 2 saylı tam orta məktəbində, 1992-ci ildən isə Qusar şəhər 6 saylı tam orta məktəbində davam etdirib. 1998-ci ildən birinci sinfə ilk dəfə qədəm qoyduğu Qusar şəhər 4 nömrəli tam orta məktəbində təlim-tərbiyə işləri üzrə direktor müavini olaraq çalışmağa başlayıb. 2010-cu ildən etibarən isə həmin məktəbə direktor vəzifəsinə təyin olunub. 

Müəllim və şagirdlərin böyük hörmətlə yanaşdığı Elmira Bayramova direktor işlədiyi bu müddət ərzində bir sıra dövlət orqanları və təşkilatlar tərəfindən diplom və fəxri fərmanlarla təltif olunub.

ŞAGİRD

Mən Korumova Esmira Rəssam qızı 9 sentyabr 2009-cu ildə Qusar rayonunun Zindanmuruq kəndində anadan olmuşam. Hal-hazırda Qusar şəhər 4 nömrəli tam orta məktəbin 9-cu sinfində oxuyuram. Arzum gələcəkdə ali təhsilli kimya müəllimi  olmaqdır. Bu fənnə qarşı məndə xüsusi bir sevgi hissi var. 

Bundan əlavə məqalə, inşa,esse yazmağa da həvəsim çoxdur. Əsasən, uğur, nailiyyət mövzusunda yazmağı sevirəm.

 ESSE

Uğura gedən yol zəhmətdən keçir

  "Yaxşı başlanğıc uğurun yarısıdır."(Andre Jid)

Bu yaxınlarda bu aforizmə rast gəldim və  məni çox düşündürdü. Sizcə, uğur nədir? Uğura gedən yolda bizi nə gözləyir? İnsana uğurmu çox şey öyrədir, yoxsa uğursuzluqmu?!

Uğur -hədəfə getmək yoludur. Hədəfə gedən yol çox çətinliklərdən keçir. O çətinlikləri dəf etmək üçün zəhmət çəkmək lazımdır. Zəhmət həyatın bəzəyidir. Zəhmət çəkmədən insan heç bir şeyə nail ola bilməz.

Uğursuzluqdan daha betər şey varmı? Bəli, var! Əsl olmayan, saxta uğur. Bu zaman insan sadəcə özünü aldatmış olur. O, uğur qazanmış deyil, məğlub olmuş olur.

 İnsan hər zaman uğur qazanmır. Bəzən uğursuzluqlar da olur. İnsan uğursuzluğa görə pərt olmamalı, kədərlənməməli, əksinə, hər şeydən nəticə çıxarmağı bacarmalıdır. Bəlkə də, uğursuzluqdan alınan dərs uğura atılmış ilk addımdır...

Bəs əsl uğur nədir? Əsl uğur zəhmət çəkərək qazanılan uğurdur. Uğur rahatlıqla qazanılmır. Uğur qazanmaq üçün insan əzmkar və qətiyyətli olmalıdır. 

İnsanın qarşısına qoyduğu hədəfə çatmağı üçün ilk öncə özünə güvəni olmalıdır. Belə xüsusiyyətlərə malik olan insan hər zaman öndə olar. İnamsızlıq qaranlıq bir meşədir. Oraya düşən itir, qeyb olur. Uğur gedilən yoldur, çatdığın məkan deyil. Uğura gedən yol isə əziyyətdən, zəhmətdən keçir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.11.2023)

İntiqam Yaşar, “Ədəbiyyat və incəsənət”.

“Köhnə söhbətlər yeni məcrada” rubrikasında Xasiyyət Rüstəmlə müsahibəyə bir il sonra aktuallıq baxımından nəzər yetirdikdən sonra indi də növbə AYB katibi Elçin Hüseynbəylinindir. Onunla söhbətin tarixi də təqribən il yarım əvvələ çəkir.

AYB KATİBLİYİ BARƏDƏ

- Mən deyim ki, AYB yox, hər hansısa bir nazirlik olsaydı, orada mənə hər hansısa başqa bir iş həvalə olunsaydı mənim üçün çətin olardı. Amma AYB bir başa ədəbiyyatla məşğul olduğuna görə, yazıçılarla, şairlərlə, qələm adamları ilə təmasda olduğuna görə, burda funksionerlik şərti məsələdir. Sadəcə olaraq bu bir görəvdir sənə həvalə olunub, sənin yaradıcılığına ciddi mane olmur. Əsas odur ki, sən insanları tanıyırsan, kimin nəyə qadir olduğunu bilirsən və bu sənə heç bir əziyyət və çətinlik vermir. Sadəcə olaraq müəyyən zamanını ala bilər. Bu da bizim borcumuzdur. Tutaq ki, bu mən olum və ya başqası olsun, bizdən əvvəl də katiblər olub, bizdən sonra da katiblər olacaq. Mən düşünürəm ki, bu bir çətinlik yaratmır. Əksinə həm yaradıcılıqları, adamları yenidən tanımaq baxımından, daha da stimullaşdırıcı bir vəzifədir. Yəni məmur vəzifəsi deyil. Sən istəsən də məmur ola bilməzsən burada.

LAYİHƏLƏR BARƏDƏ

-Söhbət ondan gedir ki, AYB böyük büdcəsi olmayan bir təşkilatdır. Ona görə də bəzi layihələr var ki, onlara AYB-nin gücü çatmır. Biz onsuzda öz üzərimizə düşən işləri görürük. Tədbirlərin keçirilməsidir, qurultaya hazırlıqdır və s. Dəfələrlə olub  beynəlxalq tədbirlər keçirmişik, elə qurultay da beynəlxalq tədbir kimi bir şeydir. Eyni zamanda yubileylərimiz keçirilib, təbii ki, dövlətin dəstəyi ilə. Mən elə düşünürəm ki, daha çox kənardan gələn təşəbbüslərə dəstək vermək lazımdır. Cavan, gənc yazıçılar, cavan ona görə deyirəm ki,  onlar gənc dövrü keçiblər, daha kreativdirlər, daha təşəbbüskardırlar. Onlar məsəlçün deyirlər ki, bir tanıtım layihəsi edək. Azərbaycan ədəbiyyatını tanıtım layihəsi. Mən də deyirəm ki, lap yaxşı siz bu təşəbbüsü layihələndirin bizə təqdim edin. Mən düşünürəm bax bu cür, ədəbiyyatın təbliği layihəsidir, kitabın tanıtımı və  oxucuya çatdırılması layihəsidir və s. bu kimi təşəbbüsü bizə təqdim etsinlər. Elə sizin mətbuat vasitəsi ilə səslənirəm gənclərə, bu fikirləri layihələndirin və təqdim edin. Mən də indiyə kimi müxtəlif sahələrdə, müxtəlif istiqəmətlər üzrə bir çox layihələr işləmişəm. Bizə təqdim olunan layihələrə bir yerdə baxaq və müzakirə edək, çıxaraq katibliyə, bizim rəhbər, Anar müəllim də belə təşəbbüslərə dəstək verən adamdır. Sonra lazımi orqanlar qarşısında məsələni qaldıraq və çalışaq ki, həyata keçsin. Sadəcə olaraq, real layihələrə ehtiyac var. Qeyri-real layihələrə yox. Konkret bilirsən ki, bu layihələri ortaya çıxartmaq olar. Ona görəki, onun yollarını, istiqamətini, ünvanını, hədəfini və yerlərini bilirsən. Mən düşünürəm ki, bax daha çox bu cür layihələrə üstünlük verməliyik.

 ZƏFƏR GÜNÜNDƏN ƏVVƏL VƏ SONRA

- Bilirsən, artıq  otuz ilə yaxın müddətdə o hisslər artıq bir az korşalmışdı, haradasa bir az barışmışdıq itki ilə. Ancaq elə gün olmurdu ki, mən kəndimiz haqqında düşünmüyəm, kəndimiz haqqında nəsə xatırlamayam. Çox nadir gecələr olurdu ki, mən kəndimizi yuxuda görməyəm, görməyəm ki, Arazın kənarında dayanıb balıq tuturam, ya futbol oynayıram. Daima məndə bu hisslər yaşayıb və mənim əsərlərimi də oxuyanlar bu hissi duya bilir. 8 noyabrdan sonra qələbəni hələ tam həzm edə bilməmişəm. Ona da bir az zaman lazımdır ki, biz nəyə nail olmuşuq. Bu çox möhtəşəm bir qələbədir. Möhtəşəm olduğuna görə də bunu hələ tam həzm eləmək, qəbul eləmək çətin məsələdir. Zaman keçdikcə yavaş- yavaş bu zəfərin möhtəşəmliyi, qələbənin mahiyəəti, bizim gələcəyimiz üçün nələr edəcəyini  dərk edəndən sonra biz oturuşmuş şəkildə əsərlər ortaya qoyacağıq. Bir neçə hekayə yazmışam 8 noyabrdan sonra, amma ona qədər Qarabağla bağlı otuza yaxın hekayə, bir neçə roman, publisistik yazılar yazmışam çox sayda. İndi bir böyük publisistik yazı, “Cəbrayılı düşünərkən nifrət, lənət və sevgi”Anar müəllimin təşəbbüsü ilə çap olunan “Qarabağın Dastanı” kitabında çap olundu. Böyük bir publisistik yazıdır, etnoqrafik çalarlarla doludur və bir neçə hekayə dediyim kimi. Hələ ki, bir romanı bitirmişəm“Vida romanı” adlı. Bu romanda otuz ilin həsrətindən doğan bir romandır. Gələcəkdə nəzərə alsaq ki, beynəlxalq arenada ermənilər öz həyasızlıqlarını  davam etdirəcəklər, kino və ədəbiyyat  sahəsində. Özlərinin necə, güyaki təcavüzə uğradıqlarını, zülm gördüklərini, həyasızcasına,yalandan bütün dünyaya yalandan yayacaqlar. Buna görə də mən düşünürəm ki, biz otuz illik acını, həsrəti unutmayaq və əsərlər yazaq, kinolar çəkməliyik, tamaşalar qoymalıyıq səhnələrə, bütün dünyaya göstərək ki, bizim belə bir keçmişimiz var. Ermənilər bizim ağrılı-acılı keçmişi xatırlatmaq istəmirlər. Özlərini əzabkeş kimi göstərmək istəyirlər. Halbuki onlar başa düşməlidilər ki, azərbaycanlılara otuz ildə hansı əzabları veriblər, hansı zülmləri veriblər. Bunu dünya bilməlidir və bu dünyanın yadında qalmalıdır. Qələbə ilə bağlı təbii ki, bizim çoxlu əsərlərimiz olacaq müxtəlif sahələrdə. İstər nəsr, istər kino, amma mənim dediyim kimi bax o, çadırlarda qalan ilan-çayana yem olan uşaqların taleyini unutmaq olmaz, dəmir vaqonlarda qalan, çoxlu əzablar çəkmiş insanların, uşaqların acısını unutmaq olmaz. Bu məsələ daima bizim ədəbiyyatımızın,sənətimizin gündəmində olmalıdır və daim dünyanın, bütün avropanın diqqəti, gözü bizim faciəmizdə olmalıdır. Qələbə ilə də bağlı təbii əsərlər yazılmalıdır, filmlərimiz çəkilməlidir. Bizim qəhrəman şəhərlərimiz, qəhrəman oğullarımız var. Yeri gəlmişkən deyim, bayaq adını çəkdiyim məqalədə təklif etmişəm ki, işğaldan azad olunmuş şəhərlərimizə, həmçinin  Tərtər, Bərdə, Gəncə şəhərlərimizə “Qəhrəman şəhər” adı verilsin, çünki müharibə dövründə çox ağrılara, acılara, əzablara məruz qaldılar bizim həmin şəhərlərimiz. Eyni zamanda mən təklif etmişəm ki, Holokost tipli bir abidə yaradılsın, muzey kompleksi yaradılsın Azərbaycanda. Bizim 1990-cı illərdən bəri, yəni, 20 yanvardan bəri çəkdiyimiz o əzablar əks olunsun orada. Eyni zamanda böyük bir guşə yaradılsın bizim zəfərimizlə bağlı sənət əsərləri, canlı eksponatlar nümayiş olunsun orada. Bizdə“Müzəffər müzeyi” var, “Qənimətlər parkı” var. Amma mən dediyim haradasa bunların hamısının bir məcmusunu kompleks kimi ehtiva edir. 1-ci sinfə gedən uşaqlar və ya bir az böyüklər ola bilər,olsun  ki uşaqlara hardasa pis təsir edər və ya anlamaya bilərlər. Amma müəyyən bir zaman keçdikdən sonra cavanlar, uşaqlar bizim tariximizin əzablı keçmişini görməlidirlər, eyni zamanda turistlər də təbii ki, gəlib oranı ziyarət etməlidirlər. Mənim düşüncəmə görə bu Şuşada bəlkə də Xocalıda olmalıdır.  

XARİCDƏ ÇAPOLUNMA

- Açığı mən deyim ki, sistematik şəkildə olan bir şey yoxdur. Müəyyən bir maliyyə tələb edən  şeydir. Ən azından öz reklamın üçün, müəyyən işlər görməlisən , getməlisən, gəlməlisən. Deyək ki, mən burada oturdum və mənim kitabımı, hekayəmi, romanımı kimsə xaricdə götürdü çevirdi, yayımladı, çap etdi, amma sənin də müəyyən bir qatqın olmalıdır. Və ya hansısa konkret qurum olmalıdır. Mən bayaq dedim ki, belə layihələr gözləyirik. Ancaq mən xaricdə kifayət qədər çap olunmuşam. Kitab formasında, Litvada kitabım tərcümə edilib çap olunub. Bunların altısı  Qarabağ hekayələridir. Ona görə deyirəm ki, Qarabağ hekayələri, Qarabağ hekayələrinə xaçpərəst ölkələrdə xüsusi yanaşma var və sən elə yazmalısan ki, onlar bunu qəbul etsinlər. Yəni göstərməlisən ki, bu sadəcə əsərdir. Yazıçının qərəzinin yox, obyektiv yanaşmasının, düşüncəsinin məhsuludur. Tiflisdə kitabım hazırdır, amma hələki çap olunmayıb. Açığı naşirlərlə razılığa gəlmədik qaldı. Çünki mən xoşlayıram ki, naşirlər özləri çap edib, özləri də yayımı ilə məşğul olsunlar. Türkiyədə üç kitabım çap olunub. Bilmirəm bəlkə bir neçəsi  də çap olunub bilmirəm, amma onlarda yayım bir az fərqlidir. Gah bələdiyyələrdə, gah universitetlərdə olur. İranda iki kitabım çap olunub, amma heç biri hələki mənə gəlib çatmayıb. Birinin üz qabığını görmüşəm. Rusiyada qəzetlərdə, jurnallarda xüsusən “Literaturnaya qazeta”da hekayələrim çap olunub. Hətta orada jurnalda “Balıq adam” romanım da çap olunub. Bundan başqa Amerikadan belə bir çox ölkələrdə çap olunub. Demək olar ki, dünyanın aparıcı ölkələrində dəfələrlə, təkrar-təkrar mənim hekayələrim çap olunub. Hansı reaksialar doğurur bu çap olunmaq? Onu deyə bilərəm ki, bu yaxınlarda Sankt Peterburq oxucuları ilə, Mayakovski kitabxanası oxucuları ilə biz onlayn görüş keçirdik. "Oxuyan Peterburq" layihəsi çərçivəsində bir görüş baş tutdu.Oxucular hazırlıqlı idilər, hətta Türkiyədən qoşulanlar var idi, rusca danışırdılar. Azərbaycandan, Rusiyanın  müxtəlif şəhərlərindən qoşulanlar var idi. Belə məlum oldu ki, mənim əsərlərimdən məlumatlıdırlar.  Adicə girib Googledən axtarış verəndəgörürsən ki, Rusiyanın bir neçə nöqtələrinin kitabxanalarında mənim əsərlərimdən var. “Oxuyan Peterburq” layihəsi çərçivəsində mənim, “Don Juan” romanım müsabiqədə iştirak edib, görünür ki, bunun da təsiri var, oxucular əlavə məlumatlar da toplayıblar. Ümumiyyətlə o çox maraqlı layihədir. Aktyorlar əsərlərdən parçalar səsləndirirlər,  müzakirələr edirlər. Düşünürəm ki, bunları bəlkə də sistemli formada eləmək lazımdır. Yazıçı bu məsələlərə soyuq yanaşır. Mən özümü deyirəm, başqalarını deyə bilmərəm. Daha çox yazmaq haqqında düşünürəm, nəinki reklam haqqında. Bunu da təşkil edənlər, məsələn, türkoloq Şahnaz Kamal sağ olsun, Azərbaycan ədəbiyyatını təbliğ edir. Və yaxud Türkiyədə hansısa bizi bəyənən, Azərbaycan ədəbiyyatını sevən insanların xidmətidir, o cümlədən başqa ölkələrdə. Əlbəttə, mən düşünürəm ki, Azərbaycan ədəbiyyatının tanınması vacibdir, amma ədəbiyyatın, kino, teatr və rəsmə nisbətən tanınması çətindir. Çünki vizuallıq ayrıdır. Rəsmi tərcümə etməyə ehtiyac yoxdur. Amma ədəbiyyat dil faktorudur, gərək xarici dilə tərcümə olunanda da peşəkarları tapasan, o peşəkarları tapmaq üçün də bir qədər çalışmaq lazımdır.

SİNİFDƏNXARİC QİRAƏT

-Mənə vaxtı ilə dedilər ki, 5-ci sinif ədəbiyyat dərsliyi üçün hekayə yaz. Məndə bu alınmadı. Çünki, uşaqların psixologiyasını bilmək lazımdır, belə yazıları yazmaq üçünpedaqoq olmaq lazımdır hardasa. Amma dedilər sənin elə uşaqdan yazdığın hekayələr var, onların üzərində bir az işləsən kifayətdir. Amma yenə məndə alınmadı. Sonra bir publisistik məqalə  verdilər mənə, dedilər  bunun əsasında hekayə yaz. Yazdım,  “Firuzə qaşlı xəncər” indi 5-ci sinif dərsliyində tədris olunur. Sonra məlum oldu ki, o yazıdakı qəhrəman Tofiq,  Milli Qəhrəmanımız Tofiq Hüseynov imiş. Sonra 7-ci sinif üçün hekayə istədilər. Mən soruşdum ki, nə edə bilərəm? Dedilər, sən hekayə göndər biz işləyək. Onlarahekayələr  göndərdim. “Nar” hekayəsi üzərində işləyib  “Nəvə” hekayəsini hazırladılar göndərdilər mənə, oxudum. Uyğunlaşdırmışdılar, pedaqoqlar hazırlamışdılar. Bəzi düzəlişlər etdim. Bir şeyi orda düzəliş etməmişəm, onu da düşünürəm gələcəkdə etmək olar. Hal-hazırda da tədris olunur 7-ci sinif dərsliyində o hekayə də.Uşaqlar üçün yazmaq çətindir. Amma onu deyim ki, bu yaxınlarda uşaqlarıma danışdığım nağılları hekayələrə çevirdim. Səkkiz hekayə yazdım, “Qələm” nəşriyyatına təqdim elədim, onların səkkizi də həmdə animasiya filmləri üçün materiallardır. Bu yaxınlarda rejissorlarla danışdım, dedilər, sən niyə bunları müsabiqəyə vermədin? Dedim, ehtiyac yoxdur, elə bu hekayələrin üzərində işləyib cizgi filmi hazırlamaq olar. Uşaqlar üçün yazmaq çox vacibdir, mütləq yazılmalıdır. Oxu vərdişini uşaqlarda cocuq vaxtından yaratmaq lazımdır ki, gələcəkdə daha böyük əsərlər oxuya bilsinlər. Zaman dəyişib, ola bilər bəlkə kitab başqa forma alır. Məsəlçün, maraqlı nədir? Mən arada “Google”da girib axtarış verirəm, görürəm ki, mənim əsərlərim əsasında cizgi filmləri çəkilib. Tam film deyil, ancaq şəkillərdir, amma onun üzərində bir az işləsən cizgi filmi kimi alınar. Elə “Nəvə” hekayəmə müxtəlif cür yanaşmalar, səsləndirmələr var. Nə qədər adamlar uşaqlar üçünsəsləndiriblər fərqli-fərqli formada o hekayəni. Mən elə hesab edirəm  indi uşaq poeziyası mənim kurasiyamdadır,  uşaq ədəbiyyatı seksiyası nı daha da  fəallaşdırmaq çox vacibdir.

KİTAB SATIŞI VƏ TƏBLİĞİ
- Biz kitabı, oxu mədəniyyətini formalaşdıra bilmədik. Kitab kultu olmalıdır. Amerikadakı kimi, Yaponiyadaki kimi, Çindəki kimi, Almaniyada olan kimi. Təəssüf  ki, biz bunu edə bilməmişik hələ ki, kitab satışı çox zəifdir, oxucularımız çox azdır.  Mən o zamanlar deyirdim ki, hansısa bir normativ olmalıdır, qanun olmalıdır ki, yazıçının əməyindən sui istifadə etməsinlər. Çoxlu ədəbiyyat portalları yaranır, bu çox yaxşıdır əbəbiyyatımızın təbliği üçün, amma hardasa mənim əsərimi ora daxil edəndə elə etmək lazımdır ki, yazıçı da nəsə qazansın, təkcə oxucu yox. Bu yaranmadığına görə oxucu və yazıçı arasındakı körpülər itir. Həm portal qazanır, həm oxucu, amma yazıçı heç nə qazanmır. Düzdü indi oxucu qıtlığı şəraitində eşidəndə ki, sənin əsərlərini oxuyanlar var, bu çox xoş olur. Hələdə biləndə ki, hansısa oxucu sənin əsərlərinin vurğunudur fanat səviyyəsində, bu lap xoş olur. Amma təəssüf ki, yazıçı çox az qazanır. Yazıçı bu baxımdan hüququ pozulan zümrələrdən biridir.

ƏDƏBİ GƏNCLİKDƏN GÖZLƏNTİLƏR

- Dediyim kimi, biz bu kitab kultunu, oxu mədəniyyətini yarada bilməsək, gənclər məyus olacaq. Mən indi də oxuyuram,gənclər deyirlər ki, bizim yazdıqlarımız cəmiyyətə lazım deyilsə biz niyə yazaq?. Bu çox təhlükəli bir tendensiyadır, bu doğru deyil. Nəsə etmək lazımdır. Hər şey ədəbiyyatdan başlayır, hər şey sözdən başlayır. Kinolar da, dram əsərləri də, rəsm əsərləri də. Niyə rəsm əsəri dedim? Bayaq adını çəkdiyim, “Nifrət, lənət və sevgi” məqaləmi feysbukda paylaşdım və bir rəssam mənə yazdı ki, orada bir epizod məni çox möhkəm tutdu və mən onu tabloya köçürmək istəyirəm, gələcəkdə istəsəniz bu şəkili əsərlərinizdə də istifadə edərsiniz. Mən ona təşəkkür elədim, dedim ki, orada təbii bir neçə epizod var. Dedi, ümumiyyətlə sizin romanlarınız rəssamlara bolluca material verir, mən çalışacam ki, silsilə formasında işləyim onları. Mən çoxdan istərdim rəssamla şairin və ya rəssamla yazıçının tandemini əks elətdirən bir sərgi olsun. Əgər silsilə tablolar olarsa bir sərgi təşkil etmək olar. Aktyorlar dəvət etmək olar ki, o rəsmdəki epizodu canlandırsın. Eyni epizod çap formasında da tablonun atından vurula bilər. Biz də ədəbi gənclik üçün nəsə etməliyik. Ədəbi gəncliyin palitrası, tərkibi də müxtəlifdir. Çox qarışıq yazırlar bəzən. Türkiyə türkcəsi ilə, Azərbaycan türkcəsini qarışdırıb yazırlar. Başa düşürəm bu pis şey deyil. Türkiyəyə satılır, türk oxucusuna hesablanır. Bir tərəfdən də bir az yaxşı deyil, gələcək nəsil çaşır. Azərbaycan türkcəsini yaxşı, doğru düzgün mənimsiyə bilmir. Sabah imtahan verəndə və ya nəsə edəndə ona çətinlik yaradır. Bu düşüncə məni narahat edir, bilmirəm nə dərəcədə geniş düşüncədir, nə dərəcədə dardır. Hər halda ədəbi gəncliyin arasında istedadlı cavanlarımız var. Xüsusən də poeziyada maraqlı gənclər var. Mən oxuyuram. Nəsrdə nəsə etmək istəyənlər var. Amma deyim ki, mən desəm, “bu gözəl nəsrdir, mən bunu qəbul elədim”, onu desəm mən özümü də yanıltmış olaram, oxucuları da.Gənclər çox işləməlidirlər.Bir şeyi mən hiss etdim ki, Azərbaycan ədəbiyyatını gənclər çox az oxuyurlar. Ola bilər ki, klassikanı oxuyublar orta məktəbdə, amma mənim nəslimin oxucuları deyillər. Bu çox pisdir, niyə pisdir? Mən sizə deyim, daha yaxşı yazmaq üçün özündən əvvəlki nəsli oxumalısan. Bəlkə onlar sən yazdıqlarını  yazıblar, səndən daha yaxşı yazıblar? Niyə? Yoxdur demək olmaz. Bəzən söhbətləşəndə soruşuram ki, kimi oxumusuz? Onlar ən yaxşı halda Anar müəllimin, bizdən əvvəlki nəslin və klassiklərinadını çəkirlər. Soruşuram, bəs mənim hansısa hekayəmi oxumusanmı? Deyir, əfsuski yox. Deyirəm, bəs sən mənim yanıma gəlirsən mənim bir hekayəmi oxu, gör necə yazıram. Bəs mənimlə məsləhətləşməyə gəlirsən, oxu gör hələ bir məndən məsləhət almağa dəyər ya yox? Bu tənbəllik və ya etinasızlıq gənclərə heç nə vəd etmir. Amma hər halda bu ədəbiyyatdır, bu bir prosesdir. Kim ələnəcək, kim qalacaq. Mən arada bir “Ulduz “ jurnalının redaktorluğunda olanda, jurnalın tikməsini vərəqləyirdim, orda bir neçə yaxşı əsərlər, hekayələr, povestlər var idi. Düşündüm ki, bunlar niyə yazmayıblar? Belə qərara gəldim ki, onlar hərəsi başqa-başqa sahələrdə inkişaf etdiriblər özlərini. Ədəbiyyatın başını buraxıblar və ya bu qədər yaza bilirmişlər, bu qədər yazmaq istəyirmişlər, bu qədər bacarırmışlar. İndiki nəslin də, gəncliyin də içində belə yazıçılar var və olacaq. Birinin başı pul qazanmağa qarışacaq, birinin başı başqa sahəyə qarışacaq. Amma əsl yazıçıdırsa itən deyil, hansısa formada yenə yazacaq, yaradacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.11.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Poetik qiraət rubrikasında bu gün sizlərlə şair Musa Ələkbərli görüşür. Bir vaxtlar sevgi şeirləri dillər əzbəri olan, indi nədənsə kölgəyə çəkilən böyük şairdir Musa Ələkbərli. 

VAR İMİŞ

İlk baxışdan üzü gülən

Nə qədər ağlar var imiş.

Ürəknən dil arasında

Keçilməz dağlar var imiş.

Yaş ötdükcə qəribsəmə,

Könlünü yurd etmə qəmə.

Keçmişini anıb demə

“Nə gözəl çağlar var imiş.”

Göz yaşından dünya gölmüş,

Ölmüş bilmə, Nuhu ölmüş.

Bədənində ruhu ölmüş

Kəfənsiz sağlar var imiş.

Musa, sən də ildə, ayda.

Bir şeir yaz... nədir fayda?!

Bu Vətənin özü boyda

Köksündə dağlar var imiş.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.11.2023)