“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Nəsr vaxtıdır, sizlərə yazıçı Kənan Hacının “Buynuz qəziyyəsi” hekayəsi təqdim ediləcək.

 

 

Kənan HACI

 

BUYNUZ QƏZİYYƏSİ

 

(Uzun hekayə)

 

 Nizami Gəncəvinin ruhuna ehtiramla

 

Səhər ayılanda hiss etdi ki, nəsə qaydasında deyil. Başında ağırlıq hiss elədi, gecəni dostlarla düt deyincə vurmuşdu, fikirləşdi ki, bircə bu arağın  “paxmel”i olmayaydı. Əzgin-əzgin odeyalı üstündən atıb gərnəşdi, fikirləşdi ki, soyuq duş qəbul edib üstündən də sərin pivə içsə, başındakı bu qəribə ağırlıq da ötüb keçəcək. Başını qaldırıb güzgüdə öz əksini görüncə çarpayıdan dik atıldı; başında qoşa buynuz əmələ gəlmişdi.

Lənət şeytana! Bu nə işdi?! Üzünü şapalaqlamağa başladı ki, özünə gəlsin. “Bu nə dəhşətli yuxudur, heç cür ayıla bilmirəm. Zəhrimara qalsın, bir də bu qədər içməyəcəm. Adam adamlıqdan çıxır” – deyə fikirləşdi. Güzgüdəki tursik-maykalı adamın gözləri alma boyda olmuşdu, döyükə-döyükə təzə peyda olmuş buynuzlarına baxırdı.

“Bircə buynuz çıxarmağım qalmışdı, o da oldu!”

Bir azdan sürücüsü onu işə aparmağa gələcəkdi, görsəydi ki, müdiri buynuz çıxarıb, düdüyünü çalıb aləmə car çəkəcəkdi. Bu rüsvayçılığın qarşısını almaq mümkün olmayacaqdı. Yaxşı ki, Şirini gecə ikən taksiylə yola salmışdı, yoxsa qızın yanında xəcil olacaqdı. Onun belə gecə qonaqları çox olurdu, Şirini isə qonaq saymaq olmazdı. Adı kimi özü də şirin olan bu gözəlçə İsgəndərin həyatına da şirinlik qatmışdı, onunla keçirdiyi eyş-işrətin ləzzətini heç bir qadında tapa bilmirdi. Dəniz sahilində tikdirdiyi restoranın da adını məşuqəsinin şərəfinə “Qəsri-Şirin” adlandırmışdı.

Bəs indi necə olacaqdı? Bu buynuzlardan necə xilas olmağın yollarını düşünürdü. Soyuducunu açıb sərin çex pivəsindən hortuldatdı, yenə qayıdıb güzgünün önündə durdu. Buynuzlar yerində idi. “Əstafürullah, bu nə işdi, düşdüm? Mütləq buna bir əncam çəkmək lazımdır. Yoxsa bütün karyeram məhv olub gedər. Dişimlə-dırnağımla bu boyda biznes qurmuşam, heç rəvadırmı ki, bütün bunlar bircə buynuzun badına getsin?!” Yaxınlaşıb əlini güzgüyə sürtdü, buynuzlar silinib getmədi. Əsəbindən az qaldı ki, yumruğu ilə güzgünü çilik-çilik eləsin. Xırıldadı: “Bircə sən qalmışdın elə başıma oyun açmayasan. Yer üzündə yeddi milyard insan yaşayır, gərək elə buynuz mənim başımda çıxaydı?!”

Sonra fikirləşdi ki, əslində, güzgüyə minnətdar olmalıdır, onu böyük bir rüsvayçılıqdan xilas edib, eybini ona göstərib. Vaxtında bütün eyiblərini ona göstərən olsaydı, indi heç buynuzları da çıxmazdı.

İşə zəng vurub katibəsinə dedi ki, bu gün gəlməyəcək, onu soruşan olsa, xəstədir, bir neçə gün olmayacaq, desin. Katibə xəttin o başında nazlandı:

– Aa, İsgəndər müəllim, olmasın azar. Nolub sizə?

– Heç, bir az təzyiqim qalxıb. Bir-iki gün dincələcəm. – İsgəndər katibəni başından eləmək istədi.

Katibə əl çəkmək bilmirdi:

– Sizə yaxşı masaj lazımdır e, vallah. Bəlkə...

İsgəndər katibənin sözünü ağzında qoydu:

– Heç nəyə ehtiyac yoxdur, dediklərimi unutma! – deyib dəstəyi asdı.

Kabinetində tək olanda katibəni çağırıb bədənini masaj etdirirdi, qızın pilə kimi yumşaq əlləri, odlu nəfəsi canına rahatlıq gətirirdi. Amma indi masaj hayında deyildi. Beynində müxtəlif variantları götür-qoy edirdi. Nə vaxtacan evdən çölə çıxmayacaq? Bu işin üstü əvvəl-axır açılacaqdı. Bədəninin harasındasa yara-xora əmələ gəlsəydi, bunu gizlətmək olardı, başını necə, harda gizlədəydi?

Aha, başı ancaq papağın içində gizlətmək olar. Bu fikir ağlına gəlincə bir az toxtadı. Bircə ölümə çarə yoxdur, qalan hər dərdin bir əlacı var. Yaxşı, bəs deməzlər ki, İsgəndər müəllim, bu papaq hardan çıxdı? Axır bu papağı başından çıxarmalı olacaqdı, ya yox? Onda necə olacaqdı? Bu, müvəqqəti çıxış yolu idi, məsələyə birdəfəlik əncam çəkmək lazım idi. Evə də gedə bilməzdi, arvad-uşaq onu bu vəziyyətdə görsəydi, aləm bir-birinə qarışacaqdı. Dilə-ağıza düşdün, vəssalam. Ağız torba deyil ki, büzəsən.

Telefonun zənginə diksindi, sürücü idi.

– Neman, bu gün lazım deyilsən. İşə çıxmayacam, qadası. – sürücünü də başından elədi.

Nemanın kefi kökəldi, “S-Class”ı yerindən tərpədib sevgilisi Şəkərə zəng vurdu. Qızın incə, ehtiraslı səsi maşının salonuna yayıldı:

– Alo...

– Alo, deyən, şəkər dilini yeyim sənin. Hazırlaş, səni dənizə aparacam.

– Aaa, səhər-səhər nə coşmusan, adə? Bəs işdə deyilsən? – qız təəccüblə soruşdu.

– Müdür xəstədir, işə çıxmayacaq. Mənə də dedi get şellən özünçün. – Neman arxayın tövrlə dilləndi.

– Onda gərək mən hazırlaşım. Günorta zəngləşək, gəl məni götür, yaxşı?

– Aaz, toya-zada gedirsən bəgəm ki, hazırlaşasan? Günorta o gül bədənin günün altında yanacaq, səhər-səhər dənizin başqa kayfı var. Sən mənim canım, günortaya saxlama. Hardasan, yerini de, gəlim səni götürüm, – Neman hövsələsizcəsinə dedi.

– Ay bala, mənim bədən kremim var, narahat olma. Həm də ki günəş vannası cana xeyirdir, bədənə vitamin D lazımdır. – qız istəyirdi ki, bədəni gün görsün.

– Şəkərim, nabatım, noğulum, gəlirəm. Səni görmək istəyirəm, darıxmışam səninçün.

– Aa, mənim kupalnikim yoxdur e. Gərək evə gedib kremlərimi, şlyapamı, kupalnikimi, yay başmaqlarımı götürüm.

– Nə lazımdırsa, yolüstü alarıq, Şəkərim.

Nemanın maşını artıq Şəkərin işlədiyi idarənin yaxınlığında dayanmışdı. Şəkər jalüzü aralayıb maşını görüncə tez müdirin kabinetinə yan aldı.

– Xosrov müəllim, anamın qızdırması qalxıb, vəziyyəti yaxşı deyil. Bu günlük mənə icazə verə bilərsiniz? – deyib yazıq görkəm aldı.

Xosrov müəllim sənədlərlə məşğul idi, eynəyinin altından qızı süzüb soruşdu:

– Bəs evdən indi gəlmirsən? Nə oldu birdən-birə?

– Dünəndən halı özündə deyildi. Yaşlı adamdır da, təzyiqi də oynayır...

Xosrov müəllim armudu stəkana süzülmüş xoruzquyruğu çaydan bir qurtum alıb dedi:

– Yaxşı, get. Əvvəlcə Şapuru yanıma çağır, sonra get.

– Baş üstə, – Şəkər sevincək dabanı üstə çevrilib kabinetdən çıxdı.

Xosrov müəllim şübhəli-şübhəli qızın arxasınca baxdı və başını bulayıb yenə sənədlərlə məşğul olmağa başladı.  

Şəkər daxili telefonla Şapura zəng vurub müdirin onu çağırdığını deyəndən sonra kompüteri söndürüb çantasını əlinə aldı. Dəhlizdə Nemana zəng vurdu ki, maşını idarədən bir qədər aralı saxlasın, onu maşına minən yerdə görməsinlər. Dikdaban ayaqqabıların taqqıltısı dəhlizi başına götürdü.

                             

***

 

Söz uzaq düşməsin, İsgəndər başının çarəsini hələ də tapa bilmirdi. Başı o qədər əyri işlərə qarışmışdı ki, düz yolun səmtini itirmişdi. Qazandığı pullar asudəlik hissini qaytarmaqda aciz idi. Asudə deyildi, elə bil tikan üstə oturmuşdu. Fikri papaq ətrafında fırlanırdı. Fikirləşdi ki, bəlkə, papaqçı Qulama xəbər yollasın, ona quzu dərisindən tikilmiş bir külah göndərsin. Soruşanlara deyər, ibadətə başlamışam, bir kəhraba təsbeh də tapsa, əla olar. Hələlik papaqla keçinsin, sonrası Allah kərimdir. Deyirlər, dost başa baxar, düşmən ayağa. Elə papaq tikdirəcəkdi ki, dost da, düşmən də başa baxacaqdı.

Papaqçı Qulam sifarişi alınca onu gic gülmək tutdu; bu lotu İsgəndər hara, külah hara? Əclafın nəsə fırıldağı var, indi də papaq altda gizlənir. Qır satıb qazanc edənlərdəndir zalım oğlu. Hər papaq qoyan kişi olsaydı, nə vardı... Hər kişi də başında papaq saxlaya bilmir axı.

Papaqçı Qulam bu fikirlərlə həvəssiz-həvəssiz işə başladı.

                            

***

 

İsgəndərin başında küt ağrılar əmələ gəlmişdi, ağrıdan az qalırdı başını divara çırpsın. Baş ağrısı üçün dərman içsə də, fayda vermədi. Əllərini belində birləşdirib eyvan boyu gəzinməyə başladı, nəfəsi daraldı. Bu dəm yenə telefonu it kimi zingildədi. Ekrana baxdı, arvadı idi. Cavab vermək istəmədi,  telefonun susmağıyla ikinci dəfə hay-həşir salmağı bir oldu. “Lənət şeytana! Əl çəkməyəcək” – deyib “yes” düyməsini basdı:

– Hə, nədi?

– Bu nə danışıqdır, İsi? Deyəsən, səni bezdirmişəm. Neçə gündür hardasan?

– Nüşabə, o gün sənə dedim axı, işlə əlaqədar rayondayam, bir-iki günə gələcəyəm. Narahat olma.

– Mən zəng eləməsəm, sənin heç yadına düşmür. Bir demirsən ki, görüm evdəki yetim ölüb, ya qalıb. – Nüşabə gileyləndi.

– Az, yetim niyə olursan? Qızın yanındadır da.

– Hardan yanımdadır? O da padruqalarıyla Nabrana dincəlməyə gedib. Üç gündür bu boyda evdə tək qalmışam, – ağlamsındı.

– Bu qız da lap ağını çıxarıb. Evdə tapılmır, gərək gələn kimi onunla ciddi söhbət edəm,  – İsgəndər sözü yayındırmaq istədi.

– Sən haçan qızınla ciddi söhbət eləmisən ki? Heç xəbərin oldu ki, bu qız nə vaxt böyüdü? Kef-damaqdan başın ayılmır, qız səndən nə tərbiyə alacaq?

– Yaxşı, bəsdir görək. Yenə başlama. Nemana deyərəm, nə lazımdırsa, alıb gətirər. Mən də iki-üç günə qayıdacam.

Nüşabə heç nə deməyib telefonu qapadı.

– Kül sənin kişi başına! Allah bilir, hansı şortuynan başı qızışıb. Mənə nömrə gəlir.   

İsgəndər Nüşabəyə qədər üç arvad alıb boşamışdı. Arvadlarının heç biri ona uşaq doğa bilməmişdi. Dördüncüdə bəxti gətirmişdi; Nüşabə ona iki övlad bəxş eləmişdi. İsgəndər ən çox elə Nüşabəyə xəyanət eləmişdi...

Nüşabə divanda uzanıb seriala baxırdı. Reklam fasiləsində Leylaya zəng vurdu, telefonuna zəng çatmırdı. “Ata belə, qızı belə. Hərə bir tərəfdən məni aldadır. Padruqasıynan gəzməyə gedən də o cür bəzənib-düzənər? Bu gəzintilər də qurtarmaq bilmir. Qancıq telefonunu da koda qoyub, açıb baxa bilmirəm ki, nə qələt edir. Kimlərlə yazışır, kimlərlə zəngləşir, bilmək olmur”.

Leyla evin ərköyün qızı idi, atasının pulu və tanışları hesabına universiteti bitirmişdi. Bütün günü bahalı butikləri gəzib-dolaşır, “pub"larda rəfiqələriylə əylənirdi. Gizlincə siqaret çəkir, pivə içirdi. Anası neçə dəfə onu danlasa da, qız bu qulağından alıb o biri qulağından ötürürdü. “Sən lap ağını çıxarmısan, bax atana, qardaşına deyəcəm”. Hədə-qorxu da fayda vermədi. Leyla evdə olanda da girib tualetdə siqaret çəkirdi. Anasının üstünə çımxırırdı:

– Siz geridəqalmış, köhnə fikirli adamlarsınız. Uşaq deyiləm ki, sizə hesabat verim. Mən yetkin qızam, imkan verin, öz həyatımı yaşayım!

Anasının əli üzündə qalmışdı:

– Bərəkallah! Görürəm ki, sənin bu sərbəst həyatın bizə baha başa gələcək. Atanın eyş-işrətdən başı ayılmır, qardaşın da burda deyil ki, sənin ipini yığsın. Ananı da saymırsan, bədbəxt olanda deyərəm sənə!

Qız botoks dodaqlarını büzdü:

– Sən mənə görə narahat olma. Bədbəxt niyə oluram? Bədbəxt olsun məni istəməyənlər. Mən gəncəm, indi əylənməyib nə vaxt əylənəcəyəm?

– Ay qızım, əylənməyin də təhəri var da. Elə bilirsən həmişə atanın pulu olacaq? Sən indidən iş karyeranı qurmalısan, təhsilini artırmalısan. Sənsə qoşulmusan özün kimi səfeh, yelbeyin qızlara, o restoran sənin, bu bar mənim, avaralanırsınız. Əlindən də bir iş gəlmir. Allahın bir qayğanağını bişirə bilmirsən. Sabah səni kim alacaq? – Ana qızıyla bağlı içini didən narahatlığını beləcə dilə gətirdi.

Leyla laqeydcəsinə əlini yellədi:

– Eeeeh, ay mamaa. Nəyimə lazımdır e oxuyub başımı xarab eləyim? Oxuyanlar guya ağ gündədirlər? Bir də ki mən ərə getməyə hazırlaşmıram. Ərə gedəndə ev xanımı olacağam, qulluqçumuz olacaq. Yeməkləri də o bişirəcək.

– Yazıq sənin gələcək ərinin halına! – Nüşabə xanım başını yellədi.  

Leylanın qardaşı Bəhram Londonda təhsil alırdı. Deyilənə görə, bütün günü kazinolarda gün keçirirdi. Neçə dəfə atasına xəbər göndərmişdi ki, guya onu girov götürüblər, yüz min dollar istəyirlər, yoxsa öldürəcəklər. Atası əvvəlcə inansa da, sonra düşünmüşdü ki, axı bunu orda kim tanıyır ki, girov da götürsün? Araşdırıb məsələni öyrənmişdi, amma evdəkilərə bildirməmişdi. Pulla birlikdə oğluna ismarış yollamışdı ki, bu dəfə də uduzsa, daha ondan imdad gözləməsin. “Mən burda pul kəsmirəm, kopoyoğlu! Səni ora oxumağa yollamışam, yoxsa qumar oynamağa?”

Bəhram isə atasının sel kimi axan pullarını "dumanlı Albion"da əritməklə məşğul idi. İsgəndər özü də cavanlıqda möhkəm qumarbaz olmuşdu, özünə iş qurandan sonra isə bu zərərli vərdişdən uzaqlaşmışdı. Ata gedən yolları indi oğlu qarış-qarış gəzirdi. Oğul ataya keçmişini unutmağa imkan vermirdi. Tale əlini qana batırmadan atadan keçmişin və bu günün qisasını alırdı. İndi də bu buynuz məsələsi...

Müftə yeyib-içməkdən göz dimdikləməyə hazır olan dəyirman xoruzuna dönmüş İsgəndərin indi qanı üzündən çəkilmişdi. Əsəbi saatlı bomba kimi idi, hirsini kiminsə üstünə tökmək istəyirdi, tərslikdən bu vəziyyətdə adam arasına çıxa bilmirdi. Leyla eşitsə idi ki, atası buynuz çıxarıb, rəfiqələrinin, sevgilisinin yanında rüsvay olacaqdı. Arvadı xəcalətdən evdən çölə çıxa bilməyəcəkdi. Oğlunun qumardan başı ayılsa, bəlkə, azacıq təəccüblənəcəkdi. Hələ Şirin bilsə...  

“Aman Allah! Məni hoydu-hoyduya götürəcəklər, hamı barmaqla göstərəcək. Bəlkə, bir cərrah tapım, bu buynuzları kəssin, canım qurtarsın?!”

Ölkənin tanınmış cərrahlarından olan Fərhad doktorla yaxın münasibətləri vardı. Telefon nömrəsini tapıb ona zəng etdi.

– Qardaş, elə bil ölmüşəm, məni yerdən götür.

– İsgəndər müəllim, Allah eləməsin. Nə ölmək? Nə olub sizə? Nə lazımdırsa, qulluğunuzda hazıram. – Fərhad doktorun isti, səmimi sözləri İsgəndərə azacıq təsəlli verdi.

– Təcili görüşməliyik. Amma mənim evdən çıxmaq imkanım yoxdur. Sürücüyə deyim, gəlib səni gətirsin bağa.

Fərhad doktor bu tələsik təklifdən duruxub qaldı.

– İsgəndər müəllim, günortaya qədər səbir edə bilərsiniz? Saat 2-yə qədər xəstə qəbul edirəm. 2-dən sonra sizin qulluğunuzdayam.

– Hə, olar, iki tamamda sürücü sizi klinikanın qarşısında gözləyəcək.

Fikirləşdi ki, başının çarəsi ancaq bu iki nəfərin əlindədir: papaqçı Qulamda və Fərhad doktorda. Dəllək Bəxşeyiş bu siyahıya düşmədi. Çünki onun ülgücü İsgəndərin buynuzlarını kəsməkdə aciz idi. Yoxsa ona da deyərdi ki, ülgücünü itilə, tüpür dabanına. Dəllək Bəxşeyiş yeganə adam idi ki, İsgəndərlə açıq zarafat edə bilirdi, bu ixtiyarı ona İsgəndər özü vermişdi. Bir dəfə İsgəndər dedi ki, maşında bir şüşə zoğal arağım var. Dəllək Bəxşeyişin ağzının suyu axdı:

– İsi, onsuz da verən deyilsən, heç olmasa demə də. Göstərib verməyənlər kimi umsundurma da bizi.

İsgəndər dedi:

– Peşkəşdi, aç baqajı, götür.

Dəllək Bəxşeyiş arağı aparıb evdə içmişdi, görmüşdü ki, araq buna kar eləmir. Çıxmışdı evdən, dəlləkxanaya gələndə ayaqları bir-birinə dolaşmışdı, yer ayağının altından qaçmışdı. Kənd cayılları qoluna girib birtəhər evə gətirmişdilər. İsgəndər növbəti dəfə üzünü qırxdırmağa gələndə dəllək Bəxşeyiş elə qapının ağzındaca arağın tərifini vermişdi:

– Ay İsi, sənin arağın da çoban iti kimidir, evdə dəymir, çöldə tutur.

İsgəndər şaqqanaq çəkib əlini əlinə vurmuşdu:

– Can ay Bəxşeyiş! Səni bax buna görə çox istəyirəm də.

Eşmə bığları onu Budyonnıya bənzədirdi. Güləndə elə bil çal bığları da sevinirdi. Bu adı da ona ilk dəfə İsgəndər vermişdi:

– Bəxşeyiş, toçnı Budyonnıya oxşayırsan, bircə paqonların çatışmır.

Dəllək güzgüdə özünə baxıb üzünün həlim, mehriban ifadəsini bir anda dəyişdi, bığlarına uyğun amiranə forma aldı. Güzgünün kənarındakı ağ-qara fotoşəkildən ona Stalin baxırdı. “Budyonnı” bu zəhmli baxışlar altında büzüşdü, bir anlıq özünü rəhbərin hüzurunda hiss elədi. İsgəndəri qəfil gülmək tutdu.

– Alə, bizə ikinci Budyonnı lazım döyül e. Qoy oturmuşuq oturduğumuz yerdə.

Stalin əməlli-başlı “qəzəblənmişdi”. Baxışları “bu axmaq zarafatı yığışdırın, yoxsa ikinizi də gedər-gəlməzə yollayaram!” – deyirdi.

Dəllək Bəxşeyiş itoynadanın biri idi, İsgəndərin buynuzlarını görsəydi, ona şəbədə qoşub aləm içində rüsvay eləyəcəkdi. Onda gərək İsgəndər bu şəhərdən biryolluq köçüb gedəydi. Bir anlıq ona elə gəldi ki, məhəllə uşaqları ardınca düşüb qışqırışırlar:

– İsgəndərin buynuzu var! İsgəndərin buynuzu var!...

                               

***

 

Şəkər çətirin altında qoyulmuş şizlonqda uzanıb bədəninə yağ sürtürdü. Gözünə gün eynəyi taxmışdı ki, onu tanımasınlar. Neman arada əyilib onun göbəyindən öpürdü. Qız da xumarlanırdı. Bu dəm Nemanın telefonu cingildədi. Neman narazı-narazı telefona tərəf boylandı. Ekranda “müdir” yazılmışdı. Vaxtında telefonu söndürmədiyi üçün özünü söydü. Candərdi telefonu açdı.

– Neman, hardasan? – İsgəndərin xırıltılı səsi eşidildi.

– Müdir, şəhərdən qıraqdayam e. Dənizə gəlmişəm. – Neman belə dedi ki, müdir ondan əl çəksin.

– Sən günorta ikiyə özünü çatdır bizim klinikaya. Fərhad doktoru gətir bağa.

Neman əməlli-başlı dilxor oldu. Kefinin ala buludda olan vaxtı elə bil onu yerə çırpdılar.

– Dur geyin, gedirik, – qıza dedi.

Şəkər incik halda başını qaldırdı:

– Aaa, noldu? İndi gəlmişik ki?

– Müdir çağırır da, neyləyim? Zındıq oğlu səhər mənə deyir ki, bu gün sərbəstsən, indi də iş tapşırır.

Şəkər burnunu salladı:

– Axı mən də işdən icazə almışam. Elə buna görə gəldik? Eeh, Neman! Zəng vur de ki, gələ bilmirəm.

– Nə danışırsan? Elə şey olar? Onu istəyirsən ki, atsın məni bayıra? Mən nə biləydim ki, belə olacaq? – Neman pərt halda əynini geyinməyə başladı.

Yol boyu dinib-danışmadılar. Şəkər maşından düşəndə də incikliyini qapını çırpmaqla bildirdi. Neman əsəbindən yumruğunu sükana çırpdı. Maşın qamçı yemiş at kimi qəfil yerindən götürüldü...

                            

***

 

Deyirlər, hər sirrin dəyəri o sirri gizlətdiyin adamın dəyəri qədərdir. İsgəndərin sirrinin isə qara qəpik qədər dəyəri yox idi. Bu sirr elə dəyərsizliyi ilə İsgəndəri məhv edirdi. Başına dəsmal bağlayıb kresloya çökmüşdü, siqareti siqaretə calamışdı. Tez-tez telefonuna baxıb Fərhad doktorun yolunu gözləyirdi. Doktor kaşılar döşənmiş dəhlizdə görünəndə İsgəndərin ölgün gözləri canlandı.

– Ay kişi, gəl çıx də! Səni gözləməkdən gözümün kökü ot bitirdi.

Ayağa qalxıb doktoru qarşıladı. Divanda əyləşdilər. Fərhad doktor İsgəndərin sarıqlı başına baxıb dedi:

– İsgəndər müəllim, siz hara, xəstəlik hara? Bu hal sizə heç yaraşmır. Açın başınızdan dəsmalı.

İsgəndər bir anlıq özünü itirdi, sonra toparlanıb doktora bir az da yaxın əyləşdi və astadan danışmağa başladı:

– Doktor, dəsmalı açsam, qorxacaqsan. Yer üzündə heç kəsin başına gəlməyən iş mənim başıma gəlib, daha doğrusu, mənim başımda bitib.

Fərhad doktor heç nə başa düşmədi, mat-mat İsgəndərin üzünə baxdı.

– Necə yəni? Başa düşmədim...

İsgəndər ayağa qalxıb başındakı dəsmalı açdı. Fərhad doktor gördüyü mənzərədən heyrətə gəldi. Adamın başında buynuzlar bitmişdi. İş karyerasında ilk dəfə idi ki, belə bir xəstəyə rast gəlirdi. Bilmədi nə desin.

– Bu nədi, İsgəndər müəllim? – Doktorun gözləri az qala hədəqəsindən çıxmışdı. – Bu nə buynuzdu belə?!

– Əşi, buynuzdu da. Buynuz görməmisən? – İsgəndər tövrünü pozmadan dedi. – Səni də elə buna görə çağırmışam da. Nə qədər biabır olmamışam, bunlara bir əncam çəkmək lazımdır. Haqqı nədirsə, verəcəyəm. Təki sən bir əlac elə.

Fərhad doktor gördüyü mənzərədən şoka düşmüşdü, tibb elmində bu vəziyyətin heç bir izahı yox idi. İzahı olmayan bu əlamət haqda nə deyə bilərdi?

– İsgəndər müəllim, sizin xəstəliyiniz tibbdə nadir, deyərdim ki, görünməmiş  haldır. Mən birinci dəfədir ki, buynuz çıxaran adam görürəm. Heç bilmirəm nə deyim... Əvvəlcə başın və kəllə strukturlarının müayinəsinə ehtiyac var. Başınızı tomoqrafiya etdirmək və buynuzun çıxma səbəblərini müəyyən etmək lazımdır.

İsgəndər hövsələsizliklə doktorun sözünü kəsdi:

– Neyləyirsən elə, sən canın, öz aramızda qalsın. Bir kimsə bilməsin.

– İsgəndər müəllim, bunu necə gizli saxlamaq olar? Axı siz klinikaya gəlməlisiniz, analizlər verməli, müayinədən keçməlisiniz. Orda başınızı görəcəklər.

– Doktor, gizlicə əməliyyat edib bu buynuzları götürə bilməzsiniz? – İsgəndər inad elədi.

– Əməliyyatdan əvvəl müayinələrin nəticələri ilə tanış olmaq lazımdır. Başla zarafat etmək olmaz, İsgəndər müəllim. Üzr istəyirəm, siz qoç deyilsiniz ki, buynuzlarınızı qıraq.

İsgəndər yazıqlaşdı, çarəsiz halda doktorun üzünə baxa-baxa qaldı.

– Mən biabır olacam, doktor.

Fərhad doktor ona təsəlli verməyə çalışdı:

– Fikir eləməyin, mən bu barədə həkimlərimizlə danışaram, görək, ümumiyyətlə, dünya tibb elmində belə bir hal baş veribmi? Xaricdə də həkim dostlarım var, onlarla da məsləhətləşərəm, görək nə deyirlər. Hələlik siz evdən çıxmayın, səbirli olun.     

İsgəndər Fərhad doktoru yola salıb dərin düşüncələrə daldı. “Demək, ümid qalır papaqçı Qulama”.

                              

***

 

Pəncərənin pərdəsini aralayıb həyətə boylandı. Həyətin böyründən nəhəng çay axırdı. Çayın o biri üzü meşəlik idi, pəncərəni açdı. Havadan rütubət yağırdı. Sanki bütün gecəni yağış yağmışdı. Çayın üzərindən körpü keçirdi, uzaqda isə teleqüllə səmaya doğru uzanırdı. Çevrilib evdəki mənzərəni gözdən keçirdi. Otaqda hər şey öz yerində idi, çöldə isə başqa mənzərə vardı. Körpünün aşağısında kimsə var-gəl edirdi, diqqətlə baxanda bu adamın Neman olduğunu ayırd edə bildi.

– Neman! Orda nə gəzirsən? Tez gəl bura görüm. Bura haradır? – Ucadan sürücünü səslədi.

Neman siqaret kötüyünü yerə atıb dabanıyla əzdi və İsgəndərin pəncərəsinə yaxınlaşdı:

– Müdir, gecəni necə yatmısan? Maşallah, gümrah görünürsən.

– Deyirəm bura haradır?

– Baa, müdir, deyəsən, hələ yuxudan ayılmamısan. Bura Uçanq şəhəridir, bu da Yansızı çayıdır. Biz də çayın sahilindəki oteldə qalırıq.

İsgəndər yaddaşını qurdalasa da, bura nə vaxt, necə gəldiklərini xatırlaya bilmədi. Qolundakı isveç istehsalı olan saata baxdı, zaman dünənin davamı kimi axırdı. Biləyinə sarınıb hər yerə onunla birlikdə gedən bu qiymətli əşya  kiçik bir dəqiqəyonan idi, həmişə onu harasa tələsdirirdi. Bu dəfə isə sanki heç yerə tələsmirdi. Qarşısında başqa bir zaman açılmışdı; ağaclar yarpaqlarını ətrafa səpələyir, qayıqlar yarışa hazırlaşırdı. Zaman yelpik kimi özü özüylə dolaraq axıb gedir, ondan təmiz hava, gecələr qurudan dənizə əsən sərin küləklər, bir qadın kölgəsi və çörək ətri tumurcuqlanırdı...

"Hə, İsgəndər, imkan ver ki, saat sərbəst işləsin. Onsuz da hamımız vaxta qandallanmışıq. Qorxunun əcələ faydası yoxdur, qorxu saatın əqrəblərini pasladacaq, ötüb keçən və unudulan hər şey onun damarlarını çürüdəcək və saatın üzərinə düzülmüş yaqut qaşların qanını donduracaq".

O isə özünü evin bir küncünə atılmış lazımsız əşya kimi hiss edirdi. Bu ölü günlərin yükündən xilas olmaq istəyirdi. Lənətə gəlmiş buynuzlar imkan vermirdi. Evin divarlarına sığınmış soyuq günəş şüasının durğun gölməçəsində kiçik bir ümid vurnuxmaqda idi; bu sısqa ümid İsgəndərin başındakı buynuzlarla mübarizə aparırdı.  

Əllərini ehtiyatla başına apardı, buynuzlar cağbacağ yerində idi. Birdən baxdı ki, Nemanın da başında buynuzları var. Qəşş edib özündən getdi:

– Alə, sən də mənim günümə düşmüsən ki. Kitaylar bizi görüb deyəcək ki, bu iribuynuzlular bura hardan gəlib çıxıb?

Neman arsız-arsız güldü:

– Müdir, elə kitayların zibilinə düşmüşük də.

Marağı yay kimi tarıma çəkildi:

– Necə yəni? Kitayların bu işlə nə əlaqəsi?

Neman əlini yellədi:

– Ay-hay! Sənin dünyadan xəbərin yoxdur. Səhərdən şəhərdə gəzib-dolaşıram. Adamların çoxu buynuz çıxarıb. Deyirlər, infeksiya yayılıb, kim yoluxursa, kəlləsində buynuzları çıxır.

İsgəndər bir az sevinəntəhər oldu:

– Yox əşi! Bəs belə deginən. Mən də elə bilirəm buynuz çıxaran elə tək mənəm. Onda çıxıb şəhərdə sərbəst gəzə bilərəm ki. Onsuz da hamı buynuz çıxarıb. Heç kim mənə gülməyəcək.

Neman onu arxayın elədi:

– Rəhmətliyin oğlu, kimdir sənə fikir verən? Sən bura işlərini yoluna qoymaq üçün gəlmisən, evdə oturub pəncərədən təbiəti seyr etmək üçün gəlməmisən ki.

Yansızı çayının sahilində gəzişirdilər. Hər ikisi idman geyimində idi, maraqla adamları seyr edirdilər, qadınlı-kişili çoxu buynuz çıxarmışdı. İsgəndəri gülmək tutdu:

– Zalım uşağı, bütün günü ilan-qurbağa yeyəndə adam buynuz da çıxarar, o yana da keçər.

– Müdir, bunlar ancaq həşəratlarla qidalanmırlar ki. Çox dadlı yeməkləri olur. Bunların da düşbərəsi olur, amma Bakı düşbərəsinə çatmaz. Çin mətbəxi dünyada ən zəngin mətbəxdir. – Neman çoxbilmiş kimi danışdı.

– Alə, mən biznesmen adamam, bunların ən bahalı restoranlarında yeyib-içmişəm. Bütün günü düyü yeyirlər də. Xiyarı da pörtdədib gətirib qoyurlar süfrəyə, yemək olmur. Bir dəfə hansısa kafedə ördək sousu yedim, sancılandım. Hər dəfə bura gələndə qarınağrısına düşürəm. – İsgəndər üz-gözünü turşutdu.

– Gələndə özünlə Bakıdan küftə-bozbaş gətir, müdir, – Neman zarafatla dedi.

Uçanq bazarına çatdılar, burda iynə atsaydın, yerə düşməzdi. Bazar buynuzlu-buynuzsuz adamlarla dolu idi. Bura nəhəng qəssabxananı xatırladırdı, qənarələrdən asılmış müxtəlif heyvan cəmdəkləri ətrafa dözülməz qoxu yayırdı. Müxtəlif ölçülü qəfəslərdə canlı qurbağa, tısbağa, ilan görmək olardı. Bu heyvanlar müştərinin istəyinə uyğun kəsilib doğranır, ordaca bişirilib hazır halda paketlənirdi və satılırdı. Digər qəfəslərdə köpəklər, meymunlar, ekzotik heyvanlar gözə dəyirdi.

– Leş Tohidin yeri məlum, – Neman yenə zarafatından qalmadı.

İsgəndər sürücüsünün qolundan tutub öyüməyə başladı:

– Alə, tez çıxaq burdan, ürəyim qalxdı.

Yarasa satan eybəcər qadının piştaxtası önündə qələbəlik idi. Donqar belli qadın özü də yarasaya oxşayırdı, ağzını açanda iki dişi görünürdü, burnunu sanki plastilində sifətinə yapışdırmışdılar, nəfəs alıb verdikcə əprimiş bığları titrəşirdi, tum gözləri dünyanın bəd əməllərindən xəbər verirdi. Bu eybəcər məxluq İsgəndəri görən kimi anlaşılmaz sözlər deyib vağıldamağa başladı və sonra vahiməli gülüşü ilə əlindəki yarasalardan birini zorla İsgəndərin ağzına dürtdü. İsgəndərin çığırtısı bazarı başına götürdü.

...Evdə kimsə bağırırdı, səsə it oyandı və tənbəl-tənbəl yuvasından çıxıb kal səslə hürməyə başladı.

İsgəndər son vaxtlar tez-tez belə əcaib yuxular görür, qan-tər içində ayılırdı. Köpək belə bağırtılara öyrəncəli idi.

                                 

***

 

Səhəri gün işdən mühasib zəng vurub bildirdi ki, Çin firmasıyla bağlı müqavilələrdə problem yaranıb, təcili Çinə uçmaq lazımdır. Axşam gördüyü yuxunu xatırladı, canından üşütmə keçdi.

– Bütün sənədləri mənim elektron ünvanıma yollayın, evdə kompüterdə baxım. Müavinimi yollayaram, gedib görsün nə məsələdir.

– Özünüz getməlisiniz, İsgəndər müəllim, – mühasib qısaca cavab verdi. –Müqavilələri siz imzalamısınız.

Ürəyində “lənət şeytana” desə də, mühasibə: – yaxşı, – dedi.

Papaqçı Qulama zəng vurub dedi ki, papaq sabaha hazır olsun.

– Ay İsgəndər müəllim, bir günə papaq tikmək olar? Vallah, çatdıra bilməcəyəm. – Papaqçı Qulam gileyləndi.

– Bütün işlərini qoy kənara, bununla məşğul ol. Xəcalətindən üçqat çıxacam.

Papaqçı Qulam bilirdi ki, İsgəndər xəsis adamdır. Bir dəfə Əlibəndə adlı bir kasıb kişi İsgəndərin qarşısını kəsib ondan pul istəyir.

– İsgəndər kişi, bizə bir az cibxərcliyi ver, könlümüzə yeyib-içmək düşüb.

İsgəndər tövrünü pozmadan deyir:

– Rəhmətliyin oğlu, özüm adam axtarıram ki, mənə qonaqlıq versin. Ay Əlibəndə, sən elə şey istəyirsən ki, nə səndə var, nə məndə.

Əlibəndə İsgəndərin şişman qarnına, qan daman yanaqlarına baxıb udqunur. Ürəyində fikirləşir ki, darıxma, haram yediklərin bir gün burnundan gələcək.

Papaqçı Qulam bütün bunları bilirdi, fikirləşdi ki, üçqat yox, elə materialın pulunu versin, qalanı başına dəysin.

Bu dəm papaqçının oğlu Seyfəl canhövlü içəri girdi, əlindəki telefonda gördükləri uşağı heyrətə gətirmişdi.

– Papa! Ay paa...

– Nədi, köpəkoğlu? Yenə pulçün üstümə gəlmisən? Pulum-zadım yoxdur. Get özüvə iş tap, pul qazan. Eşşək boyda olmusan, nə vaxtacan atanın əlinə baxacaqsan? Sənin taylarının əli pulnan oynayır.

– Papa, yox ee. Pul istəmirəm e. İnternetdə yazıblar ki, Çində bir virus yayılıb, kim ki, yoluxur, buynuz çıxarır. Bude, şəkilləri də sayta qoyublar, – Seyfəl telefondakı görüntüləri atasına göstərdi.

Papaqçı Qulam buynuz çıxarmış adamların şəkillərini görəndə qəşş edib özündən getdi.

– Adə, bəs bunların quyruğu hanı? Rəhmətlik Darvin bu günləri görmədi, görsəydi, görəsən, buna nə deyərdi?  

– Darbi kimdir, papa? – Seyfəl təəccüblə atasının üzünə baxdı.

– Darbi yox, adə, yox bir barbi. Darvin. Məktəb oxumusan ki, biləsən? İki eşşəyin arpasını tən bölə bilmirsən. Nolucey sənün axırun? Ay tupoy, Darvin böyük alim olub, o deyirdi ki, insan meymundan əmələ gəlib. Yəni biz şimpanzelərlə qohum olmuşuq...

– Bəs meymun nədən əmələ gəlib? – Seyfəl atasının sözünü kəsdi. – Mənim meymunlarla qohumluğum-zadım yoxdur. Darbindi, nədi, o özü də elə tupoyun biri olub. Meymun meymundur, adam adam.

– Adə, misalçün deyirəm də. Darvin bu buynuzlu adamları görsəydi, nə deyərdi?

– Deyərdi ki, indi də nabarot, adamlar heyvana çevrilir, – Seyfəl hırıldadı.

Papaqçı Qulam maddım-maddım oğluna baxıb dedi:

– Yoo, başın pis işləmir, heyif, içi boşdur. Vaxtında oxusaydın, indi sən də adam olub adamlara qoşulardın.

– Ay papa, elə oxuyanlardı da dünyanı bu günə qoyanlar. Yəqin ki, bu virusu da alimlər düzəldiblər ki, adamlar adamlıqdan çıxsınlar, vəhşiləşsinlər, bir-birlərinin ətini yesinlər. – Seyfəl başının boş olmadığını atasına sübut etmək üçün öz mülahizəsini dilə gətirdi.

– Eh, ay bala, adamlar onsuz da çoxdan adamlıqdan çıxıb. Acgözlük, tamahkarlıq adamları fəlakətə sürükləyir. Hamı nəfsinin quludur, var-dövlət üstündə oğul atanı öldürür, qardaş qardaşın qanına susayır. O deyirsən e, adamlar buynuz çıxarıb, bunlar hamısı qiyamətin əlamətləridir. Dəccal gələndə qiyamət qopacaq.

– Dəccal kimdir? – Seyfəl növbəti dəfə savadsızlığını nümayiş etdirdi.

– Atamın bibisi oğlu, – atası Seyfəllə məzələndi.

– Bəs mən nöşün tanımıram? – Seyfəl gözlərini döydü.

– Adə, deyəndə ki tupoysan, acığuva gəlir. Dəccalın zühur etməsi axırzamanın əlamətlərindən biridir. Dəccal Allahlıq iddiasına düşmüş şeytandır. Telefon bütün günü əlindədir, aç oxu də. Gərək hər şeyi mən sənə deyim?

Seyfəl atasından beş-üç manat qoparıb gedəndən sonra Papaqçı Qulamı fikir götürdü. “Allah eləməmiş, bu virus buralara da gəlib çıxsa, onda nolacaq? Bircə elə buynuzumuz çatmırdı”, – deyə qulaqlarını çəkdi.

Papaqçı Qulam bir də onu fikirləşdi ki, İsgəndərin papaq sifariş verməyi heç də xeyirli əlamət deyil. O, İsgəndəri tanıyandan onun başında nəinki papaq, heç kepka da görməmişdi. Dindən yeddi ağac uzaq adamın birdən-birə ibadətə başlaması heç inandırıcı deyildi. Bu işin içində bir əmma var, - deyə düşündü.    

                               

***

 

Məhin xanım hovuzun kənarındakı həsir kresloda əyləşib qırmızı şərabdan qurtumlaya-qurtumlaya dərin düşüncələrə dalmışdı.

Bir neçə gün bundan əvvəl bazarda qəfil yanğın baş vermişdi və neçə hektar yer yanıb külə dönmüşdü. Obyektləri və malları yanmış sahibkarlar kompensasiya tələb edirdilər. Məhin xanım mühafizəçilərin əhatəsində sahibkarların və jurnalistlərin əlindən qurtulub özünü zorla maşınına çatdıra bilmişdi. Bütün kameralar ona doğru tuşlanmışdı. Maşının qara şüşələri onu kütlədən ayıranda dərindən nəfəs aldı. Sürücüyə bağa sürməyi tapşırdı. Yol boyu telefonları susmurdu. Jurnalistlər də bir yandan onu bezdirmişdi. Bazarda yanğın hansı səbəblərdən baş verib? Sahibkarlara təzminat veriləcəkmi?   

Tanımadığı nömrələrdən zənglər gəlirdi, heç birinə cavab vermirdi. Bu məqamda onu xilas edəcək bir adam axtarırdı, beynindən sürətlə dostlar, tanışlar gəlib keçirdi. Güvənə biləcəyi adam isə çox az idi. Anidən Xosrov yadına düşdü, onun əli hər yerə çatır, özü də etibarlı adamdır, – deyə düşündü. Telefonda onun nömrəsini axtardı.

Xosrov elə yaşayırdı ki, sanki heç vaxt ölməyəcək. Onun ölüm haqqında düşünməyə vaxtı yox idi, beynində maşın sürətiylə o yan-bu yana şütüyən fikirlərin içində ölümün izi-tozu belə yox idi. Ümid, arzu kasıbların yavanlığıdır, – deyirdi. O, arzularla həmişə futbol topu kimi oynayıb. Kasıbın arzusu kreditə də olsa, maşın, bahalı telefon almaq, qışda su keçirməyən ayaqqabı almaqdırsa, Xosrovun ən böyük arzusu Məhinə sahib çıxmaq idi. Şair demiş, arzuya bax, sevgilim!.. Arzu ki pul gördü, daim qulluğunda müntəzirdir. Min belinə, çap! Amma elə arzular var ki, sifariş qəbul etmir, bilir ki, onun gücü çatası iş deyil...

O, Şapurun fotoatelyesində cazibədar bir qadın şəkli görmüşdü və bu qadına bir könüldən min könülə aşiq olmuşdu. Şapurdan soruşmuşdu ki, kimdir bu qadın? Şapur da Məhin haqqında bildiklərini danışmışdı. Xosrov qadınla tanış olmaq üçün planlar qurub istəyinə nail olmuşdu... Əyin-baş almaq məqsədilə Məhinin müdiri olduğu ticarət mərkəzinə gəlmişdi və beləcə tanış olmuşdular. Məhin Xosrovun bank müdiri olduğunu biləndə onunla dostluq münasibətlərinə razılıq vermişdi. Düşünmüşdü ki, bu adam nə vaxtsa ona lazım ola bilər...  

Xosrov Məhinin zəngini görəndə çiçəyi çırtladı. Çoxdandı görüşmürdülər. “Görüşmürdülər” deyəndə başqa şey ağlınıza gəlməsin, iş görüşmələrindən söhbət gedir. Məhin Xosrovun gizli niyyətini duysa da, özünü o yerə qoymurdu və həmişə onunla məsafə saxlayırdı. Dəfələrlə Xosrovun restoran, qonaqlıq təkliflərini geri çevirmişdi. Gilgilə gözlərində sayrışan şəhvət hissi Məhinin nəzərindən yayınmamışdı. Məhinin mütənasib bədən quruluşu Xosrovu həmişə həvəsə gətirirdi, hisslərini nə qədər cilovlasa da, gözləri onu ələ verirdi. Məhin bu qımıltılara biganə idi və hədəfdən ustalıqla yayınırdı. İş müstəvisində isə dostluqları davam edirdi.

– Bazarda yanğın baş verib... – Məhin salam-kalamdan sonra tələsik xəbər verdi.

– Nə danışırsan? – Xosrov kreslodan dik atıldı. – Nə vaxt? Yanğınsöndürənlər ordadır?

– Söndürüblər, – Məhin sakitcə cavab verdi. – Di gəl, qalmışam bu alverçilərin əlində. Malları yanıb külə dönüb. Kompensasiya ödəmək lazımdır. Hər yerdən tökülüb gəliblər e. Yanğının səbəblərini araşdırırlar.

– Səbəb? Məhin xanım, gəl görüşək, mən sənə səbəbləri açıqlayım. Güman edirəm ki, o qədər də sadəlövh deyilsən... – Xosrov özünü çoxbilmiş kimi göstərdi.

Şəhərkənarı restoranlardan birində görüşdülər və söhbət xeyli uzun çəkdi... Tünd ətir qoxusu və Məhinin dekolte geyimin içində buğlanan ağappaq, dolu döşləri Xosrovu bihuş etmişdi. Xosrov sevinirdi ki, Məhinin ona işi düşüb, özünü canıyanan kimi göstərib qadının rəğbətini qazanmağa çalışırdı. Bu əcaib sevinc hissi açıq-aşkar üzündən oxunurdu.

– Məhin, səndən sonra bir neçə yaxın dosta zəng vurdum, maraqlandılar. Desəm, bəlkə də, təəccüblənəcəksən, ya da güləcəksən. Sənin bazarında bir neçə gün əvvəl buynuz taxmış bir adam dolaşırmış.

Məhin səhv eşitdiyini güman etdi:

– Nə taxmış? – azca Xosrova doğru əyilərək soruşdu.

– Buynuz! – Xosrov özünü saxlaya bilməyib qəhqəhə çəkdi və Məhinin sərt baxışlarını görəndə özünü yığışdırdı. – Vallah, gülməlidir e. Deyirlər, buynuzlu adam görüblər bazarda. Tez də uzaqlaşıb, yoxa çıxıb. Adam kameralara da düşməyib, çox maraqlıdır.

– Bunu sən hardan bilirsən? Bu nə deməkdir? Bəlkə, kimsə oyuncaq buynuz taxıb kiminləsə məzələnirmiş? – Məhin soruşdu.

– Müəmmalı məsələdir. Bəlkə də, bu buynuzlu adamın yanğınla bir əlaqəsi var, – Xosrov düşüncəyə daldı.  

Məhini də gic gülmək tutdu:

– Ay Xosrov, buynuzlu adam hardan çıxdı? Bazarı yandıran adam buynuz niyə taxsın ki? Sən Allah, bunu sənə kim deyib?

– Nə dəxli var kim deyib? Buynuzlu adamın müəmmalı şəkildə yoxa çıxması şübhələrə əsas vermir? – Xosrov kresloya yayxandı, “Parlament” qutusundan bir siqaret çıxarıb alışdırdı və dərindən qullab vurub tüstünü tavana üfürdü.

– Elə buynuzlu adamla iş bitir? Min dənə versiya ola bilər. O qədər meymunluq edən gicbəsərlər var ki. Bazarda hər cür adam olur. Mən istəyirəm sizin bankdan pul götürüm. Bu barədə mənə köməklik edə bilərsənmi?  – Məhin mətləbin üstünə gəldi.

– Mən sənin yanındayam, narahat olma. Pul məsələsini də həll edərik. – Xosrovun içindəki şeytan sevincdən şıllaq atmağa başladı.

Məhin ovcunun içində idi, indi onu əldə etmək çox asan idi.

                           

***

 

Həqiqət çox vaxt qaranlıqda gizlənir. İsgəndər günün uzunluğundan şikayət edə-edə otaqda var-gəl edir, arada qədəhə süzdüyü viskidən içirdi. Qəfildən çox-çox illər bundan öncə dəniz kənarında rastlaşdığı qoca kişini xatırladı. Qoca dənizin sahilində gəzə-gəzə balıqqulağı yığırdı. Yaxınlaşıb ondan soruşdu ki, bu balıqqulağı sənin nəyinə lazımdır? Qoca başını qaldırıb bulanıq gözləriylə qarşısındakı bazburutlu adamı süzdü və narazı tövrlə dilləndi:

– Dənizlə həsb-hal edirəm, mənə mane olma!   

Dəniz qocanın qulağına nəsə pıçıldayırdı. Qocayla yanaşı addımlamağa başladı. Xeyli müddət getdilər. Birdən qoca ayaq saxlayıb İsgəndərə tərəf çevrildi:

–        Sən dünyagir adamsan, fənafillahı bilməzsən, – dedi.

İsgəndər onun dediklərindən bir şey anlamadı. Maddım-maddım qocanın üzünə baxdı. Qoca gülümsədi, onun təbəssümü sanki dünya ilə yaşıd idi.

– Uzun ömür yaşamaq istəyirsən. Bu qəmxanədə xoşbəxtlik sarayı ucaltmaq hələ bir insan oğluna nəsib olmayıb. “Səyyadi-əcəl gəlsə, macal eyləmək olmaz”. Amma zülmət bir diyarda dirilik suyu var, bu, bir əfsanə deyil, həqiqətdir, oğul.

– Haradır ora, qoca? – İsgəndər tələsik soruşdu.

– Tələsmə. Səhər müşkin ipək kimi göy üzünə səriləndə yola çıxarsan. Yadında saxla, getdiyin yer zülmətdir, özünlə bolluca işıq apararsan. Yoxsa zülmət səni udacaq. İşıq bu səfərdə sənə bələdçi olacaq, iri bir daşın  göbəyindən axan gümüşü çeşmə görəcəksən, bax dirilik suyu odur.

Qoca ravi sözlərini tamamlayar-tamamlamaz əynindəki köhnə-külüş paltarları soyunub sahilə atdı və tunc bədənini dalğaların ixtiyarına verdi. İsgəndər ağzını açmağa macal tapmadı. Dalğa qocanı hopp eləyib uddu. Qumun üstündə heç bir ayaq izi yox idi. Elə bil bu yerdən bəni-insan keçməmişdi...

İsgəndər birdən xatırladı ki, axı qoca o yerin adını demədi...

                               

***

 

İki gündən sonra, nəhayət, papaq gəlib çıxdı. İsgəndər quzu dərisindən tikilmiş papağı başına qoyub güzgünün önünə keçdi. Papaq başına ağırlıq elədi. Özü də anladı ki, bu papaq bu baş üçün deyil, amma məcbur idi, başqa çarəsi yox idi. Səhər Çinə uçmalı idi.

Neman İsgəndərin başındakı külahı görəndə onu gic gülmək tutdu. İsgəndər tövrünü pozmadı:

– Nəyə gülürsən, alə?

– Müdir, olmaya sən də həcilərə qoşulmaq istəyirsən?

– Həcilərdən nəyim əskikdür? – İsgəndər lovğalandı.

– Onun şərtləri var e, müdir. Gərək ibadət edəsən, səxavət kisəsinin ağzını həmişə açıq qoyasan, yetim-yesirə əl tutasan, vaxtlı-vaxtında xüms-zəkatını verəsən, – Neman bic-bic gülümsədi.

– Sən öz işinlə məşğul ol, Neman, – müdir sinirləndi.

Neman dinməzcə çevrə yolunu burulub aeroporta istiqamət götürdü. Müdir üç-dörd gün burda olmayacaqdı, bu müddətdə Şəkərin könlünü almaq lazım idi. Neçə gün idi ki, qız Nemanın zənglərinə cavab vermirdi. Əməllicə küsmüşdü. Neman xəyalında Şəkəri soyundururdu, onu yataqda müxtəlif pozalarda təsəvvür edirdi.

Anidən hiss etdi ki, maşın yoldan çıxmaq üzrədir, sürət həddi yüksək idi, qəfil əyləci basdı... İsgəndərin bağırtısını eşitdi, sonra küt zərbə və daha heç nəyi xatırlamadı.

                             

***

 

Məhin istintaqa ifadəsində bazarda gözə dəyən buynuzlu adam haqqında da məlumat verdi. Müstəntiq bu məlumatı təbəssümlə qarşıladı. Məhin də dediklərinə peşman oldu. “Allah bilir, ürəyində mənə gülür. Ciddi qəbul etmədi. Nə dəxli var, o qədər yalançı buynuz taxan avaralar var ki”.

Bir neçə gündən sonra müstəntiq Məhinə zəng vurub gülə-gülə dedi:

– Məhin xanım, sizin sözünüzdə həqiqət var imiş. Kameralara baxıblar, həmin adam bilirsiniz kimdir? Almaniyadan gələn turist! O gün televiziyada da onu göstərirdilər. Əməlli-başlı şeytana oxşayır zalım oğlu. Alnında da buynuzları var.

Deməli, yanğının buynuzlu adamla heç bir əlaqəsi yoxdur. Zəng edib Xosrova dedi ki, şübhələndiyiniz adam xaricdən gəlmiş turistdir, tanışlıq məqsədilə onu bazara gətiriblər.

Xosrov bir qədər düşünüb dedi:

– Yaxşı, bu barədə düşünərik. Sən gəl banka, sənədlərə qol çək ki, pulu götürə biləsən. Sonra da gedək birlikdə nahar edək...

                            

***

 

Qaranlıq bitmək bilmirdi, qarşıda heç bir işıq ucu görünmürdü. Hər ikisi yorulub əldən düşmüşdülər, yeriməyə taqətləri qalmamışdı. Aclıq, susuzluq və qorxu hissi onların əzabını daha da artırırdı.

– Bəlkə, geri qayıdaq? – Neman halsız-halsız dilləndi.

– Bu boyda yolu gəlmişik, indi deyirsən geri qayıdaq? Az qalıb, bir az da döz, – İsgəndər təngnəfəs halda dedi.

İnamsız addımlarla irəliləyən Neman ürəyində İsgəndərin var-yoxunu söydü. İstədi İsgəndəri qaranlığa təslim edib geri qayıtsın. Sonra düşündü ki, peşmanlıq qədər mənasız bir duyğu yoxdur. Əvvəldən gərək bu səfərə razılıq verməyəydi. Amma ataların bir sözü var: ziyanın yarısından qayıtmaq da xeyirdir. İsgəndər sanki bunu hiss etdi və Nemanın qolundan tutub bütün ağırlığını üstünə saldı:

– Mənsiz geri qayıda bilməzsən. Bu işin axırına birlikdə çıxacağıq, – dedi.

Bu dəm qarşıda bir ağartı göründü və hənirti gəldi. Ayaq saxladılar. Təşviş və sevinc hissi bir-birinə qarışdı. Neman hiss etdi ki, ayaqları islandı. Elə zənn etdi ki, gölməçəyə düşüblər. Sonra baxdı ki, İsgəndər sidiyini saxlaya bilməyib, şalvarını batırıb. “Ay əbləh, qorxursansa pişikdən, nöş çıxırsan deşikdən?” Neman öz-özünə söyləndi.

Bir topa işıq göründü, ürəkləri yerinə gəldi. İşığın arxasında adam vardı. Yaxınlaşanda ağ saqqalı sinəsinə düşmüş nurani üzlü bir qoca olduğunu gördülər. İsgəndər diksindi, bu qocanın sifəti ona son dərəcə tanış gəlirdi. Amma onu harda gördüyünü xatırlaya bilmədi.

Qoca müdrikcəsinə gülümsəyirdi.

–Tarix necə də təkrar olunur, – dedi. – Fələyin çarxı fırlandıqca bir İsgəndər gedir, o birisi gəlir. Səni də ulu əcdadının və adaşının taleyi gözləyir, İsgəndər.

Qoca əlindəki işığı İsgəndərə uzatdı:

– Al bunu, yoluna çıraq tutsun, səmti tut, qayıt geri.

– Sən kimsən, qoca? – İsgəndər soruşdu.

– Mən sənə lazım olan adamam. Məsləhətdir ki, bu yoldan qayıdasan, – Qoca sakitcə dedi.

Sonra heybəsindən gümüş kuzə və buynuz çıxartdı, buynuzu İsgəndərə uzatdı. İsgəndər dinməzcə buynuzu aldı, qoca kuzədən buynuza qızılı rəngdə maye süzdü:

– Bunu axıracan iç!

İsgəndər buynuzu birnəfəsə başına çəkib qocaya qaytardı:

– Çox sağ ol, qoca! İndi isə izn ver, çıxıb gedim. Mən dirilik çeşməsini axtarmağa gedirəm. Məni yoldan saxlama, qoca. İşıq üçün də, şərab üçün də sənə minnətdaram. Amma incimə, geri qayıtmaq fikrim yoxdur.

Qoca dərk etdi ki, İsgəndər həqiqətə özü yetişməlidir, buna görə də yoldan çəkildi.

– Bəs sənə deyilməmişdi ki, yola çıxanda özünlə işıq götür? Qaranlıqda dirilik çeşməsini necə tapacaqdın, hə? – qoca xımır-xımır güldü.

İsgəndərin zehni içdiyi şərabın təsirindən aydınlandı, bir anlıq dəniz sahilində gördüyü qocanı xatırladı. Bu, həmin qoca idi!

Qoca çevrilib getmək istəyəndə İsgəndər çığırdı:

– Dayan, qoca!

Qoca bir anda əriyib qaranlığa qarışdı. Neman da, İsgəndər də duruxub qaldılar.

İşıq şam kimi əriyib İsgəndərin barmaqları arasından axırdı...

                             

***

 

Məlum oldu ki, bazarda yanğın qısaqapanma nəticəsində baş verib. Məhin külli miqdarda borcları ödəməkdə çətinlik çəkdiyindən bazarı Xosrovun adına sənədləşdirdi. Xosrov Məhin üçün İstanbulda bir ev aldı və qadın İstanbula daşındı. O vaxta qədər Xosrov ondan doyunca kamını almışdı. İndi də könlünə şirin bir gözəl düşmüşdü...

                                

***

 

İsgəndər reanimasiyada idi. Neman yüngül xəsarət aldığından palatada yatırdı. İsgəndəri ağır vəziyyətdə xəstəxanaya yerləşdirərkən başındakı buynuzları görən həkimlər və tibb bacıları heyrətə gəlmişdilər. İlk dəfəydi belə adam görürdülər. Saytlar  fasiləsiz olaraq bu xəbəri yayımlayırdılar. İsgəndərin arvadı Nüşabə bu əcaib xəbəri eşidəndə şoka düşdü.

– Nəəə??? Buynuz??? Ola bilməz! Mənim ərimə şər atırlar. Necə yəni başında buynuz bitib? Bu nə deməkdir? – deyə hay-haray qopardı.

Bəhram Londondan anasına zəng vurub çaşqın vəziyyətdə soruşdu:

– Ana, bu nə xəbərdir? Deyirlər, atanın başında buynuz bitib.

– Bilmirəm, ay oğul, – Nüşabənin ağlar səsi Bəhramı həyəcanlandırdı, – atan avariyaya düşüb. Çinə gedəcəkdi, yolda başına bu iş gəlib. Həkimlər deyir başında buynuz əmələ gəlib. Qabırğaları sınıb, süni nəfəs aparatına qoşublar. Vəziyyəti heç yaxşı deyil. Sən hər ehtimala qarşı Bakıya bilet al.

Bəhram anlayırdı ki, atasının yoxluğu onun da sonu deməkdir. Onun təhsil xərcini, qumar borclarını atası ödəyirdi. Atasına bir şey olsaydı, bircə gün də Londonda qala bilməyəcəkdi. Sonra fikirləşdi ki, yeganə varis kimi atasının bütün var-dövləti ona qalacaq. İndidən başının çarəsini qılmalıydı. Aviaşirkətə zəng vurub Bakıya bilet sifariş etdi.

                            

***

 

Jurnalistlər xəstəxanaya axışıb buynuzlu adamı görmək istəyirdilər. Həkim isə onun reanimasiyada olduğunu bildirərək görüşə icazə vermirdi. Buynuzla bağlı suallar isə bitib-tükənmək bilmirdi. Həkim suallara dürüst cavab verə bilmirdi. Tibb elmində bu xəstəliyin adı yox idi. İsgəndərin başının rentgen şəkilləri, analizlər xarici ölkələrin tibb klinikalarına göndərilmişdi. Alimlər buynuzun yaranma səbəblərini tapa bilmirdilər.

Qəfildən xəstəxananın həyətində mərəkə qopdu. İki qadın saçyolduya çıxmışdılar. Ağxalatlı həkimlərdən biri kənarda durub davaya tamaşa edən adamlara təpindi:

– Nə dayanmısınız? Ayırın də bunları.

Adamlar yenə tərəddüd edirdilər. Bu dəm qapıda dayanan polis özünü qadınların arasına atdı. İki qadını bir-birindən qopaqmaq mümkün deyildi. “Qancıq”, “ifritə”, “fahişə” sözləri havada uçuşurdu. Polis ratsiyanı çıxarıb kömək istədi. Axır ki, Şirini Nüşabənin qanlı caynağından xilas edə bildilər. Nüşabə Şirinin sifətini şırımlamışdı, qızın gül camalı qanlı bulağa dönmüşdü, saçları pərişan idi.

Nüşabə Şirini göydə axtarırdı, yerdə əlinə düşmüşdü. Hələ də ürəyi soyumayan qadın bütün latayır sözləri ona yağdırırdı. Fərhad doktor kənardan bu haləti görüb hadisə yerinə yaxınlaşdı və qəfil hücumdan özünü itirmiş Şirinin gözəlliyinə valeh oldu. Nüşabənin qulaq cırmaqlayan söyüşləri onu özündən çıxartdı:

– Ay xanım, ayıb deyil? İctimai yerdə bu nə tərbiyəsizlikdir edirsiniz?

Nüşabə kirimək bilmirdi:

– Tərbiyəsizin yekəsi bu ifritədir. Mənim ərimi yoldan çıxarıb var-dövlətini yeyir. Ev yıxan qancıq!

Şirin özünü saxlaya bilmədi:

– O, sizi sevsəydi, sizə xəyanət etməzdi. Siz bir qadın kimi ona maraqlı olmamısınız ki, o da istədiyini başqa yerdə axtarıb.

Nüşabəni od götürdü:

– Aaaaz, sən nə bilirsən sevgi nədir? Hələ bir dilin də var danışırsan? Hər halda, o, mənim qanuni həyat yoldaşımdır. Fərli qadın olsaydın, sənin də bir yiyən olardı. Get öz dərdini çək!

Fərhad Şirini oradan uzaqlaşdırıb otağına apardı, masanın üstündəki qrafindən stəkana su süzüb qıza uzatdı:

– İçin, bir az özünüzə gəlin.

Şirinin rəngi ağarmışdı, çiyinləri əsirdi. Stəkanı alıb qurtumladı.

– Çox sağ olun, – minnətdarlıq hissiylə həkimi süzdü.

Fərhad qızın üzündəki şramlara dərman sürtdü. Şirin ona rahatlıq verməyən sualı həkimə ünvanladı:

– Doktor, bu buynuz məsələsi doğrudur?

Fərhad doktor bir anlıq susdu, qaşlarını çatıb fikrə getdi və dilləndi:

– Buynuz deyil... Başında iki şiş əmələ gəlib. Özünüz bilirsiniz də, saytlar da sensasiya axtarırlar. Sapsağlam adamı öldürüb dəfnindən reportaj da yazırlar. Adamdan soruşarlar ki, siz buynuzu harda gördünüz?

Bu adam Şirində özünə qarşı rəğbət hissi oyatdı. Onun sakit, təmkinli danışğı qızın bütün həyəcanını yatırtdı.

Güzgüdə özünə baxan Şirin ağlamsındı:

– Mən indi bu vəziyyətdə evə necə gedim? Şramların yeri qalacaq, hə?

Fərhad doktor qızı sakitləşdirdi:

– Qəti narahat olmayın, heç bir iz qalmayacaq, yara dərin deyil. Mən sizə dərmanlar yazaram, hər gün üzünüzə çəkərsiniz, üç-dörd günə çəkilib gedəcək.

– Təşəkkür edirəm, – Şirin gülümsədi.

Bu təbəssümün şirinliyi Fərhadı məst elədi...

                                   

***

 

Bütün dünyada pandemiya elan edilmişdi, ölkələr karantin rejiminə keçirdilər. Əcaib bir virus sürətlə yayılıb ölkələri dolaşmaqda idi. “Mo” virusuna yoluxanların başında buynuza bənzər iki şiş əmələ gəlirdi. Bu virusu yayanların yarasa yeyənlər olduğu haqqında xəbərlər yayılırdı. Yarasaların yaramazlığı dünyanın nizamını pozmuşdu. Buynuzlu adamların sayı günbəgün artırdı. Buynuz çıxaran adamlar dəhşətli əzablar içində ölürdülər.

Deyirdilər ki, bəşər övladı Allahın qəzəbinə gəlib. Yer üzündəki insanlar dindən-imandan üz döndərib şeytanın quluna çevrilmişdi. Oğul atanı, qardaş bacını, ər arvadını öldürürdü, qadınlar doğulan körpələri zibil qabına atıb gedirdilər, övladlar qocalmış valideynlərini qocalar evinə atırdılar. Mərhəmət, xeyirxahlıq hissi insanların qəlbindən qeybə çəkilmişdi. Adamlar zalım olmuşdu, insan insanın qanına susamışdı. Təbiətə divan tutur, meşələri yandırır, havanı zəhərləyir, bulaqları qurudurdular. Meyvələrin geni dəyişdirilmişdi, dönərxanalarda ölü it, eşşək ətini çörəyin arasına dürtüb adamlara satırdılar, çaya soda qatırdılar, mağazalarda mənşəyi bilinməyən yararsız məhsulların sayı-hesabı yox idi, xərçəng adamları diri-diri udurdu. Şeytan atını minib köndələn çapırdı.

Həkimlərin İsgəndərdən əlini üzdüyü bir vaxtda möcüzə baş verdi, xəstənin vəziyyəti tədricən yaxşılaşmağa başladı. Bir aydan sonra İsgəndər komadan ayıldı. Nəhayət, qaranlıq dünyadan işıqlı dünyaya çıxmışdı.

Uzun müddət nə baş verdiyini anlaya bilmədi, donuq nəzərlərlə başı üstə dayanmış tibb bacısına baxdı. Tibb bacısı xəstənin gözlərini açdığını görüb cəld həkimi çağırmağa qaçdı. Həkim palatanın qapısını açıb içəri girəndə İsgəndər səsə çevrildi. “Aha, demək, eşidir, huşu özündədir” – deyə həkim pıçıldadı. İsgəndərlə baxışları toqquşanda həkim gülümsədi:

– Daha sizə ölüm yoxdur, İsgəndər müəllim. Yaşayacaqsınız!

İsgəndərin gözləri parıldadı. “Deməli, yaşayacağam!”

Həmin gündən İsgəndər sürətlə sağalmağa başladı. Bir neçə gündən sonra onu palataya köçürdülər. Palatada dolaşan xəbərləri o da eşitdi. Sən demə, buynuz çıxaran tək o deyilmiş, “mo” virusuna yoluxanların hamısının başında buynuzlar əmələ gəlirmiş. İsgəndər buna sevindi. Qəzaya düşməzdən əvvəl gördüyü yuxunu xatırladı. Gözlərini tavana dikib pıçıldadı:

– Ey yeri-göyü Yaradan, keç günahlarımdan! Sağalıb ayağa qalxandan sonra qazancımın yarısını kasıb-kusublara paylayacam, yetim-yesirlərə arxa-dayaq olacağam. Qapıma üz tutan adamları naümid qaytarmayacağam. Bundan sonra mənim dostlarım varlılar deyil, kasıblar olacaq.

Yadına düşdü ki, bir müddət bundan əvvəl iş yerinə iki gənc yazıçı gəlmişdi. Katibəyə dedi ki, öyrən gör nəyə gəliblər? Katibə qayıdıb qapının ağzında ayaqlarını cütlədi:

– İsgəndər müəllim, deyirlər ki, ədəbi jurnal buraxmaq istəyirik, amma maddi vəsaitimiz yoxdur. İsgəndər müəllim bizə kömək etsəydi, ona minnətdar olardıq.

İsgəndər üz-gözünü turşutdu:

– Onları başa sal ki, bura xeyriyyə cəmiyyəti deyil. Ünvanı səhv salıblar...

İndi xəstə yatağında dediklərinə peşman olmuşdu. Özünə söz verdi ki, ayağa qalxan kimi həmin gəncləri tapacaq və onlara kömək edəcək.

Bir də ona dirilik suyunun yerini nişan verən müdrik qocanın məzarını ziyarətə gedəcəkdi.

Həkim növbəti dəfə ona baş çəkəndə gördüyü mənzərə onu heyrətə gətirdi; İsgəndərin buynuzları yoxa çıxmışdı.

– Bu da ikinci möcüzə! – həkim öz-özünə pıçıldadı.

İsgəndər bu dəfə elə bir söz dedi ki, həkim bir anlıq onun ağlına şübhə elədi. “Deyəsən, bədbəxtin ağlı gedib” – deyə düşündü.

– Həkim, axır ki, dirilik suyunun mənbəyini tapdım.

Həkim şübhə içində soruşdu:

– Hardadır ki?

İsgəndər əlini ürəyinin üstünə qoydu:

– Burdadır.

Həkim bir şey anlamadı.

– Bilirsiniz dünya niyə bu gündədir? Xəstəliklər baş alıb gedir, fəlakətlər çoxalır. Bunun səbəbi, bilirsiniz, nədir?

Həkim “yox” mənasında başını yellədi.

– Çünki adamlar adamlıqdan çıxıb, vəhşiləşib. Ürəklərə mərhəmət, yaxşılıq toxumu səpmək lazımdır ki, bu bəlalardan xilas olaq. Dirilik çeşməsinin ünvanı bizim ürəyimizdir. Əks halda xilas ola bilməyəcəyik. İmkan verməyək ki, şeytan qələbə çalsın.

Həkim yaxınlaşıb xəstənin əlini sıxdı və gülümsədi:

– Mən sizin yanınızdayam, İsgəndər müəllim!

Bir həftədən sonra İsgəndər tam sağalıb ayağa qalxdı. Evə buraxıldığı günün səhəri Gəncəyə yola düşdü. Qoca müdrikin məzarını ziyarət edəcəkdi...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2023)

 

 

 

 

 

 

 

 

Uraqan Abdullayev, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qonaq otağında bu gün ədəbiyyatsevərləri Qismət Rüstəmov ilə görüşdürəcəyik. 

 

 

 

Xoş gördük, Qismət bəy. Sizi Kamran Ağabalayevin səsləndirdiyi "Gözlərindən öpərəm..." şeiri ilə tanımışam. Bundan sonra yaradıcılığınızı oxumağa, dəyərləndirməyə başladım. Şeirlər, hekayələr, esselər yazmış, xeyli tərcümələr etmiş birisiniz. Bəs sizə görə, bunlardan hansı sizin üçün daha doğmadır, hansı tərzə özünüzü daha yaxın hesab edirsiniz?

 

Qismət: Heç vaxt birini seçmək məcburiyyəti hiss etməmişəm. Dünyanın yolum düşən yerlərində tanış olduğum ədəbiyyatçılar bunu, elə belə də olmalı,  normal hal kimi qəbul edir, bizdə isə məndən “atanı çox sevirsən, yoxsa ananı” janrında romantik seçim gözləyirlər. Çağdaş texnoloji dildən bir neçə obraz borc götürüb desək, mən “əməliyyat sistemi” poeziya ilə vurulmuş, sonra “update” gəldikcə, öz bacarıqlarını esseyə, tərcüməyə yüksəldən, növbəti yenilənmələrdə öz tutumuna görə başqa alətləri öz “proqram dəstinə” əlavə edəcək müəllifəm. Lap qısası isə belə: yazı adamıyam.        

 

Sizə görə, yazı adamları bir-birlərinin əsərlərini oxuyub sərt tənqid etməlidir, yoxsa hər dəfə yeni bir kitab çap etdiyimiz zaman bir-birimizə xoş sözlər bildirib bunu öz oxucularımıza da çatdırmalıyıq? Yazıçının yazıçıya dəstəyi dedikdə nə nəzərdə tutulmalıdır?

 

Qismət: Dünyada ədəbi tənqid çoxdan bizdəki ənənəvi mənasından uzaqlaşıb, özünü müəllifdən yuxarıda görən, ona ağıl öyrədən, barmağını silkələyən tənqidçi tipi anaxronizmdir. İndi bizə lazım olan resenziyadır, revyudur, bu məktəbi formalaşdırmalıyıq. Bunda nəşriyyatlar, ədəbi jurnallar, saytlar maraqlı olmalıdır. Kitab çapdan çıxana qədər ancaq mənəviyyat ola bilər, elə ki, çap olundu, üstündə qiymət etiketi vuruldu, o artıq həm də əmtəədir. İndiki ağlımla mən belə başa düşürəm, kitabı, əsəri əvvəlcə cəmiyyətə təqdim etmək lazımdır, sonra təhlil mərhələsi gəlməlidir. Yadıma gəlir, Orxan Pamukun bir müsahibəsi vardı, orada təxminən deyirdi ki, kitab çıxan kimi onun üstünə düşmək, təkcə ədəbiyyat etikası yox, hətta iqtisadi etika baxımından da dünyada yaxşı qəbul olunmur.      

 

Qlobala çıxmaq üçün dövrümüzün aparıcı xarici dillərində əsərlər yazmaq lazımdır, yoxsa "daha sonra xaricilər kitablarımızı tərcümə edər" deyərək öz milli keçmişimizə, adət ənənələrimizə arxalanaraq öz dilimizdə əsərlər yaratmalıyıq?

 

Qismət: İndiki dünyada multi-linqvistik metodla yazan, çoxdilli yazıçılar var. Maraqla oxuduğum amerikalı bir şair, tənqidçi var: Adam Kirş. Onun “Qlobal roman: XXI əsrdə dünyanı yazmaq” kitabından bir parçanı tərcümə də etmişdim. Kirş təxminən deyir ki, indiki dünyada hər coğrafiyadan qeyri-rəsmi mədəniyyət səfiri funskiyasını yerinə yetirən yazıçılar çıxıb, bu sırada Pamukun, Murakaminin və başqalarının adını çəkir. Onlar artıq dünyanın aparıcı mədəni mərkəzlərindəki havanı bilirlər deyə yazanda öz statuslarını itirməmək üçün həmişə nələrisə nəzərə alıb yazırlar, xüsusilə də bu yazıçıların dili öz ölkələrində tənqid olunur, çünki müəyyən mənada tərcümə olunmağı nəzərə alıb yazırlar. Belə tendensiyalar var, əslində, həmişə olub. Mənim fikrim belədir: bədii mətn öz ana dilinin torpağına kök atmalı, burada bar verməli, sonra öz meyvəsini eksport etməlidir.      

 

Təhsil sistemimizdən razısınızmı? Sizə görə, hansısa elmi ön plana çəkmək lazımdırmı və nəyə görə həmin fəndən dərs almalıdır gələcək nəsillərimiz?

 

Qismət: Mən daha çox humanitar sahədən danışa bilərəm. Ədəbiyyat dərsliklərinin tərtib metodologiyası problemlidir, belə ki, ədəbiyyat tarixinin keçdiyi yolu xronoloji ardıcıllıq üzrə aşağı sinifdən yuxarı doğru düzmək düz deyil. Yəni XVI əsrdə yaşayıb deyə xüsusi hazırlıq tələb edən Füzulini uşağa  tutuquşu kimi əzbərlətməyin mənası yoxdur. Əksinə olmalıdır, aşağı sinifdə əvvəlcə daha yaxın tarixdə yazılmış, anlaqlı, sadə mətnlərdən mürəkkəbə doğru. Ümumiyyətlə, balalarımızın yeni çağda özlərinə yer tapmasını istəyiriksə, texnologiya ilə davanı, bütün günahlarını onun üstünə atmağı bir yana qoyub, yeni vasitələrin içindən, imkanlarından yararlanıb danışmağı öyrənməliyik. Burada müəllimlərin yenilənməsi də vacibdir, müasir müəllim smartfon dövrünün uşağıyla dil tapmaq istəyirsə, “Minecraft” oyunundan da xəbərdar olmalıdır, yoxsa qocafəndi gileylər, “bizim vaxtımızda” ilə başlayan son istifadə tarixi keçmiş köksötürmələr, nostalgiya spazmaları ilə vaxt itirmək olmaz. Təhsil Nazirliyi son illər sertifikatlaşdırma aparır, bu yeniləşmə, qabıqdəyişmə prosesi çətin, ağrılı prosesdir, ancaq, məncə, çox vacibdir. Müşahidəçi qismində bir neçə dəfə iştirak etdiyim tədbirlərdə gördüm ki, bu məsələdə ən çox narazılıq edənlər ən köhnəpərəstlərdir.

 

Hal-hazırda gənc yazıçıların və ya həvəskar yazarların bu peşədə püxtələşməsi üçün hansısa işlər görürsünüzmü? Necə bir müəllimlik, necə bir öndərliklə öz biliklərinizi paylaşırsınız gənc ədəbiyyat adamlarımızla?

 

Qismət: Yazıram, tərcümələr edirəm, mühazirələr oxuyuram. Mən Azərbaycan yazıçısını, şairini sanballı, hazırlıqlı, peşəkar görmək istəyirəm.

 

Tənqidləri hər insan qəbul edə bilmir. İstər oxucuda, istərsə də yazıçıda tənqid zövqünü formalaşdırmağın yolu nədir, sizin fikrinizcə?

 

Qismət: Özləri kimi düşünməyənləri də oxusunlar.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2023)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalında ötən avqust ayında dərc edilən və ən çox oxunma sayı olan yazıların ilk 20-liyini diqqətinizə çatdırırıq. 

 

1.”Qar yağmasın” - Varisin yeni hekayəsi.

2.Leyla Təhməzova: “Mən zəif qız deyildim” (xatirələr)

3.”Ölüm, yaxud əcəl zəngi” - Habil Yaşarın essesi. 

4.”Mədəniyyət Nazirliyi və Ədəbiyyat Fondu “Ədəbiyyatın kinoya transferi” adlı dinləmə keçirib”. (İnformasiya)

5.”Bir gün onsuz da yaşayacağıq bu ayrılığı” - Gülay Tahirlinin şeiri. 

6.”Həsən Məmmədov: “Bizdə filmə baxmağı bacarmırlar” - Əsəd Cahangirin arxiv müsahibəsi.

7.”Kəsdiyin bir quru ağacın yerinə iki fidan əkmədinsə…” - Ekspress-sorğu.

8.”Qulu Ağsəs, Tanrı və söz” -Təranə Dəmir.

9.”Tanış olun: Ulduz Qasımlı” - Habil Yaşarın təqdimatında.

10.”Təbiətin zədələnməsi, canlıların ölümü, atmosferin çirklənməsi bəşəriyyətin məhvidir” - Lalə Həsəncan.

11.Top20: Portalımızda iyul ayında ən çox oxunan yazılar.

12.”Qulu Ağsəs nəsri: təzadların harmoniyası” - Elnarə Qaragözova.

13.”O ah-naləli dərviş də mən idim” - Matruşka J.K.

14.”Ülviyyə Əbülfətqızının “Sirli güzgü” kitabının təqdimatı olub” (informasiya)

15.”Yarımçıqlar” - Leyla Səfərovanın essesi.

16.”Kinobələdçidə “Məmləkət” filmi” - Ülviyyə Əbülfətqızının təqdimatında.

17.”Xantı-Mansiyskdə Nuray nağılı” - Habil Yaşar.

18.”Nazirə Neftçalada yazılan məktubun əks-sədası” - Etibar Əbilov.

19.”Qiraət saatı: Məhşər divanı, yalanın on yeddi anı” (Adəm İsmayıl Bakuvi).

20.”Getdiyin uzaqlar elə tanışdı…” - Şəfa Vəlinin şeiri. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2023)

Üzeyir Hacıbəyli XV Beynəlxalq Musiqi Festivalı davam edir. Heydər Əliyev Fondu və Mədəniyyət Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə 28 sentyabr tarixinədək davam edəcək festival bu il də bir sıra ölkələrdən ifaçı və kollektivləri bir araya gətirib. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, müxtəlif şəhərlərdə keçirilən festivalda ABŞ, Fransa, Gürcüstan, Xorvatiya, Rusiya, Sinqapur və digər ölkələrdən musiqiçilərin iştirakı ilə maraqlı konsertlər, ustad dərsləri və s. təşkil olunmaqdadır. 

Sentyabrın 19-da Ü.Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasında Miçiqan Universitetinin (ABŞ) professoru İqor Fedotovun ustad dərsi təşkil olundu və tədbir faydalı və maraqlı oldu. 

21 sentyabrda M.Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Akademik Filarmoniyasında gürcüstanlı pianoçu Eliso Bolkvadzenin konserti anşlaqla keçdi. 

Bu gün Beynəlxalq Muğam Mərkəzində Fransadan festivala qatılan “Quatuor Diotima” simli kvartetinin konserti gerçəkləşəcək.

 

Qarşıda daha maraqlı proqramlar tamaşaçıları gözləyir. 

Azərbaycan Dövlət Akademik Filarmoniyasında 26 sentyabrda Q.Qarayev adına Azərbaycan Dövlət Kamera Orkestri sinqapurlu dirijor Anq Darrellin rəhbərliyi ilə çıxış edəcək.

Musiqi bayramının bağlanış mərasimi sentyabrın 28-də Azərbaycan Dövlət Akademik Filarmoniyasında olacaq. Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestri xarici qonaqlarla birgə festivalın final notlarını səsləndirəcək. Konsertdə pult arxasında dirijor Valentin Egel (Almaniya), solistlər isə Chloe Kiffer (violin, Fransa) Henri Demarquette (cello, Fransa) və Aleksandr Mutuzkin (piano, ABŞ) olacaq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2023)

KİTAB BƏLƏDÇİSİNDƏ “ƏLİ VƏ NİNO”

 

 

Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

“Qələmimlə dünyanı dəyişdirə bilmərəm bəlkə, amma dünyanı dəyişdirən bir qələm ola bilərəm”

~Emily Dickinson

 

Kitablar həyatdakı varlığından xəbərsiz olduğumuz hisləri, hadisələri daha obrazlı formada çatdıra bilir bizə. Sevgiyə inanmayanlara sevgini, müharibədən qorxanlara çıxış yolunu aşılayır. Hər səhifədə bir iz, hər sətirdə bir yaşanmışlıq duyğusu tapıram oxuduqca. 

Mən bugün "Əli və Nino"dan bəhs etmək istəyirəm. Öncəliklə qısa bir məlumat verməyi özümə borc bilirəm. "Əli əv Nino" əsərinin yazıçısı Qurban Səid kimi qeydə alınsa da, bu adla yazan şəxsin kim olduğu haqda dəqiq məlumat yoxdur. Kimdir, haralıdır, nədən və nələrdən ilhamlanmışdır...

Dərs başlayır. İlkin müzakirə, inkişaf etmiş Avropa və geridə qalmış Asiya... Əslində məsələ heç də inkişaf deyildi. Müsəlman xalqa yeridilən məcburi fikirlər idi... Necə ki illər öncə zorla xristianlıq yayılırdı, indi də Asiya xalqı gələcəyindən vurulurdu. Zorla fikirləri dəyişdirilir, fikrinə sadiq qalan şagirdlər sinifdən buraxılırdı. Axı uşaqlar və gənclər xalqın gələcəyidir...

Kitabla yanaşı Elvin Mirzəyevin filmi olan "Əli və Nino" da atanın at üstündə oğluna verdiyi nəsihətlər olduqca mənalıdır. Elə oradaca atanın oğluna dediyi "nə edirsən et, siyasətə qarışma" cümləsi... Hər şey artıq buradan aydın olmağa başlayır.

“Əli və Nino” əsəri oxumayanlar üçün kənardan sevgi romanı kimi görünən, amma əslində siyasi-ictimai xarakterli bir kitabdır. Kitabla bağlı fikirlərimi əvvəl-sonra deyə qruplaşdırsaq, olduqca dəyişikliklər görə bilərik. Gürcüstanda heykəli qoyulan bu gözəl cütlüyün hekayəsini oxuduqda heç də qüsursuz sevgi romanı görə bilməmişdim, hətta ilk dəfə oxuyub bitirdikdə çox önyarğılı davranmışdım. Əsərdə Ninoya göstərilən təzyiqlər, onun başına gələnlərlə günahlandırılması məndə heç də xoş təəssüratlar oyandırmamışdı. Amma düşündükcə, əslində, yazıçının öz fikirlərinin "aşağı görülən qadınlar" olmadığını, əksinə, sadəcə zamanın qayda-qanunları, həmin dövrün vəziyyətini əks etdirdiyini, istehzayla bu vəziyyətdən özünün də narazı olduğunu gördüm. Nino və digər başqa din mənsubu obrazların yetişdirildiyi mədəniyyətə qarşı gələnləri elə indiki dövrdə digər millətləri pisləyib, "onlar kafirdir", "onlar qısa geyinir deyə, namaz qılmır deyə cəhənnəmdə yanacaqlar" deyənlərin əcdadları hesab edə bilərik. 

Nəinki xristianlarla müsəlmanlar, əsərdə illərdir davam edən şiə-sünni bölgüsünə də diqqət yetirilir. Əlixan həqiqəti, hər iki məzhəbin eyni dilə, eyni dinə, eyni qana mənsub olduğunu vurğulayır.

Əslində, tək qərəzli yanaşan müsəlmanlar  da deyildi. Ninonun atası da bu evlilikdən narahat idi. Bəlkə də o, qızının Əlixanın əmisinin hərəmxanasındakı qadınlar kimi olmasından qorxurdu. 

Nino qaçırıldıqdan sonra ona göstərilən rəftar müasir dövrümüzdə də əfsuslar olsun ki, qızlara göstərilir. Düzdür, Nino öz istəyi ilə o erməni xəyanətkarı ilə qaçmışdı, amma bəs zorakılığa məruz qalanlar? Müəyyən çətinliklər yaşamış, istəyi xaricində zorlanmış və ya qaçırılmış qızlara millət tərəfindən qara yaxılır, onlar artıq ləkəli hesab edilir. Necə də acınacaqlı vəziyyətdir... Əlixan isə qaydalara qarşı gələrək, Ninonu öldürməyərək, əslində Ninonun yox, öz həyatının, öz vicdanının xilaskarı olmuşdu, xəbəri yox. Günahı günahla yumazlar. Bunu dərk etmək üçün hələ də gec deyil, millət.

Dediyim kimi, mən kitabı ilk oxuyanda tamamilə Əlixanı və ailəsini günahkar bilmişdim. Amma məndən məsləhət: zaman keçdikcə oxuduğunuz kitabları təkrar oxuyun, fikirləriniz qismən də olsa dəyişir. İkinci dəfə oxuyub, filmi də izlədikdən sonra artıq günahkar axtarmamağa başladım. Çünki nə hər kəs məsum idi, nə də günahkar. Eynən real həyatdakı kimi. Acığını, əsəbini bir heyvandan, itdən çıxan Nino nə qədər məsum ola bilərdi ki? Yoxsa hər şeyə, xəyanətinə rəğmən Ninonu bağışlayıb onunla evlənən Əli idi günahkar?

Erməni isə, elə hər yerdə ermənidir... Əvvəl özünü aydan arı, sudan duru tanıdır, sonra isə xəyanət edir. Əmanətə xəyanət... İllər də keçsə əsərlərdə də, real həyatda da bunu görürük. Sanki bəhs etdiyimiz kitab illər sonra canlandırılır, bir fikir verin. Əli kimi yüzlərlə, minlərlə oğul şəhid olur. Nino kimi neçə qız həyatın çətin üzüylə rastlaşır... Qarabağ müharibələrində neçə erməni qızlarımızın, qadınlarımızın, uşaqlarımızın həyatını, gələcəyini məhv etdi!? 

Hə, gəlirik yavaş-yavaş əsərin sonuna. Müsəlmanlar tərəfdən ruslarla savaşacağını deyən ermənilər, ruslara başçılıq edən bir erməni... Kim inanar ki? Heç kim...

"Əli və Nino". Heykəli qoyulmuş bu gözəl cütlüyün hekayəsi məncə ən az 2 dəfə  oxunulmalıdır. Oxunulmalıdır ki, sevginin bəzən hər şeyi bağışlaya biləcəyi görünsün. Oxunulmalıdır ki, ermənilərin illərdir eyni qan, eyni qansız, eyni soy, eyni soysuz olduğu görünsün. Və oxunulmalıdır ki, Türk qanının, Türk oğullarının necə mərd olduğu, bunun illərdir dəyişmədiyi unudulmasın. Tarix unudulmasın!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2023)