Qoşqar İsmayılzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İnsan öz taleyini, hansı mühitdə, hansı şərait və şərtlər altında doğulacağını özü seçmir. Sən sonradan düşdüyün vəziyyətdən asılı olaraq öz xəyallarını gerçəkləşdirmək üçün hansısa sərtliklərdən, hansısa sənə qoyulan qadağalı çərçivələrdən, sənə atılan daşlardan pilləkən düzəldərək addımlaya bilərsən. 

"Kasıb doğulmaq sənin günahın deyil, amma kasıb ölmək sənin günahındır."

Bu fikrə istinad etsək, bu gün bizim qarşımızda duran əsas maneə ilk növbədə elə özümüzük...

Doğulduq və ata, anamızın təfəkkürlərinin yetişdirməsi nəticəsində çərçivəli bir fərdə çevrildik. Təbii ki, sosioloqların qeyd etdiyi kimi cəmiyyət ailədən başlayırsa və ailənin özü də sosial varlıqlardan təşkil olunubsa, bu artıq sənin atacağın addımların müəyyən sayını, limitini göstərir. 

Burada bizə təsir edən əsas amillərdən biri yaşadığımız coğrafi ərazinin formalaşdırdığı "mentalitet" məfhumdur. Və ondan qaynaqlanan "Camaat nə deyər ?", "Ayıbdı", "Filankəs nə deyər ", "Filankəs necə düşünər?" və s. tipli məsələlərdir. Bu gün bizim yaşadığımız coğrafi ərazi əsrlərin biri-birinə ötürərək yaşatdığı bir təfəkkür toplusuna sahiblik edir. 

Bu gün ətrafınıza baxın, baş verənlərə baxın, sizcə, bir Avropalının, Yaponiyalının, Çinlinin maraq dairəsi, inkişaf məsələsi daha qabarıqdır, ya ətrafımızda olan neandertalların ?!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2023)

Kubra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hər şey, əslində, bir balaca hüceyrədən başlayır. İnsan olmaq uğrunda atılan ilk addım məhz ilk hüceyrədən başlayır. Sonra ana bətnində 9 aylıq qət edilən yolda hissə-hissə orqanlar formalaşır. Nəfəs alacaq ağ ciyər, süzülmə aparatı böyrəklər, təmizləyici funksiyalı bağırsaq, dalaq, öd kisəsi, mədə və ən əsas iki orqan. Ürək və beyin: həyata  atılandan bəri bir-biri ilə ahəngdar olan mehriban düşmənlər.

Nəhayət dünyaya gələn bəşər övladı yeməyi, gəzməyi, danışmağı öyrənir. Zaman keçir, özünü idarə etməyə, həyata təkbaşına tutunmağa, canını qorumağa çalışır. Aydındır ki, hər kəsin özünəməxsus öncəlikləri var. Amma hər kəs üçün ilk sıralarda onun sağlamlığı gəlir. Bəzilərimiz üçün isə sağlam yaşam bir az möcüzə olur. Kimiləri yaşlılıq çağına çatarkən, kimiləri  xəstəhal orqanlarının ağrısından günbəgün qocalır. Neyləyək, Allah hərəni bir cür yaradıb. Burada bizim edəcəyimiz nə var ki?

Çox şey var əslində. Sənin ürəyin, ciyərin, gözlərin, qan hüceyrələrin var. Və sən başqa birinə həyat ola bilərsən. Ona bəxş etdiyin donor sayəsində artıq onun da həyata tutunacaq ümidləri, xəyalları, gələcəyi ola biləcək. Hər il milyonlarla insan donor olaraq milyonlarla insan üçün həyat eşqi olur. Unutma, canından bir parça vermək səni həyatda bomboş qoymazkən, başqalarının canına can qata, gələcəyinə ümid ola bilərsən.

Mənə həyatından bir parça ver!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2023)

MUSİQİ BƏLƏDÇİSİNDƏ “NƏ BƏXTİYARDIQ” MAHNISI

Jalə İslam, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəzən cismin yaşı ruha yüngül, ruhun yaşı cismə ağır gələr!

Jalə İslam

-Əgər xatirələrimiz yaddaşımızdan kaş adlı bir daş olub asılarsa, keçmiş, əslində, keçməmişdir. Keçən zaman qalıcı izlər qoymağı çox yaxşı bacarır. Həmin izlər sayəsində nəzərlərimiz daima keçmişimizə boylanır. Bütün xatirələr ürəyimizdən hökm etməyi bacarır, düşüncələrimiz hislərimizə təslim olduğu təqdirdə xəyal dünyamızda itmək belə əsassız olur. Bir zamanlar xoşbəxt, bəxtiyar idim deməklə qarın doyurmaq hər zaman doğru seçim olmur. Artıq yağmur belə kefsiz olduğun zaman yağır. Artıq sənin üçün parlayan ulduzu tapmaq yerinə milyonlarla ulduz arasında baxışlarını itirirsən. Zamanın ən qüvvətli dərman olmadığını bizə aşılayan, qəlbimizin  illər əvvəl tərk etdiyimiz yurd yerimizə bənzədiyini bizə öyrədən elə zamanın özü deyilmi?!

Bəs belə olan halda bizə xatirələri xatırladan İlahi qüvvə hansıdır?!

+Sualın cavabını elə sənin öz dilindən eşitmək istəyirəm.

-Taqətsizlik.

+Xeyr!

-Sevgi.

+Xeyr!

-Xəyanətlər.

+Xeyr!

-Bəs nədir?

+......

 Saat 22.00, onun tarix qoxan radiosu yeni intizar dolu eyni mahnını zümzümə edirdi. Həmin vaxt bizim ailənin bizdən bəxtiyar, başıboş, içi dolu min cür kədərlə lərzəyə gələn radiosu səhərin oğlan çağında çalan zəngli saat təsiri bağışlayırdı. Lakin zəngli saatla aralarındakı tək fərq bu idi ki, biz indi gecənin ağır zülmətini salamlayırdıq.

Mahnı sözləri bir-biri ardınca asimana qarışdığı bu dəmdə onu zamanla mübarizədə məğlub olarkən və eyni sözləri kədərli bir pıçıltı ilə təkrar edərkən tapırdım:

Gül baxçalar arasında qoşa gəzdik,

Axşamacan yorulmazdıq, inciməzdik,

Bulud ötər, ulduz axar, biz baxardıq,

Nə bəxtiyardıq!..

Qapının ardından onun tərəddüd dolu ayaq səslərini eşidirəm. Hər zaman olduğu kimi pəncərəyə doğru yaxınlaşır. Bir az sonra yanılmadığımı mənə aşılayan pəncərənin ciyiltili səsi qulaqlarımda cingildəyir. Payızın şiddətli axşam küləyi pəncərənin sağ qolunu səs-küylü bir təlaşla geriyə qaytarır. Bu zaman nazlı Flora xanım mahnının tam olaraq aşağıdakı hissəsindədir:

Ay dolandı, il dolandı, ötdü zaman,

Son baharda aramızı kəsdi duman,

O günləri xatırlaram, xatırlaram,

Nə bəxtiyardıq!..

Bir daha eyni ağrı-acı dolu cümlə öz məqamında qəlbimizə iz salır və onun arxasınca nidanın şiddətli naləsini eşidirəm. Elə məhz bu an anlayıram ki, o, nəqarəti dinləyərkən gücünü itirməsin deyə açıq pəncərə kənarından hər iki əli ilə bərk-bərk yapışır.

Ey alovlu günlərim,

Qəlbimdə yurd salan sevincim, kədərim,

Ah nələri, nələri tapdıq, itirdik...

Nəqarət bitir, o, tərləmiş ovuclarını pəncərə kənarından ayıraraq baxışlarını boşluqdan aləmə doğru çevirir. Biz isə eyni hisləri fərqli sözlərlə yenidən yaşayırıq.

Hərdən, hərdən o günlərim düşür yada,

Şana tellər zaman-zaman ağarsa da,

İllər ötür, o günləri xatırlaram,

Nə bəxtiyardıq!..

Onun içindəki kədər burulğanının fərqindəyəm. Birazdan bu otaq yenə həmin nəqarətin əzazil tonları ilə boğulacaq. Son bir bənd...

Ay dolandı, il dolandı, ötdü zaman,

Son baharda aramızı kəsdi duman,

O günləri xatırlaram, xatırlaram,

Nə bəxtiyardıq!..

Bu səfər onu pəncərə kənarının belə qoruya bilməyəcəyini sezirəm. Tələsik addımlarla radio qarşısındakı kresloya yaxınlaşır. İndi onu qorumaq üçün ayaqları belə aciz qalıb.

Ey alovlu günlərim,

Qəlbimdə yurd salan sevincim, kədərim,

Ah nələri, nələri tapdıq, itirdik...

Siz onun titrək və boş qalan ovucları üçün təlaşlanmayın. Onlar öz xilaskarları ilə qovuşacaq qədər güclüdür. Heç nəyə əmin olmasam belə, bir məqama çoxdan əminəm ki, kreslonun toz tutmuş hər iki qolu onun nəm ovucları arasında öz paklığına qovuşdu...

+Hələ də fikirləşirsən?

-Nəyi?

+Son sualın cavabını deyirəm.

-Mənə bir az zaman ver.

-Doğru deyirsən, zaman xatirələri oyadar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

26-CI DƏRC

Bu vaxt yaşlı hakim müdaxilə etdi:

-Mən xahiş edirəm ki, arayış oxunmazdan əvvəl mənə icazə verilsin, mən qısa bir şərh vermək istəyirəm. Belə ki, türklərin sıxışdırılaraq ermənilərin Qafqazlara yerləşdirilməsi kimi uzun və ziddiyyətli bir prosesə bu şərh tam işıq tuta bilər.

Baş Hakimin “Buyurun” razılığından sonra yaşlı hakim şərhini səsləndirdi:

-Proseslə bağlı bizə düz 6 ay öncədən xəbərdarlıq edilib, şəxsən mən bu 6 ayda 30 qalın kitab, 240 iri məqalə oxumağa macal tapmışam. Mənbələrin birində çox maraqlı bir məlumat dəyib gözümə, oxumuşam ki, ”18-ci əsrin birinci yarısında Rusiyanın taxt-tacında əyləşmiş 1-ci Pyotr hakimiyyətə gəlişindən Qara dənizə, Ağ dənizə, Qafqazlara və Xəzəryanı ərazilərə yönəli bir imperialist siyasət yürüdürdü ki, bu siyasətin də sonucunda Şimali və Cənubi Azərbaycanın Dərbənd, Gilan, Mazandaran kimi əraziləri zəbt olunmuşdu. 1711-ci ildə Prut yürüşü əsnasında Pyotr türk qoşunlarının mühasirəsinə düşür, sağ qalmaq üçün paşalara yalvarır. Danışıqların effektiv olması üçün o, türk sərkərdəsi Mehmet paşanın yanına arvadı 1-ci Yekaterinanı yollayır. Paşanın hərəmində 3 gecə qalan Yekaterina Pyotrun azad edilməsini təmin eləyə bilir.”

Bu epizodla türklərə qarşı bir işğalçı siyasəti yürüdən 1-ci Pyotr həm də bir qisas və nifrət siyasəti də yeritməyə başlamışdır.

Yerdən kiminsə “Sübutunuz varmı” nidasına yaşlı hakim əlindəki kağız qalağını yuxarı qaldırmaqla cavab verdi:

-Buyurun, bud a sübütlar. Bir yox, bir neçə. Götürüb baxa bilərsiniz.

Sonra çıxışını davam etdirdi:

-Rusların Qafqaza yönəli siyasətinin bir faktı da 1-ci Pyotrdan sonra hakimiyyətə gəlmiş 2-ci Yelizavetanın 1796-cı ildə Azərbaycana yürüş etmiş ordunun başında dayanan rus generalı  Qraf Valerian Zubova belə bir tapşırıq verməsi idi: ”Muğanı ələ keçirdikdən sonra orda bir qala tikdir, adına Yelizavetaserd (Yelizavetanın ürəyi) qoy, orada iki min cavan rus əsgəri məskunlaşdır, hamısını da erməni və gürcü qızları ilə evləndir, xüsusi torpaq sahələri ilə təmin elə.”

Türkiyə və İran üzərində növbəti illərdə qazanılan qələbələr, 1813 və 1828-ci il müqavilələri ilə Çarizmin Şimali Azərbaycana yiyələnməsi Pyotrların, Yelizavetaların arzularına çatmasını təmin etmişdi. Sonrakı illərdə, Divan boyu təbii ki, bu barədə geniş şərhlər olacaq, ermənilərin məskunlaşdırılması ilə bu torpaqların azərbaycanlı əhalisinin sıxışdırılması isə rusların Qafqazdakı bir imperiya siyasətinin astar tərəfi olmuşdur. Xüsusən bolşevikləşmə dövründə - 19-cu əsrin əvvəllərində bu siyasət daha geniş vüsət almışdır. Mərkəzi bolşevik hökumətinin nümayəndəsi rus hərbçisi N.Y. Solovyovun bolşeviklərin lideri Vladimir Leninə 1920-ci ilin may-iyun dövrü barədə yazdığı hesabatı isə bu mübarizənin ilk tam nəticəsi sayıla bilər: ”Ermənistan Respublikası yarananda onun hüdudlarında 250 müsəlman kəndi olmuşdu. Onların hamısı məhv edilmişdir, artıq bir müsəlman kəndi belə qalmamışdır.”

Yaşlı hakim şərhini bitirdikdən sonra Baş ekspertin tapşırığı ilə ekspertlərdən biri, ortayaşlı türk qovluqdan ən üstdəki sənədi götürərək tribunaya çıxdı və oxumağa başladı:

-Arayış. Osmanlı İmperiyası zamanında düzənlənmiş vergi listələrindən əldə edilən bilgilərə görə, Çukursedin (İrəvan və Naxçıvan əyalətlərinin) əhalisi 1590-cı  ildə 120 min nəfər, 1728-ci idə isə (İrəvan, Naxçıvan ve Şuragel əyalətləri) 183 min nəfər olmuşdur. 1590-ci ildə bütün əhalinin 77,5 faizini türklər, 22,5 faizini ermənilər təşkil ediblər. 1728-ci ildə isə 76,5 türklerin faizi, 23,5 ermənilərin faizi olmuşdur.

1801-1811-ci illərdə Pembek və Şurageldə 100-dən çox Azərbaycan (Türk) köyü boşaldılmışdır. 1801-ci ildə Pembekdən İrəvana 14 Türk köyü (5-6 min nəfər) köç etmiş, 1803 və 1804-cü illərdə isə bir o qədər əhali də diğər bölgələrə köç etmək zorunda qalmışdır.  Pembeklilərin bir bölümü Qarsa və Şuragelə qaçmışlar.

Eyni zamanda tərk edilmiş köylərə İrəvan və Qarsdan gətirilən ermənilər yerləşdirilirdi. 1804-cü ildə ruslar İrəvandan 357 erməni ailəsini Pembekə köçürdülər. Bir il sonra isə buraya İrəvandan 40 erməni ailəsi daha gətirilmişdir. Yenə 1807-ci ildə Qars səfəri zamanı ruslar Pembekə 500, Şuragelə isə 170 erməni ailəsi gətirmişlər, 1810-cu ildə isə 40 erməni ailəsi daha bu bölgələrə köç etdirilmişdir. 1823-cü ildə Türkiyədən Şuragelə daha 368 Katolik erməni ailəsi gəlmişdir.

1804, 1805, 1826, 1827 və 1832-ci illərdə rus qaynaqları, erməni ruhanilərinin əhalinin siyahıyaalınma listələri və 1801-1823 illərindəki köçlər də diqqətə alınaraq 1801-ci ildə Pembek ve Şuragelin etnik tərkibi bəlirlənmişdir: Azərbaycan türkləri 87,3 faiz, ermənilər 12,7 faiz.

1801-1823 illəri arasında 6.000 Azərbaycan türkünün ailələri ilə buradan qovulmaları və onların yerinə 1.500 erməni ailəsinin yerləşdirilməsi Azərbaycan türklərinin  27,5 faizə qədər azalmasına səbəb olmuşdur.

1829-1832 illəri arasında rusların hazırladığı əhali sayı listəsində Çukurseddə 196.450 nəfər, Pembek ve Şurageldə 32.000 nəfər qeydə alınmışdır. 1832-ci ildə vergi listələri düzənlənirkən Çukursed sakinlərinin 45 faizi, Pembek Şuragel əhalisinin isə 50 faizi – məhz Azərbaycan türkləri siyahıdan kənarda qalmışlar.

XV-XIX yüzildə Azərbaycanın bu bölgələrində ermənilərin kiçik bir azlıq təşkil etməkləri tarixi bilgilərlə isbatlanmışdır. Bugünkü Ermənistan ərazisində belə ermənilər tamamən azlıqda idilər. Osmanlı idarəçiliyi zamanında düzənlənmiş vergi listələrindən götürdüyümüz bilgilərdəki rəqəmləri təkrarən diqqətinizə çatdırırıq: Bir diqqət edin: Çukursedin əhalisi 1590-cı ildə 120 min nəfər, 1728-ci ildə isə 183 min nəfər olmuşdur. 1590-cı ildə bütün əhalinin 77,5 faizini türklər, cəmi 22,5 faizini ermənilər təşkil etmişlər. 1728-ci ildə bu rəqəmlər hələ oxşar olmuşdur: 76,5 faiz türklərin, 23,5 faiz ermənilərin olmuşdur. Çox təəssüf ki, XIX yüzilliyin başlarında Rusyanın Qafqaza soxulması Çukursedin ve onunla sərhəddə olan diğər Azərbaycan əyalətlərinin yüz illərcə öncədən formalaşmış olan etno-demoqrafik tarazlığını pozmuşdur. Bölgədə hüquqlarını əzən yeni hakimiyyətə tabe olmamaq istəyi, eləcə də tətbiq edilən zor Azərbaycan türklərinin buradan toplu surətdə çıxıb getmələrinin əsas səbəbi olmuşdur.

Təbii ki, ermənilər əyləşən sıra bu qədər sakit qala bilməzdi, vəkillərdən biri əhalinin say nisbətinin erməni mənbələrindən oxunması barədə vəsadət qaldırdı, Baş Hakim “Biz erməni saxtakarlığını ifşa etdiyimiz prosesdə erməni saxtakarlığından mənbə kimi necə istifadə edə bilərik?” ritorik sualı ilə vəsadəti rədd etdi. Ekspert mətn oxunuşunu tamamladı:

-1827-1828-ci illərdə yaşadıqları Çukursedi tərk edərək sərhədin o tərəfinə keçmiş mühacirlərin sayı indiyə qədər əsla bəlirlənməmişdir. Bu problemi, ilk olarak İ. Şopenin verdiyi bilgilər əsasında G. Bournoutian dərindən araşdırmışdır. O, İrəvan Xanlığında öldürülmüş və ya köç etmiş olan müsəlmanların sayını 5.000 ailə və ya 26.000 nəfər olaraq qeyd etmişdir. Bu, xanlığın toplam müsəlman sayının 1/3-ni təşkil etmişdir. Amma Qafqazın ordu komandiri Paskeviçin, sadəcə 1827-ci ilin birinci yarısında 2.000 köçkün Azərbaycan türkü ailəsinin və 3.000-dən artıq kürd ailəsinin İrəvanı tərk etdikləri haqqında verdiyi bilgilər G. Bournoutianın diqqətindən qaçmışdır. Bu bilgilərin qarşılaşdırılması 1827-1828 illəri arasında İrəvanın müsəlman əhalisinin 10.000 ailədən çox azalmış olduğunu anladır.

Naxçıvan Xanlığı (2.400-ə qədər ailə), Pembek ve Şuragellə birlikdə Çukursedin öldürülmüş ve köç etmiş olan Türk-Müsəlmanlarının toplam sayı 13.500 ailəyə və ya 75-80 min adamlıq bir rəqəmə çatmışdır. 1801-1831 illəri arasında Quzey Azərbaycanı aşağı-yuxarı 112.000 Azərbaycan türkü ve 35.000 kürd tərk etmişdir.

Eyni zamanda ruslar müsəlmanların tərk etdikləri yerlərə dışarıdan gətirdikləri xristianları (əsasən erməniləri) yerləşdirirdi. Böyük dəyişikliklərə uğrayan rəsmi bilgilərə əsasən ruslar İrandan 1828-ci ilin Mart ve Sentyabr  aylarında 8.249, Türkiyədən isə 1829-cu ilin sonları və 1830-cu ilin əvvəllərində 14.044 ailəni  bu torpaqlara köçürmüşlər. Köçürülənlərin say hesablamalarında hər bir ailənin ortalama 5-7 nəfər olaraq qəbul edilməsi ilə əlaqədar dəyişik rəqəmlər ortaya çıxmışdır. İrandan 40 min ilə 60 min arası ve Türkiyədən 84 min ilə 100 min arası - dəqiq olmayan rəqəmlərin göstərilməsini nəzərə alsaq, demək, 1828-1831-ci illər arasında Cənubi Qafqaza köç etmiş bütün xristianların sayı haqqında çeşidli fikirlər (150.000 nəfərdən 200.000 nəfərə qədər) mövcüddür. Bunun da, 90 faizi ermənilər olmuşdur. Arayış tamamlandı.

Baş Hakim türk ekspertə minnətdarlıq bildirib üzünü Yepiskop Mesropa tutdu:

-Kifayətdir?

Yepiskop Mesrop özünü bilməzliyə vurdu, guya bu arayışın haradan peyda olması ona qaranlıqdır, guya burda faktlar təhrif olunub, guya burdakı rəqəmlər havadan götürülüb, belə olanda Baş Hakim ona başa saldı ki, adətən insan miqrasiyası və irriqasiyası barədə ən dəqiq rəqəmləri tarix kitabları deyil, ərazi idarəçiliyinin insan məskunlaşması siyahıları verir, ona görə də bu siyahını təkzib etmək qeyri mümkündür. Və əlavə də etdi ki, Divanda ermənilərin Qafqaza məhz Çar Rusiyası tərəfindən köçürülməsi barədə daha 1008 səhifəlik mənbə var, təkid edirsinizsə bunlar da oxunsun.

Yepiskop Mesrop saymazlıqla “Oxunsun” söyləyəndə tamaşaçılar hiddət və qəzəblə yerbəyerdən səslərini ucaltdılar, əlbəttə ki, görünən dağa bələdçi nə lazım, fakt açıq-aşkar sübut olunduğu halda keşişin bu dirənişi, əlavə sənəd oxutdurmaq tələbi xoşagəlməz idi, bu qədər vaxt itirmək və bu qədər cansız rəqəm dinləmək yorucu idi.

Baş Hakim tamaşaçıları “Yalançını mənzilinə kimi qovmaq” lüzumuna görə bir qədər səbr göstərməyə çağırdı, sonra da ekspertlərdən əlavə sənədlərin oxunuşunu təmin etmələrini xahiş elədi.

Bu sənədlərin oxunuşu tam 4 saat çəkdi, arada fasilə də elan olundu. Sənəd oxunuşu bitdikdən sonra yorğun Baş Hakim Yepiskop Mesropdan fikrini soruşdu, həmsöhbəti fikir bildirmək istəməyəndə o, dəqiq bildiyi bir faktı söyləməklə məsələnin nöqtəsini qoymuş oldu:

-Diqqətlər monitora. Xahiş edirəm Dağlıq Qarabağın hazırda adı dəyişdirilərək Mardakert qoyulmuş Ağdərə rayonunun Marağa kəndindəki abidənin görüntüsü monitora gətirilsin.

Dərhal monitorda 30 kvadratmetrlik nəhəng bir abidə canlandı. Adi qırma çay daşlarından bulaq başında qızların əks olunduğu bir mozaika idi. Mozaikanın hər iki tərəfində sütün və bulaq var idi. Birinci sütuna 1828, ikinciyə 1978 rəqəmləri həkk olunmuşdu. Abidənin önündə isə erməni əlifbası ilə yazı və 150 rəqəmi həkk olunmuşdu. Monitor abidənin görüntüsünü bir müddət saxlamış oldu, həmin müddətdə Baş Hakim sözünü davam etdi:

-Rusiya-İran müharibəsi 1828-ci ilin 10 fevralında Türkmənçay adlı ərazidə sülh müqaviləsi bağlanması ilə sonuclananda İran dövlətinin tabeçiliyində olan ovaxtkı Azərbaycan əraziləri ikiyə bölündü. Cənub hissəsi İranda qaldı, Dağlıq Qarabağ da daxil olmaqla müasir Azərbaycanın ərazilərindən ibarət Şimal isə qalibiyyət yaşamış Rusiyanın işğalına keçdi. Müsəlmanların say nisbətini xristianların hesabına azaltmaq məqsədi ilə elə həmin müqavilə əsasında da İranda yaşayan erməni əhalinin bir qismi 1828-ci ilin fevralının sonlarında Dağlıq Qarabağa köçürüldü – tam 200 erməni ailəsi. Bu, Qarabağın erməniləşdirilməsinə yönəli Rusiya İmperiyası siyasətinin başlanğıcı oldu. Həmin bu abidəni də ermənilər Qarabağa köçürülmələrinin 150 illiyi münasibəti ilə inşa ediblər, azərbaycanlılara bu abidə vasitəsi ilə sonsuz minnətdarlıq bildiriblər. 1992-ci ildə Qarabağ müharibəsi alovlananda ermənilər bu abidəni partladıblar, bununla da tarixin izini itirdiklərini düşünüblər. Amma dəvəquşu başını qanadları arasına soxanda necə ki, gizləndiyini zənn edir, əslindəsə tam göz önündə qalırsa, erməni millətçiliyi də eləcə, bu yollarla tarixi saxtalaşdırdıqlarını düşünsələr də gülüş hədəfinə çevrilirlər.

(Davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının DEBÜT rubrikasında əməkdaşımız Nigar Həsənzadə sizlərə yeni imza təqdim edir: tələbə Fatimə Sadıqovanın özü haqda qısa məlumatı və “Havadan danışır gözəl bir xanım" hekayəsi ilə tanış ola biləcəksiniz. 

Günümüzdə haqsızlıqlar az olmur. Bəs onlarla üzləşəndə nə etməli? Hekayənin qəhrəmanı məhz belə bir dilemma ilə qarşı-qarşıyadır. 

MƏLUMAT

Mən Fatimə Sadıqova Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Tarix müəllimliyi ixtisası, dördüncü kurs tələbəsiyəm. Yaradıcılığa uşaq vaxtlarından şeir yazmaqla başlamışam, sonradan esse , hekayə, povestlə davam etdirirəm. Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin nəzdində fəaliyyət göstərən “Meh” Ədəbi Dərnəyinin Nasirlər bölməsinin sədri olaraq çalışır, eyni zamanda bədii qiraətlə məşğul oluram .

HEKAYƏ

- Of bezdim, nə qədər olar ee, bir dəfə də olsun mənim şansım gətirmir, bu dəfə də müsabiqədən keçə bilmədim - deyə Röya əsəbi halda bədii qiraət müsabiqəsinin divardan asılan nəticələrinə baxırdı. 

Çox əziyyət çəkmişdi bu müsabiqədə qalib olmaq üçün. Bəlkə də ona təqdim edilən şeir onun ürəyincə olmadığı üçün ruhsuz səsləndirmişdi şeiri, ya da  müsabiqədə tamaşaçı qismində onu izləməyə kimsə gəlmədiyi üçün həvəssiz idi? Qalib gələ bilməməsinə səbəb axtarırdı. 

Heydər Əliyev Sarayının böyük səhnəsi ona adi, kiçik bir yer kimi gəlmişdi. Orada əyləşən qonaqlar - mədəniyyət və incəsənət sahəsinin tanınmış adamları, tələbələr, zabitlər və Polis Akademiyasının kursantları idilər. Yalnız qalib olmaq üçün qatılmışdı bu yarışa, pul mükafatı verilirdi, nə az, nə çox, 1000 manat. Bu, ona anasının müalicəsinin ödənişini ödəmək üçün ən yaxşı fürsət idi, lakin qismət olmadı. 

Təsadüf zərurətdən doğar. Azərbaycan Texniki Universitetinin həyətindən çıxanda qalib olmuş qızın bir oğlanla danışığını eşitdi.

- Eldəniz, görürsən də, adamın arxalı adamı olanda belə olar.

- Sən, Nuranə, hər zaman əminin hesabına qabağa gedirsən. 

- (gülür) Bəs nə? Mən elə-belə adam deyiləm e, bircə dedim ki, Fazil müəllimin qardaşı qızıyam, birinci yer, bir də min manat oldu mənim.

- O min manatdan mənə də verərsən? 

- Yoxaa, gedib özümə brend paltarlar alacam, universitetə gedəndə hamının gözünü odlandırmaq gərəkdir. Hər nə də olsa, qalibəm, onsuz da mən hər işdə qalibəm.

Röya qızın danışığından müsabiqənin qiymətləndirilməsinin ədalətsiz olduğunu anlayıb onların arxasınca gəlmək istəmədi,  onları ötüb keçdi. 

Elmlər Akademiyası stansiyasındakı eskalatordan aşağı düşəndə, sanki bayaq eşitdiyi dialoqla bütün indiyədək keçirilən müsabiqələr, yarışmalar onun gözündən düşdü.

Necə yəni, istedadı olmayıb, amma arxası, adamı olan birisi qalib olur, amma istedadı olan şəxs heç nə  qazana bilmir?

Əsəbdən Röyanın əlləri əsirdi. Başına sağ tərəfdən ağrı gəlmişdi. Vaqonda adam çox idi. Bəziləri bir-birinə baxırdı, bəziləri telefona. Bir qadın kitab oxuyur, iki qız laqqırtı vurur, bir oğlan da yuxarıdan aşağı Röyanı süzürdü. 

…”Xalqlar dostluğu” stansiyasından çıxıb üzü yuxarı evə gedirdi. Yorğun idi. 

Evə gələndə yeməyə bir şey tapmayıb çörəklə pomidor yedi. Əsəbindən nə edəcəyini bilməyib başladı ağlamağa. Gözünü yumub, ağzını açıb “mənim şansım yoxdur, mən bəxtsizəm” deyə hey şikayətləndi. Yastığı ağzına tutub qışqırmağa başladı. Nəhayət, yorulub yatdı. 

…Axşam anası xalasigildən gəldi. Xalası onun üçün yemək bişirib qoymuşdu. Röya yeməyi yeyib anasının yataq yerini düzəltdi. Anası maşın qəzasında sol qolunu itirmişdi, həm də qaraciyər serrozundan əziyyət çəkirdi. Röyanın atası isə onları atıb Rusiyaya getmişdi. 

Addımbaşı ehtiyac duyurdular. Ərzaq almağa, anasının müalicəsinə, əyin-başa  pul çatdırmaq olmurdu. Bina evində qaldıqlarına görə yuxarı mərtəbədəki qonşunun evindən axıdılan su tavanlarını pis günə qoymuşdu. Bu da bir problem. 

Dərslərinə də yetəri qədər diqqət ayıra bilmirdi. Filologiya üzrə təhsil alsa da əsas istəyi siyasətçi olmaq idi. Yenə də istədiyinə nail ola bilməmişdi. 

Röya elə fərz edirdi ki , harda nə pis hadisə varsa, hökmən onun başına gəlməlidir. Yol gedəndə, universitetin dəhlizində, Milli kitabxanada, mağazada, hər yerdə uğursuzluq, bədxahlıq onu qarabaqara izləyirdi…

*

Ertəsi gün yenə də Röya üçün uğursuz günlər sırasına yazıldı. Dərsdə ola-ola müəllim ona qayıb yazdı. O biri dərsdə səhvən qrup yoldaşının aldığı “4“ bal qiyməti onun adının qarşısına yazıldı. Tənəffüsdə pilləkəndən düşərkən ayağı büdrəyib yıxıldı. Yaxşı ki, ciddi bir xəsarət almadı. Bir yandan Röya üçün “yaxşı olan“ o oldu ki, yıxılan zaman onu heç kim görmədi. 

Evə gəlib  “Instagram“ da  şəkillərə baxırdı . Birdən qarşısına “Səsin gəlsin“ adlı bədii qiraət müsabiqəsi çıxdı. Əvvəlcə gözlərində bir işıltılı göründü, ancaq sonra parıldayıb sönən ulduz kimi gözlərindəki işıq söndü.

– Əşşi, yenə də keçməyəcəm neynirəm e bunu ehhh....  – dedi, sonra yenə fikri dəyişdi –  Bəlkə nəsə oldu... ?? 

Sonra yenə qara-qura fikirlər beynini işğal etdi:

-Az başın xarabdıye sənin, hardan nəsə ola bilər? 

Əllərini cütləyib başına vurdu. 

-Qızım, yaa, sən bəxtsiz varlıqsan, guya burda o qədər millətin içindən səni seçəcəklər? Hmmm… Ölmüşdü Xankişi ....  – deyə-deyə başladı ağlamağa.

Bəzən çıxılmaz vəziyyətdə qalanda insan hər şeyə əl atır. Suda batan saman çöpündən yapışan kimi. 

Sonra qəti fikirləşib “Ya Allah“ deyərək link vasitəsilə qeydiyyatdan keçdi.

Və səbirsizliklə gözləməyə başladı. 

*

Bir həftə sonra Röyaya müsabiqədə iştirak edəcəyi barədə zəng gəldi. 

- Alo, salam, Röya xanımla danışırıq ?

- Alo, salam, bəli.

-  Siz, “Səsin gəlsin“ adlı şeir müsabiqəsində qeydiyyatdan keçmisiz. İştirak edəcəksinizmi? 

- Əlbəttə.

- O zaman martın 5-i, saat 13:00-da sizi Bakı Gənclər Mərkəzində gözləyirik.

- Oldu, təşəkkür edirəm.

- Biz təşəkkür edirik, sağolun ....

5 marta 5 gün qalmışdı. Hansı şeiri deyəcək? Yenə də keçə bilməyəcəkdi? 

Röya güzgünün önünə keçib həmişəki kimi deyinməyə başladı:

- Az, həqiqətən nə gündəsəne, bir özünə bax, kimdiye səni müsabiqədən keçirən…

-Heç bilmirəm də, qalibə nə mükafat verilir…

-Get şeir de, çıx gəl, özünü biabır elə. Offff bəlkə getməyim, yenə secilməsəm sınacam axı. 

-Nə şeir deyim? Amma səsim məlahətlidir,  nəsə oldu bəlkə? 

Telefonu əlinə alıb şeir qruplarına atılan şeirlərə nəzər salmağa başladı. İlk öncə Bəxtiyar Vahabzadənin “ Yaman darıxmışam “ şeirini özü üçün səsləndirməyə başladı:

                  Yaman darıxmışam səninçün  yaman 

                  Mən əsir düşmüşəm öz istəyimə.

                  Nifrəti gizlətmək asandan asan 

                  Sevgini gizlətmək yamanmış demə...

- Yoxe , alınmır , gərək başqa şeirlərə baxım…

                  Məni gözəl xatırla

                  Bunlar son misralar 

                   Fərz et ki...

-Offf yenə də alınmır, bunu çox adam deyə bilər, nəsə fərqli bir şey olmalıdı…

Birdən Baba Vəziroğlunun “ Hava haqqında” şeirini gördü. Bu şeiri müəllifin ifasında eşitmişdi. Axır ki, bu şeirin tam yazılmış versiyasını tapa bildi.  Qəlbinə , ruhuna tam yaxın olan bir şeir idi. 

                              Havadan danışır gözəl bir xanım 

                              Yağış yağacaqdı, qar yağacaqdı.

                              Gah günəş çıxacaq, gah ay doğacaq 

                               Havalar tutulub açılacaqdı.

- Əlaaa, bu şeir. Bunu desəm partladaram . İnanmıram bunu kimsə səsləndirsin. Ay Allah, bircə bəyənsəydilər, amin, amin…

*

Necə gün güzgünün qabağında məşq edəndən sonra nəhayət müsabiqənin keçirildiyi gün gəlib çatdı. Zalda çoxlu gənc toplanmışdı. Hər kəs əlində şeir vərəqləri şeirləri təkrar edirdilər. Birinin görünüşü çox iddialı idi. Qızların geyim-kecimləri alışıb yanırdı. 

Röya ürəyində “Mən hara düşmüşəm? Hələ bunun simasına baxe, çox qəşəngdir, paltarları necə gözəldir, yoxe mən bura niyə gəldim?”

Amma sonda “Görək də nə olur?” düşüncəsi ilə özünə təskinlik verməyi bacardı. 

Nəhayət, 27-ci sıra Röyaya çatdı. Münsiflər heyəti çox səmimi və mehriban görünürdülər. Röya ilk öncə özünü təqdim etdi:

- Salam, mən Səlimova Röya. Səsləndirmə edəcəyim şeir Baba Vəziroğlunun “ Hava haqqında“ şeiridir.  

- Salam, Röya xanım , buyurun sizi dinləyirik! 

Mikrofonu həyəcansız tutan Röya öz səsini o qədər bəyəndi ki, içindən burda saatlarca danışmaq fikri keçdi. Gözlərini yumub, üzündəki təbəssüm ifadəsi ilə deyirdi:

      Havadan danışır bir gözəl xanım.

     Yağış yağacaqdır, qar yağacaqdır.

     Gah günəş çıxacaq, gah ay doğacaq,

     Havalar tutulub, açılacaqdır…

      Mənim Günəşim də, Ayım da sənsən.

      Onu sinoptiklər nə bilir axı?

      Sən bir az qıyğacı baxanda mənə

     Mənim gözlərimdə ildırım çaxır.

     Bir güllü-çiçəkli bahar günündə

     Soyuq baxışınla qış gəlir sənin.

      Mənim taleyimə yağışlar yağır,

      Elə ki gözünə yaş gəlir sənin.

      Söz var, dolu kimi yağır başıma,

      Söz var, duman olub yolumu kəsir.

       Məndən inciyəndə, məndən küsəndə,

       Qəlbimdə sop-soyuq küləklər əsir.

        Havadan danışır bir gözəl xanım.

        Hardasa qar tökür, ya yağış yağır,

        Hardasa ay batır, ya günəş çıxır.

        Mənim Günəşim də, Ayım da sənsən,

        Onu sinoptiklər nə bilir axı?!

Son kəlmələr və zalın gurultulu alqışları…

- Braaavvvooo, Röya, əhsən, mükəmməlsən! 

- Çox təşəkkür edirəm...

- Hansı sahə üzrə təhsil alırsan?

- Filologiya.

- Deyirəm axı, mükəmməlsən, diksiyan əladır, şeir seçimində də çox gözəl şeirə müraciət etmisən, sən mümkünsə müsabiqə bitənədək burada gözlə, məncə, səninlə böyük işlər görə bilərik! 

- Bəli, Səməd bəy, mən də sizinlə razıyam , bu xanımın incə görkəmi də gözəldi.

- Çox təşəkkür edirəm, minnətdaram.

- Biz sizə minnətdarıq, Röya xanım . 

Kulisin arxasından çıxan qızın həyəcandan bütün bədəni əsirdi. Yanaqları qıpqırmızı idi. Kənarda oturub müsabiqənin bitməsini gözləyirdi. Orda olan iştirakçılar müsabiqə barədə öz uydurmalarını edirdi. Röya da hansı birinin düz dediyini anlaya bilmirdi.

- Hə də, qalib olana pul verəcəklər.

- Mən elə bilirəm ki, kitab və qiymətli hədiyyələr verəcəklər.

- Diplom verilməlidir

- Diplomu neynirəm ?

Röya çox həyəcanlı idi, başını telefonla qarışdırmağa davam elədi. Saat 17:30-da müsabiqə bitdi, nəticələrin nə zaman açıqlanacağı barədə iştirakçılara məlumat verildi . Münsiflər heyəti artıq oradan çıxdılar, üzlərindən yorğunluq yağırdı, biri də gözlərini ovxalayarkən gözü Röyaya sataşdı. Yanına dəvət elədi.

- Hə Röyaa, burdasan ?

- Bəli, siz demişdiz axı gözləyim 

- Gəl, gəl, sən inan, neçə vaxtdı ki , beynimdə canlandırdığım obraz idin, biz şirkət olaraq hava haqqında proqnoz verən aparıcı axtarırdıq. Sənin səsin, görkəmin tam uyğundu . Neçə yaşın var ?

- Nə gözəl, mənim 18 yaşım var.

- Əlaa, o zaman əlaqə nömrəni mənə ver, mən səni studiyaya dəvət edim .

Röya əlaqə nömrəsini verdikdən sonra içinə sanki heç vaxtı kecirmədiyi bir xoşbəxtlik doldu. Axır ki bu dəfə fərqlənə bilmişdi. Evə uça-uça gəlib anasına olanlar barədə danışdı, üzündəki gülüş üzünə nur çiləmisdi . Səhəri gün – bazar günü Elgiz bəy Röyanı studiyaya dəvət elədi. Təbii ki, Röya birbaşa olaraq çəkiliş meydançasına keçə bilməzdi . Bunun üçün dərslər keçməli idi.  Müəyyən müddət çəkilişləri izləməli idi və təcrübə toplamalı idi ...

6 ay sonra ...

-Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin  Milli Hidrometeorologiya Departamentindən verilən məlumata görə, sentyabrın 3-də Bakıda və Abşeron yarımadasında hava günəşli olacaq. Şimal-şərq küləyi gündüz mülayim cənub-şərq küləyi ilə əvəz olunacaq. Havanın temperaturunun Abşeronda gecə 23-26° isti, gündüz 32-37° isti, Bakıda gecə 24-26° isti, gündüz 35-37° isti olacağı gözlənilir. Atmosfer təzyiqi 758 mm civə sütunu təşkil edəcək. Nisbi rütubət gecə 60-65 %, gündüz 40-45 % olacaq. Abşeron çimərliklərində dəniz suyunun hərarəti Sumqayıt, Novxanı, Pirşağı, Nardaran, Bilgəhdə 25-26°, Zağulba, Buzovna, Mərdəkan, Şüvəlanda 26-27°, Türkan, Hövsan, Sahil, Şıxda 27-28° isti təşkil edəcək. Azərbaycanın rayonlarında sabah hava yağmursuz keçəcək, gecə və səhər bəzi yerlərdə…

Həyatda çox yerə dağılmağın mənası yoxdur. Çox şeylə maraqlanmalısınız, ancaq enerjinizi istədiyinizə nail olmağa cəmləşdirmək üçün bir şeyə ciddi diqqət yetirməlisiniz. Hədəf seçimi böyük əhəmiyyət kəsb edir. 

Bu andan etibarən insan qarşında tamamilə ayrılmaz bir şəkil görməyə başlayır və buna görə də qarşısına lazımi addımlar düzülür. Yolun istiqamətinə qərar verdikdən sonra hərəkət etməyə başlaya bilərsiniz. İnsan xəyalına nə qədər çox vaxt ayırsa, xəyalı o qədər tez gerçəkləşə bilər. Öz fikri ilə maraqlanan biri üçün əlavə həyat motivasiyası tələb olunmur. Bu bənd, şəxsin hərəkətlərinə görə məsuliyyət götürməsini nəzərdə tutur. Onun nailiyyətləri ifadə olunan ambisiyalara tam uyğundur. Müəyyən bir anda inkişaf etmək istəyən bir insan mütləq özünü reallaşdırmaq haqqında düşünəcək. Sonra istədiyinizə çatmaq üçün əlavə enerji görünür. Seçdiyiniz istiqamətdən yayınmamağınıza, vaxtınızı xırda şeylərə sərf etməməyinizə və uğursuzluqlara qapılmamağınıza imkan verməməlisiniz. Hər kəsin şikayətləri var, ancaq onlara diqqət yetirməyə dəyməz. Yalnız müvafiq nəticələr çıxarmalı və irəliləməlisiniz.  Həyatda hər zaman uğur qazanan üçün ən yaxşı motivasiya: Həyat tamaşaçı qismində olan insanları alqışlamır , alqış səhnədə olanlar üçündür...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2023)