Super User
Taleyinə Allahın uğuru yazılmış ağsaqqal
Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Deyirlər ki, ağsaqqallar üç cür olurlar- nəslin, kəndin və elin. Hər nəslin ağsaqqalı öz nəslinə oxşayır, hər kəndin ağsaqqalı kəndi boyda görünür. El ağsaqqalı isə daha əzəmətli olur, daha çox sevilir. İnsan el ağsaqqalı səviyyəsinə yetişməkdən ötrü üç keyfiyyəti özündə ehtiva etməlidir: Soyuq baş, həssas ürək və maddi imkan...
Haqqında söhbət açmaq istədiyim Hacı Gülağa Abişov da geniş təfəkkürlü, cəsarətli, taleyinə Allahın uğuru yazılmış el ağsaqqallarındandır. Bəli, insanı mühit yetişdirir, elmi-savadı isə təhsil verir. Qalan keyfiyyətlər genetikdir, qanla gəlir. Bütün bunlar birləşəndə insan təfəkkürü sərhədsiz olur. Necə ki, elə rənglər var, insanlar onları görə bilmir, amma başqa canlılar aydın seçir. Təfəkkür də buna bənzəyir...
Mühit
Sumqayıtda, müxtəlif millətlərin, o cümlədən ölkənin hər yerindən gəlmiş insanların arasında böyüyüb, boya-başa çatıb. Bu dünya gör-götür dünyasıdır. Bir kənddə böyüyənlə şəhərdə böyüyənin fərqini danmaq olmaz. Biri var, on səkkiz yaşına kimi hər gün eyni adamlarla ünsiyyətdə olasan, biri də var müxtəlif mədəniyyətlərin qovuşduğu yerdə, fərqli şəxslərlə, universal mühitdə boy atıb böyüyəsən...
Savad və bilik
Amerikalılar deyir ki, savad-bilik satılan-alınan dəyərdir, insana fayda gətirir. Savadın insanın dünyagörüşündə, davranışında əhəmiyyətli rol oynadığını hamımız bilirik. Müasir dövrümüzdə savadlı insanlar çoxdur, amma “alim olmaq asandır, insan olmaq çətin” atalar sözü də, hələ ki, aktualdır. Bəli, onun bu səviyyəyə yetişməsində savadın da öz rolu var...
Vəzifə
İnsanın daha çox faydalı olması, daha çox adamın problemlərini həll edib, xeyirxahlıq etməsi üçün Allahın verdiyi fürsətdir. Müxtəlif vəzifələrdə çalışıb. “Azərkimya” Dövlət Şirkətinin rəhbərinin müavini postunadək yüksələ bilib. Heç vaxt heç kimə pisliyi dəyməyib, iş adamlarına dəstək olub, fəhlə və mühəndis kollektivinə doğma münasibət göstərib, problemlərinin həllinə çalışıb...
Sahibkar
Orta əsrlərdən yaranan bu fəaliyyət növü ölkəmizdə bərpa olunandan sonra Hacı Zeynalabidin Tağıyev kimi xeyriyyəçi missionerlərin davamçıları da üzə çıxmağa başladılar. Onların ölkəmizin inkişafında rolu danılmazdır. Sahibkarlar pandemiya dövründə, Vətən müharibəsi zamanı müxtəlif fondlara az yardım etmədilər. Bu hadisələrdə qazandığımız uğurlarda onların da haqqı var.
Pandemiyanın ilk vaxtlarında yaradılmış fonda iyirmi min manat pul köçürdüyünün şahidi olmuşam. Vətən müharibəsi dövründə qırx min manat orduya dəstək fonduna vəsait köçürməsindən əlavə, dəfələrlə ön cəbhəyə ərzaq, isti pal-paltar aparıb. Neçə-neçə qazi, şəhid ailəsinə yardım edib. Bu gün də davamı gəlir...
Xeyriyyəçi
Bu hər imkanlıya nəsib olmayan keyfiyyətdir. O qədər zəngin adamlar tanıyırıq ki, nə bir yetimi sevindirib, nə bir kimsəsizə arxa durub, nə də imkansıza əl tutub. Heç İslam qaydalarına görə var-dövlətinin fitrə-zəkatını vermək də ağlından keçməyib.
O isə, yanına pənah gətirən kimsəni əliboş yola salmır. İmkansıza yardım edir, yetimə, kimsəsizə yiyə durur. Ehtiyac içində qovrulana kömək edib, sıxıntıdan qurtarır. Məgər birdir-ikidir Onun xeyirxah əməlləri? Say-hesabı çoxdan itib...
Vətəndaş
Təpədən-dırnağa ölkəsinə, xalqına, el-obasına bağlı adam. Azərbaycanı, azərbaycanlıları canı qədər sevir. Azərbaycan, deyiləndə ayağa durmağı bacarır. Torpaqlarımız işğaldan azad olunandan sonra dözməyib üzü Qubadlıya yol tutdu. Elə bil, Ona dünyanı bağışlamışdılar. Sevincinin həddi-hüdudu yox idi...
İctimai nüfuz
Doğulub boya-başa çatdığı şəhərin abadlaşmasında Onun da rolu az olmayıb. Bir vaxtlar oxuduğu məktəbin dam örtüyünü öz hesabına düzəltdirib. Böyüdüyü binanın qarşısında xeyir-şər üçün bina tikdirib, həmin bina ilərdir ki, imkansızlara təmənnasız xidmət göstərir. Heç vaxt siyasətə qarışmır, amma ictimai fəal kimi həmişə öndə olur. Şəhərin bütün tədbirlərinə, yığıncaqlarına hörmətli sakin kimi dəvət alır, iştirak edir...
Hər bir şəhərin öz elitası var. Onlar da iki hissəyə bölünür- daimi elita, müvəqqəti elita. Daimi elita həmin şəhərdə böyüyüb ərsəyə çatanlardan olur, müvəqqəti elita isə həmin şəhərə təyin olunmuş məmur və vəzifə sahiblərindən. O, Sumqayıtın daimi elitasının sırasındadır...
El ağsaqqalı!
Bəzən yol ayrıcında çaşıb qalırıq, hansı səmtə üz tutmağımızı təyin edə bilmirik. Xeyirin harada, zərərin hansı istiqamətdə olduğunu müəyyən etmək üçün bir müdrik tövsiyyəsinə, ağıllı məsləhətə ehtiyacımız olur. Problemlər üstümüzə hücum edəndə, əlacsız qalanda onun yanına gedirik. Küsənləri barışdırmaq, kinləri mum kimi əritmək, düşmənləri sülhə gətirmək onun ağıl və təfəkkürü qarşısında adi bir əmələ dönüb. Rəftarında o qədər mükəmməldir ki, təvazökarlıq, sadəlik elə bil ruhuna biçilib, uşaqla uşaq, böyüklə böyük olmağı bacarır. Heç kimi acılamaz, amma elə bir söz deyər ki, qulaqlarda sırğa olar...
Yekun- bütün başlanğıcların sonu
Bu yazını qələmə almağa başlayanda kövrək hisslərə qoşulub, xəyalən mənə doğma olan iki məkanı gəzib dolaşdım- Sumqayıt və Yardımlını. Axı Sumqayıt mənə doğulub, boya-başa çatdığım bir şəhər kimi doğmadırsa, Yardımlı babalarımın ruhlarının toxtaqlıq tapdığı bir yurd kimi əzizdir. Hər ikisini sevirəm! Və bu iki məkanın vəhdətindən pərvazlanıb araya-ərsəyə çıxan eloğlum Hacı Gülağa Abişovun varlığından qürur duyuram. El ağsaqqalı səviyyəsinə yüksəlmək, bir yurdun yükünü çiyinlərində daşımaq hər adama nəsib olmur. Nə yaxşı ki, Sumqayıtda Yardımlını xatırladan el ağsaqqalı var. Bəli, Sumqayıtda Hacı Gülağa deyiləndə Yardımlı yada düşür, Yardımlı deyiləndə Hacı Gülağa...
Bu gün, dekabrın 29-da Hacının 65 yaşı tamam olur. Ona möhkəm can sağlığı, firəvan həyat arzulayırıq.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(29.12.2023)
Ədəbiyyat Fondu yeniyetmə və gənclərdə Mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması layihəsini icra edəcək
Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu 2024-cü ildə Mədəniyyət Nazirliyinin elan etdiyi qrant müsabiqəsinin qaliblərindən biri olub.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, Fond nazirliyə “Gənclərin və yeniyetmələrin mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsini təqdim edərək qrant proqramlna daxil edilib.
Layihədə “Mütaliə mədəniyyətini necə formalaşdırmalı” adlı kitabçanın, “Azərbaycan ədəbiyyatı antologiyası - hər kəsin oxumalı olduğu kitab” kitabının nəşri, Bakı, Sumqayıt, Gəncə və Lənkəranda yeniyetmə və gənclər auditotiyası ilə mütaliə mədəniyyəti ilə bağlı tədbirlərin keçirilməsi, kitabça və kitabların hədəf auditoriyasına hədiyyə etməsi nəzərdə tutulur.
Layihənin icrasına 2024-cü ilin yanvar ayında başlanılacaq.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(22.12.3023)
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondundan azərbaycanlılara Yeni il töhfəsi
Aida Eyvazlı, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun bu günlərdə rəhbərliyi dəyişildi, müddətini başa vurmuş Günay Əfəndiyevanı qazaxıstanlı dövlət xadimi Aktotı Raimkulova əvəz etdi. Və yeni prezident dərhal fəallıq göstərir. Yeni il münasibətilə Fondda rəsmi qəbul keçirildi, ardınca da dünən gözəl bir tədbirə şahidlik etdik.
Müslüm Maqomayev adına
Azərbaycan Dövlət Akademik Filarmoniyasında Fond tərəfindən Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü və Yeni il münasibətilə “Turan” Etnofolklor ansamblının və Zəfər qrupunun iştirakları ilə konsert proqramı təşkil olundu.
Konsertdən öncə xanım Aktotı Raimkulova Fondun yaradılması təşəbbüsünə və təşkilata göstərdiyi dəstəyə görə Prezident İlham Əliyevə, Qazaxıstan, Türkiyə, Türkmənistan, Özbəkistan, Qırğızıstan və digər Türk dövlətlərinə təşəkkürünü bildirdi.
Türk dünyasının ortaq mədəniyyətə, tarixə və ədəbiyyata malik olduğunu vurğulayan Aktotı Raimkulova bu il Azərbaycanın Ümummilli lideri Heydər Əliyevin və Türkiyə Cümhuriyyətinin 100 illiyinin qeyd edildiyi önəmli tarixi zamanda burada bir daha Azərbaycanın tarixi Qələbəsini yada saldı, bu münasibətlə Azərbaycanı və bütün Türk dünyasını təbrik etdi. “Bu Qələbə bütün Türk dünyasının Zəfəridir. Qarabağ Azərbaycandır!”, - deyə o vurğuladı.
Sonra keçirilən konsertdə bizim “Zəfər” muğam qrupu “Can Qarabağ” əsərini və digər mahnıları təqdim etdi.
Daha sonra çıxış edən Qazaxıstanın tanınmış “Turan” etnofolklor ansamblı Türk dünyasının zəngin musiqisindən nümunələr ifa etdi.
Giriş sərbəst idi, tamaşa zalını dolduran izləyicilər tam məmnun qaldılar.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(29.12.2023)
POETİK QİRAƏTdə Tahir Talıblının “Gəmisi qayıtmaz liman” şeiri
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Poetik qiraət rubrikasında bu gün sizlərlə şair Tahir Talıblı görüşür. Yeni il ərəfəsində şair “gəmisi qayıtmaz liman”dan bəhs edir.
Eh, kaş ki, bütün limanların gəmiləri qayıdaydı…
“Səndən gələn xoşdur mənə, Ya gül göndər, ya da tikən. Mehrin də xoş, qəhrin də xoş, Ya xələt ver, ya da kəfən”. (Əhməd Yəsəvi)
Deyəsən, zənglərim sənə xoş olmur Sənin susmağınnan çox xoş oluram. Mən göz düzəldirəm, üstə qaş olmur, Gözümü tökürsən bihuş oluram.
Asıla qalmısan kipriklərimnən Gözümdə sıxılmış bir damcı yaşsan Ağrı göyərəcək, dərd cücərəcək Qəfil tufan kimi haraya düşsən.
Bitər gözlərində ayrılıq, bitər Yoxsa bir lal, dibsiz güman kimisən. Limanlar ağlayar, gəmilər gedər... Gəmisi qayıtmaz liman kimisən.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(29.12.2023)
Laləzarın turşuları niyə dadlıdır? - Sadıq Qarayev yazır
“Ədəbiyyat və incəsənət”in Düşüncələrim rubrikasında bu cümə bioloq-yazıçı Sadıq Qarayevdir.
-O turşunun dadına baxmaq olar?
-Əla turşudu, buyurun baxın- satıcı bunu deyib, 3 kiloluq şüşə balondan dəmir tutqacla kələm çıxarıb, mənə uzatdı.
Alıb yeməyə başladım. Təbii ki, anamın qoyduğu turşulara çatmazdı, anam əlinə keçəni - kələm, kal pomidor, ta nə bilim nələri yığıb 40 kq- lıq "filyaka” doldurur, nəyi, necə əlavə edir, bilmirəm, heç özü də bu işləri xüsusi qaydalarla etmir, amma turşusu əvəzsiz olur. Ancaq bu turşu da çox dadlı idi, kimdirsə peşəkar imiş.
-Bir kilo çəkin- dedim.
Turşunun dadından zövq ala-ala, günortadan düşündüyüm fikirlər, yenidən ağlıma gəldi...
Ağaclara baxırdım, onlar canlıdırlar... Canlı olmaq xüsusi bir mahiyyətdir. Nədir bu sirri xuda? Ağaclar ayrı-ayrı orqanlardan, orqanlar hüceyrələrdən ibarətdir, hüceyrənin öz elementləri var ki, onları da xırdalayanda kimyəvi maddələrə, molekul, atomlara çıxır.
Aha molekul, atomlar canlı deyil, axı...
- Buyurun, 3 manatlıq etdim.
- Yaxşı etdiniz, amma elə edin, yolda suyu süzülməsin- deyib, pulu verdim.
Yaxşı, belə çıxır ki, cansızların xüsusi düzülüşü, yan-yana gəlməsi, canlı mahiyyəti yaradır...
Eyni növ atomların fərqli cür düzülüşü müxtəlif xassəli materiya ortaya çıxarır. Məsələn, eyni cür karbon atomlarının fərqli düzülüşündən qrafit, kömür, almaz ortaya çıxır...
Demək, nə sirr varsa bu düzülüşdədir, nəyin nəyin yanında olmasından asılıdır .
Məhz bu düzülüş qaydası ALLAHDAN gəlir.
Onun sayəsində düzülüş saxlanılır.
Birdən ağlıma gəldi ki, nəzəri baxımdan ALLAH bir anlıq yox olsa (Əstəfurlla) bu düzülüş forması o an pozular, ağaclar, eləcə də heç bir canlı qalmaz. Maqnitin cəzb etmə, itələmə qüvvəsi, yerin cazibəsi də itər. Deməli, hər şey o anda yox olar.
Diqqətimi yolun qırağında, tut ağacının altında oturmuş, arxası mənə tərəf olan bir kişi cəlb etdi. Nəsə eşələnirdi. Aha, torbadan "çubuş" ( kiçik araq şüşəsi) çıxardı...
Ona bəlkə turşu verim? - dərhal ağlımdan keçdi.
Ancaq camaatın içində, əlimi necə salım turşu çıxarım, ona nə deyim verim? Ərincəklik, utancaqlıq və etinasızlıq yan- yana düzüldü.
Aptekə tərəf çöndüm, qızdırmasalan dərman almalıydım.
Qızdırma... bu nədirsə yüz faiz düzülüşün cüzi də olsa pozulmasıdır. Başqa cür necə ola bilər ki?
İnsanda canlı olmağı deyək ki, ruhla əlaqələndirək, bəs heyvanlar, bitkilər?
Deyək ki, canlı olan hər şeyin ruhu var, bəs su niyə mövcuddur? Axı o da iki - yanan və yanmaya kömək edən qazdan yaranır, özü yanğını, susuzluğu söndürəndir...
İnsan ölür, 5 dəqq əvvəl isə sağ idi. Bu 5 dəqqədə nə dəyişdi? Hər şey həminki deyil?
İlk baxışda hər şey yerindədir.
Aptekçiyə baxıram, keçəldir. Düşüünürəm ki, bu qədər dərman istehlakçısı, onu satan var, çoxu da keçəl, bəs niyə başlarına dərman düzəltmirlər?
Keçəllik də düzülüş pozuntusudu.
Demək, satdıqları pul tələsidi.
3- 4 cür dərman təklif etdi, ən ucuzunu seçdim, onsuz da faydası yoxdu, düzülüşü pozulmuş orqanizmi özü düzəltməsə heç nə kar etməz ki... O ki qala, yaranandan düzülüşü pozulmuş dərmanlar ola.
Ölü ilə diri insanın fərqi orqanizmin ən kiçik elementllərinin düzülüş fərqidi...
İnsanın düzəltdiyi şeylərdə də belədir.
Təsəvvür edin, bahalı bir avtomobil düzəldirsən, hər şey var, mühərrik yoxdur, lap mühərrik də var, kiçik bir detalı yoxdur, yaxud elektrik sistemində bir məftil qırılıb, avtomobil işləməyəcək.
Dəmək, mövcudluq bütöv sistemin ideal düzülüşündən asılıdır.
Hadisələr də belədir. Müharibədə məğlubiyyət və zəfər də bütün detalların ideal düzülüşündən asılıdır. Vaterlooda yağış imkan vermədi ki, Napoleon toplarını vaxtında istədiyi kimi düzsün. O, bütün müharibələri əsgərlərini və toplarını ideal düzə bilmək istedadıyla uda bilmişdir. Bu dəfə yağış imkan vermədi, məğlub oldu.
Belə çıxır ki, İlham Əliyev öz ordusunu zəfər çalmaq üçün ideal düzmüşdü. Elə siyasətini də.
Qarşı tərəfdə isə hər şey vardı- yüksəkliklər, çoxqatlı keçilməz səddlər, dəqiq artilleriya sistemləri və s. Hər cür üstünlük. Ancaq nəsə çatmırdı, ya ürək vurmurdu, ya beyin işləmirdi, ölü idi...
Əliyev niyə axıra qədər getmədi, bəyannaməyə razılaşdı? Qarşıdan gələn qış, qar düzülüşü poza bilərdi, beynəlxalq vəziyyətdəki düzülüş dəyişirdi. Düzgün hesablamışdı.
Həmən kişinin yanına yenidən çatdım, ona turşu verməmək düz olmazdı. Yaxşılıq etmək, onun zövq almağına səbəbkar olmaq hissləri yanaşı düzüldü. Bəlkə elə bütün hərəkətlərimizin səbəbi müxtəliv motivlərin yanaşı düzülməsindən yaranır. Ağıl və hisslərin cərgəsində düzülür.
ALLAH rəhmət eləsin, ədəbiyyat müəlliməmiz Solmaz xanıma, sinifdə səs- küy çoxalanda kübarcasına və qəribə zərif və ötkəm səslə: -Xahiş edirəm hisslərinizi cilovlayın- deyərdi.
Yaxınlaşdım həmən kişiyə.
- salam
...
- turşu verim Sizə, istəyirsiz?
- bəli, istəyirəm.
- bir qab gətir verim- deyib, əlimi digər əlimdəki çoxlu selofan torbalardan birinin içinə saldım.
Gedib yaxındakı mağazindən selofan alıb, açıb gözlədi.
Bir ovuc turşu qoydum.
- nə bildin içirəm?
-bilmədim içirsiz, amma içməli havadı, turşu da olsa ləzzəti olar.
- çox düz deyirsən, sağ ol-deyib, kefi kök, tez tutun dibindəki evinə getdi.
Onun kefi düzəlmişdi, turşudan çox, içməli hava olmasını vurğulamağım xoşuna gəlmişdi.
İndi rahat içəcəkdi.
Axı hamı ona içdiyinə görə başqa cür baxırdı.
Necə başqa cür?
Normal münasibətin pozulmuş düzülüşündə..
Bəs onda necə olur ki, bütün qaydalara riayət edib, xüsusi düzülüşlə qoyulmuş satlıq turşular, anamın xaotik qaydada qoyduğu turşudan dadsız olur?
Demək hər nizamlı baxış da ən düz olmaya bilər...
Evə çatırdım. Həmişəki kimi “bugünkü faydalı işim nə oldu” sualına cavab verirəm:
O kişiyə turşu vermək.
Adətim üzrə, çox vaxt olduğu kimi səhər, günorta heç nə yeməmişdim, odur ki, yeməyə bərk girişirəm.
Həm də qulaq asıram, danışırlar, daha doğrusu, sözləri sıraya düzürdülər:
Hazırlıq pulu, evə alınası ərzaqlar, telefon köhnədi işləmir, ta nələr, nələr… yüz cür problemlər...
Birinci sinifə gedən qızım yaxınlaşır, dəftəri uzadır:
-Ata, bax, ulduzlayımın sayı 12 olub...
Bütün problemlər yadda çıxır elə bil.
Demə, ailə də problemlərin, fərəhlərin, sevinclərin, sevgilərin qəribə düzülüş formasıymış.
Deyəsən, doyuram, daha turşu ləzzət eləmir, qocalığın sonları kimi...
Bəlkə elə həyat özü qəribə hadislərin, ömürlərin, düşüncələrin, hisslərin özünəməxsus düzülüşüdür?
Bu cür gözəldir, belə dadlıdır?
Eləcə də bütün mövcudluqlar xüsusi düzülüşün nəticəsi, görünənidir.
Nizamlı, həm də nizamsız...
Əslində xaotik, nizamsızlığın özündə də bir nizam vardır, yoxsa Laləzərin turşuları belə dadlı olmazdı...
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(29.12.2023)
GÜNEY AZƏRBAYCAN POEZİYASI ANTOLOGİYASInda Sevər Şəhabinin “Mənə xəbər gətir” şeiri
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində portalımızın Güney təmsilçisi Əli Çağla bu dəfə sizlərə Sevər Şəhabinin şeirlərini təqdim edir.
Sevər Şəhabi kimi tanınan şair, etimoloq və Güneydə muasir məşhur mahnıların müəllifi 1983-cü ildə Təbrizdə doğulmuşdur. O, şeirdən çox, illərdir ki, etimoloji və lüğətlər qonusunda çalışır.
MƏNƏ XƏBƏR GƏTİR
Məndən öncə ölsən əgər,
Ölülərə salam yetir.
Qırx günəcən gəl yuxuma,
Ordan mənə xəbər gətir.
Soraqlaş gör oralarda -
Neçə saat çalışırlar?
O dünyanın insanları,
Hansı dildə danışırlar?
Asılaraq gələnlərin -
Boğazları yaradırmı?
İşkəncədən ölənlərin -
Dəriləri qaradırmı?
Afrikanın zənciləri -
Kimlərə "Bəli" deyirlər?
Onların ağ ərbabları,
Nə içirlər, nə yeyirlər?
O dünyanın terminalı,
Necə yer bə yer olunur?
Cənnətin ağ biletləri,
Neçəyə al-ver olunur?
Sanki mənim bu istəyim,
İstəmədən üzdü səni.
Səndən öncə ölsəm əgər,
Qırx günəcən gözlə məni.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(29.12.2023)
Həyat ləkəsi -ESSE
Xədicə Əliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Uşaqlıqda anamızdan qorxduğumuz üçün geyimlərimizə ləkə salmamağa çalışardıq. Ləkənin qalıcı olmasına, növünə görə, anamızdan eşidəcəyimiz danlağın müddətini hesablayardıq. Böyüdükcə, bu ləkələrin də bizimlə bərabər böyüdüyünü və köynəklərimizdən qəlblərimizə keçdiyini gördük. Kiçikkən anamızdan qorxan biz, böyüdükcə həyat köynəklərimizdə deyil də, həyatımıza ləkə salmağa başlayarkən, qorxumuz təkcə anamızdan yox, hər kəsdən oldu. Çünki uşaqkən analarımız məsələni bizim üçün həll edərdi, o ləkə o köynəkdən bir şəkildə çıxardı. Amma qəlbdə olan ləkələr elə də asan çıxmırmış və bunu təmizləməyə, gizlətməyə çalışmaq da çətin olurmuş. Vaxtilə anamızın danlağından qaçan biz, zamanla qəlbimizin ləkələrini görməz, fəryadlarını duymaz hala gələnlərdən olduq...
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(29.12.2023)
POEZİYAMIZIN QIZIL FONDUNDAN - Vahid Əziz, “Yada düşür...”
Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Xalq şairi Vahid Əziz! Lirikanın ən dərinliyini, fikir yükünün ən ağırlığını, poetik gözəlliyin ən təkrarsızını ortaya qoyan bir şairimizdir Vahid Əziz.
Onun bütün yaradıcılığı gözəldir, bizsə son illər yazdığı şeirlərindən seçmələr edəcəyik.
Yada düşür...
Yaz gəlir, lalələrin
istisi yada düşür.
Dəlidağ güllərinin
bəstəsi yada düşür.
Haqq deyə öz sözünü,
tökə düşmən gözünü,
çatın palıd közünü –
tüstüsü yada düşür.
Yolda yağış saxlayır,
can yanır, baş ağrıyır,
böyrəklər daş bağlayır –
“İstisu” yada düşür.
Məni ora qaytarın,
şeh düşsün narın-narın,
durna telli qızların
dəstəsi yada düşür.
Çağırın tez oyanım,
doğan Günə boylanım,
öyüd verən babamın
hər sözü yada düşür.
Eh... gözəl cavanlığım,
eşq odunda yandığım!
Dərədən boylandığım
Göyüzü yada düşür...
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(29.12.2023)
Vidadi Hüseynov: “Nə qədər ki həyat var, canlı sənət növü olan teatr da yaşayacaq”
Bəzən jurnalist müsahibindən söz ala bilmir. Necə edəsən ki, müsahibin danışsın? “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış tənqidçi Əsəd Cahangirlə “Ustad dərsləri” rubrikasını təqdim edir. Burada Əsəd Cahangirin müxtəlif illərdə götürdüyü ən maraqlı müsahibələr tarixi ardıcıllıqla təqdim olunur.
Müsahiblərdən vəfat edəni də var, fəaliyyətini davam etdirəni də.
Növbəti müsahib telejurnalist Vidadi Hüseynovdur. Ondan müsahibə1998-ci ilin götürülüb.
“Proqrama dəvət etdiyim şəxslər hərəsi bir Azərbaycandır”
Sənət proqramlarının aparıcısı, tanınmış telejurnalist Vidadi Hüseynovla söhbət
- Vidadi, sənin sənət sevgin məni həmişə təəccübləndirib. Sənətə bu cür bağlılıq adətən ailədən gəlir, uşaq yaşlarından formalaşır. Freyd deyirdi ki, yeddində necəsənsə, yetmişində də eləsən. Bu baxımdan ailənizdə sənət mühiti olubmu?
- Freyd, şübhəsiz ki, haqlıdır. Amma istənilən bir ideyanın gerçəkliyə münasibətində qaçılmaz istisnalar olur. Mən də, görünür ki, bu məsələdəki istisnalardan biriyəm. Çünki bizim ailədə sənət mühiti olmayıb. Mənim sənətə marağım unudulmaz dramaturqumuz İlyas Əfəndiyevin “Mahnı dağlarda qaldı” pyesi əsasında rejissor Əliheydər Ələkbərovun hazırladığı eyniadlı tamaşaya baxandan sonra yaranıb. Tamaşada cərəyan edən hadisələr nə qədər gərgin, dinamik idi! Musiqi necə həyəcanlıydı! Dekorasiyalar necə zövqlə qurulmuşdu! Hələ aktyorlar! İsmayıl Dağıstanlı! Leyla Bədirbəyli! Məmmədrza Şeyxzamanov! Həsən Turabov! Fuad Poladov! Fateh Fətullayev! Vəfa Fətullayeva! Və nəhayət, tamaşanın hüsnü, gözəli, cazibəsi – Şahnaz obrazının ifaçısı, görkəmli sənətkarımız Amaliya Pənahova! Mən Şahnaza vuruldum! Heç bilmirəm, buna sevgi demək olardımı? Cəmi on yaşım vardı. Sonra anam məni məşhur aktrisanın görüşünə gətirdi və o gətirən, bu gətirən, teatra ömürlük bağlandım.
- Hər şeyin ilki unudulmaz olur. Bəs, sən necə, ilk dəfə efirə çıxdığın günü xatırlayırsanmı?
- O gün heç vaxt yadımdan çıxmayacaq – 1992-ci il, fevralın 2-si… Həmin gün “Pərdənin o üzü” proqramında ilk dəfə efirə çıxdım. Həmsöhbətim Amaliya Pənahova idi. Universitetin jurnalistika fakültəsinin ikinci kursunda oxuyurdum. Baş redaktorum tanınmış jurnalist Vaqif Əlixanlı, proqramın rejissoru isə Tofiq Zeynalov idi.
- Bəzən deyirlər ki, insan özünü sənətdə realizə edə bilməyəndə sənət haqda danışır, jurnalist, aparıcı və ya tənqidçi olur. Bu fikirlə razısanmı? Nə vaxtsa aktyor, rejissor, yazıçı, rəssam olmaq istəmisənmi?
- Bir dəfə Zeynəb Xanlarovadan soruşdular ki, niyə digər məşhur müğənnilər kimi filmə çəkilmirsiniz? Məsələn, Karuzo, Rəşid Behbudov, Sezen Aksu, İbrahim Tatlısəs… Dedi ki, mən müğənniyəm, qoy filmə aktyorlar çəkilsin. Əlbəttə, özümü bu virtuoz sənətkarla müqayisə etmirəm. Amma mən də öz sənətimə çox bağlıyam. Bu cəhətdən aparıcılıqdan aldığım zövq yetər. Başqa işlə məşğul olmağa özümdə nə həvəs, nə də istedad hiss edirəm.
- Sənin tələbəlik illərin yadımdadır: filologiyadan jurnalistikaya keçdin və telejurnalistika sahəsini seçdin. Niyə jurnalistika və niyə məhz telejurnalistika?
- Yeniyetməlik vaxtlarımdan jurnalist olmaq arzusunda olmuşam – telejurnalist. Özümü televiziyada görürdüm. Yaxşı deyiblər ki, niyyətin hara, mənzilin ora. Ailəmizin köməyi hesabına ikinci kursda oxuyanda AzTV-də işə düzəldim və ekrana çıxdım.
- Aparıcılıq etdiyin teleproqramlar ümumən sənəti əhatə etsə də, bir qayda olaraq, teatr bunlar arasında aparıcı rol oynayır. Bu, “Avtoqraf”da belə olub, “Telemizan”da da. Teatra belə güclü maraq, qeyri-adi sevgi hardandır səndə?
- Çünki teatr canlı sənətdir, təbii sənətdir. Zalda oturan tamaşaçı aktyorun nəfəsini, aktyor da tamaşaçının nəfəsini duyur. Burada tərəflər arasındakı enerji mübadiləsi birbaşadır, canlıdır, təbiidir.
- Necə fikirləşirsən, bu gün teatr – kino, internet tərəfindən bir küncə sıxılmayıbmı?
- Bir az yersiz görünsə də, bir müqayisə aparım. Müasir dövrdə kimyəvi yolla çoxlu yeni parça növləri istehsal olunur. Onlar bir müddət dəbdə olsa da, sonralar moda tarixinin arxivinə qoyulur. Ən qədim parça növləri olan ipək, kətan, yun isə heç vaxt dəbdən düşmür, çünki onlar təbii yolla toxunurlar. Teatr sənəti də kinodan və digər modern sənət növlərindən fərqli olaraq canlı ünsiyyətə söykənir. Nə qədər ki həyat var, canlı sənət növü olan teatr da yaşayacaq. İnsan zövqü hər dəfə sünilikdən, texnoloji sənətlərdən usananda yenidən ilkinliyə, canlılığa, təbiiliyə daxili bir tələbat duyacaq və hər dəfə teatr da dirçələcək. Bu, mənada teatrı zamandan-zamana yanan və öz külü altından baş qaldıran səməndər quşuna bənzətmək olar.
- Müxtəlif proqramlardakı buraxılışların göstərir ki, fərqli yaradıcılıq sahələrinə məxsus üç şəxsə xüsusi ehtiramın var: yazıçı Elçin, müğənni Zeynəb Xanlarova, aktrisa Amaliya Pənahova. Bu özəl münasibət nədən doğur?
- Zeynəb Xanlarova, Elçin və Amaliya Pənahova çox maraqlı müsahiblərdir. Amma onlara olan bütün hörmətimlə birlikdə həmişə çalışmışam ki, balansı qoruyum. İstəmişəm ki, bu şəxslərlə digər qonaqlarım arasında disbalansa yol verməyim. Sənin sualından görünür ki, deyəsən, buna o qədər də nail ola bilməmişəm. Amma neyləyim, Əkrəm Əylisli demişkən, ürək yaman şeydir.
- Amaliya xanımla qohum olduğunu deyirlər. Bu, doğrudurmu?
- Bilirəm, belə deyirlər. Hətta televiziyaya işə düzəlməyimi, çox gənc yaşımdan ekrana çıxmağımı da onun adı ilə bağlayırdılar. Amma Amaliya xanımla heç bir qohumluq əlaqəm yoxdur. Bizi onunla ruhi-mənəvi tellər bağlayırdı. O, aktrisadır, mən pərəstişkar. O, sənətkardır, mən jurnalist. O, sənət yaradırdı, mən onu təbliğ edirəm.
- Sənə elə gəlmirmi ki, on illər keçdikcə kumirlərimiz bəzən neqativə doğru dəyişir, amma biz onlara olan uşaqlıq sevgimizi saxlayırıq?
- Mənim kumirlərimə sevgim və hörmətim daimidir. Hətta onlar nə zamansa dəyişsələr, nə vaxtsa onlara olan ideal münasibətim reallıq tərəfindən zədələnsə belə. Mən həmin o uşaqlıq sevgiləri xatirinə hər şeyə göz yummağa hazıram və göz yumuram da.
- Sən teleməkanda reytinq ardınca qaçmayan, həqiqi sənəti və əsl istedadı təbliğ edən azsaylı aparıcılardan birisən. Bu, hazırkı dövrdə az qala qeyri-mümkün görünür. Buna necə nail olursan?
- Mən iki telekanalda işləmişəm, iyirmi il AzTV-də, səkkiz il də İTV-də. Bu telekanalların heç biri reytinq televiziyası olmadığı üçün bu baxımdan çətinliyim olmayıb. Mənim çalışdığım telekanalların rəhbərləri gördüyüm işə heç vaxt reytinq nöqteyi-nəzərindən baxmayıblar. Bu barədə özümü şanslı sayıram.
- Özündən öncəki sənət proqramları aparıcılarından ən çox kimləri bəyənirsən? Sovet vaxtı nümayiş etdirilən “Gözəllik” proqramının aparıcısı, Bethovenin iyirmi altı yaşdan sonra kar olmasından gözləri dola-dola danışan Zəhra Quliyeva yadındadırmı?
- Mənim yeniyetmə vaxtlarımda ekrana əsl telejurnalistlər cıxırdı . İlqar Əlifoglu, İradə Tuncay, Nadejda İsmayılova… Mənə cox maraqlı idi onların proqram aparmaqları. Cünki diktorlardan fərqli olaraq, başqasının yox, öz sözlərini deyir, müstəqil düşünürdülər. Zəhra Quliyeva da yadımdadı. Musiqinin gözəl bilicisi idi, musiqi xadimlərini böyük sevgi ilə təqdim edirdi. Özünəməxsus diksiyası, güclü, sirayətedici temperamenti vardı. Sadəcə olaraq, mən musiqi ilə o vaxtlar elə də maraqlanmırdım. Bu sahə ilə bağlı verilişlər də mənə maraqlı deyildi. Nə Bethoven, nə onun musiqisi, nə də cavan yaşından kar olması. Mən teatrın fanatı idim. Bu fanatizm digər sənət sahələrini görməyə mənə, sadəcə, imkan vermirdi. Məcnunun diliylə desək, teatr sözü söylə, yoxsa xamuş!
- Televiziya rəqabət mühitidir, çünki orda şöhrət amili var. Bu baxımdan sənin də qismətinə acı günlər düşməmiş olmaz.
- Bunsuz olarmı? Çox gənc idim, təcrübəsiz idim. Mən ekrana çıxanda dövlət televiziyasının sədri Məmməd Murad idi. Bir az keçdi, onun yerinə Məməd İsmayıl gəldi və ekranda görünməyimə qadağa qoydu.
-
Nəyə görə?
- Deyirdi ki, efir yaraşığı yoxdur, çox arıqdır, üzündə civvəzlər var və sair…. Cəbhə hakimiyyətdən getməsəydi, yəqin ki, ekran üzünə həsrət qalacaqdım. Bəxtimdən onların hakimiyyəti cəmi bir il çəkdi və yenidən işimə qayıtdım. Amma yeni rəhbərliyin də vaxtında işim yağ kimi getmirdi. Kəskin müzakirələrin getdiyi “letuçka”larda haqlı-haqsız tənqidlərə məruz qalırdım. Məni gah proqrama dəvət etdiyim qonaqlarla efirdə rəqs etmək, gah da bilyard oynamaqda qınayırdılar. “Letuçka”da hamının gözü qabağında tənqid olunmaq indi göründüyü qədər sadə məsələ deyildi. Teatrdan uzaqlaşdırılmış Əminə Babayevanı proqrama dəvət etdiyimə görə o vaxtlar Milli Teatra direkltorluq edən Turabov televiziyaya zəng etmişdi ki, Vidadi efirə buraxılmamalıdır. Adını çəkmək istəmədiyim bir nəfər vardı, “letuçka”larda hər fürsətdə məni vurmağa bəhanə gəzirdi ki, bu tələbə burda nə neyləyir? Sonralar onun özünü rüşvət üstündə televiziyadan uzaqlaşdırdılar.
- Bu qədər maneədən necə keçirdin?
- Hər dəfə mənə ustadım Mailə xanım kömək edirdi. Allah onun ruhunu şad eləsin.
- Bəs, çağdaş teleməkandakı aparıcılıq sənəti necə, səni qane edirmi? Gənc aparıcılara nələri məsləhət görərdin?
- Müstəqillik dövrünün teleaparıcıları içində Mirşahin, Vəsilə Vahidqızı sözün müsbət mənasında bir örnək sayıla bilərlər. Amma, təəssüf ki, öz işini bilməyən naşı, təsadüfi, savadsız adamlar da hazırda bu sənətə ayaq açırlar. Mən belələrini aparıcı hesab eləmirəm. Necə ola bilər ki, internetdən götürdüyün yanlış məlumatlarla ekrana cıxasan? Kimsə sualları yazıb sənə verə, sən də robot kimi üzündən oxuyasan. Sonra da gəlib deyəsən ki, mən aparıcıyam. Məncə, hər hansı teleproqramın aparıcısı həm də onun müəllifi olmalıdır.
- Hazırda ekrana niyə çıxmırsan?
- Mən iyirmi altı il ekranda olmuşam, hələ hamının ekrana çıxa bilmədiyi vaxtlarda. Söhbət, əlbəttə, ekrana jurnalist kimi çıxmaqdan gedir. Mənim proqrama dəvət etdiyim şəxslərin hərəsim bir Azərbaycandır. Əksər televiziya əməkdaşları, aparıcımı deyim, jurnalistmi deyim, o böyük şəxsiyyətləri həyatda görməyiblər. Mən isə ekrana çıxdığım ilk gündən qəbul olunmuşam o böyük şəxsiyyətlər tərəfindən. Lakin mən hər layihəmdə deyiləcək sözüm olanda ekrana çıxıram. Ekrana çıxmaq xatirinə çıxdığımı xatırlamıram. Özümü ekranda yox, ekranı özümdə sevmişəm. Mən diktor olmamışam, bu sənət daha çox hər şeyi insana hazır mətn vasitəsilə diktə edən SSRİ dövrü üçün səciyyəvi idi. Mənim qismətimə müstəqillik dövrü düşdü. Bu müstəqillik sadəcə siyasi xarakter daşımır. Mətbuat, televiziya, jurnalistika da müstəqilləşib. Yeni dövrün telesimaları artıq diktorlar yox, ekranda öz sərbəst davranışları ilə seçilən aparıcılardır. Mən də onlardan biriyəm. Özü də, Mailə Muradxanlı kimi ustdadın yetirməsiyəm. Ona görə hələlik tələsmirəm. Nə vaxt deyiləcək yeni sözüm olsa, onda çıxacam ekrana.
- Aparıcılıq elədiyin sonuncu teleproqram – “Telemizan” xeyli tamaşaçı kontingenti toplaya bilmişdi. Çoxu o proqramın qonağı olmağı arzu edir, bir çox tanınmışlar sənin dəvətini məmnuniyyətlə qəbul edirdi. Sən “Telemizan”da yüksək ölçü, elitar mizan formalaşdıra bilmişdin. Niyə hazırda bu proqrama davam etmirsən?
- Hər şeydən öncə xoş sözlərə görə sağ ol. “Telemizan”ın ekran ömrü altı il çəkdi. Bu, bizim teleməkan üçün uzunömürlü layihə sayıla bilər. Bunun üçün çox dəyərli ziyalımız, İctimai Televiziyanın o vaxtkı direktoru Cəmil Quliyevə minnətdaram. Biz “Telemizan”ı birgə yaratdıq. Bu proqrama görə daha bir minnətdarlıq Rus Dram Teatrının direktoru Ədalət Hacıyevə düşür. Çünki çəkilişlərim “Rus drama”sında gedirdi. Bu proqram mənim ekran fəaliyyətimdə mühüm addım oldu. Əlbəttə, söhbət mədəniyyət məsələlərinin ekran müzakirəsində təcrübə qazanmaqdan gedir. Əgər sənin dediyin kimi, bu proqram baxılır, sevilirmişsə, buna şadam. Amma məncə, nə vaxt başlamaq kimi, nə vaxt bitirməyi də bilməlisən. Hər hansı proqram gərək hörmətlə getsin ekrandan. Mənə elə gəlir ki, proqramla vidalaşmaq qərarım yanlış deyil.
- Türk pop musiqisinin anası, superstar Sezen Aksu hər teleproqrama çıxmır. Bir dəfə Bəyaz onu öz proqramına dəvət etdi və bu, Türkiyə teleməkanında hadisəyə çevrildi. Amma sən öz proqramlarına, bir qayda olaraq, ən nüfuzlu ədəbiyyat və incəsənət xadimləri ilə çıxırsan. Bu adamları ekrana dəvət etmək elə də asan məsələ deyil. Buna necə nail olursan?
- Zeynəb Xanlarova İctimai Televiziyaya bu kanal açılandan on üç il sonra məhz mənim dəvətimlə gəlmişdi. Eləcə də, Elçin, Afaq Məsud, Anar, Fərhad Bədəlbəyli hər aparıcının dəvətini qəbul etmirlər. Ya səviyyə onları qane etmir, ya münasibət. Görkəmlilərin mənim dəvətlərimi nə üçün qəbul etmələrinin səbəbini dəqiq deyə bilmərəm. Amma bir şeyi dəqiq bilirəm – ekrana gəldiyim gündən düşünmüşəm ki, məhz bu şəxsiyyətlərlə işləməliyəm. Bu şəxslər lap uşaqlıqdan mənim kumirim olublar. Çünki onların hər biri öz sahəsinin, sözün həqiqi mənasında, günəşidir və xoşbəxtəm ki, məni öz orbitlərinə buraxıblar. Buna görə taleyimə minnətdaram.
- Səni az-çox tanıdığımdan bilirəm ki, sakit dayana bilməzsən. Teleaparıcılığa müvəqqəti olaraq ara verdiyin bu günlərdə nə işlə məşğulsan?
- Hazırda Amaliya Pənahovaya həsr olunmuş film üzərində işləyirik. Filmin quruluşçu rejissoru İlkin Şirinlidir. Pandemiya ilə bağlı olaraq çəkilişləri hələlik dayandırmışıq. Payızda işə davam etmək fikrindəyik. Çalışacağıq ki, İlkinlə birgə çəkdiyimiz digər filmlərimiz kimi bu işimiz də uğurla başa çatsın.
- Əvvəlki işlərimiz deyəndə yəqin ki, İlyas Əfəndiyev haqqında filminizi nəzərdə tutursan. Bu filmin uğurlu alınmasının səbəblərini nədə görürsən?
- Bu uğurun əsasında ilk növbədə filmin böyük yazıçı-dramaturqumuz İlyas Əfəndiyevdən bəhs etməsi durur. İkincisi, film aktual bir mövzuya – Qarabağın bəlalı taleyinə həsr olunub. Yəni biz filmdə İlyas Əfəndiyevin Qarabağa həsr etdiyi əsərlərinin kinematoqrafik üslubda təhlilini vermişik. Üçüncüsü, yaradıcı heyət peşəkarlardan təşkil olunmuşdu. Ssenari yaxşı ola bilər, amma əgər rejissor, operator, montaj rejissoru səriştəli deyilsə, ciddi uğura nail olmaq mümkün deyil. Bu filmin də rejissoru İlkin Şirinli idi. Operatorlar Bədəl və Ülvinin, montaj rejissoru Elnur Ehtiramoğlunun da bu uğurda öz payları var idi.
- Sənətdə qazandığın uğurlara görə özünü kimlərə borclu bilirsən?
- Sənət taleyimdən razıyam ki, həmişə məni xeyirxah insanlarla qarşılaşdırıb. Mən artıq Mailə Muradxanlının sənət uğurlarımdakı rolu barədə bayaq danışdım. Bir çox böyük sənət adamları da var ki, ən çətin günümdə mənə dəstək olublar. Birinin adını çəkim, qoy başqaları inciməsin – Zeynəb Xanlarova! Mənə elə gəlir ki, böyük sənətkar olmaq azdır, gərək insan olasan. Əsas şərt odur ki, heç kimin haqqını itirməyəsən, nankor, çörəyi dizinin üstündə olmayasan. Mənim bir nümunəm də atamdır. O, təkcə mənə yox, həyatda rastlaşdığı xeyli insana qarşı xeyirxah olub.
- Otuz ilə yaxındır ki, televiziyadasan. Sənət adamlarının yaradıcılığının təbliği ilə məşğulsan. Hamı bilir ki, sən onları necə fanatik məhəbbətlə sevirsən. Bu zəhmətin, bu sevginin qarşılığında işinə verilən dəyərlə razısanmı?
- Yəqin, fəxri adı nəzərdə tutursan. 2016-cı ildə görkəmli sənətkarımız, rəqs ustası Afaq Məlikova haqqında film çəkirdik. Filmə böyük sənətkarımız Fərhad Bədəlbəylinin də çıxışı daxil edilmişdi. Həmin gün televiziyanın 60 illiyi münasibəti ilə cənab Prezident televiziya əməkdaşlarının böyük bir qismini fəxri adlarla təltif etmişdi. Fərhad müəllim məndən soruşdu ki, səni təbrik edə bilərəm? Yox, dedim, mənə heç bir ad verilməyib, nə iş görmüşəm ki ad alam? Fərhad müəllim dedi ki, niyə, sən ədəbiyyata, incəsənətə xidmət edirsən. Dedim ki, mənim mükafatım sizin kimi sənətkarların verdiyi böyük dəyərdir, telefon zənglərimə cavab verməyinizdir, proqramıma gəlməyinizdir. Fərhad müəllim gülümsədi və heç nə demədi. Mən onda, doğrudan da, belə düşünürdüm və indi də bu məsələdə fikrimi dəyişməmişəm. Amma hər bir sənət adamı kimi mən də cənab Prezidentimiz tərəfindən fəxri ada layiq görülsəm, bundan, əlbəttə ki, qürur duyaram.
- Səni yenidən sənət proqramlarının aparıcısı kimi görə biləcəyikmi? Ümumən, gələcək planların nədir?
- Gördüyünüz kimi, hazırda İctimai Televiziya yenidən qurulur. Yeni layihələr gəlir ekrana. Bu layihələr beynəlxalq statusu olan proqramlardır və rəhbərlik tərəfindən lisenziya ilə alınır. Yəni bəzi telekanallarda olan bir çox proqramlardan fərqli plagiat deyil. Bu gün İctimai Televiziyada əsl yaradıcı mühit var. Telekanalın baş direktoru Balakişi Qasımov hər bir əməkdaşın dəyərini layiqincə verir. O, işdən çıxmaqla bağlı ərizəmə qol çəkməsə də, mən bir müddət öz istəyimlə İTV-dən ayrılmışdım. Amma gedəndən sonra gördüm ki, İTV-nin əməkdaşları, ordakı yaradıcı mühit üçün darıxıram. Kanalın rəhbərliyinə müraciət etdim, Balakişi müəllim məni yenidən öz işimə, hətta öz otağıma qaytardı. İndi yaradıcı müzakirələrimizi həm Balakişi müəllim, həm də baş direktorun bədii yaradıcılıq üzrə müavini Tural Sevdimalı ilə birgə edirik. Ən başlıcası odur ki, Balakişi müəllim də, Tural Sevdimalı da məmur inzibatçılığından uzaq şəxslərdir. Bu hər hansı yaradıcı mühitdə, o cümlədən də televiziyada çox önəmli amildir. Əgər alınsa, ekrana yeni bir layihə ilə çıxmaq istəyirəm. Amma bu, teleaparıcılıq fəaliyyətimdə yeni mərhələ yaradacaq bir layihə olmalıdır.
- Qarşıdan 22 iyul – Milli Mətbuat Günü gəlir. Deyiləsi bir sözün varmı?
- Bütün qələm əhlini bu münasibətilə təbrik edir, hamıya yeni yaradıcılıq uğurları və sağlam həyat arzu edirəm.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(29.12.2023)
“Sonuncu ölən ümidlərdir" romanında qadın - İlahə Səfərzadə yazır
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı gənc ədəbiyyatşünas İlahə Səfərzadənin Varisin “Sonuncu ölən ümidlərdir” romanı barədə yazdığı resenziyasını təqdim edir.
Varisin "Sonuncu ölən ümidlərdir" əsərində SSRİ-nin dağılma ərəfəsində yaşanan yoxsulluq dövrü, yeni quruluşa adaptasiya olmağa çalışan xalqın həm maddi, həm mənəvi həyatına çökmüş böhran ön plana çəkilib. Əsərin əsas xəttini qadının faciəli həyatı timsalında cəmiyyətin yaşadığı sarsıntılar təşkil edir.
Romanın əvvəllərində varlı və kasıb təbəqənin həyata fərqli baxış bucaqlarından baxdığını görürük. Nailə həyatı boyu məhdudiyyətlər, kasıblıq içində böyüdüyünə baxmayaraq, onun böyük arzu və idealları var. Həyatı ilə arzuları təzad təşkil edən bu qıza ətrafındakı insanların münasibəti, ümumiyyətlə cəmiyyətin yenicə həyata atılmış qadına, xüsusən də, kasıb təbəqədən çıxan qadına münasibəti kimi mənalandırılır. Əsərin əvvəlində qadın qəhrəman üçün çox xoş gedən sevgi münasibəti ciddi mərhələyə keçə bilmir, sevdiyi oğlanın ailəsi onu öz evində gəlin kimi görmək istəmir. Bununla da sinfi ziddiyyətin və ardından gələn fəlakətlərin təməli qoyulmuş olur.
Baş qəhrəman özünü və az qala, oxucunu da inandırmağa çalışır ki, onun tək çıxış yolu var. Hansı yolla olur-olsun, o da zəngin olmalıdır. Bu isə qızın cəmiyyətin qəbul etdiyi əxlaq qanunlarından kənara çıxmasına və nəticədə onun çirkaba batmasına təkan verir.
Müəllif qızın atasız böyüməsinin - ümumilikdə ailədə kişi yoxluğunun qadınların həyatında hansı problemlərə səbəb ola biləcəyini, qadının cəmiyyət tərəfindən həm mənəvi, həm də fiziki istismar olunmasının hansı bəlalara yol açdığını, belə qadınlara cəmiyyətdəki şüuraltı və şüurlu yanaşma psixologiyasını diqqətə çatdırmağa çalışıb.
Roman təhkiyəçinin insanlar haqqında mülahizələri ilə başlayır: "Bu adamlar, bu adi adamlar, hər biri özlüyündə bir-iki balaca qayğısıyla yaşayan bu lap adi adamlar necə də qeyri-adi adamlarmış, ilahi…
Bəlkə, insan dünyaya ona görə ac və çılpaq halda gəlir ki, bütün həyatı boyu başı qarnını doydurmağa və əyin-başını düzəltməyə qarışsın?.."
Bu cümlələr, həm də müəyyən qədər qadın obrazlarının daxili aləminin açılmasında açar rolunu oynayır. Toplum psixologiyasında qadının vəzifəsi uşaq dünyaya gətirmək, uşağı tərbiyə etmək, ev işləri görməkdir. Bu düşüncə əsərdəki qadın obrazların dili ilə də deyilir. Bəs ailədə pul qazanan kişi yoxdursa, onda bu qadını nə gözləyir?
Nailə obrazı məhz bu suala cavabdır. O, cəmiyyətdə əzilən, köməksiz qalan qadınların səsidir. Müəllif bu xarakterin timsalında eyni həyatı yaşayan qadınların yerə-göyə sığmayan nifrətini, aşıb-daşan intiqam hisslərini göstərməyə çalışır, onların nifrəti valideynlərinə, sevgilisinə, rəfiqəsinə, müdirinə - ümumiyyətlə cəmiyyətə yönəldilib.
Romanda Nailə əri tərəfindən tərk edilən üçuşaqlı ananın böyük qızıdır. Sevdiyi oğlanla arasında güclü bağ olsa da, oğlanın ailəsi onu başqa bir qızla evləndirir. Oğlanın evləndirildiyi isə Nailənin rəfiqəsi, həm də işlədiyi müəssisənin müdirinin qızıdır.
Gizli şəkildə toya gələn Nailə sevdiyi oğlanı bəy kürsüsündə görəndə sarsıntı keçirir. Çoxdandır onunla münasibət qurmaq istəyən müdirinə zəng edib onun sevgilisi olmağa razı olduğunu bildirir.
Bir müddət maddi sıxıntılarından azad olsa da, müdirin etibarsızlığı nəticəsində Nailə işdən çıxarılır və daha onunla maraqlanan olmur. Ətrafdan özü haqqında eşitdiyi sözləri udmaqda çətinlik çəkdiyi üçün keçmiş müdirini öldürərək həbsə düşür.
Bundan sonra, Nailə təzadlı düşüncələrə dalır. O, özü də qərar verə bilmir ki, başına gələn bütün fəlakətlərin günahını kimdə görsün.
Dialoqların birində Nailə anasının onu evin kişisi yerində gördüyünü deyir. Bu düşüncənin kökündəki əsas fikir budur ki, Nailə, həm pul qazanmağın çətin olduğu həyat şərtlərində ailəsini dolandırmaq qədər çətin bir öhdəliyi üzərinə götürmüş, həm də qadın olmağın imtiyazlarından istifadə etməyə çalışmışdır. Nailə "müsbət" və ya "mənfi obraz" qəlibinə sığmayan insandır. Müəllif Nailənin bütün səhvlərinin səbəbini onun yaşadığı ölkədə qadına münasibətlə bağlayır, siyasi və ictimai sistemlərin bir-birini əvəzləməsindən yaranan mənəvi və maddi böhran bir xalqın tarixinin müəyyən bir dönəmi şikəst edir.
Əsər boyu tez-tez deputatlığa namizədlərin xalqın "könlünü almağ"a çalışdığının şahidi oluruq. Əhalinin bəzi təbəqələri sürətlə varlanır, bəziləri isə ən vacib maddi ehtiyaclarını belə qarşılaya bilmir. Tarazlıq pozulur və xüsusən, qadınların timsalında riyakar bir mühit formalaşır. Nailənin sevgisi ikiləşir: maddi ehtiyacları ucbatından ondan istifadə etməyə çalışan kişilərin hamısına qeyri-səmimi üz göstərməli olur. Sırf maddi ehtiyaclarını ödəmək naminə müdiri ilə "sevgili" münasibəti yaşayır. Nəticədə, cəmiyyət tərəfindən ona "əxlaqsız qadın" damğası vurulması onun həyatında heç vaxt qurtula bilməyəcəyi girdabın başlanğıcı olur...
Əsərdə qoyulmuş əsas problem qadının taleyinə girib, onu addım-addım uçurumun kənarına gətirən çirkin mühitin eybəcərliyini açıb göstərməkdir. Bununla belə, müəllifin özünün mübaliğəli düşüncələri, təzadlı fikirləri də nəzərdən yayınmır.
Nailə həbsdən azad olunduqdan sonra qanunsuz varlanmağın yolunu tapır, arzuladığı varlı həyata qovuşur və qarşısına onu incidən hər kəsdən intiqam almağı məqsəd qoyur.
Əxlaqsızlığın seçim, yoxsa, məcburiyyət olması dilemması qarşısında qalan Nailəni müəllif öz vicdanı ilə baş-başa buraxır...
Həbsdə keçirdiyi illərdən sonra Nailə artıq cəmiyyətlə baş-başa gəlmək, döyüşmək, mübarizə aparmaq iqtidarındadır. "Kişiləşmiş" Nailə artıq zərif, kövrək, inanan, qoruyan, bəsləyən, həyat bəxş edən - məhz qadına aid xüsusiyyətlərindən məhrumdur. O, artıq intiqam alan, dağıdan, yıxan, öldürən, rəhmsiz bir insana çevrilmişdir.
Qadın iç dünyası ilə idealların ziddiyyəti arasındadır. Romanın birinci hissəsində Nailə öz içindəki zərif duyğular ilə yaşayır, zaman-zaman içindəki konfliktdən qurtula bilmir. Lakin zaman və mühit onu dəyişir, o, özünə güvənən, məqsədlərinə çatmaq üçün qərarlı, taledən öz intiqamını almağa hazır bir cəngavərə çevrilir və müəllif bununla ona daha çox kişiyə xas xarakter yükləmiş olur. Əsər boyu kişinin qadına qarşı qurmaq istədiyi hakimiyyəti artıq Nailə cəmiyyətə qarşı qurur...
Romanda hadisələr bir-birini əvəzləyərkən, sosial-siyasi məsələlər ön plana çəkilir, ilk baxışda sadə məhəbbət macərası kimi görünən hadisələrin axışında ictimai fikrin qadına yanaşması və bunun fəsadları göstərilir və cəmiyyətin sütunu olan qadına yönəlmiş mənəvi terror ifşa olunur.
Ümidlərsə, öldürülməməlidir - nə əvvəldə, nə də sonda!..
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(29.12.2023)
