Super User
“YAZMAQDAN QORXMAYIN!” - Türkiyənin gənc yazarı Umut Meriç Berberoğlu ilə müsahibə
Habil Yaşar, “Ədəbiyyat və incəsənət”
-Zəhmət olmasa azərbaycanlı oxuculara özünüz haqqında məlumat verərdiniz,
Umut bəy.
-Umut Meriç Berberoğlu. 14 sentyabr 2000-ci ildə Hatay vilayətinin İskenderun rayonunda anadan olmuşam. 2007-ci ildə Namık Kamal İbtidai məktəbində oxumağa başladım. 2008-ci ildə orta məktəbdə oxuyarkən esse yazmağa və məktəb jurnalı üçün yazmağa başladım. 2015-ci ildə jurnalda məqaləm dərc olunub. 2019-cu ildə “Rotary Peşə və Texniki Anadolu Liseyi”ndə oxuyarkən “İskenderun” qəzetində köşə yazısı yazmağa başladım. 19 may 2019-cu ildə “İşgal Altında Çırpınan Şehir: İstanbul” adlı romanımı yazmağa başladım. 2020-ci ildə Osmaniye Qorqud Ata Universitetinin Tarix fakültəsinə qəbul oldum. Həmin il “Sarı Zeybəklər” qəzetinin mədəniyyət müdiri oldum və köşə yazısı yazmağa başladım. 2021-ci ildə İzmir Bakırçay Universitetinin Tarix fakültəsinə keçdim. Elə həmin il “İşgal Altında Çırpınan Şehir: İstanbul” adlı romanım işıq üzü gördü. Hal-hazırda “Nvarneyok” və “Dəniz Kartalı” qəzetində köşə yazıları yazmağa davam edirəm, Kanal “Ses Tv”-də Tarix və sənət proqramının moderatoruyam, Tələbə Koçluğu Təhsil Məsləhətçiliyi sertifikatım var. Eyni zamanda ssenari yazmağa başlamışam.
-Ədəbiyyata marağınız necə yarandı? Bu haqda fikirlərinizi bilmək çox maraqlı olardı.
-Anam təqaüdçü Türk dili və ədəbiyyatı müəllimidir. Ədəbiyyata marağım uşaqlıqdan başlayıb. Anamın qalın kitablarını götürüb oradan ədəbiyyatla bağlı məlumat alırdım. Sonralar anam kitablar almağa başladı. Uşaqlıq və yeniyetməlik illərim çoxlu kitab oxumaqla keçdiyindən ədəbiyyata marağım bu gün də davam edir.
-Dünya ədəbiyyatından hansı yazıçıları və əsərləri bəyənirsiniz?
-Mən ümumiyyətlə türk ədəbiyyatını izləyirəm, amma daha çox dünya ədəbiyyatından klassikləri oxumuşam. Tolstoy, Dostoyevski və Şekspir izlədiyim və zövqlə oxuduğum müəlliflərdir. Xüsusən də Tolstoyun "İnsan nə ilə yaşayır?" kitabını böyük sevgiylə oxumaq və nəzərdən keçirmək şansım oldu.
-Yazarkən hər hansı bir rutininiz varmı?
-Mən köşə yazılarımı, romanlarımı ümumiyyətlə tarixi miqyasda yazıram, diqqətim Türkiyə Cümhuriyyəti Dövləti və Mustafa Kamal Paşa üzərindədir. İlk növbədə yazacağım mövzunu müəyyənləşdirirəm, o mövzuda kitablar oxuyuram, əgər varsa, bu mövzuda məqalələrə baxıram və sonra yazmağa başlayıram. Yazarkən motivəedici musiqi dinləməyi xoşlayıram.
-“İşgal Altında Çırpınan Şehir: İstanbul” romanınız haqqında qısa da olsa məlumat verə bilərsinizmi?
-“İşgal Altında Çırpınan Şehir: İstanbul” romanımda 1918-ci il noyabrın 13-də İstanbulun faktiki işğalını, 1920-ci il martın 16-da isə rəsmi işğalını qələmə aldım. Kitabımda uydurma və real personajlar olsa da, uydurma hadisələri və dialoqları da daxil etdim. Kitabım ümumiyyətlə zaman istiqamətli deyil, hadisə istiqamətlidir. Onu biblioqrafiya əsasında və reallıqdan tamamilə qopmadan yazdım.
-Türkiyədəki hal-hazırdakı mütaliənin vəziyyəti sizi qane edirmi?
-Hər bir yazıçı kimi, ölkəmizdə kitab oxumağın bugünkü vəziyyəti məni də qane etmir. Xüsusilə Minillik dövründə texnologiyanın inkişafı ilə telefonla daha çox vaxt keçirməyimiz və ya daha çox televizora baxmağımız qaçılmaz bir həqiqətdir. Xüsusən də bu gün kitab oxuma nisbəti azalıb. Bunun səbəbi texnologiyanın günbəgün irəliləməsi və izlənilməsidir. Təbii ki, texnologiyanın bu cür inkişafı ölkənin xeyrinə olub, amma bu dəfə kitablar arxa planda qalıb. İnsanlar özlərini kitab qoxusundan məhrum etməkdədirlər. Səyyar kitabxanalar və mütaliə platformaları internetə keçdikcə kitab satışı və oxuma nisbətləri buna görə azalıb. Təbii ki, insanlar kitab oxuma vaxtını İnstaqram bildirişlərinə uyğun tənzimləməli oldular ki, bu da oxuma nisbətinin həyəcanverici dərəcədə aşağı düşməsinə səbəb oldu.
-Azərbaycan ədəbiyyatını izləyirsinizmi?
-Azərbaycan Ədəbiyyatına nəzər saldıqda, Füzuli və Nəsimi ilə bir müddət maraqlandım və dəyərli əsərlərini öyrənmək şansı qazandım. Xüsusilə Füzulinin “Su kasidesi” və “Leyli və Məcnun” əsərini oxuduğumu xatırlayıram.
-Gələcək planlarınız haqqında məlumat verə bilərsinizmi?
-Gələcəkdə ölkəmiz adına daha çox çalışmaq, Atatürkü və Türkiyə Cümhuriyyətini daha yaxşı izah edə biləcək əsərlər yazmaq istəyirəm. Öz sahəm üzrə yaxşı akademik olmaq və Cümhuriyyət tarixi kafedrasında işləmək istəyirəm.
-Ənənəvi kitablara və ya elektron kitablara üstünlük verirsiniz?
-Mən ümumiyyətlə çap mənbələrini çox sevirəm. İndi kitab bahalı olduğuna görə elektron kitab oxumaq həddinə gəlib çatmışıq, amma yenə də ikinci əl kitab satanlardan və ya internetdən kitab sifariş edib bu şəkildə oxumağı xoşlayıram. Artıq yazdığım kitab internetdə satışda olduğu üçün onu yoxlayarkən istər-istəməz başqa kitablara baxıram və kitab almaq üçün bəhanə tapıram və təbii ki, kitabı qoxulamaqla oxuyuram.
- Bir gənc yazar olaraq digər yazarlara məsləhətləriniz nədir?
-Yazmaqdan qorxmayın. Əvvəlcə kiçik sadə mətnlər yazın. Gündəlik tutun və həyatınızda baş verənləri yazın. Sonra esse yazmağa başlayın, bunu etməkdən qorxmayın. Roman yazmaq üçün ilk növbədə çox oxumaq, təkcə kitablar deyil, həm də jurnallar, qəzetlər oxumaq lazımdır. Qoy yazı sizdən qorxsun, kağızı atmaqdan belə çəkinməyin. Həmişə bir şey yazın və ya nəsə yazmaq üçün ideyalar irəli sürün. Siz Qurtuluş Savaşı illərində döyüş meydanlarında əsərlər vermiş əcdadların nəvələrisiniz, bu şüurla yazmağa başlayın.
-Dəyərli zamanınızdan vaxt edərək fikirlərinizi bizimlə bölüşdüyünüz üçün minnətdaram Umut bəy, sizə həyat və yaradıcılıqda uğurlar arzulayıram.
-Mən də sizə və bütün yaradıcı heyətə təşəkkür edirəm, Habil bəy.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(04.11.2023)
Sabah “Harika Kanatlar - Viking” musiqili-interaktiv tamaşası təqdim olunacaq
Sabah Heydər Əliyev Sarayında Türkiyə (Ankara) teatrının təqdimatında “Harika Kanatlar-Viking” musiqili-interaktiv tamaşa təqdim olunacaq.
Musiqisi və ssenarisi peşəkar qrup tərəfindən hazırlanan və uşaqların sevgisini qazanan yeni “Harika Kanatlar - Viking” musiqili-interaktiv tamaşa noyabrın 5-də tamaşaçıların ixtiyarına veriləcək.
Yalnız bir gün və iki seans olacaq musiqili-interaktiv tamaşa mahnıları, rəqsləri, qəhrəmanları, həyəcanverici mövzusu ilə uşaqlara və həmçinin böyüklərə möhtəşəm əyləncə vəd edir.
Saat 12:00 və 15:00-da baş tutacaq möhtəşəm, interaktiv, əyləncəli “Harika Kanatlar - Viking” ailəvi musiqili-interaktiv tamaşanın biletlərini şəhərimizin kassalarından əldə edə bilırsiniz.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(04.11.2023)
“Qurudulmuş çiçəklərdən xatirə qoxusu…” - Aysel Nəsirzadənin şeirləri
Gənc şair Aysel Nəsirzadə yeni şeirlərini “Ədəbiyyat və incəsənət” portalına təqdim edib. Onları sizin ixtiyarınıza veririk.
NÖQTƏ QOYULDUQCA…
Kağız üşüyər-
Üstünə səpilən soyuq sözlərdən.
Nöqtə qoyulduqca
Ümid doğar isinməyə.
Səbəb olar günəşin doğuşu,
Ən kədərli insanda
Səbəbsiz gülməyə...
*
Saçını yola tökən
söyüd ağacı,
Birləşməyən yol-
Sonu cığır.
Sevincdən doğan acı-
Qanadı qırıq arzular.
Yüklənmiş beyin-
Beyindən didərgin ağıl.
Gerçək- həyat,
Gerisi nağıl.
QURUDULMUŞ ÇİÇƏKLƏR
Qurudulmuş çiçəklərdən
gül ətri gəlməz bəlkə,
Ancaq xatirə qoxusu var
ruhu saran.
Hər kəsi bir gün keçirəcək,
Həyat ağır sınağından
Oğurlayacaq
ən məsum gülüşlərini dodağından.
Kirpiklərin nəm qalan hissəsindən
Asılacaq ümidlər.
Yalnızlığın rütbətindən
Yosun tutar ürəklər.
Uzaqlaşdıqca uzaqlaşarsan,
Ən yaxın saydıqlarından
Qürub çağı doğmalaşar,
Sübh çağı soyuyarsan həyatdan
KÖRPƏLƏR EVİ
Dünyaya gələn hər körpə,
Sevgidən doğulmur.
Sevgisizlikdən yaranan uşaqlar tamamlayır ‐ körpələr evinin siyahısını.
Ana sevgisi, ata zəhmətiylə böyümür onlar. O körpələrin ahıdır
göydəki qara buludlar, Lənətlənir yer üzü.
ʺAnaʺ kəlməsini
söyləyə bilməyən körpələrə
ʺBalamʺ‐ xitabı da gərəksiz,
dayə nəvazişi də soyuq.
Necə inanaq xoşbəxt gələcəyə?
Bu sevgidən kasıb körpələr
Böyüyəcək taleyini söyə‐söyə
Ehtiyacdan töküləndə küçəyə...
**
Dibçəklərə əsir edilən güllərin
Özgürlüyü yoluxa ürəklərə.
Sevgi hissiylə bəslənən,əzizlənən,
Qanadlanıb uçmadan
Ruh vücuda sarılaraq yaşaya azadlığı.
Bu dünyanı cənnət edə
O dünyada cənnətə qovuşmaq istəyənlərin saflığı.
YOL BİR NƏFƏS
Öz dibinə kölgə salmaz
şam ağacı
Dərd gözünü zilləyər
Sevinc baxar qıyğacı
Həyatları ölçər zaman
Ömür adlı
Bir gün gəlib keçmək bilmir
İllər isə yel qanadlı
Uzaq gəlir hər şey uzaq
Ümid əsir arzu əbəs
Bu dünyadan o dünyaya
Uzaq deyil yol bir nəfəs
**
Lupanın bir üzünü tutsaq ümidimizin ən xırdaca zərrəsinə,
Bir üzünü Günəşə.
Yenidən alov alsa ümidlərimiz,
Buz bağlayan qəlbimizi sarsaq
Ümid dolu atəşə.
Ömrü əmanət etsək
İkicə xoş kəlməyə,
Bir içdən gələn gülüşə
Yaşayıb getsək belə.
HƏSRƏT İLMƏ-İLMƏ HÖRƏR PAYIZI
Göylər qara bulud libasın geyər,
Sapsarı saralar yerin bənizi.
Rüzgar gah qaş çatar ,gah xəfifləyər,
Həsrət İlmə-ilmə hörər payızı.
Gündüzlər qısaldar boyun ölçüsün,
Gecə uzun-uzun cəng eyləyəndə.
Günəş min ədayla gülüşün yayar,
Arada-sırada yel səngiyəndə.
Qəm,kədər qovrular söz arasında,
Hər kəlmə kağızın sinəsin dağlar.
Düşərsən xatirə burulğanına,
Canlanar gözündə ən gözəl çağlar.
Çəkər tənhalığa öz havasıyla,
Milyonlar içində darıxarsan tək.
Bax belə yaşarsan xəzəl ömrünü,
Öl(ü)mü xatırladar “payız mübarək”
NƏ TEZ UNUTDUN MƏNİ
Viranə könlümdə bayquş ulayar,
Uğramaz səmtimə nə yaz, nə bahar.
Unudulmağın da bir zamanı var,
Nə tez unutdun məni?
Kimə gileylənim, kimə dərd yanım,
Bilməm kimi düşmən, kimi dost sanım.
Ay Məni hamıdan tez anlayanım,
Nə tez unutdun məni?
Sözə ümidlənib, səsə sığındım,
Ən çox güvəndiyim kəsə sığındım.
Deyilmiş ürəkdə əbəs sıxıntım,
Nə tez unutdun məni.
Bir quru hal xoşu, salamı kəsən
Əhsən yaddaşına qəlbinə əhsən,
Sən ki unutmağa həvəsliymişsən
Nə tez unutdun məni
LÖVBƏR SALMAZ GƏMİLƏR
Bu limana lövbər salmaz gəmilər,
Susar qağayılar sahil boyunca.
Günəş də dənizə qıyğacı baxar,
Çəkilər qınına yerdən doyunca.
Rüzgar qayalara çırpar dalğanı,
Dənizə atılmış dərdlər dağılar.
Buxarlanıb göyə çıxan hər dərdə,
Yağış söylər həzin-həzin ağılar.
Yer üzü islanar insan ahıyla,
Allahı unudan yadına salar.
Yenə o sahildə bərk qaya üstə,
Bəxtindən gileyli bir cavan ağlar.
APARDI
Budandı arzumun qolu‐qanadı,
Solub xəzəl oldu, quşlar apardı.
İntizarla açdım səhərlərimi,
Gecəmi sel kimi yaşlar apardı.
Gülüşüm yarımçıq, kəm‐kəsir oldu,
Arzum gözlərimdə lap əsir oldu.
Ürəyim kədərə tələsir oldu,
Ömrümü bəlkələr, kaşlar apardı.
Gedən karvanımı kim çəkib əylər?
Həyat nə eləsə, tək mənə eylər.
Deyin, sahib çıxsın ruhuma göylər,
Cismimi torpaqlar, daşlar apardı.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(04.11.2023)
Gənc tamaşaçılar üçün: “Qırmızı çiçək” tamaşası nümayiş olunacaq
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının əməkdaşları iTicket.Az saytından növbəti maraqlı tamaşanı tapıb sizinlə bölüşürlər:
Sankt-Peterburqun “Kukla formatı” teatrının quruluşundakı “Qırmızı çiçək” tamaşası noyabrın 26-da Səməd Vurğun adına Azərbaycan Dövlət Akademik Rus Dram Teatrının səhnəsində nümayiş etdiriləcək.
Bir çoxu “Qırmızı çiçəyin” xalq nağılı olduğunu zənn edir... Ancaq bu nağılın hekayəti yazıçı Sergey Aksakovun özünün uşaqlığı ilə bağlıdır, ona qırmızı çiçək haqqında rəvayəti Pelageya adlı anbardar qadın nəql edibmiş. Artıq yetkinlik yaşına çatan və sevimli nağılını qələmə alan Aksakov sonralar Pelageyanın bu saysız-hesabsız nağıllarına gecə-gündüz yorulmadan qulaq asa biləcəyini həssaslıqla xatırlayırmış.
Quruluşçu rejissor Anna Viktorova və aktrisa Olga Donets (Pelageya) qədim rus folklor modelinə uyğun olaraq yaradılan kuklaların köməyi ilə Gözəl qız və Bədheybətin hekayətini danışmağa qərar veriblər. Səhnədə yalnız anbardar qadın Pelageya bir vaxtlar kiçik Seryoja Aksakova nəql etdiyi kimi, indiki dövrün uşaqlarına sevgi və sədaqət haqqında gözəl bir nağıl danışır...
Tamaşanın premyerası 24 aprel 2014-cü ildə baş tutub.
Tamaşa bir çox beynəlxalq festivalların iştirakçısıdır. 2015-ci ildə Bangkokdakı Ümumdünya Kukla Karnavalında (World Carnival of Puppets) aktrisa Olga Donets oynadığı rola görə “Ən yaxşı aktrisa” adını qazanıb, tamaşa özü isə “Baş mükafat” nominasiyasına layiq görülüb. Aktrisa 2017-ci ildə Astanadakı Ümumdünya Kukla Karnavalında bu uğurunu təkrarlayaraq, "Ən yaxşı aktrisa" nominasiyasının qalibi olub.
Çoxsaylı rəylər bütün tamaşa boyunca uşaqların və onların valideynlərinin maraq və diqqətini özünə cəlb etməyi bacaran yeganə aktrisanın parlaq oyunundan bəhs edir. Bununla yanaşı, onun kukla köməkçiləri də parlaq xarakterə malikdirlər, onlar həvəslə rəqs edirlər və zarafatlaşırlar. Ancaq ən tələbkar və həssas auditoriya uşaqlardır, onları aldatmaq və müxtəlif fəndlərlə ələ almaq mümkün deyil.
Tamaşanın nümayişi Sankt-Peterburq Mədəniyyət Komitəsi və Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə “Sankt-Peterburq teatr mövsümləri” XVII İllik Mədəniyyətlərarası Festivalı çərçivəsində keçirilir və Heydər Əliyev ilinə həsr olunur.
Tamaşa saat 12:00 və 15:00-da başlayır və yaşı 4+ olan auditoriya üçün tövsiyə olunur. Müddəti antraktsız 55 dəqiqədir.
Biletlər teatrın kassasında, şəhərin mərkəzi kassalarında, həmçinin iTicket.Az saytında onlayn satılır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(04.11.2023)
Əməkdar rəssam Vüqar Əlinin “Dastan” sərgisi açılıb
Azərbaycanın Əməkdar rəssamı, Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvü Vüqar Əli paytaxtın "QQallery" qalereyasında "Dastan" adlı fərdi sərgini təqdim edir.
Bu ekspozisiyaya 30-dan çox rəsm əsəri daxil edilib.
Sərgi dünən - noyabrın 3-də açılıb, bu gün davam edəcək.
Vüqar Əlini öz mənzərəli dastanlarında dərin fəlsəfi məzmunu və etik istiqamət üzrə dəyişməz estetik dəyərləri tərənnüm edən aşıq adlandırmaq olar. Rəssam xalqının keçmişinə və bu gününə biganə deyil.
Rəsmlərində onun müasir problemlərə, dövrün qəhrəmanlıq nümunələrinə aludəçiliyi özünü aydın şəkildə büruzə verir. Müəllif bəşəriyyətin həyatını öz daxili aləmində hiss edir, eyni zamanda, sadə insanların həyat tərzini peşəkarlıqla duya bilir. Rəssamın əsərləri həqiqət və yeniliyin təzahürləri ilə doludur.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(04.11.2023)
Təqvim şeirləri - Elman Tovuzdan Məmməd İsmayılın 84 illiyinə
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Təqvim şeirləri rubrikasında şair Elman Tovuzun Məmməd İsmayılın 84 illiyinə həsr etdiyi şeirini təqdim edir.
*
Bu mәnәm a kәndim, tanımadınmı?
Bu hәmin Mәmmәddir—
bir az sınıxıb,
Bir az sıxıb onu şәhәr havası,
Dәrmanı dağların sәhәr havası.
Mәni tanımayır tәzә cavanlar,
Özümmü çıxmışam yaddan, adımmı?
Sәnin qucağında arzuladığım
Günlәrdәn qayıdıb gәlmişәm sәnә
Bu mәnәm, a kәndim, tanımadınmı?
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(04.11.2023)
GÜNEY AZƏRBAYCAN POEZİYASI ANTOLOGİYASInda Rəhim Təkindən “Cəhənnəm” şeiri
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində portalımızın Güney təmsilçisi Əli Çağla bu dəfə sizlərə Rəhim Təkinin şeirlərini təqdim edir.
Şair, yazar, ingilis dilinin mütərcimi Rəhim Təkin adı ilə tanınan Rəhim Əsgərzadə, 1986-cı ilin may ayının 2-də Marağa şəhərində anadan olubdur. 12 yaşından ədəbiyyata olduğu marağı üzə çıxıb, ali məktəb təhsili alıb, indi isə sevgi ilə, diqqət ilə içindən coşan duyğuları qələmə alır.
CƏHƏNNƏM
Behişti bilmirəm,
Amma düz deyirmişlər,
Cəhənnəm elə bu dünyadadı,
Mən cəhənnəmin bacasından baxmışam.
Bir qış gecəsi idi,
Körpünün altında bir qızcığaz
Yatağı cəhənnəmə açılan qapı.
Bir təlisi üstünə çəkib
Cəhənnəmin qapısını örtdü…
Sonra
Bacaqları
Dənizdən qırağa düşən
Bir cüt qızılala,
Səhərə dək baxdım,
Can verə bilmədilər.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(04.11.2023)
Rus imperiyası ilə döyüşən Məmməd Sadıq Aran
Nəsiman Yaqublu yazır
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı professor Nəsiman Yaqublunun Qərbi Azərbaycanla bağlı növbəti araşdırmasını təqdim edir.
Məmməd Sadıq Aran – Çar Rusiyası dövründə Qarabağ Vilayətinin Zəngəzur Qəzasının Sisyan bölgəsində, Rud – Bazarçay kəndində anadan olub. Alxanlı tayfasına mənsubdur.
İlk təhsilini kəndlərində almış, ərəb, fars dillərini öyrənmişdir. Bir müddət Naxçıvanda Rüşdiyyə məktəbində oxumuşdur.M.S.Aran sonradan Bakı Ali Pedaqoji İnstitutunda da təhsil almışdır.
Türkiyəyə getdikdən sonra İstanbul Universitetində Ədəbiyyat fakultəsində iki il oxumuş, eyni zamanda məktəblərdə müəllimlik etmişdir. Sonradan Finlandiyaya getmiş və orada bir il Helsinki Universitetində oxumuşdur.
M.S.Aran rus dilini də mükəmməl öyrənmişdir. O, klassik Azərbaycan musiqisinə də dərindən bələd olmuşdur.
M.S.Aran 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvü olaraq müstəqil dövlətçiliyimizi müdafiə etmişdir.
1920-ci ilin 27 Aprelində, Rusiyanın Azərbaycanı işğalından sonra M.S.Aran yaxın dostları ilə gizli təşkilatda çalışmış, sovet rejiminə qarşı mücadilə etmişdir.
Sonradan gizli olaraq İstanbula getmiş, buradakı Milli Azərbaycan təşkilatı ilə əlaqə yaratmış, geri qayıtdıqda Tiflisdə həbs edilmişdir.
Həbsxanada ağır işgəncələrə məruz qalan M.S.Aran məcburiyyətdən özünü “dəli” kimi aparmış, buna uyğun xəstəxanaya salınmış və tezliklə oradan qaçmağı bacarmışdır. M.S.Aran 1923-cü ildə İrana, 1924-cü ildə isə buradan Türkiyəyə getmişdir. Trabzonda bir müddət müəllimlik etmiş, sonra İstanbula getmiş, mətbuat, sosial və iqtisadi sahələrdə Azərbaycan istiqlal mücadiləsinin dəstəkləmişdir. O, eyni zamanda, əsası M.Ə.Rəsulzadə tərəfindən əsası qoyulmuş Azərbaycan Milli Mərkəzində də çalışmışdır.
M.S.Aran Türkiyədən Finlandiyaya getmiş, burada İdil – Ural türklərinin uşaqlarını oxutmaq üçün bir məktəb açmış, türkcə və fincə “Yeni Turan” adlı qəzet nəşr etmişdir.
Finlandiyadan İstanbula qayıdan M.S.Aran burada iki ilə qədər “Ulus” və “Cümhuriyyət” qəzetlərində çalışmışdır.M.S.Aran eyni zamanda “Azəri Türk”, “Türk Yolu”, “Ergenekon Yolu” adlı jurnalların da redaktoru olub.
Türkiyədə “Türk Kültürüünü Araşdırma İnstitutu”nun yaradılmasında M.S.Aranın da xidmətləri vardır.
O, “Sənan” və s. imzalarla da yazılar çap etmişdir.
M.S.Aranın aşağıdakı kitabları da nəşr edilib:1. İran Türkləri. İstanbul, 1942;2. Türkün Altun Kitabı. İstanbul, 1944;3. Ergenekon yolları (şeirlər). Ankara, 1952.
M.S.Aran 1971-ci ildə İstanbulda vəfat edib, “Fəriköy” məzarlığında dəfn olunub.
M.S.Aranın böyük mütəfəkkir Ü.Hacıbəyli haqqında olan yazısını oxuculara təqdim edirəm.
Məmməd Sadıq Aran
BÖYÜK BİR SƏNƏT USTADI
(Mərhum Üzeyir Hacıbəyli)
Azərbaycanda opera və operet sənətinin qurucusu, böyük ustad Üzeyir Hacıbəyli 1948 ilbaşında Azərbaycanın başkəndi Bakıda vəfat etmişdir
Bu böyük qayıp (itki) münasibətiylə mərhumun həyatı və əsəri haqqında bəzi qaynaqlardan əldə etdiyimiz bilgiyi oxuculara sunmaq və xatirəsini təziz(sevgi ilə anma) etməyi milli bir ödəv (borc) sayarız.
Azərbaycan türklərinin yetişdirdiyi böyük kompozitor (bəstəkar) Üzeyir Hacıbəyli 18 eylül(sentyabr) 1985 ilində Qarabağda, Ağcabədi köyündə dünyaya gəlmişdir. İlk təhsilini bitirdikdən sonra öyrətmən okuluna (məktəbinə) daxil olur. Bu okulu da başarilə bitirərək öyrətmənlik məsləkinə girir. Fəqət, musiqiyə olan yüksək qabiliyyət və coşqun həvəsi, onu orijinal opera əsərləri yaratmağa və nəticədə kəndini tamamilə səhnə və musiqi aləminə verməyə sövq edir.
Bir şeir və musiqi beşiyi və qaynağı olan Qarabağ mühiti, onu ta kiçik yaşından bəri musiqi sənətinə bağlamışdı. Yaradılışındakı yüksək istedad da nəhayət onu son Azəri Türk sənət aləminin ən şərəfli və yüksək şahiqəsinə (zirvə,yüksək) çıxardı. Bilindiyi kimi, bir milləti yaşadan, ona ruhi qida verən tükənməz qaynaqlardan biri də musiqidir. Azərbaycan musiqisi də Azərbaycan ölkəsi qədər çox əski bir tarixə malikdir. Bu mücadiləci türk xalqının könül oxşayan musiqisi, böyük sənətkarları və kompozitorları(bəstəkarları) vardır ki, mərhum Üzeyir Hacıbəyli bunlar arasında ünlü bir yer işğal edirdi.
Çağdaş musiqi aləminin dəyərli və şöhrətli bir təmsilçisi olan bu sənətkar Batı Avropa musiqi teknikilə mücəhhəz (hazırlanmış,hazırlıqlı) olduqdan sonra, bu tekniki Azərbaycan xalq musiqisinə təşmil(genişlənmə,yayma) edərək, çox iyi bildiyi folklor örnəklərilə bərabər orijinal səhnə əsərləri yaratmağa müvəffəq olmuş, bütün həyatını Azərbaycan türklərinin musiqi və tiyatro sənətinin yüksəlmə və gəlişməsinə vəqf etmişdir.
O, gənc yaşlarında belə musiqinin xalq üçün nə qədər böyük bir tərbiyət dəyəri olduğunu anlamışdı. O, bu gözəl sənəti könlünün sönməyən atəşilə qorumuş, gür bir pınar kimi coşqun ilhamını və bütün qabiliyyətini bu yolda qullanaraq Azərbaycan musiqisini bu günkü yüksək səviyyəyə ulaşdırmışdır (çatdırmışdır). Bu qədərini söyləmək kafidir ki, onun yaratdığı “Koroğlu” operasında Bakı tiyatro səhnəsi 500 (beş yüz) kişilik bir artist qrupunu sığdıra biləcək qədər gəlişmişdir.
Çox səmimi bir yurdsevər və milliyətsevər olan mərhum Üzeyir bəy, milli Azərbaycaan Cümhuriyyəti dövründə bir yandan sənətinə davam edərkən, ötə yandan da yarı rəsmi türkcə “Azərbaycan” qəzetəsinin başyazarı sifətilə siyasi məqalələr yazardı.
Musiqi və sənət bilgisini tamamlamaq və imtahan vermək üçün çarlıq dövründə Peterburqda (bugünkü Leninqrad) bulunurkən Bakıdakı dostlarından məşhur artist Hüseyinqulu Sarabskiyə yazdığı bu məktubda böylə deyirdi: “... Mənim çalışdığım onun üçündür ki, gələcəkdə tiyatro işini öylə bir duruma və şəklə qoyalım ki, yalnız Bakıda və ya Qafqasyada deyil, bəlkə hər yerdə tiyatro verməyə imkanımız olsun. Fəqət, bir az bəkləmək və zəhmət çəkmək icap(gərək, lüzum) edir. Mən Bakıdaykən kəndi əsərlərimin kəndi əsərlərimin qədrini bilmiyirmişəm. Burada öyrəndim ki, mənim əsərlərim gələcəkdə böyük bir iş görəcəkdir”.
Əvət, Üzeyir bəy istiqbalı görür və dərin bir sevinc duyurdu. 1908 sənəsində başladığı bu yüksək səhnə işində o, xalqa istinad edirdu. Xalq kütləsinin ən iyi tənqidçi və seyirci olduğunu anlayırdı. Bundan ötürü də o, xalq musiqisi, onun əsaslarını və bu uğurda uzun illər sərf etdiyi əmək nəticəsində: “Azərbaycan musiqisinin əsasları” adlı çox olğun və dolğun bir elmi əsər vücuda gətirmişdir. Nə yazıq ki, bu əsər bugün əlimizdə bulunmur.
1907-1914 illəri arasında: “Leyli – Məcnun”, “Şah Abbas və Xurşid Banu”, “Əsli və Kərəm”, “Rüstəm və Söhrab” operalarını, ayrıca “Ər və arvad”, “O olmasın bu olsun – Məşədi İbad”, “Arşın mal alan” komedi operetlərini yazmışdır.
“Arşın mal alan” komedisi çox şöhrət bulmuş və 34 yabançı(xarici) dilə tərcümə edildiyi kimi filmlərə də alınmışdır.
Böyük sənətkarın çalışmalarına ilk zamanlarda əngəl olmaq istəyən köhnə qafalılar, musiqi və tiyatronun tərbiyəvi önəmi olmadığını iddia edirlərdi. Üzeyir bunlara verdiyi cavabda (1917 də) böylə deyirdi: ”Opera, operet və başqa musiqili dram əsərlərinin tərbiyəvi önəmini, əsassız olaraq bu qədər israrla təkzib etmək, bir yandan tiyatro sənəti haqqında xalq zehniyyətində mənfi təsir və tərəddüd oyandırmağa səbəb olur, ötə yandan da musiqi sənətilə məşğul olmaq istəyən gənc müslümanları həvəsdən düşürür. Siz, ümumiyətlə musiqi əsərlərinin tərbiyəvi əhəmiyətini nəyə istinadən yalanlayır və əzimsiyirsiniz?”
Üzeyirin ilk musiqili əsəri “Leyli və Məcnun” operası 25 ocaq(yanvar) 1908 tarixində səhnəyə qondu (qoyuldu). O zamankı “Sədayi-Haq” qəzetəsi bu əsər haqqında bunları yazırdu: “Xalq arasında çox yayılan bu mübaliğəli eşq hekayəsi nəhayət tiyatro səhnəsinə çıxmaqla çox dağınıq olan şərq musiqisini bir yerə toplayıb onun məzbut (nizama salınmış, möhkəmlənmiş) bir musiqi qaidələri üzərində təməlləşməsinə əsas vəz etmiş oldu”.
Üzeyirin son əsərlərindən “Koroğlu” operası ən yüksək dəyərdə həşmətli bir sənət abidəsidir. Müəllif bu əsərində xalqın zülmə, ədalətsizliyə qarşı mücadilə ruhunu canlandırır, yurduna, millətinə bağlılığını ifadə edir.
Böyük sənətkar həyatında və əməlində, maddətən və mənən müvəffəq olmaq bəxtiyarlığına nail olmuşdur. Yalnız həyatın son illərində sovet – rus – kommunist idarəsinin qaba müdaxiləsilə qarşılaşmaq və əsərlərini onların ismarlamasilə təbdil etmək, orijinalitəsini gidərmək surətilə notaya çevirməyə məcbur tutulmuşdur. Rus əskərlərin “Zəfər marşı”, “Stalinə salam” və s. kimi ismarlama şeylər də yazmağa zorlandı və bu acıları duyaraq gözlərini həyata qapadı.
Üseyir yalnız bir musiqi alimi və bəstəkar deyil, eyni zamanda istedadlı bir dramaturq, mühərrir və felyetonçudur da. Bir çox opera və operetlərini bizzat(şəxsən,özü) kəndisi yazmış və bəstələmişdir.
Olğun bir yaşda yüksək sənət əsərləri yaradacağı bir sırada Üzeyir Hacıbəylinin ölümü türk sənət aləmi üçün çox böyük bir qayıpdır(itkidir). Azərbaycan türklərinin ictimai həyat tərəqqisində çox böyük təsir və əməyi bulunan o böyük ustadın əziz ruhu önündə sayğı ilə əyilirəm!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(04.11.2023)
POETİK QİRAƏTdə Faiq Hüseynbəylinin “Hamam hamam içində” şeiri
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Poetik qiraət rubrikasında bu gün sizlərlə şair Faiq Hüseynbəyli görüşür.
Hamam hamam içində
Təzə zaman, təzə tas.
Sənə nağıl söyləyim,
Ömrüm-günüm, qulaq as.
Biri varmış, biri yox,
Dəvələr dəllək imiş.
Tanrı da yer üzündə
Tənha imiş, tək imiş...
İlhama gəldi bir gün,
Murada çatdı Tanrı.
Torpaqdan, sudan, oddan,
Adam yaratdı Tanrı.
Nəfəs verdi insana,
Havalı olsun, dedi.
Həsrət verdi insana,
Halalı olsun, dedi.
Sevgi verdi insana,
Gözlərində yaş olsun.
Nifrət verdi insana,
Sevən könlü daş olsun.
Yaratdı! - saldı Tanrı,
İnsanı bu qəmlərə.
Sonra da rəhm eylədi,
Bəndeyi-adəmlərə.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(04.11.2023)
KİNOBƏLƏDÇİdə "Mənim Atam" filmi
Uraqan Abdullayev, “Ədəbiyyat və incəsənət”
"Atalar qızlarının ilk qəhrəmanıdır. O qəhrəman özünü doğrultmadısa, o qız ömrü boyu yarımçıq qalır. Heç vaxt içdən heç kimə güvənmir, içdən gülmür, varlığıyla yoxluğu bilinmir."
Baş rollarını Nicat Rəhimov və Zarina Qurbanovamın canlandırdığı filmdə həbsdən yenicə çıxmış bir atanın ailəsinə qarşı olan mənfi rəftarından söhbət gedir. Bu ata bəzən kobudluq edir, bəzən həddini aşır, bəzən də qaydaları pozaraq digər insanlara narahatlıq verməyə başlayırdı. Lakin bu tam-tamına həmin adamın pis olduğu anlamına gəlirmi?
Misal üçün, həbsdən yenicə çıxan adamın etmək istədiyi ilk iş evinə gedib, yeməyini yeyib yatmaq idi. Lakin həyat yoldaşı ona sürpriz etmək istəyərək onu yatmağa qoymur və başını aldadaraq onu istirahət mərkəzinə aparır. Ssenaridə bəzi boşluqlar gözümə dəydi. İlk növbədə bu kişi həbsdə olarkən həyat yoldaşı necə maşın alıb? İşləyərəkmi, yoxsa başqa bir yolla, bu məsələyə aydınlıq gətirilməliydi.
Ssenari irəlikədikcə kişinin qıcıq verən halları insanı daha da çilədən çıxarırdı. Lakin sonluğun pozitiv bitməsi insanı, həqiqətən də, sevindirdi. İlk növbədə nəzərə almaq lazımdır ki, bu adam həbsdən yenicə çıxıb, psixologiyası yerində deyil. Adətən həbsdən çıxan adamlar daha müdrik və daha ağır təbiətli halda olurlar ki, adam söz deməyə belə çəkinir. Burada isə həbsdən çıxmış atanı zəncirdən qopmuş it kimi görürük. Adətən həbsdə hörmətsiz olanlar azadlığa çıxan kimi özlərini zənciri qırılmış itlər kimi aparır. Bu yerdə yadıma "Hərbidən qeydlər" kitabından qısa bir hissə düşür:
"Bu sanki barbar və mədəniyyətsiz bir insanı gözəl geyim geyindirib, elit təbəqəyə buraxmağa bənzəyir. Həmin insan nə qədər gözəl geyinsə də, hər hərəkətində mədəniyyətsizliyini və səviyyəsizliyini göstərmiş olacaq. Nəyə lazım gözəl geyim, bu gözəlliyə layiq deyiliksə? Nəyimizə lazım təmiz cisim, ruhumuz murdar sularda üzürsə? Hər şeydən əvvəl təhsilə, savada və mədəniyyətə fikir verməliyik."
Mənə elə gəlir ki, qəhrəmanımız ofisiantla rəftar edərkən içindəki o boşluq və aşağılıq hissini görmək olurdu.
Diqqətimi çəkən digər bir nüans isə o oldu ki, mən baş rolda olan Nicat Rəhimova nə qədər baxıramsa baxım, sanki hər yerdə o, bozbaşdakı Şirin obrazını canlandırır. Çöldən özünü yekə-yekə aparmaq istəyən, lakin dərinə endikcə içində cılızlaşan insan prototipini canlandırır hər yerdə. Çox istərdim ki, tamam fərqli bir obrazda onu görək və deyək ki, "həə, bax bu başqa bir obrazdır". Lakin onun çəkdiyi zəhmət, içində olan yaradıcılıq enerjisi əvəzolunmazdır. Daha öncə də qeyd etdiyim kimi, filmin pozitiv sonluqla bitməsi insanı, həqiqətən də, sevindirir.
https://youtu.be/Hn2tdDXZtl8?si=tYQa8ZQPWDJ4Ll5K
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(04.11.2023)
