Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Baba Pünhan ruh adamı idi. On üç yaşından şeir yazmağa başlasa da, ölkədə elə də tanınmırdı. Onu geniş oxucu kütləsinə ilk dəfə “ANS” kanalının “Qulp” verilişi tanıtdı. Hacı Mailin rəhbərlik etdiyi "Füzuli məclisi"nin üzvü idi. "Təzəpir" məscidində təşkil olunmuş yığıncaqda mükafatlar təltif olunarkən, “Füzuli məclisi”nin fəal iştirakçısı kimi "Paklıq" mükafatına layiq görülmüşdü...

 

1948-ci il noyabr ayının 5-də Bakı şəhərinin Kürdəxanı qəsəbəsində dünyaya göz açmışdı. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə qəsəbəsindəki 99 saylı məktəbin 8-ci sinfini bitirib Bakı Rabitə Texnikumuna daxil olmuşdu. Oranı başa vurduqdan sonra Bakı Metropolitenində mexanik işləməyə başlamışdı və 25-il həmin yerdə işləmişdi...

Metroda işlədiyi ilk vaxtlarda "Metro" qəzetində kiçik həcmli şerləri və qəzəlləri çap olunub. Yaradıcılığa lirik qəzəllərlə başlasa da, nəzm formasında bir neçə poema, sərbəst şeir, məhəbbət ruhlu qəzəllər və bir neçə kitabı ondan yadigar qalıb...

Baba Punhan həm də imanlı adam idi, ibadətindən qalmazdı. 1997-ci ildə Məşhəd, 2000-ci ildə isə Həcc ziyarətlərində olmuşdu. 2004-cü il aprel ayının 17-də əlli altı yaşında ikən vəfat edib. Sonda, şairin ömrünün son illərində qələmə aldığı “Bakının dərdi var” şeirini təqdim edib ruhuna Allahdan rəhmət diləyirəm.

 

Yorğundur, yatmayır haçandan Bakı,

Doyub yad ellidən, qaçqından Bakı.

Üzülüb, öləcək acından Bakı,

Məğrur görünsə də o can üstədir,

Bakının dərdi var, Bakı xəstədir.

 

Yaltaqlar dəstəsi baş alıb gedir,

Qeyrət yavaş-yavaş boşalıb gedir,

Məktəbli qızlar da qaş alıb gedir,

Ərli də, ərsiz də bir həvəsdədir.

Bakının dərdi var, Bakı xəstədir.

 

Əsrlər itirdik illər içində,

Qanqallar bitirdik güllər içində,

Çaqqallar dolaşır ellər içində,

Aslanlar, pələnglər daş qəfəsdədir,

Bakının dərdi var, Bakı xəstədir.

 

O, Cıdır düzüyçün çadır ağlayır,

Çadır övladıyçün Cıdır ağlayır,

Namus itkin düşüb abır ağlayır,

Köməksiz qız-gəlin dəstə-dəstədir.

Bakının dərdi var, Bakı xəstədir.

 

Sən ey “Qız qalası” qalasan hələ?

Səni həmişə qız qalasan hələ.

Dərdini Pünhana qala sən hələ,

Ta ki, göz yollarda, qulaq səsdədir,

Bakının dərdi var, Bakı xəstədir...

 

“Ədəbiyyqt və incəsənət”

(18.04.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının UŞAQLARINIZ ÜÇÜN OXUYUN rubrikasında bu gün də sizlərə dünyaşöhrətli fransız yazıçının dünyaşöhrətli əsəri təqdim ediləcək. Bəli, söhbət Antuan dö sənt Eqzüperidən və onun “Balaca şahzadə”sindən gedir. Əsəri dilimizə Cavanşir Yusifli tərcümə edib.

 

XXI FƏSİL

Hə, indi də tülkü peyda oldu.

– Salam, – dedi.

– Salam, – Balaca şahzadə nəzakətlə cavab verdi, sonra böyür-başına baxsa da, heç kəsi görmədi.

– Mən burdayam, – səs eşidildi, – alma ağacının altındayam.

– Sən kimsən? – Balaca şahzadə soruşdu,– sən necə də gözəlsən...

– Mən tülküyəm, – o cavab verdi.

– Gəl səninlə oynayaq, – Balaca şahzadə ona təklif etdi. – Mən çox kədərliyəm...

– Mən səninlə oynaya bilmərəm, – tülkü dedi. – Mən əhliləşdirilməmişəm.

– Onda üzr istəyirəm, – Balaca şahzadə cavab verdi.

Ancaq nə fikirləşdisə, əlavə etdi:

– “Əhliləşmək” nə deməkdir?

– Sən buralı deyilsən, – tülkü dedi, – buralarda nə axtarırsan?

– İnsanları axtarıram, – Balaca şahzadə dedi. “Əhliləşdirmək” sözünün mənası nədir axı?

– İnsanların silahı var, – tülkü dedi, – bu silahla onlar bizi ovlayırlar. Bu heç də xoşa gələn bir hadisə deyildir. Onlar toyuq da saxlayırlar, bu da onların sevdikləri məşğuliyyətdir. Sənə toyuq lazımdır?

– Yox, – Balaca şahzadə dedi.– Mən özümə dost axtarıram. Demədin axı “əhliləşmək” nə deməkdir?

– Bu, çoxdan unudulmuş bir şeydir, – tülkü, nəhayət, dilləndi. – Mənası “bağlamaq, əlaqə yaratmaq” deməkdir.

– Bağ?

– Hə, – tülkü cavab verdi. – Sən mənimçün indi, bu saat yüz minlərlə oğlan uşağına bənzəyən bir uşaqsan. Üstəlik, sənə heç bir ehtiyacım yoxdur. Sənin də mənə. Mən də sənin üçün yüz minlərlə tülkünün biriyəm. Ancaq sən məni əhliləşdirsən, bizim bir-bi- rimizə ehtiyacımız ola bilər. Sən mənim üçün dünyada yeganə adama çevrilərsən. Mən də sənin üçün... eləcə...

– Hə, artıq mən anlamağa başlayıram, – Ba laca şahzadə cavab verdi. – Bir gül var... məncə, o məni artıq əhliləşdirib, yəni özününküləşdirib.

– Ola bilər, – tülkü cavab verdi. – Bu dünyada, bu Yer üzündə nə desən, ola bilər...

– Yox, mən deyən yer Yer üzü deyil. – Balaca şahzadə cavab verdi.

Tülkünü maraq götürdü.

– Başqa bir planetdən söz gedir?

– Hə, elədir.

– O planetdə ovçu varmı?

– Yoxdur.

– Bu ki çox maraqlıdır! Toyuq bəs?

– Yoxdur.

Heç nə mükəmməl deyil, Balaca şahzadə düşündü.

Ancaq Balaca şahzadə bayaq vurğuladığı fikrinə qayıtdı:

Mənim həyatım darıxdırıcıdır. Mən toyuqları tuturam, insanlarsa məni ovlayırlar.

Bütün toyuqlar bir-birinə oxşayır, bütün insanlar da eləcə... Həyat mənim üçün çox darıxdırıcıdır. Sən əgər məni əhliləşdirsən, həyatım günəş kimi parlayacaq. Sənin addım səslərini minlərlə səsin arasından seçib fərqləndirəcəyəm. İnsanların ayaq səslərini eşidən kimi qaçır, gizlənirəm. Ancaq sənin gəlişin məni özünə çəkəcək, həzin bir musiqi kimi, bu səsi eşitcək gizləndiyim yerdən çıxacağam. Sonra. Oralara bax, çöldə buğda yetişir. Mən çörək yemirəm. Sünbül nəyimə gərəkdir ki? Buğda zəmiləri məni qəti maraqlandırmır, gözümdə onların heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Bu isə çox kədərlidir! Ancaq sənin saçların qızılıdır. Məni əhli ləş dirsən, bilirsən, necə füsunkar olar? Qızılı zəmilər səni mənə xatırladacaq. Mən külək əsəndə sünbüllərin bir-birinə dəyib səs çıxarmasını sevməyə başlayacağam.

Tülkü susdu və uzun-uzadı Balaca şahzadəyə baxdı:

– Nə olar, əhliləşdir məni...

Mən də bunu çox istəyirəm, – Balaca şahzadə dedi, – ancaq mənim bir elə vaxtım yoxdur. Hələ neçə-neçə dost tapmalıyam, hələ neçə-neçə məsələni aydınlaşdırmalıyam...

Sən bir şeyi əhliləşdirdikdən sonra onu bilə bilərsən, bunun başqa bir yolu yoxdur. İnsanların nəyisə öyrənməyə vaxtları heç olmur. Onlar həmişə tacirlərin satdığı malı almağa həvəslidirlər. Ancaq bu dünyada elə bir dükan yoxdur ki, orda dost satsınlar, bəlkə, bu səbəbdən insanların artıq dostları yoxdu. Dostun olmasını istəyirsənsə, məni, çox xahiş edirəm, əhliləşdir.

Nə etməliyəm ki?.. – Balaca şahzadə soruşdu.

Əvvəla, çox səbirli olmalısan, – tülkü cavab verdi. – Orda, məndən bir az aralıda otur. Bax belə. Ordan sənə gözümün ucuyla baxacam. Sənsə susarsan. Sözlər insanların bir-birlərini anlamasına mane olur. Ancaq hər gün bir az yaxınlaş mənə. Oturduğun yerdən bircə qarış mənə tərəf gəl.

Sabahı gün Balaca şahzadə həmin yerə gəldi.

Yaxşı olardı, hər gün eyni saatda gələsən bura, – tülkü dedi. – Sən əgər bir gün gü-nortadan sonra saat dörddə gəlirsənsə, saat üçdən sonra mən artıq özümü xoşbəxt hiss eləməyə başlayacağam. Saatlar irəli lədikcə mənim xoşbəxtliyim də artacaq. Saat dörd tamamda mən həyəcanlanmağa və naraha olmağa başlayacağam; mən xoşbəxtliyin mükafatını alacam. Ancaq hər dəfə fərqli saatlarda gəlsən, ürəyimi hansı xoşbəxtliyə hazır layacağımı bilməyəcəyəm. Ənənəyə əməl eləmək ciddi şərtdir.

Ənənə nə deyən şeydir? – Balaca şahzadə soruşdu.

Bu da öz növbəsində artıq çoxdan unudulmuş bir şeydir, – tülkü dedi. – Bu, elə bir şeydir ki, günlərdən biri digərindən fərq lənir, onlara oxşamır, hansısa bir saaatın digər saatlardan kəskin şəkildə fərqlənir. Məsələn, məni ovlamaq istəyən insanlarda belə bir adət var: cümə axşamları onlar kənd qızları ilə rəqs edirlər. Bax, bu cümə axşamı necə də ecazkar bir gündür. Mən özüm də gəzintiyə çıxıram, ta üzümlüklərə qədər gedirəm. Ancaq həmin ovçular cümə axşamı deyil, istədikləri vaxt rəqsə getsəydilər, bütün günlər bir-birinə bənzəyərdi və mən də is tirahət edə bilməzdim, nəfəsim kəsilərdi.

Beləcə, Balaca şahzadə tülkünü əhli ləşdirdi. Ancaq ayrılıq günü gəlib çatanda:

Ah! – tülkü dedi... – mən ağlayacam.

Bu ancaq və ancaq sənin səhvindir, – Balaca şahzadə dedi, mən sənə pis heç nə arzu lamırdım, sən özün istədin ki, səni əhliləşdirim...

Əlbəttə. Mən özüm istədim, – tülkü kədərlə cavab verdi.

– Sən ağlayacaqsan amma...

– Əlbəttə, necə ağlamayım ki... – tülkü cavab verdi.

– Demək, sən çox pis olubsan ... ağrıyırsan..

– Yox, elə demə, mən yaxşıyam, pis deyiləm, yadına sal qızılı buğda saçaqları haqqında sənə nələr dediyimi...

Sonra o əlavə etdi:

– Get, bir də qızılgüllərə tamaşa elə! Anlayarsan ki, sənin qızılgülün dünyada, doğ-rudan da, yeganədir. Mənimlə vidalaşmaq üçün geri qayıtdıqda isə sənə bir sirr açacağam. Bu sənə mənim hədiyyəm olacaq.

Balaca şahzadə qızılgüllərə baş çəkməyə getdi.

– Siz heç də mənim gülümə bənzəmirsiniz, siz hələ heç nəsiniz. Hələ kimsə gəlib sizi əhliləşdirməyib, elə siz də heç kəsi əhli ləşdirməmisiniz. Siz həmin tülkünün günündəsiniz. O da minlərlə tülküdən biriydi o zaman. Ancaq onunla dost oldum, indi isə o, dünyada yeganədir, təkdir, hamıdan fərqlənir.

Qızılgüllər bundan çox təsirləndilər.

Siz gözəlsiniz, ancaq içinizdə dəhşətli bir boşluq var, – onlara xitabən dedi. – Si-zin üçün can fəda etmək, ölmək olmaz, buna dəyməz. Əlbəttə, yoldan ötən bir şəxs üçün mənim gülüm də eynən sizin kimidir.

Ancaq heç kəs bilmir ki, bircə o, sizinhamınızdan daha dəyərlidir, çünki mən hər gün onu sulayıram. Çünki sizin yox, məhz onun üstünü şüşə qapaqla örtmüşəm ki, soyuqdan qoruna bilsin. Onu acı küləklərdən qorumuşam. Məhz ona görə mən qum-qumaları öldürmüşəm (ancaq iki-üçünü saxlamışam ki, kəpənəklərin toxumu kəsilməsin). Çünki mən məhz onun göz yaşlarını, necə ağlamasını görmüşəm. Çünki o, mənim qızıl gülümdür.

Bunu deyib Balaca şahzadə tülküyə yaxınlaşdı:

Əlvida, – dedi.

Əlvida, – tülkü dedi. – Bu da mənim sirrim.

O, çox sadədir: sən yalnız qəlbinlə nəyisə, doğrudan da, görə bilərsən. Mahiyyət gözlər üçün qapalıdır.

Mahiyyət gözlərə görünmür, – onun ardınca Balaca şahzadə təkrar etdi, təkrar etdi ki, yadda saxlasın.

Sən gülünü ona görə belə çox dəyərləndirirsən ki, onu bütün qəlbinlə sevirsən. Ona görə ki, sən ona bütün qəlbini vermisən... - yaddan çıxarmamaq üçün Balaca şahzadə bu sözləri təkrar etdi.

İnsanlar bu həqiqəti çoxdan yaddan çıxarıblar, – tülkü dilləndi. Ancaq bunu yaddan çıxarmamalısan. Sən bir dəfə əhliləşdirdiyin şeyə görə əbədi məsuliyyət daşımalısan. Sən o gül üçün cavabdehlik daşıyırsan...

Mən gülümə görə cavabdehəm... – Balaca şahzadə təkrar elədi ki, unutmasın...

 

(Sevimli uşaqlar üçün sabah növbəti fəsli təqdim edəcəyik)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.04.2024)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”  portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində növbə klassik poeziyanın – böyük Mirzə Şəfi Vazehindir (1794-1852). Azad Yaşar onun çap edilməmiş lirik şeirlərini təqdim edir. 11 gün ərzində sizə tam 65 şeir təqdim ediləcək.

 

Sirli toxunuşunla çevirərsən bir anda

Nəğməni – adi sözə,

adi sözü – nəğməyə...

 

Ötən ilin noyabrında görkəmli şair, xəttat və pedaqoq Mirzə Şəfi Vazehin vəfatının 160-cı ili tamam oldu. Bu ildönümüylə bağlı oxucuların diqqətinə təqdim etdiyim silsilə şeirlər Fridrix fon Bodenştedin 1851-ci ildə Almaniyada nəşr olunan “Mirzə Şəfinin nəğmələri” kitabına salınmışdı.

Nüfuzlu dilçilərimizdən Fəxrəddin Veysəlli və Yusif Savalan tərəfindən edilən sətri tərcümələr əsasında onları yazıldığı vaxtdan təxminən 180 il sonra ədəbi irsimizə təkrar qazandırmağa çalışdım. Bu mətnlər M.Ş.Vazeh irsindən çevirdiyim 270 şeirin hələlik çap olunmayan qisminə daxildir.

 

Azad YAŞAR

 

1

 

Nədən qaşqabaqla, tənəli sözlə

axı qarşılayar gözəl yar məni?

Nə bilsin eşqinə təşnəyəm onun?!

Odur ki tikanla dalayar məni.

 

Sonra ürkək-ürkək könlümü alar,

gizlicə göstərər mənə butasın.

Ardından gülünə qovuşmaq keçər

könlümdən... Alaram onun qadasın!

 

Qızılgül qarşımda bükər boynunu,

istəyər əyilim qoxlamaq üçün.  

İçimi məhəbbət seli bürüyər,

artar qətiyyətim, ümidim, gücüm. 

 

Müqəddəs eşqinə can ataram mən,

safdır içimdəki niyyətlər, hisslər.

Sənə həsr etdiyim bu söz çələngi

içində misilsiz rayihə gizlər.

 

Nəğməmə qulaq ver,

ona qarışan

könlümün sevinci, iztirabıdır.

Fərq etməz – buta ol, gül ol, tikan ol...

Səndən tək umduğum –

“hə” cavabıdır.

 

 

2

 

Turactək önümdən səkib keçəndə

olan-qalan ağlım çıxır başımdan –

sənin xaliqinə deyirəm: “Əhsən!”

Könlümdə qövr edən yaralara da

umuram o narın, ipək əllərlə

bir məlhəm qoyasan, çarə edəsən.

 

Qönçə dəhanına heyrandır gözüm,

deyirəm: “Yəqin ki, nazənin yarım

bir şirin busəni çox görməz mənə”.

İçində qaynayan şəhvət, ehtiras

baxar gözlərindən...

Bunu arif kəs 

anlayar bir kərə baxsa üzünə.

 

Gəl mənə çox görmə inayətini,

Aşiqlər içində, inan, gözəl yar,

səni mənim qədər sevəmməz heç kəs.

Bir az qulaq versən nəğmələrimə,

etiraf edərsən:

Hüsnünü kimsə

bu bağrıyanıqtək vəsf edə bilməz!

 

 

3

 

Ürəyim qanad taxıb daim uçur göylərdə

sənin o gül hüsnünə aşiq olandan bəri.

Çıxdıqca eşqimizin çətin sınaqlarından

şahin könlüm özünə məskən seçib göyləri.

 

Fəvvarətək göylərə yüksələndə ürəyim

ondakı məğrurluğu anlayıram o ara.

Ancaq hər dəfə təkrar qayıdınca geriyə,

o qovuşur içində çırtlayan arzulara.

 

 

4

 

Niyə çəkinirsən, niyə qorxursan

yanımdan keçəndə... sən ürkək-ürkək?!

Hər sığal çəkəndə gur saçlarına

səni sevib qucmaq diləyər ürək. 

Könlümdə qövr edən ehtiyacımı

sən məndən də yaxşı biləsən gərək.

Belə yazılıbmış bəxtim əzəldən,

yazımı dəyişmək gəlməz ki əldən...

 

Allaha bağlıyam ürəkdən, candan,

ömür bələdçimdir mübarək Quran.

Canımda nə qədər can var, bunu bil,

səni sevəcəyəm, səni, ey canan.

Eşqim daha betər yanar, odlanar

əğyarın qurduğu fitnə-fəsaddan.

Belə yazılıbmış bəxtim əzəldən,

yazımı dəyişmək gəlməz ki əldən...

 

De, gül, qəm-qüssəni dumantək dağıt,

pünhan dərdim sənə əyan deyilsə.

Könül necə aram tapar, dayanar –

şübhə qoşun-qoşun üstünə gəlsə?!

Neylərəm şəkk etsə sədaqətimə?!

Məni başqasının aşiqi bilsə?!

Belə yazılıbmış bəxtim əzəldən,

yazımı dəyişmək gəlməz ki əldən...

 

Gəlmişəm vəslinin ümidi ilə,

çıxmışam yollara, nə ola-ola.

Gözümə durmayıb yarın yolunda

nə çətin əzablar, nə xəta-bəla.

Başqa aşiq gəzmə,

sən məni yetir

umduğum o uzaq, şirin vüsala.

Belə yazılıbmış bəxtim əzəldən,

yazımı dəyişmək gəlməz ki əldən...

 

Oxu bu yazdığım nəğməni, oxu,

qapıl cəzbəsinə onun bir ara.

Qoy səni qoparsın qara torpaqdan,

aparsın o “cənnət” adlı diyara.

Orda sən fərqli bir səadət ara,

mən burda hicranla çəkilim dara.

Belə yazılıbmış bəxtim əzəldən,

yazımı dəyişmək gəlməz ki əldən...

 

Səhər mehi necə əsir, titrədir

çəməndə açılan qönçəni, gülü,  

eləcə titrəyir nazənin yarın

nəğməmi dinləyən hissləri, könlü.

Güllərlə nəğməmin ətridir bizi

qopmağa qoymayan, sımsıx hörülüb.

Belə yazılıbmış bəxtim əzəldən,

yazımı dəyişmək gəlməz ki əldən...

 

 

5

 

Şikayətlənirdi mənə bu gün bağda qızılgül:

“Zərif ləçəklərimə baharın bəxş etdiyi

ətir tez uçub gedir...”

“Bunu heç dərd eləmə, – deyib təsəlli verdim:

– Hopduraraq o ətri hər şeirimə, misrama,

yaşadaram əbədi”.

 

 

6

 

Çəməndən dərdiyim tər çiçəklərdən

çələng hörmək mənə heç gəlməz çətin.

Kədərli, sevincli olmam fərq etməz –

duyaram hər sözün gücün, siqlətin.

 

Hakim kəsildikcə öz hisslərimə

zövqlə yaşayıram ömrün hər dəmin.

Durur xidmətimdə, itaətimdə

pərilər, çiçəklər, ruhlar aləmi.

 

Busəndən qaynayıb coşanda qanım

düşürəm taleyin burulğanına:

bir anım uzanıb min ana dönür,

min ləzzət sığışır həmin bir ana.

 

Şaqraq ötən bülbül kimi mənim də

içimdə boğulur şirin avazım.

Hüsnündən aldığım zövqün gücündən

nəğməyə çevrilmir şux ehtizazım.

 

Günəşin şaxıyan, qızmar çağında

kim ona rahatca baxmaq dilər ki?!

Aləmi qovurub yaxanda günəş

kim onun gözünə baxa bilər ki?!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.04.2024)

 

Aysel Fikrət, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Yaxşı bir deyim var “Düşmənin mərd olmasa yaşamaq çətinləşər”

Azərbaycan əsrlərdir haqq yolunda mübarizələr aparır. Canından keçən hər qarışı zəngin torpağım! Ömür boyu sərvətini gizli, aşkar əlindən almağa çalışan bədxah qonşularının qəhrini, zülmünü çəkdin. Milli sərvətinə, torpaqlarına əl uzadan namərd düşmənlə üz -üzə qaldın. Sənin adət-anənələrini, irsini, mədəniyyətini oğurladılar - susdun. İndi bütöv Azərbaycanlı  olaraq, bu yazını yazarkən torpaqlarımız tapdaq altında olduqda keçirdiyim hissləri xatırlatmaq istərdim. O zamanlar mən bu cür, bu sayaq söhbətlərdə ikiqat əzab çəkir, fikirlərimi çatdırmağa çətinlik çəkirdim. Çünki anaların gözü yaşlı idi, torpaq xiffəti ürəyimizdə qübar  bağlamışdı.

İndi vəziyyət fərqlidir, biz artıq qalib xalqıq. Amma bu üzüqara, üzdəniraq qonşularımız müharibəni uduzmuş olsalar belə hələ də sərvətlərimizə göz dikməkdən heç əl cəkmək fikrində deyillər deyəsən. Bu gün musiqi təhsili ilə məşğul olan, dünyaya böyük sənətkarları ilə səs salan tədris müəssisəsinin bir üzvünə çevrildiyimdən,  məni musiqi ilə bağlı faktlar çox düşündürməyə başlayıb. 

Azərbaycan Milli Konservatoriyasının rektoru, Xalq artisti  Siyavuş Kərimi öz çıxışlarında dəfələrlə bu mövzuya toxunur, ürəkağrısı ilə bunu dilə gətirir. Axı nədən onların bizim musiqimizə əl uzatması  kölgədə qalib, onlar bizim musiqimizi oğurlamaqdadırlar. Xalq mahnılarımızı, bəstəkar əsərlərimizi öz adlarına çıxarır və xaricdə öz ifalarında, öz əsərləri kimi təqdim edirlər. Onlar bu qədər haqsız olduqları halda təbliğatlarının belə güclü olduğunu vurğulayır və sual edirəm: bəs biz niyə susuruq? 

Düzü bir Universutet rektoru olmaqla yanaşı, Xalq artisti,sənətkar Siyavuş Kərimi məni bu yazını yazmağa sövq etdi. Azərbaycan Milli Konservatoriyasında Azərbaycanın öndə gedən, Azərbaycan musiqisini çiyinlərində daşıyan sənətkarlar heyəti var. Biz də bu baxımdan aidiyyatlı qurumlara müraciət edirik. Susmaq olmaz. Bu gün Milli sərvətlərimizi öz adına çıxardan, artıq döyüşdə bizim müzəffər ordumuza qarşı çıxa bilməyən oğru xislətli tayfa bizim müqəddəs musiqimizə əl qoyur. Əlimizdə faktlar ola-ola, bu sənət əsərlərini meydana gətirən, həyat verən bizim sənətkarlar olduğu halda bunu necə etmək olar? O sənətkarların ruhu bizi bağışlayarmı görəsən? Mən hər kəsi səsimizə səs verməyə, musiqimizə sahib çıxmağa səsləyirəm.

Erməni tayfasının ələ keçirdiyi mahnı, təsniflərimiz, musiqi əsərlərimizin sayı hesabı yoxdur. Bir Azərbaycanlı olaraq və Azərbaycan Musiqisinin inkişafı yolunda çalışan, əmək sərf edən, Azərbaycanın musiqi sahəsində gecəsini gündüzünə qatıb işləyən bir qurum olaraq  səsimizi dünya içtimaiyyətinə çatdırılmasını tələb etməliyik. Əlbəttə ki, Azərbaycan dərin folklora, köklərə bağlanan bir ölkədir. Tar, kamança, saz, zurna, qara zurna, balaban, tütək kimi müxtəlif musiqi alətlərinin müşayiəti altında oxunan elə mahnılarımız olub ki, nəinki Azərbaycan, hətta Qafqaz regionundan bütün Şərqə yayılıb. Ermənilər bu mahnıların, təsniflərin sehrindən yan keçə bilməyiblər və çıxış yolunu bu sərvətə sahib çıxmaqda görüblər.

«Vağzalı», «Yallı», «Uzundərə», «Mirzeyi», «Qazağı», «Tərəkəmə» kimi oyun havalarını, «Sarı gəlin» «Xan bacı», «Dəli Ceyran» kimi xalq mahnılarımızı oğurlayıblar. 

Bu gün isə sosial şəbəkələrdə çoxlu səs-küyə səbəb olan bir fakt məni daha çox sarsıtdı. Üzeyir Hacibəyovun "O olmasın, bu olsun" musiqi əsərinə əl uzatmaq, onu erməni familiyası ilə başqa adla dünyaya tanıtmağa cəhd edib erməni pianoçunun  ifasında təqdim etmək - bu ki dəhşətdir. Belə ki, Haykl Melikyan adlı erməni pianoçunun ifasında bəstəkarı Arno Babacanyanın olduğu iddia olunan əsərin, guya 1947-ci ildə yazılması bildirilib. Dahi Azərbaycan bəstəkarı Uzeyir Hacıbəyovun 1910-cu ildə yazdığı dünyaca məşhur “O olmasın, bu olsun" komediyasına necə sahib çıxmaq olar? Bu səhnəni, bu mənzərəni görən hər bir Azərbaycanlının qanı donur. Bu cür haqsızlıq olmur. Onu düşünürəm ki, hər bir Azərbaycanlı bu məsələyə öz mövqeyini bildirməlidir və mübarizə aparmalıdır.

Biz mədəniyyətimizi, musiqimizi, milli dəyərlərimizi  gözümüz görərək oğurlanmasına göz yuma bilmərik. Ermənilər bizim musiqimizi xaincəsinə, çox yaxşı oyrəniblər və sonra asanlıqla öz adlarına çıxardıblar. Onların "gözəl" oğurluq bacarığına, ardınca erməni kütləsini yığaraq, onlara da bu oğurluğu sübut etmək ustalığına malik olduqlarını yaxşı bilirik.

Əlbəttə ki, Azərbaycan Milli musiqisini qorumaq üçün son zamanlar Vətənimizdə çox inkişaf getmişdir. Buna sübut olaraq Muğam müsabiqələrini göstərmək olar. Heydər Əliyev Fondunun, Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyevanın bu yolda atdığı addımlar danılmazdır. Muğamın inkişafına böyük zəmindir. Bu gün 2001-ci ildə Ulu Öndər Heydər Əliyevin tərəfindən yaradılmış Azərbaycan Mİlli Konservatoriyası da Mİlli musiqimizin məbədi rolunu oynayır. Belə ki, bu tədris müəsisəsində keçirilən Milli musiqi Festivalları buna bariz nümunədir. Hal hazırda mən bu yazını yazarkən belə Konservatoriyamızda Xalq çalğı alətləri Festivalı gedir və mədəniyyət kanalı vasitəsi ilə yayımlanır. Tar, kamança, milli nəfəs  alətləri, qanun ifaçılarının bir-birindən peşəkar ifalarını izlədikcə Musiqimizin ölməz olduğunun şahidi oluruq.

Yalnız təsəvvür edin, bir etnomusiqişünas doktorant Conatan Xoliss öz çıxışında bu ad altında məruzə edir - "Bakıda yaşayan erməni musiqiçilərin qovulması". O, öz məruzəsində balabanı qədim erməni aləti kimi təqdim edib. Öz araşdırmalarında Muğamın bu alətdə ifasını erməni  musiqiçilərinə bağlayır və ən dəhşətlisi də odur ki, onu Amerikanın arasdırmalar mərkəzi dəstəkləyir və onun dediklərini təsdiq edir.

Bəli, bizim milli alətimiz olan tütək və balaban alətini qondarma bir xalqın adına, əlində heç bir doğru tarixi fakt olmadan çıxır və bunu dünyaya sübut edir.

Bizim xeyirxah bir xalq olduğumuz məlumdur. Yalnız bu halların getdikcə artmağı bunun əksini deyir. Biz musiqimizi qorumaqla, həm də bəstəkarlarımızın, dahi musiqiçilərimizin dünyaya səs salan əsərlərinin keşiyində durmuş oluruq.

 

Azərbaycan Milli Konservatoriyası olaraq,

Azərbaycan Milli irsinin, milli musiqi alətlərinin, muğamın keşiyində duran bir tədris müəssisəsi kimi Milli musiqimizin inkişafi naminə yaradılmış bir tədris müəssisəsi olaraq bunu tələb edirik: Azərbaycan musiqisinin oğurlanması əlimizdə olan faktlara əsasən dünyaya sübut olunmalıdır. Biz yetərincə təbliğatla məşğul olduğumuz halda bu cür halların çoxalması yolverilməzdir.

Bəli bir faktı da qeyd etməliyik ki, İnternet vasitəsi ilə bir çox musiqi alətlərimizin ya musiqi sərvətlərimizin adı çəkildikdə, axtarışa verildiyində erməni adı altında qarşımıza çıxır. Azərbaycan xalqının sənətkarları musiqimizi bütün dünyada yetərincə təbliğ edirlər. Bunu ona görə qeyd edirəm ki,  məqalələrin birində aidiyyatı quruma müraciət edildiyi halda belə bir cavab alınıb: “musiqiçilər və musiqi təhsili ilə məşğul olan müəsisələr təbliğatı artırsın”.

İndi mən də təkrar olaraq cavab verirəm ki, təbliğat yetərincədir. Yalnız indi texnologiyanın bu qədər inkişaf etdiyi dövrdə musiqimizi qorumağa hər kəs yerindən qalxmalıdır. Hər kəs, hamı damarlarında Azərbaycan qanı axan hər kəs müqəddəs musiqimizin keşiyində durmalıdır. Söhbət Milli dəyərimiz olan Milli musiqimizdən gedir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.04.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Qısa fikirlər xəzinəsi” rubrikasında bu gün sizlərə Səhid Seyyid Qütbinin fikirlərini çatdıracaq.

 

 

***

Yarısı dünya, yarısı axirət üçün çırpınan bir ürəklə yaşaya bilmərəm.

 

***

Atamın ən çox diqqət yetirdiyi şey ruhumuza axirət duyğusu aşılamaq idi...

 

***

Mən Allah yolunda gördüyüm bir iş üçün əsla üzr istəmərəm.

 

***

Kimin üçün öldünüzsə, mükafatınızı ondan gözləyin!

 

***

Gecənin ən qaranlıq olduğu an, şəfəqə ən yaxın olan zamandır...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.04.2024)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Ülvi Babasoyun Cavid Ramazanovun “Amanabənd” romanı barədə yazdığı“Sənətin estetikası və inestetikası” məqaləsini təqdim edir.

 

 

SƏNƏTİN ESTETİKASI VƏ İNESTETİKASI

(Cavid Ramazanovun “Amanabənd” romanı kontekstində)

 

Fransız filosof Alen Badyu 2001-ci ildə Venesiyada bir konfransda “Çağdaş sənətə dair 15 tezis” adlı bir məruzə ilə çıxış edir. Strukturalist-filosof yeni əsrdə sənətin estetikası və inestetikası məsələlərini müzakirəyə çıxarır və analiz edir. Sənətin, xüsusən də söz sənətinin lokal və qloballığını onun estetik və ya inestetik cəhətləri ilə paralelləşdirir. Estetika kompozisiya sənəti, ifadə, struktur gözəlliyidirsə, inestetika yazıçının intellektual bazasına aid özəllikdir. Bu gün Azərbaycanda söz sənətinin ən ciddi əksikliyi intellektual emosiyanın yetərsizliyidir.  Bu qüsur poeziyadan prozaya, esseistikadan ədəbiyyatşünaslığa, oradan da ədəbi tənqidə qədər uzanır. Roman janrında isə vəziyyət daha acınacaqlıdır...

          Badyu eyni məruzəsini 2004-cü ildə daha da təkmilləşdirir. Və Amerikada müxtəlif elm və sənət məclislərində çıxış edir. Yenilənmiş tezisdə sənətin total və ümumi yönləri, kompozisiyanın imkanları, sənətdə subyekt və obyektin tandemi işlənir. Təxminən eyni illərdə Azərbaycanda Seymur Baycan “Ət və ət məhsulları” romanını yazır. “Ət və ət məhsulları” roman yazmaqdan çəkinən gənclər üçün eksperimental bir nümunə, “sklet” rolunu oynayır. Seymur yumoristik, sarkastik bir üslubda olduqca sadə strukturu olan bir mətn yaradır. Dövrün ədəbi parodiyası kimi dəyərlidir “Ət və ət məhsulları”.  Heç tam olaraq roman da deyil. Roman janrının  uğurlu, maraqlı bir parodiyasıdır.

          Son 10 ildə müasir Azərbaycan romanını ciddi şəkildə izləyir, mütaliə edir və tədris edirəm. Nadir hallarda normal bir mətnlə tanış oluram. Təbii ki, bu vəziyyət bir ədəbiyyat adamı kimi məni kədərləndirir. Elə bu dəqiqə özümə belə bir sula verirəm: "Müasir Azərbaycan romanı varmı?" Həm var, həm də yox. Bu lap Əhməd Həmdi Tanpınarın XX əsrin 30-cu illərində özünə verdiyi “Bir türk romanı varmı?” sualına bənzədi. İllər keçəcək və Tanpınar romanlar yazacaq və yenidən o suala cavab verəcəkdi ki, modern türk romanı var. Biz öz sualımıza qayıdaq. Var, ona görə ki, kəmiyyət bunu təsdiq edir. Yoxdur, çünki keyfiyyət inkarçı mövqeyində haqlıdır. Lakin mən təsdiqimi keyfiyyət və kəmiyyət bölgüsündən daha dəyərli olan bir mətn əsasında sübut etmək istəyirəm. Cavid Ramazanovun “Amanabənd” romanı təsdiq və inkar üçün ciddi arqument, tezis və analizlərə şərait yaradır.

        “Amanabənd” romanının predmeti əsərin qəhrəmanı İlyasın amanabənd həyatıdır. Təkcə İlyasın həyatımı amanabənddir? Dünyanın harasında yaşamasından asılı olmayaraq, hər kəsin həyatı ya zəlzələdən, ya da vəlvələdən yaranan ani bir reaksiyaya, hadisəyə, qəzaya, amana bənddir. Deməli, əsərin adı da uğurludur. Romanın lokal bir sözlə ifadə olunan adı qlobal, ekzistensial sənət və həyat probleminə çevrilə bilir. Cavid bəy Azərbaycanın müstəqillik illərindəki xroniki, ictimai, siyasi, sosial və mədəni tarixindən deyil, daha canlı olan gündəlik həyatın qovğalarından söhbət açır. Bununla da, digərləri haqda da yetkin bir estetik qənaət bəxş edir inestetik kontekstdə. Yazıçı mətnin içində yox olmağı da bacarır. Özü yoxdur, mətn var. Çağdaş ədəbiyyatımızda olduqca ciddi bir problemdir. Mətnin müəllifinin başına gələn əhvalatları, xatirələri nəql etməsi, yeniyetməlik sarsıntılarını şeir, hekayə və ya roman adıyla ifadə etməyə çalışması halları ilə çox rastlaşırıq. “Amanabənd” romanı bu kəsirlərin antitezasıdır.

          Qayıdaq “Amanabənd”in kompozisiyasına. Mətnin predmeti ilə kompozisiya bütövlüyü arasındakı harmoniya estetikanın vacib şərtlərindəndir ki, Cavid bəy bunu bacarıb. “Amanabənd”in kompozisiyasındakı zaman tezliyi və intervalı ümumi bir sənət estetikası formalaşdırır. Roman bu cümlələrlə başlayır: “İki polis əmrə tabe olmayan şəxsin evinə sarı gedirdi. Ətrafdakı tikililər boş idi, hamı çıxıb getmişdi. Təkcə bir nəfər hələ də yerindən tərpənmək fikrində deyildi”. Roman belə də başlaya bilərdi. “İki polis əmrə tabe olmayan İlyasın evinə sarı gedirdi”. Lakin qəhrəmanın adının verilməməsi elə ilk cümlədən oxucunu maraqlandırır. Oxucu İlyası tanımaq istəməsə də, romanı könülsüz oxusa da, ilk cümlənin enerjisi  diqqəti mətnə cəlb edir və onu oxuyan adamı oyun estetikasının içinə salır.

          Yazıçı geriyə dönüş səhnələri ilə əmrə tabe olmayan şəxsin-İlyasın uşaqlığına doxsanıncı illərin sonu, iki mininci illərin əvəllərinə qayıdır. Biz İlyasın həyatı fonunda müharibə sonrası həyatın reallıqları, keçid dövrünün problemləri, zamanın Bakısını, “Sovetski” məhəlləsinin gündəlik həyat tarixini, sökülmə prosesini dərin və yaxından fraqmentlərlə izləyirik. İlyasın sevgisinin möhkəm, sağlam təməli mövcuddur, ancaq o dərin eşqin predmeti amanabənddir. Eynilə Bakıda, “Sovetski” məhəlləsində yaşayan insanların həyatı kimi. Bu baxımdan “Amanabənd”in kompozisiyası sonlu deyil, romanın sonsuz bir konfiqurasiyası var. Cavid bəy həmin sonsuz kompozisiyada vacib fiqur idi, ona görə keçmiş zamanda danışıram ki, artıq bir sənət əsəri, roman yaranıb. Axı sənətin predmeti sənətkar deyil. Sənətkar, yazıçı sənət, mətn üçün obyetiv bir məcburiyyət ola bilərmi? Zənnimcə, yox. Çünki sənətin obyektiv varlığı, mövcudluğu sənət əsərləridir. Cavid Ramazanov da bir yazıçı kimi “Amanabənd” romanının subyektiv və ya obyektiv yaradıcısı deyil, çünki artıq ortada ciddi bir mətn var, o da ədəbiyyatın və oxucunundur.

Yazıçı İlyasın həyatında, hadisələrdə yoxdur, yoxa çıxıb, bu, əsərin ən etik və estetik keyfiyyətidir. Ola bilsin ki, İlyas bioqrafik yaddaş və detallarla yaradılıb. Ancaq biz intellektual (bəzən də psevdointellektual  və bu da olduqca təbiidir) və psixoloji faktlara şahid oluruq. Romanda gündəlik məişət işləri, hadisələri belə psixologizm və faktual realizm kontekstində təsvir edilə bilir. Təhkiyə təsvirlə bütövləşir. 

         Yazıçının nitqi İlyasın həyatına nüfuz edir: “İlyas əyləşəndə saçlarının spreylə isladılmasına görə həyəcanlandı. Saçları indiyəcən heç vaxt suyla isladılaraq kəsilməmişdi. Sevincək fikirləşdi ki, bu, nəsə ustalıq əlamətidir”. Bu səhnə ilk baxışda adi, normal bir rutindir. Məişət hadisəsidir. Anası İlyası öz saç ustasına aparıb və məkan qəhrəman üçün yenidir. Bərbər də, onun cazibədar müğənni xanımı da. Cavid bəy məkanın insan üzərindəki təsirlərini roman boyu verməyi bacarıb. “Sovetski” məhəlləsində başlayan hadisələr elə oradaca son(suz)lanır.  Qəribədir ki, qəhrəman “Sovetski”dən kənarda o qədər də canlı deyil.  İlyas bərbərdə olarkən yeni məkandadır, doğma məhəllədən uzaqdır. Yeni məkan interpsixoloji detallarla təsvir edilir, bərbərin xanımının erotik cazibəsi bir müddət yeniyetmə İlyası rahat buraxmır. Bu interpsixoloji fakt əsərin sonlarında yenidən xatırladılır. Oxucunun yaddaşı illər sonra televizorda göstərilən müğənni qadının əri ilə bağlı etirafları ilə kəsişir.

          İlyas qadın bədəni ilə bağlı sərhədli, xəyali təsəvvürləri də ilk dəfə “Sovetski”də yaşayır. Kartoşkaxanım ləqəbli qonşu gəlin Gülzarın bədəni İlyas üçün erotik, intim ünsiyyətin fiziki təmasından daha yaxındır. Romanda bu səhnə ustalıqla təsvir edilib: “Qəfildən başlayan yağış elə şıdırğı yağırdı ki, o anda uğultusundan vahiməyə qapılırdın. İri damlalar həyətə güllə kimi şaxıyır, yeri aramsız döyəcləyirdilər. Birdən qarşıdakı evin qapısı açılanda Gülzar göründü... Paltarları sancaqdan açıb tez-tez ləyənə atmağa başlayanda şıdırğı yağış onu bir anda təpədən dırnağacan islatmışdı. Saçları alnına yapışmış, sifəti, sinəsi, totuq qolları yağışdan parıldayırdı. Altından heç nə geyinmədiyi ağ rəngli nazik köynəyi bədəninə yapışdığından iri giləli döşləri aşkara çıxmışdı. Gəlin gözlərini qıyaraq döşlərini, totuq qollarını, əndamını əsdirə-əsdirə paltarları yığıb qurtarmağa çalışarkən İlyas yerində mıxlanaraq tamamilə sehrlənmiş halda bu təbiət möcüzəsinə tamaşa edirdi... Yeniyetmə geri çəkiləndə artıq gec idi, görünmüşdü”. Yazıçı İlyasın lokal dünyasına daxil olur. Buna estetikada lokal enerjinin təsviri deyilir. Əslində, lokal enerji estetikası dəqiq, konkret bir səhnəni, fraqmenti tutmaq və oradan qlobal enerjiyə (Qlobal enerji Azərbaycan ədəbiyyatının əbədi və əzəli sualına cavabdır: Biz dünya insanına nə qədər maraqlıyıq?) keçid etməkdir, qəhrəmanın digər obraz və hadisələrlə ünsiyyətini genişləndirməkdir. Tutaq ki, İlyasın bərbərin cazibədar xanımını xəyal etməsi, Allahverdi Eminovun “Yataq dərsləri (Payıza qədər. Seks haqqında söhbət)” kitabından erotik səhnələr oxuyaraq ehtiraslanması onu eşqinə olan “sədaqətindən” ayıra bilmir. Məhz bu hadisələrin fonunda İlyasın Şəhlaya aşiq olması, eşqin şəhvəti üstələməsi, sevginin fərdi və ümumi ekzistensiyası ilə tanış oluruq.

          İlyasın Şəhla ilə bağlı hər bir xatirəsi teatraldır. Dinamikdir, hərəkətdədir. Bu eşq uğursuzdur, daha çox təktərəflidir. Zahiri  planda faciəvi şərtləri ifadə edir. Ancaq tragik deyil, komikdir, tragikomikdir. Yəni İlyas zamanə gənci deyil. Buna romanın finalında da əminliklə şahid oluruq. Yeniyetməlik dövründə sevdiyi Şəhla bir gün ondan üz döndərir və İlyas isə onu heç vaxt unutmur. Evlənmir və hətta dostu Qulunun dilindən verilən məlumata görə, bakirdir. İllər keçir, Şəhla qısa evlilikdən sonra boşanır, İlyas gizli-gizli onu izləyir, ürəyində gəzdirir. Nəhayətdə, sevgisini etiraf edir və “Sovetski” məhəlləsindəki evləri üçün aldığı kompensasiyanı sevdiyi qadına bağışlayıb yoxa çıxır. O bu dünyanın adamı deyil. Bu dünyada olmayan, sadəcə, kölgəsi, silueti düşən bir roman qəhrəmanıdır. İlyas özündənəvvəlki uğursuz eşqlərin qəbiristanından ortaya çıxmışdır. Romanlarda və həyatdakı uğursuz eşqlərin qəbiristanıdır bu. “Amanabənd” romanı sonlanmır. Açıq bir final təqdim edir oxucuya. Cavid bəy yersiz struktur imitasiyalarından uzaqdır, qalıcı bir sənət əsəri yazıb. Lakin bir o qədər də modern romanlar və kinolarda rastlaşdığımız açıq sonluqla oxucunu düşündürür. Çünki İlyas öz missiyasını yerinə yetirir, eşqini etiraf edir və o andan etibarən varlıq və yoxluğun bədii obrazına, proyeksiyasına çevrilir.

         Şəhla güclü xarakterdir. Onun ünsiyyəti həyat kimi qısa və ötəridir. İlyasla seksual münasibəti də bir həyəcan, anlıq emosiya kimi yaşayır. Uşaqlıq, yeniyetməlik həvəsi kimi görür. İlyas isə hələ Şəhla həyatında yoxkən sevəcəyi qızın xəyalını qurur: “Görən, mən də nə vaxtsa əlimdə qızılgül tutub sevgilimi belə gözləyəcəmmi? Görən, hansısa qız əfəlliyimi görmədən məni sevə bilərəmi? Zəhrimara qalsın, heç olmasa boyum bir az hündür olardı”.

         Romanda dörd obraz aparıcıdır. İlyas, anası Vəfa, dostu Qulu və Şəhla. Qulu yaddaqalan obrazdır. Diridir, hərəkətdədir. Qulu İlyasa daima eşq tövsiyələri verir, onu ürəkləndirir. Hətta İlyasla Şəhlanın arasını düzəldir. Qulunun hazırcavablığı, astarı üzünə, üzü astarına çevrilmiş “eşq” şeirləri söyləməsi, İlyasın Quludan savayı bir dost tapa bilmədiyi üçün (Olduqca ciddi həyat detalıdır, dostluqlar, tanışlıqlar da amanabənddir, daha yaxşısı olmadığı üçün məcburidir) onunla dostluq etməsi dostlar arasında şifahi bir təlqin yaradır. Burada təlqin edən Quludur. İlyas passivdir. Qulunu yaxşı tanımaq üçün romanı oxumaq şərtdir...

         İlyasın anası Vəfa ilə olan münasibəti də hər an qırılmağa bənddir. Vəfa o qədər də aktiv obraz deyil. Ancaq o, fərdi cizgiləri olan bir insan, qadındır. Ətraf mühit üçün, mental dəyərsizliklər üçün yaşamır. Həyat yoldaşını itirib və normaldır ki, həyatında bir kişi var. İlyas isə bu vəziyyətdən olduqca narazıdır. Çünki “Sovetski” məhəlləsində onu “qeyrətsiz”, “peysər” adlandırırlar. Vəfanın elədiklərindən daima xəcalət çəkir. Lakin ürəyinin lap dərinliklərində hardasa anasına haqq qazandırır. Cavid bəyin bu incə məqamı verə bilməsi romanın ən ciddi dəyərlərindən biridir. İlyas qəti addımlar atmır, daha çox ürəyində yamanlayır Vəfanı. Lakin bir gün anasını kişi ilə “tutması” hər şeyi alt-üst edir: “Öz ananı yad kişi ilə yataqda lüt-üryan görmək bilirsən, nədi? Dünyanın ən iyrənc mənzərəsi... Bir-birinə yapışan iyrənc bədənləri görəndə ürəyim ağzıma gəldi. Qusdum”. İlyasın Vəfa və aşnasını öldürmək cəhdi uğursuz olur. Vəfanın baş götürüb nifrət etdiyi kənd mühitinə qaçması, kəndli bir kişiyə ərə getməsi taleyin ona oynadığı oyunlardan biridir. İlyas isə anasına olan sevgisini ürəyində gizli, lap gizli saxlayır...

“Amanabənd” romanında bəzi kəsir və qüsurlar da vardır. Romanın redaktoru  istedadlı yazıçı Pərviz Cəbrayıldır. Ancaq yenə də  ciddi ədəbi redaktəyə ehtiyac var.  Cavid Ramazanov “Sovetski” məhəlləsi və ətrafı fonunda Bakının bədii obrazını canlandırmağa çalışıb. Bütövlükdə bunu bacarıb. Lakin uğursuz məqamlar çoxdur. Bakının küçələrinin adlarını İlyasın hərəkət trayektoriyası tezliyində verməsi olduqca gözəldir. Lakin küçələrin rəngini, qoxusunu, vizual özəlliklərini –  bir sözlə, bədii atmosferini görə və duya bilmirik. Bunun əsas səbəbi Cavid bəyin daha çox İlyasın mənəvi-psixoloji vəziyyətinə fokuslanmasıdır. İlyasla baş-başa qaldığımız anlarda romanın digər qüsurlarını görmürük. Heç yada da düşmür. Misal üçün, yemək səhnələrini qeyd edə bilərik. İlk baxışda qəhrəmanın yemək yeməsi ilə bağlı səhnələr ifrat dərəcədədir. Lakin diqqətli oxucu görür ki, bu, gündəlik zəruri ehtiyacın təsviri deyil, birbaşa qəhrəmanın əhvalını ifadə edir...

         Romanın ən ciddi qüsuru finalın olduqca qurama, süni olmasıdır. İnandırıcı deyil. İnformasiyalar şaxələnib qəhrəmanların həyatı ilə paralellik təşkil etmir. Roman janrına xas estetik və epik vüsətin zəiflədiyi səhnələr də az deyil. Bu bəzi məqamlarda ifadə və cümlələrin natarazlığında da özünü göstərir. Sanki yazıçının poetik enerjisi, gücü çatmır. Və belə səhnələrdə Cavid bəy dünya vətəndaşı və oxucusu ilə ünsiyyətə girə bilmir. Mətn həm fikir, ifadə, həm də struktur estetikasında lokallaşır.

         Nəticədə Cavid Ramazanov “Amanabənd” romanı ilə müasir Azərbaycan ədəbiyyatını zənginləşdirir. Ciddi həyat müşahidəsi, müşahidənin təcrübəsi, təcrübənin estetikası, estetikanın psixologiyası, psixologiyanın emosiyası və ən nəhayətində, emosiyanın intellekti Cavid bəyi yetkin, istedadlı yazıçı kimi görməyimizə əsas verir. Sosioloji tədqiqatlarda XXI əsr naməlumluq, bəlirsizlik dövrü adlandırılır. Bəlirsizlik çağında həyatımızın hər anı amanabənd deyilmi? Bu romanda olmayan bir ideala qarşı olan sevgi və sevgisizlik vardır. İlyasın olmayan bir idealı – Şəhlanı yaratması romanın ən böyük uğurudur. Və daha sonra sevdiyi qızın ondan üz döndərməsinə baxmayaraq, olmayan ideala qarşı böyük bir arzu, istək, ehtiras olan sevginin də necə və nə şəkildə amanabənd olduğunu İlyasla birgə yaşayırıq.

         Son 10 ildə psevdoroman bumu ilə üz-üzəyik. Hərçənd ki, mən bunu ciddi bir təhlükə kimi görmürəm. Bununla bağlı rahatsız da deyiləm. Sənət, estetika damarım da qabarmır. Çünki hər bir mərhələ  bir təcrübədir. Uğurlu və ya uğursuz eksperimentdir. Ən böyük dünya ədəbiyyatı hadisələri cəsarətli eksperimentlərin nəticəsində yaranmayıbmı? “Amanabənd” romanı işığı közərən roman janrımızda yeni bir işıq, yeni bir məzmun, Bakıya və sevgiyə yeni bir baxış yaratma cəhdidir. Bu gün medianın “gücü” və “alqoritmik” dili ilə xoşbəxtlik yalanları uydurulur. “Amanabənd” romanı bunu yeniyetmə və gənc İlyasın mental dəyərsizliklərin məngənəsindən xilas ola bilməməsi, həyatını dəyişdirmək çabalarının uğursuzluğu, ən adi situasiyalarda belə “özünü ifşa olunmuş kimi hiss etməsi”, əzabları, eşqi, eşqsizliyi, olmayan cinsi həyatı ilə inkar edir. Bu inkar publisistik deyil, demaqoqik də deyildir. Yəni Cavid bəy medianın xoşbəxtlik demaqogiyasına sənətin estetik və bəzən də inestetik dili ilə cavab verir. Heç cavab da vermir. İlyasın və “Sovetski” məhəlləsinin insanlarının həyatı bəs edir ki, özümüzü əndam aynasında çılpaq görə bilək.

         Bu roman ifadə etdiyi həyatlar baxımından milli romandır. Ancaq milli, etnik lokallığı, şəxsiliyi ifadə etmir. Bəs bu roman tam olaraq qlobaldırmı? Qlobal sənət dili ilə danışa bilirmi? Mənim şəxsi fikrim budur ki, ən azından buna cəhd var. Və düşünürəm ki, təkcə “Amanabənd” romanı deyil, bütün romanlar, dünya ədəbiyyatı həyatımız bu qədər amanabənd olduğu üçün yeni bir qlobal məzmun və forma yaratmalıdır. Qloballıq o demək deyil ki, nəsə xüsusi bir forma kəşf edəsən və ya güncəl bir mövzudan yazasan. Sənətin qloballığı insanı duymaqdır, hiss etməkdir. Və “Amanabənd”də onlarla belə səhnələr var ki, onları analiz edə bilərəm. Lakin etmirəm. Mətnin sehrini qaçırmaq istəmirəm. Oxucuya buraxıram. Riçard Vaqner ümumi sənət tezisində qeyd edir ki, şeir, musiqi, rəsm kimi sənət növlərini ifadə edən bir əsər lazımdır. Yəni belə kokteyl bir əsər. “Amanabənd” romanında poetik, şeiriyyətli, teatral, vizual səhnələr var. Bu cəhdlər Cavid Ramazanovun daha yetkin və uğurlu mətnlər yaza biləcəyinə ümid verir. “Amanabənd”i oxumağı bütün oxuculara, ədəbiyyat adamlarına və hər bir Azərbaycan yazıçısına məsləhət görürəm. Sevgilər, sayğılar...    

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.04.2024) 

 

 

Bu gün - aprelin 18-i Beynəlxalq Abidələr və Tarixi Yerlər Günüdür. 

Tarixi Yerlər və Abidələrin Mühafizəsi Şurasının (ICOMOS) təklifi ilə UNESCO tərəfindən 1983-cü ildə təsis olunan əlamətdar günün məqsədi insanların diqqətini abidələrin və tarixi yerlərin qorunmasına yönəltməkdir.

 

Mədəniyyət Nazirliyi və Azərbaycan Televiziyası tərəfindən “Səslənən irsimiz” adlı yeni layihə həyata keçirilir. Layihənin məqsədi Azərbaycanın çoxəsrlik tarixinin, xalqımızın mədəni sərvətlərinin mühüm hissəsini təşkil edən musiqi və memarlıq irsimizin tanıdılmasıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, layihə çərçivəsində müxtəlif tarixi abidələrin qarşısında muğam, klassik, rok, estrada və digər janrlarda musiqi ifaları, eləcə də ayrı-ayrı rəqs nömrələri təşkil edilərək lentə alınacaq. Həmin videomateriallar mediada və sosial şəbəkələrdə yayımlanacaq.

Layihə üzrə ilk çəkiliş “Qarabağ” muğam triosunun iştirakı ilə Kiçik Mərdəkan qəsrində aparılıb. Xalq artisti Mənsum İbrahimov XIII-XIV əsrin yadigarı olan qəsrin qarşısında muğam və təsniflərimizi səsləndirib.

Həmin ifanın lent yazısı bu gün – Beynəlxalq Abidələr və Tarixi Yerlər Günündə AzTV-də yayımlanacaq.

Layihənin ilk buraxılışının musiqili qonağı xanəndə, Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti, "Şöhrət" və "Şərəf" ordenli, Prezident təqaüdçüsü, Azərbaycan Milli Konservatoriyasının professoru və Muğam kafedrasının müdiri, Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının solisti Mənsum İbrahimov Azərbaycan muğam sənətinin tanınmış nümayəndəsidir. M.İbrahimovu tar ifaçısı, Xalq artisti Elçin Həşimov və kamança ifaçısı, Əməkdar artist Elnur Əhmədov müşayiət edir.

Kiçik Mərdəkan qəsri Xəzər dənizi sahilində yerləşən müdafiə tikililərindən biridir. Abşeron qəsr memarlığına xas xüsusiyyətləri özündə təcəssüm etdirən abidənin XIII-XIV əsrlərdə inşa olunduğu məlumdur. Strateji baxımdan əlverişli yerdə ucaldılan tarixi tikili düşmən təhlükəsi haqqında məlumatı qısa zamanda lazımi ünvanlara çatdıra bilirdi.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.04.2024)

Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət naziri Adil Kərimli tərəfindən İmişli şəhərində 19 aprel tarixində saat 10:00-da İmişli rayonu Heydər Əliyev Mərkəzində (Ünvan: İmişli şəhəri, 20 Yanvar küçəsi 2) Beyləqan, İmişli, Saatlı, Sabirabad rayonlarından olan vətəndaşların qəbulu tarixi dəyişdirilib. Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən məlumat verir. 

 

Qəbulun tarixi haqqında məlumat nazirliyin rəsmi internet resurslarında əvvəlcədən yerləşdiriləcək.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.04.2024)