Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Türklərin tarixi” – Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində bu dəfə sizlərəOsmanlı tarixinin çox süst, uğursuz bir dövrü və o dövrdə hakimiyyətə gəlmişSultan II. Süleyman barədə danışacağıq.

Unudulmuş Osmanlı hökmdarı Osmanlı tarixində ən az tanınan sultanlardan biri II. Süleymandır. O, məşhur Qanuni Sultan Süleyman ilə qarışdırılmamalıdır. II. Süleyman Osmanlı taxtına 1687-ci ildə çıxsa da, onun hakimiyyəti bir çox baxımdan sönük olmuşdu və çox çətin dövrlərə təsadüf edirdi.

Taxta necə çıxdı?

II. Süleyman Sultan İbrahimin oğullarından biri idi və uzun illər boyunca Topqapı Sarayında təcrid həyatı yaşamışdı. O, taxta çıxdıqda artıq 45 yaşında idi, Osmanlı tarixindəki ən yaşlı taxta çıxan sultanlardan biri idi. Əmisi Sultan IV. Mehmedin taxtdan endirilməsindən sonra Osmanlı dövləti böyük xaos içində idi və yeni hökmdarın dövləti idarə edə biləcək gücdə olub-olmadığı sual altındaydı.

Dövlətin çətin vəziyyəti

II. Süleyman taxta çıxanda Osmanlı dövləti həm daxili çəkişmələrdən laxlayırdı, həm də xarici düşmənlər tərəfindən sıxışdırılırdı. Avropada Osmanlı ordusu ard-arda məğlubiyyətlər alırdı. Xüsusilə 1683-cü ildə Vyana mühasirəsinin uğursuzluğundan sonra Osmanlıya qarşı qurulan Müqəddəs İttifaq (Avstriya, Rusiya, Polşa və Venesiya) Osmanlı torpaqlarına ağır zərbələr endirirdi.

Onun hakimiyyəti dövründə:

 • Avstriyalılara qarşı mübarizədə Osmanlı ard-arda torpaq itirdi.

 • Makedoniya və Balkanlarda üsyanlar başladı.

• Dövlətin iqtisadiyyatı zəifləməyə davam etdi.

İslahatlar və cəhdlər

II. Süleyman dövlətin vəziyyətini düzəltmək üçün Köprülü Fazıl Mustafa Paşanı sədr-əzəm təyin etdi. Fazıl Mustafa Paşa güclü bir idarəçi idi və Osmanlını düşdüyü bataqlıqdan çıxarmaq üçün bir sıra islahatlar həyata keçirdi. Ordunu yenidən təşkil etdi və dövlət xərclərini azaltmağa çalışdı.

Ölümü və mirası

II. Süleymanın cəmi 4 illik hakimiyyəti (1687-1691) böyük uğurlar gətirməsə də, onun dövründə Köprülü sülaləsinin güclənməsi Osmanlı üçün bir az da olsa sabitlik yaratdı. O, 1691-ci ildə vəfat etdi və yerinə qardaşı II. Əhməd keçdi. Baxmayaraq ki, II. Süleyman böyük bir fəthçi və ya güclü bir sultan kimi tanınmır, onun dövrü Osmanlı tarixinin dönüş nöqtələrindən biri idi. Osmanlı bu illərdə zəifləməyə başlamış, lakin Köprülü sülaləsinin idarəçiliyi ilə dövlət müəyyən qədər özünü toparlamışdı. Bu sultan haqqında tarix kitablarında az məlumat olsa da, onun hakimiyyəti Osmanlının çətin dövrlərinin anlaşılması üçün vacib bir mərhələdir. O da özündən öncəki bir çox sultanlar kimi sələflərinin etinasız və yanlış alınmış dövlət əhəmiyyətli qərarlarının qurbanı olmuş sultanlardan biri idi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.03.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Xoyda yaşayan Məryəm Qurbanzadədir.

Məryəm Qurbanzadə

Xoy

IV

Güzgüdəki pəncərənin yalqızlığını

Kim quylayacaq?

Düşündüm və

Qürbətdən sonra gələn adım kimi

Həsrətə topladım saçlarımı.

Oturdum

Və

Tikə parça yaşadığım özümü

Tikiş tikdim oğlumun həyatına.

Gözlərimdə titrəyən qorxunun adını

Qadın qoydu tanrı.

Ağladıqdan sonra gülümsədim buna, evi yığışdırıb,

Göz yaşlarımı açıqladım pəncərələrə

Və

Bir ibkisin ayaqlarına yapışıb sürüklənən ömrümə

Göyü açıqladım,

Səssizliyində qanad qucaq açdı sanki.

Durdum

Və

Getməməyə

Ümid verdim

Yenə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 (24.03.2025)

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 2008-ci ildə rejissorlar Ramiz Fətəliyev və Dilşad Fatxulinin lentə aldığı “Hökmdarın taleyi” filmi Azərbaycan tarixinin ən çətin və mürəkkəb dövrünü əhatə edir. Ekran əsəri dövlətçilik tariximizin qapalı məqamlarının öyrənilməsində xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Böyük dramaturq İlyas Əfəndiyevin “Hökmdar və qızı” faciəvi pyesinin motivləri əsasında çəkilən filmin ssenari müəllifi yazıçı-dramaturq Elçin Əfəndiyevdir.

Mürəkkəb süjet xətti olan, gərgin dramatizmi ilə fərqlənən film Şəkidə çəkilmişdir. Film hökmdarın siyasi meydanda tənhalığı haqqındadır və bu problem dövlətçilik problemidir. İbrahimxəlil xanın apardığı siyasətlə ətrafı heç cür razılaşmır və sonda bu onun tək qalmasına və ailəsi ilə birlikdə qətlinə gətirib çıxarır. Bu filmin çəkilməsində əsas məqsəd cəmiyyətə xanlıqlara parçalanan bir dövlətin var olma mücadiləsi zamanı torpaqlarının ona düşmən olan Rusiya və İran kimi iki nəhəng imperiya tərəfindən zəbt edilməsini göstərmək və insanlara dostunu və düşmənini ayırd etməsini təlqin etməkdir.

Bir tərəfdən Qarabağ xanlığının işğal və məhv edilmə təhlükəsi, digər tərəfdən isə o dönəm bölgənin Şuşadan sonra ən tarixi və görkəmli şəhərlərindən olan Gəncənin işğal edilmə təhlükəsi ilə üz-üzə dayanan bir dövlətdə aclıq və qıtlıq üçüncü bir tərəfdən başa bəla olmuşdu. Bunu fürsətə çevirmək istəyən Rus çarı I Aleksandr general Sisianova Gəncənin tez bir zamanda işğal edilməsini və adının dəyişdirilərək Yelizavetpol qoyulması barədə əmr verir. Aclıq və qıtlıq hər nə qədər dizboyu olsa belə heç kim vətənin dar günündə silahını atıb geri çəkilməzdi və çəkilə bilməzdi də. Nəticədə hər kəs “madam ki, qismətimizdə ölüm var, canımızı döyüş meydanında verəcəyik” deyib düşmənlə son ana qədər vuruşdu. Və son olaraq böyük Gəncə şəhərinin xanı Azərbaycan ordusunun sərdarı və sərkərdələrindən olan Cavad xan geri addım atmadı və canını təslim edənə qədər vuruşdu.

Gəncənin işğalından sonra Rus imperiyasının növbəti hədəf Qarabağ xanlığı və xanlığın baş şəhəri olan Şuşa idi. Şuşanın adı gələndə düşmənlərin ağzı boş yerə sulanmırdı. Gözəl təbiəti, gəzməli-görməli yerləri, valehedici görkəmi və.s xüsusiyyətləri düşmənlərin iştahını qabartmaya bilməzdi. İlk həmlə İran şahı Ağa Məhəmməd Şah Qacardan gəldi və İbrahimxəlil xanı özündən aslı vəziyyətə saldı. Bu ölkəni hər zaman azad və abad görməyə alışıq olan şair və eyni zamanda İbrahimxəlil xanın vəziri Molla Pənah Vaqif I Yekaterinaya məktub yazaraq İran ordusunun bölgədən çıxarılması üçün kömək istədi. Bunu eşidən Ağa Məhəmməd Şah Qacar böyük bir ordu toplayaraq Şuşaya yürüyüş etdi və Qarabağ xanı İbrahimxəlil xan taxt-tacını ataraq qaçdı. Ancaq Molla Pənah Vaqif sağ ələ keçirildi. İran şahı qarşısında qorxmazlığı və baş əyməməyi Qacarı bərk qəzəbləndirdi və onun sübh tezdən edam edilməsi barədə əmr verdi. Lakin Qacarın vəziri onu bu qərardan geri döndərdi. Çünki Molla Pənah Vaqif xalqın sevib saydığı şəxslərdən idi, onun edam edilməsi Qacarın bir milləti qarşısına almasına bərabər idi.

Sonda Qacar öz əsgərləri tərəfindən xaincəsinə öldürüldü. İbrahimxəlil xanın soyundan gələn Məhəmməd Cavanşir taxta keçdi və Molla Pənah Vaqifi oğlu ilə birlikdə edam etdirdi.

Mövzunu toparlasaq, görürük ki, insan dostunu və düşmənini seçə bilmir. İstər dövlət olaraq, istərsə də fərd olaraq, sənə ziyan verəcək biri ilə münasibət qurmaq köynəyin düymələrini yanlış ilmələmək kimidir. Əvvəldən yanlış olduğunu axıra çatmayana qədər anlamırsan.

Bu həyatda çalışın, dostunuzu da, düşməninizi də doğru seçəsiniz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.03.2025)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Giriş: Sözün və Vəhyin Gücü

İnsan tarixi boyunca inkişafının əsas qaynaqlarından biri bilik və oxumaq olmuşdur. İslamın ilk vəhyi olan “Oxu! Səni yaradan Rəbbinin adı ilə oxu!” (Ələq, 96:1) ayəsi isə bu anlayışı ilahi bir çağırışa çevirərək oxumağı, düşünməyi və elm axtarışını insan varlığının təməli kimi təqdim edir. Sadəcə bir söz – “Oxu!” – təkcə dini bir əmr deyil, eyni zamanda bəşəriyyətin intellektual inkişafının, elmi tərəqqisinin və mədəni yüksəlişinin açarıdır.

Bu məqalədə bu ayənin tarixi, fəlsəfi, elmi və bədii aspektləri araşdırılacaq, onun insan təfəkkürü və cəmiyyətin inkişafına təsiri müzakirə ediləcəkdir.

I. Oxumaq və Bəşəri İnkişaf

1. Yazının və Oxumanın Tarixi

Bəşəriyyət yazını və oxumağı kəşf etməklə öz biliklərini qoruyub saxlamış və gələcək nəsillərə ötürmüşdür. Şumer gil lövhələrindən tutmuş, Misir hiyerogliflərinə, Yunan fəlsəfəsinə və İslamın "Qızıl dövrünə" qədər oxumaq və yazmaq insan cəmiyyətlərinin inkişafında əsas rol oynamışdır.

İslamda ilk vəhyin oxumaqla başlaması təsadüfi deyil. VII əsr Ərəbistanı şifahi mədəniyyətə malik idi, yazılı bilik isə məhdud idi. Ancaq İslamın yayılması ilə kağız, kitabxanalar və təhsil sistemləri inkişaf etdi, bu da İslam dünyasının elmdə önə çıxmasına səbəb oldu.

2. Elm və İnkişaf – Qaranlıqdan İşığa

Oxumaq təkcə dini və mənəvi yüksəliş üçün deyil, həm də elmi tərəqqi üçün vacibdir. Keçmişdə bir çox sivilizasiyalar yazı və biliyin yayılması ilə yüksəldi:

Abbasilər dövründə Bağdadda qurulan "Beytül-Hikmə" (Hikmət Evi) dünyanın ən böyük elm mərkəzlərindən birinə çevrildi.

Əl-Xarəzmi riyaziyyatı inkişaf etdirdi, İbn Sina tibb sahəsində inqilab yaratdı, Əl-Biruni astronomiyanı irəli apardı.

Avropa Orta əsrlərində müsəlman alimlərin əsərləri tərcümə edilərək Renessansın əsasını qoydu.

Oxumaq və elmi araşdırmalar tarix boyu bəşəriyyəti qaranlıqdan işığa çıxaran vasitə olub.

II. Psixoloji və Fəlsəfi Aspektlər: Oxumağın İnsan Beyni Üzərində Təsiri

Müasir neyroelm sübut edir ki, oxumaq insan beynində dərin təsirlər yaradır:

Sinir əlaqələrini gücləndirir, beyində yeni neyron yolları yaradır.

Təxəyyülü genişləndirir, analitik düşüncəni inkişaf etdirir.

Empatiya və duyğu tənzimləməsini gücləndirir.

İbn Rüşdün "Ağlın inkişafı oxumaqla mümkündür" fikri bu gün psixologiya və sinir elmi tərəfindən təsdiq edilir.

Fəlsəfi baxımdan isə, "Oxu!" əmrinin ikiqat mənası vardır:

1. Sözün mənəvi və ilahi oxunuşu – İnsan Allahın kainatda qoyduğu işarələri oxuyaraq mənanı dərk edir.

2. Fiziki və dünyəvi oxunuş – İnsan bilik toplayaraq dünyanı anlamağa çalışır.

Bu da göstərir ki, insan həm ruhunu, həm də ağlını oxumaqla qidalandırmalıdır.

III. Bədii Perspektiv: Oxumaq və İncəsənət

Oxumaq insanın təkcə ağlını deyil, eyni zamanda onun ruhunu və incəsənət duyğusunu da qidalandırır. Böyük yazıçılar və şairlər öz yaradıcılıqlarında oxumağın və bilik axtarışının vacibliyini vurğulamışlar.

Dante'nin "İlahi Komediya”sı insanın mənəvi və intellektual yüksəlişini təsvir edir.

Nizami Gəncəvinin "Xəmsə"si, bilik və ədalətin insan həyatındakı yerini əks etdirir.

Fyodor Dostoyevski, romanlarında insanın daxili dünyasını anlamaq üçün fəlsəfi oxumağın vacibliyini vurğulayır.

"Oxu!" ayəsi sənət və ədəbiyyatın da mahiyyətinə toxunur. Çünki insan bədii əsərləri oxuduqca, gerçəkliyi daha dərin dərk edir.

IV. XXI Əsr və Oxumaq: Yeni Çağırışlar

Müasir dövr informasiya bolluğu və rəqəmsal sürət dövrüdür. Artıq oxumaq əvvəlki kimi deyil:

Sosial media və qısa məzmunlar insanların uzun məqalə və kitab oxuma vərdişlərini zəiflədir.

Süni intellekt və avtomatik bilik axını, insanların öz fikirlərini formalaşdırma ehtiyacını azaldır.

Bəs XXI əsrdə "Oxu!" əmrini necə dərk etməliyik?

1. Tənqidi düşünmək: Yalnız oxumaq kifayət deyil, oxunanı dərk edib analiz etmək lazımdır.

2. Dərin mənbələrə yönəlmək: Kitablar və akademik məqalələr qısa sosial media yazılarından daha çox bilik qazandırır.

3. Müasir texnologiyanı faydalı istifadə etmək: Audiokitablardan, elmi məqalələrdən və süni intellektdən düzgün istifadə oxuma prosesini daha effektiv edə bilər.

Nəticə: Oxumaq – İnsanlığın Ən Böyük Gücü

İlk vəhyi "Oxu!" olan bir dinin davamçıları olaraq, bizi digərlərindən fərqləndirən və yüksəldən şey oxumaqdır. Bilik əldə etməyi dayandırdığımız an bəşəriyyətin durğunluq dövrü başlayır.

Bu gün bu ayəni yenidən oxumaq və onun dərin mənasını dərk etmək bəlkə də insanlığın ən böyük ehtiyaclarından biridir. Çünki elmsiz iman kor, oxumaqsız düşüncə isə natamamdır.

Oxumaq – kainatı, insanı və Yaradanı anlamağın yeganə yoludur.

Elə isə, oxuyaq!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.03.2025)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Hörmətli oxucu, yəqin ki, yadplanetlilər haqqında söz-söhbətləri Siz

də çox eşitmisiniz. Görəsən, başqa planetlilərdə də həqiqətən şüurlu canlılar varmı? Onların Yerə gəldikləri doğrudurmu? Danışa bilirlərmi? Əgər danışa bilirlərsə, dilləri Yer kürəsindəki hansı dillərə oxşayır?

Bu suallara olan marağım məni bəzi araşdırmalar aparmağa sövq etdi. Apardığım araşdırmalar zamanı məlum oldu ki, dinimizə görə, 18 min aləm var.   Quran təfsirçilərinin əksəriyyəti göylərdə və yerdə gəzib-dolaşan, bütün canlılar üçün tək olan Allaha həmd edən varlıqlar barədə ayələri izah edərkən yerdənkənar sivilizasiyaların mövcudluğunu inandırıcı sayırlar.

Amma bu gün uzaq planetlərdə həyatın olmasına inananlar çox olsa da, bunu cəfəngiyyat hesab edənlər də var. Yadplanetlilərin mövcudluğu kimlər üçünsə elmi fakt, bəzilərinə görə isə əfsanədir.

Fəqət Sokrat demişkən, “Qəlbimdən gələn səs mənə çox zadlar öyrədir”.  Bu səs mənə deyir ki, əgər  kainatda bu qədər qalaktika və saysız-hesabsız planetlər mövcuddursa, (Vanderbilt Universitetinin astronomiya üzrə dosenti və “Dinlər və Dünyadan Kənardakı Həyat” adlı kitabın müəllifi David Weintrauba görə, onların sayı 2045-ci ilədək bir milyona çata bilər) həmin planetlərin içərisində təkcə bizim planetdə canlı həyatın var olmasını iddia etmək düz olmaz.

Onu da deyək ki, digər planetlərdə həyatın olmasına inananların sayı getdikcə artmaqdadır. Artıq bir çox alimlər də dünyadan kənardakı həyatın mövcudluğu ilə bağlı cümlələri “əgər” ilə deyil, “nə zaman” ilə başlayırlar.   

Onlarla ekspert-araşdırmaçı, astrobioloq, planetoloq, astrofizik, astroloqYer kürəsindən kənarda həyatın olması fikri ilə razılaşırlar. Astrobioloq K.Horner isə tərəddüd etmədən deyir ki, “Heç inanmağım gəlmir ki, Yer kürəsi yeganə yaşayış məskənidir”.

NASA-nın “Vikinq” proqramında iştirak etmiş amerikalı professor C.Levin bildirirdi ki, hələ 1976-cı ildə ABŞ-ın eyniadlı kosmik aparatı Marsa enərkən orada şüurlu həyatı əks etdirən aşkar əlamətlər müşahidə edilmiş, bioloji həyat əlamətləri aşkara çıxarılmışdır. "The Guardian" yazırdı ki, alimlər Balıqlar bürcündə ölçücə Yer planetinə bənzəyən 7 yeni planet kəşf ediblər. Onların fikrincə, bu planetlərdən bəzilərində həyatın mövcud olması tamamilə mümkündür. Vaxtı ilə Marsda Misirdəki kimi Sfinksin olduğunun “isbat olunması” barədə olan söyləntilər, kosmosun dərin qatlarından qeyri-adi siqnalların alınması və s. kimi faktlar da bu inamı artırır. İlk dəfə Aya gedən insan – N.Armstrong yadplanetlilərin gerçək olduğunu söyləyirdi. 2008-ci ildə “Apollon 14” kosmik gəmisi ilə aya gedən dr. E.Mitchell də yadplanetlilərin gerçək olduğu barədə deyilənləri təsdiq edirdi. Mətbuata açıqlama verən E.Mitchell həm də yadplanetlilərin düşmən olmadığını vurğulayırdı. 

Bəs görəsən, yadplanetlilər bizim yaşadığımız dünyaya gerçəkdən də səyahət edirlərmi?  Bu barədə də fərqli fikirlər vardır. Uçan boşqablar, naməlum obyektlər (təbii xarakter daşımayıb, mistifikasiya faktı aşkar edilməyən qeyri-adi obyektlər), yadplanetlilərin müxtəlif faciələr (təyyarə və gəmi qəzaları, yanğın və s.) törətmələri, Misir piramidalarının onlar tərəfindən tikilməsi, Hindistanda 2 min il bundan əvvəl sanskrit dilində yazılmış yazılarda viman adı altında bir çox mifik uçan qurğular haqqında informasiya verilməsi, şumerlərin qızıl çıxarmaq məqsədilə ulduzlardan  gəlmiş Annunaki – yadplanetli qrupu tərəfindən yaradılması, İsa peyğəmbərin, Firon II Ramzesin yadplamentli olmaları, bir zamanlar Roma Papasının yadplanetlilərin varlığından xəbərdar olduğu, Xəzər dənizində yad planetlilərin bazasının olması, onların müxtəlif insanlarla görüşməsi, söhbətlər aparması, öz ideyalarını vətəkliflərini çatdırmaları, yadplanetlilər tərəfindən bəzi insanların oğurlanaraq onlara çip yerləşdirmələri  və s. söyləntilər bu ehtimalları daha da gücləndirir.

Hətta astroloq S.Rəhimli qeyd edir ki, “NASA-da qəzaya uğramış yadplanetli uçan boşqablar var... Hazırda mobil telefonlar, komputerlər, bir sözlə, bunların hamısı vurulmuş və ya qəzaya uğramış gəminin içərisindəki detalları araşdırarkən elmə əlavə olunaraq ixtira edilib".

Məşhur Amerika ufoloqu, professor A.Xaynek BMT-nin xüsusi siyasi komitəsindəki  çıxışında bunun reallığa çox-çox yaxın olduğunu bildirərək “Naməlum obyektlərin yüksək qalxma sürəti və manevretmə qabiliyyəti belə fikir yaradır ki, onlardan bir çoxu avtomatik və çox güman, məsafədən idarə olunur. Məhz bu cəhət yadplanetlilərin lap yanımızda olmasını ehtimal etməyə imkan verir,”- demişdi. Bir sıra tədqiqatçılar yadplanetlilərin Yerə gəldiklərini və ya çox yaxınlaşdıqlarını qətiyyətlə söyləyirlər. Yadplanetlilərin həyat tərzi və antik mədəniyyətlərdən bəhs edən "Tanrının maşınları" adlı kitabın müəllifi, isveçrəli yazar E.V.Daniken yadplanetlilərin ilk gəlişlərinin daş dövrünə təsadüf etdiyini bildirir. O qeyd edir ki, əcdadlarımız “onları tanrı hesab etdilər... Bu tanrılar günümüzdəki etnoqraflar kimi davrandılar. Bir neçə qəbiləni araşdırdılar, bir neçə dil öyrənib tövsiyələr verdilər. Bir müddət sonra gələcəkdə bir daha geri gələcəklərinə dair söz verdilər".

Astroloq F.Qurbansoy deyir ki, "Yad planetlilərin yer planetinə gəlməsi mövcuddur”. Azərbaycan əsilli ABŞ-da aerokosmik mühəndisi, NASA-da şöbə müdiri işləyən Allen Mirqədirov da müsahibələrinin birində müxbirin “Uzaq bir yerdə insanların yaşadığı bir qalaktikanın mövcudluğuna inanırsınız?” sualına belə cavab vermişdi: “İnanıram ki, digər planetlərdə və qalaktikalarda da insanlardan fərqli bir formada olsa da, həyat var... İnanıram ki, yadplanetlilər mövcuddur və keçmişdə onların bir neçə qrupu yerə baş çəkiblər. Bu barədə hər bir qitədə çoxlu tarixi sübutlar mövcuddur”.

Nəhayət, yazımızın ən maraqlı hesab etdiyimiz bölümünə gəlib çatdıq. Görəsən, Yerə gəlib çıxan bu yadplanentlilər danışmaq qabiliyyətinə malik olublarmı? Dilləri Yer üzərindəki hansı dillərə oxşardır? Bəri başdan deyək ki, bəli, yadplanentlilərin içərisində nitq qabiliyyəti olanlar da var. Amma dillərinin Yer üzərindəki hansı dillərə bənzədiyi barədə tam və tutarlı ortaq fikir yoxdur. 

LAKİN ÇOX MARAQLI BİR FAKT VAR! Belə ki, İspaniya gizli xidmətinin illər öncə dərc etdiyi bir hesabatda deyilir ki, günəşdən 4,3 işıq ili uzaqlıqda yerləşən "Alpha Centuari" adlı planet sistemində yaşayan yadplanetlilər türkcəyə bənzər bir dildə danışırlar. Hesabatdakı maraqlı tapıntılar arasında müşahidə olunan UFO hadisələri ilə yanaşı, şahidlərin türkcə və digər dillərdə eşitdiyi səslərin də təsnifləşdirilməsidir. Hesabata görə, əsrlərdir dünyanı uçan naməlum obyektlər (UNO) vasitəsilə ziyarət edən bu “yadplanetlilər iki növdə olurlar. Onlardan biri insana çox yaxın xüsusiyyətlər daşıyır. Bu cinsin çox yüksək texnologiyaya malik olduğu da təsdiqlənib. Yadplanetlilərin tələffüzü türkcəyə bənzəyən bir dildədir", - deyə hesabatda bildirilib. Hesabatın ABŞ-ın kəşfiyyat mənbələrinə və UFO müşahidələri zamanı şahidlərin verdiyi ifadələrə əsasən hazırlandığı qeyd olunur.

Xüsusi olaraq qeyd edirik ki, yadplanetlilərin dilinin Yer dillərindən ancaq türk dilinə bənzərliyi hələlik müəyyən olunmuş yeganə faktdır. Təəssüf ki, bəzi ağzıgöyçəklər bu fikri və iddianı məsxərəyə qoyurlar. Birincisi, onlar anlamırlar ki, burda söhbət yadplanetlilərin türkcə yox, “tələffüzü türkcəyə bənzəyən bir dildə” danışdıqlarından gedir. İkincisi, yenə də anlamırlar ki, onların “tələffüzü türkcəyə bənzəyən bir dildə” danışmaqlarının özü də  “Tanrı ərmağanı olan türk dili”miz üçün fəxarətdir.  

CNI-nin bu hesabatı həm də türk mədəniyyətinin və mifologiyasının yadplanetlilərlə mümkün əlaqələrini də ortaya qoyur. Axı bir çox türk mifologiyasında tanrılarla ünsiyyət, göydən gələn varlıqların insanlara təsiri kimi mövzular var. Bizcə, türk mifoloji mətnlərindəki bu motivlərdə  “çəyirdək qədər də olsa, tarixi gerçəklik var”. Bu mənada AB-də keçirilən UFO konfransında çıxış edərkən “Türk UFO alimi” F.Yurdözünün türk sivilizasiyasının yadplanetlilər tərəfindən qurulduğu, Göktürklərin yadplanetli olduğu, yadplanetlilərin türklərlə ortaq irq formalaşdırması barədəki iddiaları qəribliyə salınmalı deyil.

Günəş Dili Nəzəriyyəsinin türk versiyasına görə, yer üzündə danışılan bütün dillərin ortaq əcdadı türk dilidir. “Türk dili Daş-Mədən dövründə köç yolu ilə dünya dillərinə mədəniyyət sözlərini yayan böyük qədim mədəniyyət dilidir”. Yer üzündə danışılan ən qədim və geniş yayılmış dil türk dilidirsə, yad planetlilərin “tələffüzü türkcəyə bənzəyən bir dildə” danışması niyə təəccüblə qarşılansın ki?

Küllü-aləmi yoxdan var edən ulu Tanrı bütün şüurlu canlılara (o cümlədən yadplanentlilərə) dil–danışmaq qabiliyyətini ümumi prinsiplər əsasında vermişdir (Dillərin yaradılmasına dair ilahi (teoloji) nəzəriyyə).

 “Quran”ın “ər-Rum” surəsinin 22-ci ayəsində deyilir: “Onun ayələrindəndir göylərlə yerin yaradılışı, dillərinizin, rənglərinizin müxtəlifliyi. Bunda, şəksiz, ayələr var bilənlərə”. Göründüyü kimi, bu ayə dillərin hamısını eyni statusda təqdim edir. Bütün milli dillər Tanrı zəmanətində olduğundan müqəddəslik statusuna malikdir. O cümlədən yadplanetlilərin dilləri də.

N.Comsky kimi bəzi aparıcı dilçilər, həm Yer üzərində işlədilən, həm də yadplanetlilərin istifadə etdiyi dillərin "ümumbəşəri qrammatika" prinsiplərini ehtiva edə biləcəyini düşünürlər. Bu fikri dəstəkləyənlər, dünyadan kənar varlıqların istifadə etdiyi dilin bizim dillərimizə bənzər qrammatik quruluşa malik ola biləcəyini proqnozlaşdırırlar. Bunları nəzərə alan N.Comsky və J.Vatumull Los-Ancelesdə keçirilən Beynəlxalq Kosmik İnkişaf Konfransında deyirdilər ki, "Qəribə görünsə də, Mars dili insan dilindən o qədər də fərqli olmaya bilər".

Yadplanetlilərlə əlaqə saxlamaq üçün əvvəl kosmosa göndərilən mesajlarda kəlmələrdən, riyaziyyat və elmin dilindən istifadə edilirdi. Sonralar musiqidən istifadə edilməyə başlanmışdır. Eşitdiyimizə görə, Xalq artisti Q.Rüstəmovun məşhur “Sona bülbüllər”i də bir zamanlar kosmosa yer üzünü təmsilən göndərilmişdir. Ümid edək ki, günlərin bir günü bu gözəl mahnımıza da qarşılıq olaraq mesaj alarıq.

Son vaxtlar Yer kürəsindən kənar sivilizasiyaların axtarışı, onlarla əlaqə saxlamaq üçün yeni dilin yaradılmasına başlanılmışdır. Bu işə NASA da kömək edir. Yeni dilin yaradılmasından sonra linqvistlər kosmosa mesaj göndərmək istəyirlər. Ümid edirlər ki, həmin mesajı əldə edəcək yadplanetli sivilizasiya onu oxuya, anlaya və ya hansısa digər üsulla dərk edə biləcək. Biz isə ümid edirik ki, bu işdə türk dilinin imkanlarından da istifadə olunacaq və bu, layihənin uğurunu təmin edən əsas amillərdən olacaq.

“Balkanların Nostradamusu" kimi tanınan Vanqa qarıya görə, 2025-ci il yadplanetlilərin insanlarla görüşəcəyi ildir. Məşhur britaniyalı medium D.Davies də bunu təsdiq edir. O göstərir ki, 2025-ci ildə yadplanetlilər artıq gizlənməyəcək, bəşəriyyətlə əlaqə quracaqlar və ilin sonuna kimi fiziki təmasların sayında böyük artım olacaq. Onların dediyinə görə, yadplanetlilər yer üzünə insanlara kömək etmək, xeyir vermək üçün gələcəklər.

Bu niyyətlə gəlirlərsə, xoş gəlirlər. İnanaq ki, aralarında “tələffüzü türkcəyə bənzəyən bir dildə” danışan yadplanetlilərlə yenidən rastlaşmaq da mümkün olacaq! Axırı xeyir olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.03.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Gecənin ən dərin sükutunda unudulmuş xatirələrin, qırılmış arzuların və basdırılmış qəlb sirlərinin ahəngini eşidərsən. İnsan ruhu, sanki ulduzların solğun işığı altında, qaranlığın qırılqan rəngləri ilə boyanmış bir fresk kimidir. Hər ləkəsi, hər xətası ilə varlığın əbədi paradoksunu danışır. Bu nağıl yalnız həyatın parlaq səhifələrində deyil, həm də qaranlığın səssiz, amma hər cümlədə öz əksini tapan künclərində yazılır.

Hər birimizin içində, qadağan olunmuş hisslərin, unudulmuş xəyalların və qırılmış ümidlərin soyuq pıçıltısı var. O pıçıltı, insanın öz varlığının dərinliyinə enmək cəhdində, həm işığın ümidli parıltısını, həm də qaranlığın əbədi sükutunu birləşdirir. Bu sükut, bəzən nə qədər gizli və qaranlıq olsa da, o, insan ruhunun ən həssas nöqtələrini, kədərin, tənhalığın və seçimlərin yükünü açığa çıxarır.

Seriyalı qatillər – Ed Qin, Ted Bundi, Cefri Dahmer, Çarlz Manson və digərləri bu qaranlıq simfoniyanın ölmüş bədənlərdə canlı təzahürüdürlər. Onların hekayələri, təkcə cinayətin statistik rəqəmləri deyil. Onlar, insanın içindəki unudulmuş, basdırılmış və qadağan olunmuş hisslərin, sarsılmış arzuların açıq, sarsıcı portretidir. Onların hər biri, insan ruhunun ikiüzlülüyünü, həm işıq, həm də qaranlığın bir güzgüdə əks olunan əbədi rəqsini izah edir.

Ted Bundi cazibəsi və zəkası ilə qurbanlarının ürəklərinə toxunarkən, öz içindəki qaranlığın ən dərin nöqtələrini gizlətmirdi. Onun gülümsəməsi, insanın ən parlaq ümidlərini və eyni zamanda ən dərin tənhalığını özündə birləşdirən ikiüzlü maska idi. Bundi, cəmiyyətin qoyduğu sərhədləri aşaraq, insanın basdırılmış, qadağan olunmuş arzularının səsini ortaya çıxarırdı – sanki o, varlıqla ölüm arasında incə, amma məhvedici bir körpü qururdu.

Cefri Dahmer isə, itirilmiş kimliyin, dərin tənhalığın və boşluğun sarsıcı simfoniyasını öz bədənində daşıyan bir fəlakətdir. Onun həyatında, hər bir cinayət, insanın varlığını yenidən qurmaq cəhdinin uğursuz və acı nəticəsi kimi, qaranlıq və sarsıdırıcı bir melodiya kimi səslənir. Dahmer, qurbanlarının bədənlərində öz daxili boşluğunu doldurmağa, unutulmuş xatirələri və qadağan olunmuş hissləri bərpa etməyə çalışarkən, insan ruhunun sarsılmış tərəflərini açıq şəkildə nümayiş etdirirdi.

Ed Qinin hekayəsində, kəndin səssizliyində basdırılmış uşaqlıq xatirələri, anasının sərt və fanatik sözləri ilə qarışan, qaranlığın soyuq tonları ilə boyanmış bir həyatın əks-sədası var. O, ölü bədənlərin, sanki itirilmiş bir sevgi və qadağan olunmuş arzuların canlı materialı olaraq, insan dərisinin sirli dilini oxuyurdu. Onun hər əməliyyatı, insan varlığının qırılmış ümidlərini, daxili boşluğu və qadağan olunmuş istəkləri yenidən yazan, acı və məhvedici bir sənətkarlığın izlərini daşıyırdı.

Bu üç qaranlıq fiqur – Gein, Bundi və Dahmer – hər biri öz fərqli yoluyla insanın içindəki o basdırılmış qara dəftərin səhifələrini açığa çıxarır. Onlar, insanın daxili sarsıntısının, seçimlərin gətirdiyi məsuliyyətin və varoluşun ikiüzlülüyünün canlı nümunələridir.

Albert Kamyu deyir: “İnsan öz içindəki qaranlığı qəbul etmədən, həqiqətən azad ola bilməz.”

Bütün bu hekayələr, cəmiyyətin səthi normalarının altında gizlənən, ancaq heç vaxt tamamilə yox ola bilməyən o qaranlıq instinktlərin, sarsılmış arzuların və qırılmış ümidlərin melodiyasını eşidir. İnsan ruhu, işığın ümid dolu parıltısıyla yanaşı, qaranlığın sükutlu pıçıltısını daşıyır. Hər birimiz, bu qaranlıq labirintdə öz içimizdəki itirilmiş romanı tapmaq, onu oxumaq və nəhayət, varlığımızın əsl mənasını anlamaq üçün davamlı bir səyahət aparırıq.

Bu ədəbiyyat dolu səyahət, seriyalı qatillərin və onların əməllərinin sərhədlərinin o tayında, insan varlığının, seçimlərin və daxili sarsıntının ən dərin sirlərinə bir pəncərə açır. O, bizə xatırladır ki, hər bir insanın içində, unudulmuş, basdırılmış və qadağan olunmuş bir qaranlıq var – və bəlkə də, o zaman işığın və qaranlığın əsl dialoqunu, insan ruhunun sarsılmaz paradoksunu qəbul etdikdə, həqiqi azadlığa doğru addım atmış olarıq.

Hər bir insanın içində, özünə məxsus bir "qara dəftər" var. Bu dəftərdə sevinc, kədər, ümid və qorxu hamısı bir-birinə qarışmış, sanki heç vaxt tamamilə silinməyən izlər kimi yazılıb.

Sartr deyir: “İnsan azadlığa məhkumdur. Hər seçim, həm azadlıq, həm də əbədi məsuliyyət gətirir.”

Bu sərbəstlik, bəzən insanı özü ilə üz-üzə buraxır, o da öz içindəki qaranlıqla mübarizə aparmaq məcburiyyətində qalır.

İnsan, həyatın sərhədlərini, qaranlığını və öz içindəki boşluğu dərk etməyə çalışarkən, hər seçim – bəzən acı, bəzən də ümid dolu – onun varlığını formalaşdırır. Hər addım, sanki insanın özü ilə apardığı daxili mübarizənin bir nəticəsidir. Bu mübarizə, onun varoluşunun ən qaranlıq və ən həssas tərəfini üzə çıxarır.

Dostoyevski insanı və ya hansısa canlını öldürməyin ələxsus da digər səhv işlərin tutulmasının günah olduğunu zənn etmirdi. O deyirdi ki, “Ən böyük günah, insanın öz içindəki sükutu eşitməməsidir.”

Bu sükut, insanın öz içində basdırılmış o dərindən gələn kədər və qorxu ilə üz-üzə qalması deməkdir. Həqiqətən, bəzən insan özü də nə qədər dərin və qaranlıq olduğunu unudur, lakin seçimlərin ağırlığı onun varlığını hər an sınağa çəkir.

Seriyalı qatillərin hekayələri, sadəcə cinayətlərin siyahısı deyil. Onlar insan psixikasının ən dərin, ən qadağan olunmuş tərəflərini ortaya qoyur. Bu insanlar, içlərində gizlənən, bəzən heç kimin açmağa cəsarət edə bilmədiyi o qaranlıq duyğuların təcəssümüdürlər.

Nitşe deyirdi: “Hər bir insanın içində bir az canavar gizlidir. Onun nə qədər dərin və nə qədər qaranlıq olduğu, yalnız öz seçimləri ilə məlum olur.” Bu sözlər, seriyalı qatillərin hər birində öz əksini tapır. Onlar, cəmiyyətin qoyduğu sərhədləri pozmaqla, içində basdırılmış instinktləri açığa çıxarır və bəzən də insanlıq üçün qorxunc bir güzgü rolunu oynayır.

Çox vaxt bu qatillər, öz iç dünyalarının sarsılmaz boşluğunu doldurmaq üçün qeyri-adi yollar seçirlər. Onların cinayətlərində, yalnız fiziki qətl deyil, həm də daxili sarsıntı, özünü ifadə etmə cəhdləri və bəzən də “bədii” bir tərzdə özlərini yenidən formalaşdırma arzusu görünür. 

“Kim uçuruma çox baxırsa, uçurum da ona baxır.”

Bu sözlərlə, insanın öz varlığı ilə apardığı mübarizə, onun içində basdırılmış istəklərin, tənhalığın və dərin kədərin sükutlu pıçıltısını eşidirik. Ed Gein, cəmiyyətin qəbul edə bilmədiyi, qadağan olunmuş hisslərin canlı təzahürüdür. O, yalnız öz qaranlığını deyil, eyni zamanda insan varoluşunun əbədi paradoksunu ,həm məhvedici, həm də yenidənqurma potensialını nümayiş etdirdi.

Edvard Teador Qin, 1906-cı ildə Viskonsində, sakit kənd həyatının səthi sakitliyində doğuldu. Lakin onun uşaqlıq illəri, adi bir həyatdan çox, qaranlıq və tənhalıqla yoğrulmuş, anasının sərt və fanatik dindarlığının, əxlaqi və dini təlimlərin ağır qəbulu ilə formalaşmışdı.

Anası Auqust Qin oğluna yalnız sevgi vermədi, eyni zamanda cəmiyyətin “günahkar” dünyasını, qadınların və insanın təbiətinin pis tərəflərini – demək olar ki, həmişə bir qorxu içində – izah edirdi. Biraz əvvəl qeyd etdiyimiz -“İnsanın ən böyük günahı, öz içindəki sükutu eşitməməkdir.” bu sitatı, Edvardın uşaq ruhunda yaranan və zamanla dərin yaralar açan basdırılmış kədərin, tənhalığın və qadağan olunmuş arzuların təzahürünə çevrildi. O, anasının diktə etdiyi əxlaqi sərhədlərin o tayını, öz içindəki qara dəftərin səhifələrini yazmağa başladı.

Ed Qin, uşaqlıq illərindən etibarən kitabların sirli dünyasına dərin bir məhəbbətlə bağlı idi. Onun oxuduğu əsərlər yalnız əyləncə və ya informasiya mənbəyi deyildi. Onlar onun içindəki qaranlıq hissləri oyadan, varoluşun əbədi suallarını qaldıran fəlsəfi mətnlər idi.

O, anatomiya, tibbi elmlər və ölüm kultları haqqında kitablarla özünü bəsləyirdi. Alman anatomiyası və tibbi araşdırmaların soyuq, elmi təsvirləri onun üçün, ölümün bədən üzərindəki sükutlu izlərini, cəmiyyətin basdırdığı, amma heç vaxt tam yox ola bilməyən hissləri anlamağa kömək edirdi. Həmçinin, Mary Shelley-nin “Frankenstein” əsəri, Edqar Ponun qaranlıq hekayələri və H.P. Lovecraftın kosmik qorxu dolu yazıları onun üçün yalnız ədəbiyyat deyil, həm də varoluşun, ölümün və ölümsüzlüyün dərin fəlsəfi sınaqları idi.

"Kitablar yalnız kəlam deyil. Onlar insanın içindəki qaranlığın və işığın, ölümsüzlüyün və məhvediciliyin simvoludur.” deyirdi ölü yazarlardan biri..

Bu əsərlərin hər biri, Edvardın düşüncə dünyasında, onun öz içindəki boşluğu doldurmağa çalışdığı, qadağan olunmuş arzuları və unutulmuş xatirələri yenidən diriltməyə çalışan bir rituala çevrildi. O, kitabların sətirlərində özünü axtarır, bəzən ölümlə həyat arasındakı incə sərhədi, bəzən də mövcudluqla yoxluq arasındakı fərqi anlamağa çalışırdı.

Edvard Qinin cinayətləri, adi bir qətl aktından çox, insan bədəninin və ruhunun dəyişdirilə bilən, formalaşdırıla bilən bir xəritəsini ortaya qoyurdu. O, qurbanlarının bədənlərini “oxuyur”, onların hər bir detalını, dərinin toxumasını, sümük quruluşunu incə bir sənətkarlıqla yenidən yazırdı. Bu əməllər, insanın varlığını fiziki olaraq dəyişdirməyə çalışdığı, ölümün dəhşətli anlarını və ölümsüzlüyün cazibəsini birləşdirən bir fəlsəfi təcrübə idi.

Dostoyevskinin bu sözlərini xatırladır lap: “Hər bir insanın içində, öz varlığını yenidən qurmaq üçün bir ehtiras gizlidir.”

Ed üçün bu ehtiras, anasının basqını və özündə yığdığı qadağan olunmuş istəklərlə birləşdi. O, qadın dərisini, ölü bədənlərin soyuq sükutunu və varoluşun məhvedici paradoksunu bir araya gətirərək, bədii bir sənət yaratdı. Onun cinayətləri, yalnız bədənləri məhv etməklə kifayətlənmədi. O, onları bir növ “diriltmə” prosesi kimi ölümsüzlük axtarışının acı izləri kimi təqdim edirdi.

“İnsan bədəni, yalnız əzələ və sümük deyil. O, qırılmış ümidlərin, basdırılmış arzuların və qadağan olunmuş xəyalların canlı dəftəridir” deyirdi Sartr.

Bu fəlsəfi baxış, onun hər əməliyyatında, hər bir qurbanın bədənində öz-özlüyündə bir hekayə yaradırdı. Hər kəsin içində bir az “ölü” hiss var idi, amma Ed, bu hissi açığa çıxararaq, öz içindəki varoluş mübarizəsini və cəmiyyətin unudulmuş, qadağan olunmuş reallığını göstərirdi.

Ed Qin yalnız cinayət törətmək üçün deyil, həm də insan varlığının əbədi paradoksunu – həyatı və ölümü, işığı və qaranlığı, varlığı və yoxluğu – özündə birləşdirən bir rəsm əsəri kimi yaşayırdı. O, öz cinayətlərini, varoluşun sərhədlərini pozan, seçimlərin gətirdiyi məsuliyyəti və daxili sarsıntını ortaya qoyan bir dialoq kimi görürdü.

Nitşenin “Hər bir insanın içində bir az canavar gizlidir” sözü, onun həyatında əbədi bir səs kimi çalırdı. O, cəmiyyətin qoyduğu normaları pozaraq, öz içindəki qadağan olunmuş istəkləri sərbəst buraxırdı. Bu, onun varlığının, həyatın və ölümün sarsılmaz paradoksunun – bəzən məhvedici, bəzən də yenidənqurma potensialına malik olan – bir əlamətidir.

“İnsan öz içindəki qaranlığı qəbul etmədən, həqiqətən azad ola bilməz” deyirdi Kamyu.

Edvardın həyatı, cəmiyyətin qorxduğu, ancaq dərin fəlsəfi və psixoloji təhlilin mərkəzində olan bir sirrdir. O, anasının sərt dini və əxlaqi tələbləri ilə formalaşan, amma eyni zamanda kitabların, elmin və ədəbiyyatın təsiri ilə özünə yeni üfüqlər açmağa çalışan bir insan idi. Onun hər bir cinayəti, bəlkə də, insanın öz içindəki o qırılmış romanı – basdırılmış xatirələri və qadağan olunmuş arzuları – yenidən yazmağa çalışmasının kədərli, məhvedici və bəzən də ümid dolu sınağı idi.

Ed Qin, cəmiyyətin ona yüklədiyi “manyak” etiketindən çox, insan ruhunun ən dərin, ən qaranlıq sirlərini ortaya qoyan bir simvola çevrildi. Onun hekayəsi, insanın öz içindəki qaranlığı, seçimlərinin və məsuliyyətinin nə qədər ağırlıqlı olduğunu, bəzən məhvedici, bəzən də yenidənqurma potensialına malik bir reallıq kimi açıq şəkildə nümayiş etdirir.

“İnsan nə qədər dərin baxsa, uçurum da o qədər dərin baxır.”

 Bu, yalnız bir cinayət hekayəsi deyil. Bu, insan varoluşunun əbədi paradoksunun, içimizdə basdırılmış qaranlığın və sarsılmış arzuların fəlsəfi və bədii təhlilidir. Ed Qinin həyatında, oxuduğu kitablardan, anasının təsirindən, ölümün sükutlu dilindən ilham alan hər bir detal, insanın öz varlığının əsl mənasını tapmaq üçün apardığı o çətin və bəzən də ağrılı səyahətin bir parçasıdır.

Biz, hər birimiz, içimizdəki o qırılmış romanı, basdırılmış və unudulmuş xatirələri, qadağan olunmuş arzuları insan ruhunun qaranlıq anatomiyasını bir gün yenidən oxuyacağıq. Çünki, yalnız o zaman, seçimlərin, məsuliyyətin və varoluşun əbədi dialoqunu, o qaranlığın sükutlu pıçıltısını eşidə biləcəyik.

Bu fəlsəfi və bədii səyahət, Ed Qin kimi fiqurların, insanın öz içindəki qaranlığı qəbul etmədən, əsl azadlığa nail ola bilməyəcəyini bizə xatırladır. Onların həyat hekayələri, yalnız dəhşət və cinayətin statistikası deyil, onlar, insanın varoluşunun, içindəki sarsıntının və seçki məsuliyyətinin ən dərin sirlərini ortaya qoyur.

Fyodrun ifadə etdiyi  sükut, insanın öz varlığını, kimliyini və daxili boşluğunu unudub, adi görünüş altında yaşamasına səbəb olur. Lakin, bu unudulmuş qaranlıq, seriyalı qatillərin Ed Qinin, Bundinin, Mansonun və Dahmerin əməllərində açığa çıxır.

Fuko, cəmiyyətin nəzarət mexanizmlərini və “normaların” necə formalaşdığını tədqiq edərkən, insanın öz içindəki qaranlığın da bir növ sosial konstruksiya olduğunu irəli sürürdü. Biz, cəmiyyət olaraq, bəzən o qaranlığı basdırırıq, amma o, heç vaxt tamamilə yox olmur; əksinə, o, daha da güclənərək bir gün ortaya çıxır.

Bütün bu düşüncələr və hadisələr bir araya gəldikdə, insanın varoluşu sadəcə işıq və qaranlığın mübarizəsindən ibarət deyil. O, həm də seçimlərin, məsuliyyətin və daxili sarsıntıların yaratdığı sonsuz bir dialoqdur.

Ed Qin və digər seriyalı qatillərin hekayələri, yalnız dəhşətli cinayətlər kimi yadda qalmır. Onlar, insanın özü ilə aparan ən dərin və ən sarsıcı dialoqunun canlı təzahürüdür. Hər bir cinayət, hər bir qadağan olunmuş əməl, insanın içindəki o qırılmış, lakin hələ də axtarılan ümidin, sarsılmış arzuların və qaranlıq hisslərin açıq izləridir.

“İnsan öz içindəki qaranlığı qəbul etmədən, həqiqətən azad ola bilməz” yazmışdı Albert Kamyu.

Biz, hər birimiz, bu sükutlu, qaranlıq labirintdə öz varlığımızı tapmaq üçün mübarizə aparırıq. Bəzən, o mübarizə o qədər acı olur ki, insan özü ilə barışa bilmir. Bəzən isə o, içindəki uçurumu qəbul edərək, yenidən doğulur. Hər birimiz, bu qaranlıq səyahətdə, öz içimizdəki o qırılmış parçaları toplamaq və onlardan yenidən bir işıq yaratmaq üçün çalışırıq.

Edin, Tedin, Çarlzın və Dahmerin hekayələri, insan ruhunun nə qədər mürəkkəb, nə qədər incə və eyni zamanda nə qədər dağıdıcı ola biləcəyini bizə xatırladır. Bu hekayələr, cəmiyyətin qoyduğu sərhədləri, əxlaqın və normaların nə qədər kövrək olduğunu göstərir. Onlar, bizə insanın öz varlığını, seçimlərinin ağırlığını və içindəki qaranlığı qəbul etməyin nə qədər vacib olduğunu deyir.

Həyat, bəzən qaranlıq bir sükutla başlayır, bəzən isə işığın ümid dolu pıçıltıları ilə davam edir. İnsan, öz içindəki o qaranlığı, kədəri və unudulmuş arzuları qəbul etdikcə, həqiqətən azad ola bilər. Hər birimiz, öz iç dünyamızın dərinliklərində yazılmış, bəzən kədərli, bəzən ümid dolu bir romanı daşıyırıq.

Hər kəs öz içində bir roman daşıyır. Bəziləri bu romanı qaranlığın künclərində, bəziləri isə işığın ümid dolu səslərində yazır..

Bu məqalə, seriyalı qatillərin və onların cəmiyyətə, insan ruhuna əks etdirdiyi qaranlıq simfoniyanın, varoluşun ən dərin sirlərini ortaya qoyur. O, təkcə dəhşətin, qətlin və bədiliyin təsviri deyil; o, həm də insanın öz içindəki sarsılmaz axtarışın, seçimlərin və məsuliyyətin epik təsviridir.

Bəlkə də, bu səyahətdə, hər birimiz özümüzdə bir az Ed Qin, bir az Bundi və ya Manson daşıyırıq. O qaranlıq hissələri, basdırılmış arzuları və sarsılmış ümidləri. Amma ən əsası budur ki, insan, bu qaranlıqla üzləşdiyi zaman, öz varlığının həqiqi mənasını tapır.

Gəlin, öz içimizdəki o qaranlığı qəbul edək, çünki o, bizə həm azadlığın, həm də insan ruhunun nə qədər dərin və mürəkkəb olduğunu öyrədir. Hər addım, hər seçim, bizi daha da yaxınlaşdırır. Özü ilə barışa, özü ilə üz-üzə qalmağa və nəhayət, qaranlığın üstündə doğan o yeni işığı tapmağa.

İnsan ruhu, öz təbiətinə görə, həm yaradıcı, həm də dağıdıcıdır. Tarixin səhifələrində hər iki qüvvənin ən parlaq təzahürlərini görmək mümkündür. Biri incəsənətdə, fəlsəfədə, elm və ədəbiyyatda, digəri isə müharibələrdə, soyqırımlarda və qətllərdə. Lakin bu iki qüvvənin kəsişdiyi, bir-birinə qarışdığı nöqtələr də var, məhz burada, ən qaranlıq zehinlərin doğurduğu varoluş fəlsəfəsi yaranır.

Seriyalı qatillər sadəcə cəmiyyətin xaricinə atılmış psixopatlar deyillər. Onlar, insan ruhunun ən qaranlıq labirintlərinə səyahət edən, öz daxili boşluqlarını qan və qorxu ilə doldurmağa çalışan varlıqlardır. Onların fəlsəfəsi nədir? Sadəcə qan tökmək, öldürməkmi? Yoxsa, daha dərin, daha fərqli bir məqsəd güdürlər? Hər biri bir sual, bir paradoks, bir müəmma kimi qalır. Çünki onların seçdiyi yol, insan varoluşunun ən sərhədsiz tərəflərindən biridir.

“Hər kəs öz içində bir canavar daşıyır, amma az adam onunla tanış olmağa cəsarət edir.”

Ed Qin, sadəcə qatil deyil, bir memar idi . O, cəmiyyətin xaricində, anasının tabutunda gömülmüş bir dünya yaratdı. Onun fəlsəfəsi sevgi ilə qorxunun arasındakı nazik sərhəddə formalaşmışdı. O, anasını Tanrı kimi görürdü, amma eyni zamanda, onun yoxluğuna tab gətirə bilmirdi. Ölüm onun üçün son deyildi; o, insan dərisindən hazırlanmış maskalar geyinir, ölü bədənlərdən mebellər düzəldirdi. O, anasının sevgisini, onun varlığını yenidən yaratmaq istəyirdi, amma bunu həyatın yox, ölümün içində axtarırdı.

"İnsan ölməz olmaq istəyir, amma həyatın içində yox, ölümün içində onu axtarır"  yazırdı Dostoyevski.

 Ed öz qurbanlarını öldürməmişdən əvvəl, onları bir növ rituala çevirirdi. Onun üçün ölüm sadəcə bir son deyildi, bir başlanğıc idi. Bu, ölən insanı öz dünyasında saxlamanın bir yolu idi. O, nə qədər qatil olsa da, eyni zamanda bir sənətkar idi. Sadəcə onun sənəti cəmiyyətin qəbul edə biləcəyi bir şey deyildi.

Ted Bundi fərqli idi. O, sadəcə öldürmürdü. O, ovlayırdı. Onun fəlsəfəsi insanın zəifliklərini manipulyasiya etmək üzərində qurulmuşdu. O, cəmiyyətin ona güvənməsini istəyirdi, çünki ancaq o zaman hücum edə bilirdi. O, əslində yalnızlığa məhkum bir insan idi – lakin bu yalnızlıqdan qaçmaq əvəzinə, onu başqalarına yaymağa çalışırdı.

“İnsan yalnız olduğu zaman ya özünü tapır, ya da itirir” yazıb Sartr.

Bundi, öz varlığını başqalarının qorxusuna çevirməklə güc qazandı. O, insanların xoş niyyətlərini, onlara olan inamlarını silah kimi istifadə etdi. O, bir insanın nə qədər sadəlövh ola biləcəyini sübut edərək, insan psixologiyasının dərinliklərinə enməyə çalışırdı. O, cəmiyyətin saxtalığını göz önünə gətirən bir aynaya çevrildi – çünki o, yalnız cəmiyyətin yaratdığı boşluqlardan istifadə edirdi.

Cefri Dahmer üçün ölüm son deyildi. O, qurbanlarını öldürməklə kifayətlənmirdi.  O, onları özünə aid etmək istəyirdi. İnsanları öldürmək, onun üçün onları itirməməyin bir yolu idi. O, insanların onu tərk etməsindən qorxurdu, buna görə də onları əbədi olaraq yanında saxlamağa çalışırdı.

 “Əgər bir insanı tamamilə anlasan, ona nifrət edə bilməzsən” demişdi Dostoyevski.  

Dahmer insanları öldürərək onlara sahib çıxmaq istəyirdi. O, cəmiyyətin ona aid olmadığı bir dünya yaratmağa çalışırdı. O, nə qədər cani olsa da, bir o qədər də qurban idi. Qurbanı olduğu şey, öz içindəki boşluq və cəmiyyətin ona öyrətdiyi dəyərlərin süni olması idi.

Seriyalı qatillərin fəlsəfəsi müxtəlifdir, amma onların hamısının ortaq bir cəhəti var. Onlar cəmiyyətin çərçivələrini qəbul etməyən, öz həqiqətlərini yaratmağa çalışan insanlardır. Onlar üçün insan həyatı adi bir dəyər deyil. Bau, ya tamamilə dəyərsizdir, ya da o qədər qiymətlidir ki, onu saxlamaq üçün öldürmək belə mübah sayılır.

Ed Qin ölümü həyatın davamı kimi görürdü, Dahmer insanlar üzərində mütləq nəzarətə can atırdı, Bundi isə insan zəifliklərini manipulyasiya edərək hakimiyyət qazanmağa çalışırdı. Hər biri fərqli bir motivasiya ilə hərəkət edirdi, amma mahiyyət etibarilə eyni suala cavab axtarırdılar. İnsan nədir?

"Cəhənnəm – başqalarıdır" yazırdı Sartr.

  Cəmiyyət bu insanları şeytan kimi görür. Onlar adi qaydalara tabe olmayan, həqiqəti qana bulaşdıran fərdlərdir. Amma onları sadəcə qaranlıq varlıqlar kimi qəbul etmək, onların varoluşunun mahiyyətini dərk etməmək deməkdir. Axı hər şeyə rəğmən, onlar da cəmiyyətin içindən doğulub. Onların qaranlıq fəlsəfəsi, insanın həqiqi təbiətini dərk etməyə aparan bir yoldur. Təhlükəli, amma qaçılmaz bir yol.

Seriyalı qatillər bizim qorxularımızın canlı təcəssümüdür. Biz onlara nifrət edirik, çünki onların içində özümüzü görürük. Bizim dərk etməyə qorxduğumuz şeyləri onlar həyata keçirirlər. Bəlkə də, insanın həqiqi mahiyyəti tamamilə xeyir və ya şər deyil. O, sadəcə bir boşluqdur və hər birimiz onu fərqli yollarla doldururuq.

"İnsan nə qədər dərin baxsa, uçurum da bir o qədər dərin baxır"  demişdi Nitşe.

 Və bəlkə də, uçuruma baxmaqdan çəkinməməliyik. Çünki orada gördüyümüz, sadəcə qaranlıq deyil – bəlkə də, həqiqət oradadır.

Sevgisizlik həqiqətən də insanı vəhşiləşdirir!

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.03.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

SƏMƏD VURĞUN

YANDIRILMIŞ KİTABLAR

(İran irticaçıları Azərbaycan türkcəsində olan kitabları
 vəhşicəsinə yandırırlar)

Cəllad! Sənin qalaq-qalaq yandırdığın kitablar

Min kamalın şöhrətidir, min ürəyin arzusu…

Biz köçürük bu dünyadan, onlar qalır yadigar,

Min kamalın şöhrətidir, min ürəyin arzusu…

Yandırdığın o kitablar alovlanır… Yaxşı bax!

O alovlar şölə çəkib şəfəq salır zülmətə…

Şairlərin nəcib ruhu məzarından qalxaraq,

Alqış deyir eşqi böyük, bir qəhrəman millətə,

O alovlar şölə çəkib şəfəq salır zülmətə…

Cəllad! Mənim dilimdədir bayatılar, qoşmalar,

De! Onları heç duydumu sənin o daş ürəyin?

Hər gəraylı pərdəsində min ananın qəlbi var…

Hər şikəstən övladıdır bir müqəddəs diləyin,

De! Onları heç duydumu sənin o daş ürəyin?

Söylə! Sənmi xor baxırsan mənim şeir dilimə?

Qoca Şərqin şöhrətidir Füzulinin qəzəli.

Sənmi “türkəxər” deyirsən ulusuma, elimə?

Dahilərə süd vermişdir Azərbaycan gözəli…

Qoca Şərqin şöhrətidir Füzulinin qəzəli.

Cəllad! Yanıb od olsa da, külə dönməz arzular,

Təbiətin ana qəlbi qul doğmamış insanı.

Hər ürəyin öz dünyası hər səadət arzular,

Qanlar ilə yazılmışdır hər azadlıq dastanı…

Təbiətin ana qəlbi qul doğmamış insanı.

Əzəl başdan düşmənimdir üzü murdar qaranlıq…

Hər torpağın öz eşqi var, hər millətin öz adı.

Kainata dəyişmərəm şöhrətimi bir anlıq,

Mənəm odlar ölkəsinin günəş donlu övladı.

Hər torpağın öz eşqi var, hər millətin öz adı.

Nədir o dar ağacları, de, kimlərdir asılan?

Oyuncaqmı gəlir sənə vətənimin haqq səsi?

Dayan! Dayan! Oyaq gəzir hər ürəkdə bir aslan.

Boğazından yapışacaq onun qadir pəncəsi,

Oyuncaqmı gəlir sənə vətənimin haqq səsi?

Cəllad! Sənmi, de, qırırsan Fədailər nəslini?

Millətimin saf qanıdır qurd kimi içdiyin qan.

Zaman gəlir… Mən duyuram onun ayaq səsini;

Şəhidlərin qiyam ruhu yapışacaq yaxandan.

Millətimin saf qanıdır qurd kimi içdiyin qan!..

Bir varaqla tarixləri, utan mənim qarşımda,

Anam Tomris kəsmədimi Keyxosrovun başını?

Koroğlunun, Səttarxanın çələngi var başımda.

Nəsillərim qoymayacaq daş üstündə daşını,

Anam Tomris kəsmədimi Keyxosrovun başını?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.03.2025)

Manşet

Reytinq

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

İllərdir bir çox müəlliflər uğur qazanmağın yollarını göstərmək niyyəti güdən kitablar yazıblar. Onların içində adı dünyalarca məşhurlaşanlar, ən tanınmış motivasiya spikeri adını alanlar da var, yazdıqlarını bestseller səviyyəsinə daşıya bilməsələr belə, kütləvi oxucu qazanmaq şərəfinə nail olanlar da var, heç bir iz qoya bilməyərək yazdıqlarının makulaturaya çevrilməsiylə barışanlar da var.

Əlbəttə ki, mən öz tədqiqatım boyunca ən çox səs-küy qoparan «uğurqazanma bestsellerlərinə» toxunacağam. Oxuculara oxunması məsləhət görülən bu bestsellerlərin əsas müddəalarını göstərəcək, tezislərini qabardacağam.

İndi isə gəlin əksər reytinq sıralamalarında yer alan «bizneçdə və peşəkar fəaliyyətdə uğur qazanmaq» mövzusunda ən populyar motivasiya bestsellerləri arasından sizinçün seçdiyim 10-luğa nəzər yetirməyi davam etdirək.

Robert Kiyosaki. «Varlı ata, kasıb ata»

Bir məşhur deyim var, «Təhsilsiz insan həyatda heç nəyə nail ola bilməz». Robert Kiyosakinin sözügedən kitabı məhz bu deyimin əksini sübut edir, iddia eləyir ki, təhsilin hər şeyi həll etmə dövrü artıq arxada qalıb, orta və ali məktəblər əsl həyatı öyrədə bilmirlər, sərvət toplamağın yollarını göstərmək iqtidarında deyillər.

Müəllif sadə dillə varlı olmağın yollarını göstərir, maliyyə savadının sirlərini açır.

Bir diqqət edin:

 - İş onda deyil ki, siz nə qədər qazanırsınız. İş ondadır ki, siz nə qədər qənaət edə bilirsiniz, pullar sizə nə dərəcədə effektiv işləyir, sizdən sonra neçə nəsil ondan istifadə edə biləcək!

 - Məğlub olmaqdan qorxmayın. Qaliblər – məğlub olmaqdan qorxmayanlardır. Uğursuzluq – uğura doğru gedən yolun bir hissəsidir. Uğursuzluqdan qorxub qaçanlar uğurdan da qaçanlardır.

 - Biz öz vərdişlərimizin quluyuq. Öz vərdişlərini dəyiş, gör həyatın necə dəyişəcək.

 - Kasıb, uğursuz, bədbəxt və xəstə adam o adamdır ki, tez-tez «sabah» sözünü işlədir.

 - Sizin beyniniz hər şeyi bacarır. Mütləq olaraq hər şeyi. Ən əsası, özünüzü buna inandırmanızdır. Əlləriniz bilmir ki, onlar bükülüb açılammır, ayaqlarınız bilmir ki, onlar taqətdən düşüb, qarnınız bilmir ki, onu piy basıb. Bunların hamısını billən beyninizdir. Özünüzü hər şeyi bildiyinizə inandırsanız, doğrudan da siz hər şey edə bilərsiniz.

 - Hər bir insanın əli, ayağı, başı və həftədə 168 saatı var ki, o, ən çox arzuladığı şeyləri həyata keçirə bilsin.

Və ən nəhayət, Robert Kiyosakiyə aid olan bu qızıl kəlama diqqət edin:

 - Bizim öyrənmək istədiyimiz birinci dərs odur ki, pul özlüyündə Şər deyil. O, sadəcə bir alətdir, qələm kimi. Qələmdən gözəl bir sevgi məktubu yazanda da istifadə etmək olar, işdən qovulmaya səbəb olan şikayət yazanda da. Qələmi yaradanda onu həm yazmaq üçün rahat olmasının qeydinə qalıblar, həm də iti ucu ilə gözə soxulması üçün.

İş əşyanın özündə deyil, onu – pulu və yaxud qələmi əlində tutan insanın motivasiyasındadır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.03.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

2003-cü il sentyabrın 21-də Sumqayıt şəhərində Məhəmməd kişi və Zenfira xanımın ay parçası kimi qız nəvələri dünyaya gəlişi ilə onların arzularını gerçəkləşdirdi. Bu ailədə ağsaqqal-ağbirçəkdən tutmuş, bütün ailə üzvlər bir səslə Vüsalə adlandırdıqları qızın gəlişini həsrətlə gözləyirdilər. Hamısı o gül qönçəsi qızı öz məhəbbətlərinin istisilə, əsrarəngiz musiqi təranələri ilə böyütmək şövqündə idi.

Ata və ananın hansı hisslərlə, duyğularla şirin körpəni böyüdüb, yeriyən, yüyürən, danışan, nəğmə oxuyan bir qıza çevrilməsi haqda xeyli yazmaq da olar. Oxucumuzu yormayaq. 

Qeyd edək ki, Vüsalə Məmmədova 2010-2019-cu illərdə Sumqayıt şəhər 5 saylı tam orta məktəbdə təhsil alıb. 2014-cü ildə Əhməd Bakıxanov adına 1 saylı Uşaq İncəsənət məktəbinə daxil olub. Oranı bitirdikdən sonra, 2019-cu ildə Azərbaycan Milli Konservatoriyasının nəzdində Sumqayıt Musiqi Kollecinə xanəndəlik ixtisası üzrə qəbul olub. Musiqi ilə məşğul olmaq istəyi Vüsaləni bir an belə rahat buraxmayıb.

Onun qabiliyyətinə inanan, uğurlarından sevinən anası Elnarə xanım sevimli qızının gözəl xanəndə kimi məharətli ifalarını təkrar dinləməkdən doymur və püxtələşməsi istiqamətində əlindən gələni əsirgəmir, ecaskar ifasından fərəhlənir, onun sənət yollarında büdrəmədən irəliləməsinə çalışır.

Vüsalə hazırda Azərbaycan Milli Konservatoriyasının I kurs tələbəsidir.

O, nəinki ailə üzvlərinin, hətta geniş tamaşaçı kütləsinin də sevincinə səbəb olub.

Şübhəsiz ki, ünvanına yağan alqışlar gələcək sənət yollarında onu daha yüksək sənətkarlıq nümunələri yaratmağa səsləyir. “Böyük uğurlar və sonsuz yaradıcılıq sevincləri sənə nəsib olsun, Vüsalə”, deyənlərin sayı çoxalır.

Azərbaycan istedadlar diyarıdır. Bu, zaman-zaman sübut olunmuşdur. Hazırda ölkəmizin gələcək inkişafını təmin edəcək və öz-dəsti xətti ilə, müxtəlif yaradıclıq qabiliyyətilə bir-birindən seçilən, zəngin maraq dairəsinə malik istedadlarımız vardır. Çox sevindirici haldır ki, belələrini görəndə insanın ürəyi dağa dönür. Onlar istedadlı və bacarıqlı olmalarına görə digərlərindən fərqlənirlər. Hətta daha üstündürlər desək, yəqin ki, yanılmarıq.

Qaynayan bulağa bənzər istedad,

Nə qədər gözünü qapasan belə.

Səni gecə-gündüz buraxmaz azad,

Gərəkli eləyər elə-obaya.

Hazırda musiqi insanların ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Bu belə də olmalıdır. Çünki bu bağlılıq insan ömrünün elə ilk anlarından başlayır. Muğam xalqımızın peşəkar musiqisinin əsas janrlarındandır. Azərbaycanın qədim və müasir musiqi növü kimi özünün şirinlyi, cazibədarlığı, özünəməxsusluğu ilə seçilir. Muğam aləmi sanki ucsuz-bucaqsız bir dəryadır. Bu dəryaya batanlar onun dəyərini, sirrini daha dərindən bilir və duyur. Muğam hər bir azərbaycanlının canı, qanıdır. Muğamların hekayətini və mahiyyətini öyrənmək üçün gərək qabiliyyətli olasan. Bütün diqqətini bu mürəkkəb sənət növünün incəliklərini mənimsəməyə yönəldən Vüsalə öyrəndiyi təsnif və rənglərlə çalışır hər kəsi heyrətləndirsin.

Bəli, muğam süjetli əsərdir. Muğamlarda vuruşmalar, çəkişmələr, dinc həyat var. Muğamlarda bəzən nisgil, ayrılıq, bəzən də xoş ovqat var. Bu duyğuları Vüsalə çox aydın hiss edir və çalışır ki, muğamlarımızı ifasında olduğu kimi xarakterizə etsin.

Zəngin musiqi irsinə malik olan Azərbaycanın hər bölgəsi, hər daşı, hər qayası muğamla yaşayır və yaşayacaq. Nə qədər ki, Azərbaycan xalqının muğama məhəbbəti var, muğam yaşayacaq. Musiqi insanın hər bir anında sirdaşıdır. Milli musiqimiz bu gün də sevilərək zövqlə dinlənilir.Ümumiyyətlə, musiqi adlı ecazkar aləmə düşən hər kəs qəlbindəki sevgi və sənətə məhəbbətlə ömürlük bağlanır və həyatının mənasını bunda görür. İnsanın hiss və həyəcanlarını ardıcıl şəkildə ifadə etməkdə musiqinin digər incəsənət növlərinə nisbətən daha geniş imkanları vardır. İnsan hisslərini oyadan və onu şövqə gətirən sərhəd tanımayan musiqi həqiqətən də qüdrətli vasitədir. Bəli, xüsusilə qeyd edək ki, muğamımız ən gözəl möcüzələrlə dolu ilahi nemətdir desək, yanılmarıq. Muğamlarımızı, milli musiqimizi ecazkar səsində canlandıran Vüsalə bütün ürəkləri fəth etməyə səy göstərir.

Hər bir kəs ilk növbədə insanlara, xalqa xidmət etməli, dünyada yaxşı iz qoyub getməlidir. İnsan həyatı dəyərli və məqsədlidir. İnsanın özünü reallaşdırma cəhdi onu öz qabiliyyətini daim inkişaf etdirməyə, cəmiyyətin tərəqqisinə, onun mədəniyyətinə öz töhfəsinin verməyə həvəsləndirir. Hər bir adamında reallaşdırdığı arzuları, məqsədləri onun həyatının mənasına çevrilir. İnsanı inkişaf etdirən, daim irəli aparan, gələcəyini təmin edən məhz onun arzuları olmuşdur.

İnsan üçün ən əziz şey həyatdır. Nikolay Ostrovski demişkən, “o, insana cəmi bir dəfə verilir. Ona görə də həyatı elə başa vurmaq lazımdır ki, sonradan mənasız yaşadığın illər səni yandırmasın, rəzil, məzmunsuz həyat sürdüyün üçün qəlbin ağrımasın”. Bütün bunları nəzərə alaraq, Vüsalə də ömrünü yaradıcılıqla dolğun etməyə, bütün qüvvəsini dünyada ən gözəl şeylərə sərf etmək istəyir. Yoldaşlarına xoş münasibət bəsləyən, hər kəslə tez ünsiyyət tapan bu gənc qız həyatda özünü təsdiq etməyə çalışır.

Hər bir insanın taleyi onun tərcümeyi-halıdır. Bu nə qədər düzgündür deyə bilmərik, amma insanın davranışı, mənəvi aləmi, həyat hadisələrinə fərdi münasibəti, şəxsi baxışlar – onun əsas keyfiyyətlərini müəyyənləşdirən cəhətlərdir. Ona görə də hər hansı bir insan haqqında danışarkən onun fərdi xüsusiyyətləri daha çox önə çəkilir. Çünki yalnız fərdi xüsusiyyətlərlə bir insanı digərindən seçə və qiymətləndirə bilərsən. Elə qəhrəmanımızın da fərdi xüsusiyyətləri onu tanımağımıza və qiymətləndirməyimizə imkan verdi. Vüsalə çox mehriban, ünsiyyətcil və səmimidir. Əsl insana xas olan gözəl, nəcib sifətlərdən biri də sadəlik və təvazökarlıqdır. Sadə və təvazökar adamları hamı sevir və onlara hörmət edir. Belə adamlar özlərini başqalarından üstün tutmur, nailiyyətləri ilə, göstərdikləri xidmətlərlə öyünmürlər. Əksinə, müvəffəqiyyətləri artdıqca onlar özlərini daha sadə aparır, qazandıqlarını az bilir və daha çox uğur əldə etməyə çalışır, hamı ilə mehriban və səmimi rəftar edib, daha çox gülərüz olurlar. Onlar heç kimin xətrinə dəymir, ən kobud adamlarla belə dil tapa bilirlər.Vüsalə də belələrindəndir. Xoşbəxt o adamdır ki, hələ gənc yaşlarından özünə düzgün həyat yolu seçə bilir, xoş arzu və ideyalara malik olub ömrünü məqsədə uyğun şəkildə bu arzu və ideyaların həyata keçirilməsinə sərf edir. Bəli, bir sözlə,bizim qəhrəmanımızın “gənclik” adlanan ömür payına muğamlarımızı ifa etmək yazılıb.

Xanəndənin ustalığı onun xüsusi musiqi qabiliyyətinin, musiqinin ideya və emosional təsirini göstərə bilməsi üçün mövcud imkanlarından məharətlə istifadə etmək bacarığını nəzərdə tutur. Musiqi ustalığını təkcə sənətin texnikasına yiyələnməklə məhdudlaşdırmaq olmaz. Hər hansı ifasında xüsusi hərarət və ürək çırpıntısı duyulan istedadlı gənc xanəndə Vüsalə Məmmədova da istəyir ki, sevib-seçdiyi sənətinə mükəmməl yiyələnsin, məşhur ifaçı olsun.

İnsan gözünü dünyaya açıb ətrafı dərk edəndən ta ömrünün sonuna kimi arzularla yaşayır, arzularına çata bilsə də, çata bilməsə də. İnsanın ürəyində arzu deyilən duyğunun yeri əbədidir, insan qəlbi həmişə arzu ilə doludur. Hələ bu dünyada arzuları bitən bir kəs yoxdur. Zaman keçdikcə, insan yaşa dolduqca, onların sayı daha da artır, yeniləri əvəz olunur. Şair çox gözəl deyib:

Bizi yaşadan xoş arzulardır,

Ruhdan da salan boş arzulardır.

Qoy həyatın əvəzsiz istedadın qədər dəyərli, gələcəyin daha işıqlı və nurlu olsun, Vüsalə xanım! İnanırıq ki, sən Azərbaycanımızın musiqi tarixində möhtəşəm imza sahibi olacaqsan! 

Mədəniyyətimizə və incəsənətimizə hər zaman istedadlı insanlar gərəkdir. Onları zaman yetişdirir. Yaş üstünə yaş gəldikcə bu istedad, bacarıq özünü göstərir. Hər bir istedadın arxasında Ulu Yaradan dayanır. Vüsaləni də Allah özü qorusun və ona yorulmaz bir ürək, mənalı bir həyat bəxş etsin!

Onu da qeyd edək ki, inam və etibar hissləri insanların məqsədə çatmalarına kömək edir, bu yolda çətinliklərin aradan qaldırılmasına, öz qüvvəsi və bacarığı ilə məqsədinə çatacağına zəmanət verir. Vüsalə də qüvvə və bacarığına inanır. Məhz bu inamı onun istedad və qabiliyyətini üzə çıxarır.

Yer üzərində elə bir müəllim tapılmaz ki, yetirmələrinin zirvələrə ucalmasını, getdikcə yüksəlməsini görmək, yaxşı sorağını dünyanın hər yerindən eşitmək istəməsin. Bütün müəllimlər öyrətməklə bərabər, həm də övlad hesab etdikləri yetirmələrinin parlaq gələcəyi, işıqlı sabahı olmasını arzulayır, onun hər kiçik uğuruna belə sevinir, ürəyi dağa dönür. Çünki müəllimin zəhməti böyükdür. Vüsalə Məmmədova da müəllimlərinin sevimlisidir. İstedadlı xanəndə Mustafa Mustafayev muğamın sirrlərini, incəliklərini Vüsaləyə həvəslə öyrədib.

İlk müəllimi tanınmış xanəndə Firudin Ağayev yetirməsi haqqında deyir: “Musiqi elə bir dəryadır ki, o dəryaya hər adam girə bilməz. Gərək bu dəryanın dərinliklərinə varasan. Musiqimizin zənginliyi o qədər yüksək, duyumu o qədər mükəmməldir ki, gərək bu mükəmməlliyi dərindən qavraya biləsən. Vüsalənin dərsə davamiyyəti çox yüksək olub. Xanəndəlikdə lazım olan keyfiyyətlər Vüsalədə daha güclüdür. Ritmi, musiqi duyumu, götürmə qabiliyyəti yaxşıdır. Yetirmələrimdə ən çox qiymətləndirdiyim şey dərsə məsuliyyətli, tələbkar olmalarıdır. Vüsalə də mənim ən məsuliyyətli yetirməmdir. İnanıram ki, onun səsi daha uca zirvələrdən gələcək. Vüsalə səhnədə oxuyarkən, zalda əyləşib, səsinə qulaq asanda qürur hissi keçirərək deyirəm: Mənim zəhmətim hədər getməyib. Bir daha inanıram ki, Vüsalə çox zirvələri fəth edib muğam aləmində öz yerini tutacaq. Ona yalnız və yalnız uğurlar arzulayıram!”

Bəli, Vüsalə xanım gözəl, ürəyəyatan, qeyri-adi ifaları ilə hər kəsin qəlbini ovsunlaya bilir. Bir çox tədbirlərdə uğurlu çıxışları tamaşaçılarının böyük alqışına səbəb olur. Oxuduğu muğamlarda təkcə bacarıq, sənətin texnikasına yiyələnmək deyil, həm də xüsusi hərarət və ürək çırpıntısı duyulur. O, hər gününün, hər saatının, hər dəqiqiəsinin səmərəli keçməsinə çalışır. Bütün qüvvə və bacarığı sayəsində qarşısına qoyduğu məqsədlərə çatmağa cəhd göstərir və bu da uğurla nəticələnir.

Vüsalənin ifasını dinləyənlər sırasında tanınmış müğam ustaları, Xalq artistləri Arif Babayev, Mənsum İbrahimov, Gülyaz və Gülyanaq bacıları, Əməkdar artist Təyyar Bayramov və başqaları da vardır və onlar bu gənc qızın səsini bəyənmiş və ona uğurlar arzulamışlar.

Bir çox əlamətdar günlərdə, tədbirlərdə, hərbi hissələrdə çıxış edən, fəxri fərmanlara layiq görülən və gözəl, ürəyə yatan ifaları ilə hər kəsin qəlbini ovsunlaya bilən Vüsalə xanım inanırıq ki, gələcəkdə səsinin gücü ilə tanınmış xanəndələrimizdən olacaq, ən yüksək mükaftalara layiq görüləcək, adı məşhur muğam ustaları ilə bir sırada çəkiləcək, böyük tamaşaçı auditoriyasının sevimlisinə çevriləcəkdir. Məqsədi muğamlarımızı, xalq mahnılarımızı yaşatmaq və sevdirməkdir. Məqsədə doğru irəli, Vüsalə xanım!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.03.2025)

Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Şəki-Zaqatala təmsilçisi

-Uduzduğumuz bir günün daha sonundayıq... Amma kimə desən ki, “ömrü uduzuruq”, inanmaz.

Belə demişdi bir küçənin tinində dayanan qoca.  Onda axşam idi, elə indi də axşamdır. Onda ümidləri rəngli idi, elə indi də sabaha bir ürək ümid aparır özüylə.

Yolu harada şeirlə kəsişdi, unutmuşdu. Bəlkə elə o küçənin tinində? Bəlkə elə dünən? Ya bəlkə zamanın özünü ölçməyi unutduğu bir yerdə?

         ***

Qərb lirik şeirinin ilk qadın müəllifi sayılır Safo. Öz dövrü üçün varlı idi. Və yazırdı:

Tanrı övladı altın,

Nə qurd gəmirə bilir altını, nə güvə;

İnsan ürəyindən daha dözümlü...

Ürəyi bu qədər adiləşdirmişdi Safo.  Amma Şərq... Ah, Qoca Şərq! Ürəyi heç vaxt adiləşdirmədi, əksinə, ürəyi qaldırıb qoydu hər şeydən-başımızdan da yuxarı. Şərq şairi başını yuxarı qaldırıb ürəyinə baxdı... Orada idi nəyi var - nəyi yoxdursa. İnsanın ürəkdən başqa nəyi var ki?!

Əlləri ürəyinə uzalı qalan Şərq şairi Zülfiyyə Yaqub deməliydi ki: “Ömrü bilmirəm, özümüzü ürəyə uduzuruq duyğu masasında...”  Və yazmalıydı o nağılı- “Yelləncək nağılı”nı.

Bu bir yelləncək nağılı-

Göy üzündən asılıb.

Yazıldıqca hekayələr,

Yaşandıqca ömürlər,

İpləri hər gün bir az,

Bir az daha qısalıb.

Danış, danış, yelləncəyim,

Yenə sevgi nağılı...

Yatmış gözəl yuxusundan

Şirin-şirin oyansın.

İp üstündə evcik qurub,

Həyat oyunu oynasın.

Sən yellənə-yellənə

Göy üzünə çatdıqca,

Nağıl dili yüyrək olar,

Arzular da rəngarəng.

Yorulub geri döndükcə

Bəyaz atlı şəhzadələr,

Xəyallarım göy üzündə

Gözdən itən çərpələng.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.03.2025)