Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Gecənin ən dərin sükutunda unudulmuş xatirələrin, qırılmış arzuların və basdırılmış qəlb sirlərinin ahəngini eşidərsən. İnsan ruhu, sanki ulduzların solğun işığı altında, qaranlığın qırılqan rəngləri ilə boyanmış bir fresk kimidir. Hər ləkəsi, hər xətası ilə varlığın əbədi paradoksunu danışır. Bu nağıl yalnız həyatın parlaq səhifələrində deyil, həm də qaranlığın səssiz, amma hər cümlədə öz əksini tapan künclərində yazılır.

Hər birimizin içində, qadağan olunmuş hisslərin, unudulmuş xəyalların və qırılmış ümidlərin soyuq pıçıltısı var. O pıçıltı, insanın öz varlığının dərinliyinə enmək cəhdində, həm işığın ümidli parıltısını, həm də qaranlığın əbədi sükutunu birləşdirir. Bu sükut, bəzən nə qədər gizli və qaranlıq olsa da, o, insan ruhunun ən həssas nöqtələrini, kədərin, tənhalığın və seçimlərin yükünü açığa çıxarır.

Seriyalı qatillər – Ed Qin, Ted Bundi, Cefri Dahmer, Çarlz Manson və digərləri bu qaranlıq simfoniyanın ölmüş bədənlərdə canlı təzahürüdürlər. Onların hekayələri, təkcə cinayətin statistik rəqəmləri deyil. Onlar, insanın içindəki unudulmuş, basdırılmış və qadağan olunmuş hisslərin, sarsılmış arzuların açıq, sarsıcı portretidir. Onların hər biri, insan ruhunun ikiüzlülüyünü, həm işıq, həm də qaranlığın bir güzgüdə əks olunan əbədi rəqsini izah edir.

Ted Bundi cazibəsi və zəkası ilə qurbanlarının ürəklərinə toxunarkən, öz içindəki qaranlığın ən dərin nöqtələrini gizlətmirdi. Onun gülümsəməsi, insanın ən parlaq ümidlərini və eyni zamanda ən dərin tənhalığını özündə birləşdirən ikiüzlü maska idi. Bundi, cəmiyyətin qoyduğu sərhədləri aşaraq, insanın basdırılmış, qadağan olunmuş arzularının səsini ortaya çıxarırdı – sanki o, varlıqla ölüm arasında incə, amma məhvedici bir körpü qururdu.

Cefri Dahmer isə, itirilmiş kimliyin, dərin tənhalığın və boşluğun sarsıcı simfoniyasını öz bədənində daşıyan bir fəlakətdir. Onun həyatında, hər bir cinayət, insanın varlığını yenidən qurmaq cəhdinin uğursuz və acı nəticəsi kimi, qaranlıq və sarsıdırıcı bir melodiya kimi səslənir. Dahmer, qurbanlarının bədənlərində öz daxili boşluğunu doldurmağa, unutulmuş xatirələri və qadağan olunmuş hissləri bərpa etməyə çalışarkən, insan ruhunun sarsılmış tərəflərini açıq şəkildə nümayiş etdirirdi.

Ed Qinin hekayəsində, kəndin səssizliyində basdırılmış uşaqlıq xatirələri, anasının sərt və fanatik sözləri ilə qarışan, qaranlığın soyuq tonları ilə boyanmış bir həyatın əks-sədası var. O, ölü bədənlərin, sanki itirilmiş bir sevgi və qadağan olunmuş arzuların canlı materialı olaraq, insan dərisinin sirli dilini oxuyurdu. Onun hər əməliyyatı, insan varlığının qırılmış ümidlərini, daxili boşluğu və qadağan olunmuş istəkləri yenidən yazan, acı və məhvedici bir sənətkarlığın izlərini daşıyırdı.

Bu üç qaranlıq fiqur – Gein, Bundi və Dahmer – hər biri öz fərqli yoluyla insanın içindəki o basdırılmış qara dəftərin səhifələrini açığa çıxarır. Onlar, insanın daxili sarsıntısının, seçimlərin gətirdiyi məsuliyyətin və varoluşun ikiüzlülüyünün canlı nümunələridir.

Albert Kamyu deyir: “İnsan öz içindəki qaranlığı qəbul etmədən, həqiqətən azad ola bilməz.”

Bütün bu hekayələr, cəmiyyətin səthi normalarının altında gizlənən, ancaq heç vaxt tamamilə yox ola bilməyən o qaranlıq instinktlərin, sarsılmış arzuların və qırılmış ümidlərin melodiyasını eşidir. İnsan ruhu, işığın ümid dolu parıltısıyla yanaşı, qaranlığın sükutlu pıçıltısını daşıyır. Hər birimiz, bu qaranlıq labirintdə öz içimizdəki itirilmiş romanı tapmaq, onu oxumaq və nəhayət, varlığımızın əsl mənasını anlamaq üçün davamlı bir səyahət aparırıq.

Bu ədəbiyyat dolu səyahət, seriyalı qatillərin və onların əməllərinin sərhədlərinin o tayında, insan varlığının, seçimlərin və daxili sarsıntının ən dərin sirlərinə bir pəncərə açır. O, bizə xatırladır ki, hər bir insanın içində, unudulmuş, basdırılmış və qadağan olunmuş bir qaranlıq var – və bəlkə də, o zaman işığın və qaranlığın əsl dialoqunu, insan ruhunun sarsılmaz paradoksunu qəbul etdikdə, həqiqi azadlığa doğru addım atmış olarıq.

Hər bir insanın içində, özünə məxsus bir "qara dəftər" var. Bu dəftərdə sevinc, kədər, ümid və qorxu hamısı bir-birinə qarışmış, sanki heç vaxt tamamilə silinməyən izlər kimi yazılıb.

Sartr deyir: “İnsan azadlığa məhkumdur. Hər seçim, həm azadlıq, həm də əbədi məsuliyyət gətirir.”

Bu sərbəstlik, bəzən insanı özü ilə üz-üzə buraxır, o da öz içindəki qaranlıqla mübarizə aparmaq məcburiyyətində qalır.

İnsan, həyatın sərhədlərini, qaranlığını və öz içindəki boşluğu dərk etməyə çalışarkən, hər seçim – bəzən acı, bəzən də ümid dolu – onun varlığını formalaşdırır. Hər addım, sanki insanın özü ilə apardığı daxili mübarizənin bir nəticəsidir. Bu mübarizə, onun varoluşunun ən qaranlıq və ən həssas tərəfini üzə çıxarır.

Dostoyevski insanı və ya hansısa canlını öldürməyin ələxsus da digər səhv işlərin tutulmasının günah olduğunu zənn etmirdi. O deyirdi ki, “Ən böyük günah, insanın öz içindəki sükutu eşitməməsidir.”

Bu sükut, insanın öz içində basdırılmış o dərindən gələn kədər və qorxu ilə üz-üzə qalması deməkdir. Həqiqətən, bəzən insan özü də nə qədər dərin və qaranlıq olduğunu unudur, lakin seçimlərin ağırlığı onun varlığını hər an sınağa çəkir.

Seriyalı qatillərin hekayələri, sadəcə cinayətlərin siyahısı deyil. Onlar insan psixikasının ən dərin, ən qadağan olunmuş tərəflərini ortaya qoyur. Bu insanlar, içlərində gizlənən, bəzən heç kimin açmağa cəsarət edə bilmədiyi o qaranlıq duyğuların təcəssümüdürlər.

Nitşe deyirdi: “Hər bir insanın içində bir az canavar gizlidir. Onun nə qədər dərin və nə qədər qaranlıq olduğu, yalnız öz seçimləri ilə məlum olur.” Bu sözlər, seriyalı qatillərin hər birində öz əksini tapır. Onlar, cəmiyyətin qoyduğu sərhədləri pozmaqla, içində basdırılmış instinktləri açığa çıxarır və bəzən də insanlıq üçün qorxunc bir güzgü rolunu oynayır.

Çox vaxt bu qatillər, öz iç dünyalarının sarsılmaz boşluğunu doldurmaq üçün qeyri-adi yollar seçirlər. Onların cinayətlərində, yalnız fiziki qətl deyil, həm də daxili sarsıntı, özünü ifadə etmə cəhdləri və bəzən də “bədii” bir tərzdə özlərini yenidən formalaşdırma arzusu görünür. 

“Kim uçuruma çox baxırsa, uçurum da ona baxır.”

Bu sözlərlə, insanın öz varlığı ilə apardığı mübarizə, onun içində basdırılmış istəklərin, tənhalığın və dərin kədərin sükutlu pıçıltısını eşidirik. Ed Gein, cəmiyyətin qəbul edə bilmədiyi, qadağan olunmuş hisslərin canlı təzahürüdür. O, yalnız öz qaranlığını deyil, eyni zamanda insan varoluşunun əbədi paradoksunu ,həm məhvedici, həm də yenidənqurma potensialını nümayiş etdirdi.

Edvard Teador Qin, 1906-cı ildə Viskonsində, sakit kənd həyatının səthi sakitliyində doğuldu. Lakin onun uşaqlıq illəri, adi bir həyatdan çox, qaranlıq və tənhalıqla yoğrulmuş, anasının sərt və fanatik dindarlığının, əxlaqi və dini təlimlərin ağır qəbulu ilə formalaşmışdı.

Anası Auqust Qin oğluna yalnız sevgi vermədi, eyni zamanda cəmiyyətin “günahkar” dünyasını, qadınların və insanın təbiətinin pis tərəflərini – demək olar ki, həmişə bir qorxu içində – izah edirdi. Biraz əvvəl qeyd etdiyimiz -“İnsanın ən böyük günahı, öz içindəki sükutu eşitməməkdir.” bu sitatı, Edvardın uşaq ruhunda yaranan və zamanla dərin yaralar açan basdırılmış kədərin, tənhalığın və qadağan olunmuş arzuların təzahürünə çevrildi. O, anasının diktə etdiyi əxlaqi sərhədlərin o tayını, öz içindəki qara dəftərin səhifələrini yazmağa başladı.

Ed Qin, uşaqlıq illərindən etibarən kitabların sirli dünyasına dərin bir məhəbbətlə bağlı idi. Onun oxuduğu əsərlər yalnız əyləncə və ya informasiya mənbəyi deyildi. Onlar onun içindəki qaranlıq hissləri oyadan, varoluşun əbədi suallarını qaldıran fəlsəfi mətnlər idi.

O, anatomiya, tibbi elmlər və ölüm kultları haqqında kitablarla özünü bəsləyirdi. Alman anatomiyası və tibbi araşdırmaların soyuq, elmi təsvirləri onun üçün, ölümün bədən üzərindəki sükutlu izlərini, cəmiyyətin basdırdığı, amma heç vaxt tam yox ola bilməyən hissləri anlamağa kömək edirdi. Həmçinin, Mary Shelley-nin “Frankenstein” əsəri, Edqar Ponun qaranlıq hekayələri və H.P. Lovecraftın kosmik qorxu dolu yazıları onun üçün yalnız ədəbiyyat deyil, həm də varoluşun, ölümün və ölümsüzlüyün dərin fəlsəfi sınaqları idi.

"Kitablar yalnız kəlam deyil. Onlar insanın içindəki qaranlığın və işığın, ölümsüzlüyün və məhvediciliyin simvoludur.” deyirdi ölü yazarlardan biri..

Bu əsərlərin hər biri, Edvardın düşüncə dünyasında, onun öz içindəki boşluğu doldurmağa çalışdığı, qadağan olunmuş arzuları və unutulmuş xatirələri yenidən diriltməyə çalışan bir rituala çevrildi. O, kitabların sətirlərində özünü axtarır, bəzən ölümlə həyat arasındakı incə sərhədi, bəzən də mövcudluqla yoxluq arasındakı fərqi anlamağa çalışırdı.

Edvard Qinin cinayətləri, adi bir qətl aktından çox, insan bədəninin və ruhunun dəyişdirilə bilən, formalaşdırıla bilən bir xəritəsini ortaya qoyurdu. O, qurbanlarının bədənlərini “oxuyur”, onların hər bir detalını, dərinin toxumasını, sümük quruluşunu incə bir sənətkarlıqla yenidən yazırdı. Bu əməllər, insanın varlığını fiziki olaraq dəyişdirməyə çalışdığı, ölümün dəhşətli anlarını və ölümsüzlüyün cazibəsini birləşdirən bir fəlsəfi təcrübə idi.

Dostoyevskinin bu sözlərini xatırladır lap: “Hər bir insanın içində, öz varlığını yenidən qurmaq üçün bir ehtiras gizlidir.”

Ed üçün bu ehtiras, anasının basqını və özündə yığdığı qadağan olunmuş istəklərlə birləşdi. O, qadın dərisini, ölü bədənlərin soyuq sükutunu və varoluşun məhvedici paradoksunu bir araya gətirərək, bədii bir sənət yaratdı. Onun cinayətləri, yalnız bədənləri məhv etməklə kifayətlənmədi. O, onları bir növ “diriltmə” prosesi kimi ölümsüzlük axtarışının acı izləri kimi təqdim edirdi.

“İnsan bədəni, yalnız əzələ və sümük deyil. O, qırılmış ümidlərin, basdırılmış arzuların və qadağan olunmuş xəyalların canlı dəftəridir” deyirdi Sartr.

Bu fəlsəfi baxış, onun hər əməliyyatında, hər bir qurbanın bədənində öz-özlüyündə bir hekayə yaradırdı. Hər kəsin içində bir az “ölü” hiss var idi, amma Ed, bu hissi açığa çıxararaq, öz içindəki varoluş mübarizəsini və cəmiyyətin unudulmuş, qadağan olunmuş reallığını göstərirdi.

Ed Qin yalnız cinayət törətmək üçün deyil, həm də insan varlığının əbədi paradoksunu – həyatı və ölümü, işığı və qaranlığı, varlığı və yoxluğu – özündə birləşdirən bir rəsm əsəri kimi yaşayırdı. O, öz cinayətlərini, varoluşun sərhədlərini pozan, seçimlərin gətirdiyi məsuliyyəti və daxili sarsıntını ortaya qoyan bir dialoq kimi görürdü.

Nitşenin “Hər bir insanın içində bir az canavar gizlidir” sözü, onun həyatında əbədi bir səs kimi çalırdı. O, cəmiyyətin qoyduğu normaları pozaraq, öz içindəki qadağan olunmuş istəkləri sərbəst buraxırdı. Bu, onun varlığının, həyatın və ölümün sarsılmaz paradoksunun – bəzən məhvedici, bəzən də yenidənqurma potensialına malik olan – bir əlamətidir.

“İnsan öz içindəki qaranlığı qəbul etmədən, həqiqətən azad ola bilməz” deyirdi Kamyu.

Edvardın həyatı, cəmiyyətin qorxduğu, ancaq dərin fəlsəfi və psixoloji təhlilin mərkəzində olan bir sirrdir. O, anasının sərt dini və əxlaqi tələbləri ilə formalaşan, amma eyni zamanda kitabların, elmin və ədəbiyyatın təsiri ilə özünə yeni üfüqlər açmağa çalışan bir insan idi. Onun hər bir cinayəti, bəlkə də, insanın öz içindəki o qırılmış romanı – basdırılmış xatirələri və qadağan olunmuş arzuları – yenidən yazmağa çalışmasının kədərli, məhvedici və bəzən də ümid dolu sınağı idi.

Ed Qin, cəmiyyətin ona yüklədiyi “manyak” etiketindən çox, insan ruhunun ən dərin, ən qaranlıq sirlərini ortaya qoyan bir simvola çevrildi. Onun hekayəsi, insanın öz içindəki qaranlığı, seçimlərinin və məsuliyyətinin nə qədər ağırlıqlı olduğunu, bəzən məhvedici, bəzən də yenidənqurma potensialına malik bir reallıq kimi açıq şəkildə nümayiş etdirir.

“İnsan nə qədər dərin baxsa, uçurum da o qədər dərin baxır.”

 Bu, yalnız bir cinayət hekayəsi deyil. Bu, insan varoluşunun əbədi paradoksunun, içimizdə basdırılmış qaranlığın və sarsılmış arzuların fəlsəfi və bədii təhlilidir. Ed Qinin həyatında, oxuduğu kitablardan, anasının təsirindən, ölümün sükutlu dilindən ilham alan hər bir detal, insanın öz varlığının əsl mənasını tapmaq üçün apardığı o çətin və bəzən də ağrılı səyahətin bir parçasıdır.

Biz, hər birimiz, içimizdəki o qırılmış romanı, basdırılmış və unudulmuş xatirələri, qadağan olunmuş arzuları insan ruhunun qaranlıq anatomiyasını bir gün yenidən oxuyacağıq. Çünki, yalnız o zaman, seçimlərin, məsuliyyətin və varoluşun əbədi dialoqunu, o qaranlığın sükutlu pıçıltısını eşidə biləcəyik.

Bu fəlsəfi və bədii səyahət, Ed Qin kimi fiqurların, insanın öz içindəki qaranlığı qəbul etmədən, əsl azadlığa nail ola bilməyəcəyini bizə xatırladır. Onların həyat hekayələri, yalnız dəhşət və cinayətin statistikası deyil, onlar, insanın varoluşunun, içindəki sarsıntının və seçki məsuliyyətinin ən dərin sirlərini ortaya qoyur.

Fyodrun ifadə etdiyi  sükut, insanın öz varlığını, kimliyini və daxili boşluğunu unudub, adi görünüş altında yaşamasına səbəb olur. Lakin, bu unudulmuş qaranlıq, seriyalı qatillərin Ed Qinin, Bundinin, Mansonun və Dahmerin əməllərində açığa çıxır.

Fuko, cəmiyyətin nəzarət mexanizmlərini və “normaların” necə formalaşdığını tədqiq edərkən, insanın öz içindəki qaranlığın da bir növ sosial konstruksiya olduğunu irəli sürürdü. Biz, cəmiyyət olaraq, bəzən o qaranlığı basdırırıq, amma o, heç vaxt tamamilə yox olmur; əksinə, o, daha da güclənərək bir gün ortaya çıxır.

Bütün bu düşüncələr və hadisələr bir araya gəldikdə, insanın varoluşu sadəcə işıq və qaranlığın mübarizəsindən ibarət deyil. O, həm də seçimlərin, məsuliyyətin və daxili sarsıntıların yaratdığı sonsuz bir dialoqdur.

Ed Qin və digər seriyalı qatillərin hekayələri, yalnız dəhşətli cinayətlər kimi yadda qalmır. Onlar, insanın özü ilə aparan ən dərin və ən sarsıcı dialoqunun canlı təzahürüdür. Hər bir cinayət, hər bir qadağan olunmuş əməl, insanın içindəki o qırılmış, lakin hələ də axtarılan ümidin, sarsılmış arzuların və qaranlıq hisslərin açıq izləridir.

“İnsan öz içindəki qaranlığı qəbul etmədən, həqiqətən azad ola bilməz” yazmışdı Albert Kamyu.

Biz, hər birimiz, bu sükutlu, qaranlıq labirintdə öz varlığımızı tapmaq üçün mübarizə aparırıq. Bəzən, o mübarizə o qədər acı olur ki, insan özü ilə barışa bilmir. Bəzən isə o, içindəki uçurumu qəbul edərək, yenidən doğulur. Hər birimiz, bu qaranlıq səyahətdə, öz içimizdəki o qırılmış parçaları toplamaq və onlardan yenidən bir işıq yaratmaq üçün çalışırıq.

Edin, Tedin, Çarlzın və Dahmerin hekayələri, insan ruhunun nə qədər mürəkkəb, nə qədər incə və eyni zamanda nə qədər dağıdıcı ola biləcəyini bizə xatırladır. Bu hekayələr, cəmiyyətin qoyduğu sərhədləri, əxlaqın və normaların nə qədər kövrək olduğunu göstərir. Onlar, bizə insanın öz varlığını, seçimlərinin ağırlığını və içindəki qaranlığı qəbul etməyin nə qədər vacib olduğunu deyir.

Həyat, bəzən qaranlıq bir sükutla başlayır, bəzən isə işığın ümid dolu pıçıltıları ilə davam edir. İnsan, öz içindəki o qaranlığı, kədəri və unudulmuş arzuları qəbul etdikcə, həqiqətən azad ola bilər. Hər birimiz, öz iç dünyamızın dərinliklərində yazılmış, bəzən kədərli, bəzən ümid dolu bir romanı daşıyırıq.

Hər kəs öz içində bir roman daşıyır. Bəziləri bu romanı qaranlığın künclərində, bəziləri isə işığın ümid dolu səslərində yazır..

Bu məqalə, seriyalı qatillərin və onların cəmiyyətə, insan ruhuna əks etdirdiyi qaranlıq simfoniyanın, varoluşun ən dərin sirlərini ortaya qoyur. O, təkcə dəhşətin, qətlin və bədiliyin təsviri deyil; o, həm də insanın öz içindəki sarsılmaz axtarışın, seçimlərin və məsuliyyətin epik təsviridir.

Bəlkə də, bu səyahətdə, hər birimiz özümüzdə bir az Ed Qin, bir az Bundi və ya Manson daşıyırıq. O qaranlıq hissələri, basdırılmış arzuları və sarsılmış ümidləri. Amma ən əsası budur ki, insan, bu qaranlıqla üzləşdiyi zaman, öz varlığının həqiqi mənasını tapır.

Gəlin, öz içimizdəki o qaranlığı qəbul edək, çünki o, bizə həm azadlığın, həm də insan ruhunun nə qədər dərin və mürəkkəb olduğunu öyrədir. Hər addım, hər seçim, bizi daha da yaxınlaşdırır. Özü ilə barışa, özü ilə üz-üzə qalmağa və nəhayət, qaranlığın üstündə doğan o yeni işığı tapmağa.

İnsan ruhu, öz təbiətinə görə, həm yaradıcı, həm də dağıdıcıdır. Tarixin səhifələrində hər iki qüvvənin ən parlaq təzahürlərini görmək mümkündür. Biri incəsənətdə, fəlsəfədə, elm və ədəbiyyatda, digəri isə müharibələrdə, soyqırımlarda və qətllərdə. Lakin bu iki qüvvənin kəsişdiyi, bir-birinə qarışdığı nöqtələr də var, məhz burada, ən qaranlıq zehinlərin doğurduğu varoluş fəlsəfəsi yaranır.

Seriyalı qatillər sadəcə cəmiyyətin xaricinə atılmış psixopatlar deyillər. Onlar, insan ruhunun ən qaranlıq labirintlərinə səyahət edən, öz daxili boşluqlarını qan və qorxu ilə doldurmağa çalışan varlıqlardır. Onların fəlsəfəsi nədir? Sadəcə qan tökmək, öldürməkmi? Yoxsa, daha dərin, daha fərqli bir məqsəd güdürlər? Hər biri bir sual, bir paradoks, bir müəmma kimi qalır. Çünki onların seçdiyi yol, insan varoluşunun ən sərhədsiz tərəflərindən biridir.

“Hər kəs öz içində bir canavar daşıyır, amma az adam onunla tanış olmağa cəsarət edir.”

Ed Qin, sadəcə qatil deyil, bir memar idi . O, cəmiyyətin xaricində, anasının tabutunda gömülmüş bir dünya yaratdı. Onun fəlsəfəsi sevgi ilə qorxunun arasındakı nazik sərhəddə formalaşmışdı. O, anasını Tanrı kimi görürdü, amma eyni zamanda, onun yoxluğuna tab gətirə bilmirdi. Ölüm onun üçün son deyildi; o, insan dərisindən hazırlanmış maskalar geyinir, ölü bədənlərdən mebellər düzəldirdi. O, anasının sevgisini, onun varlığını yenidən yaratmaq istəyirdi, amma bunu həyatın yox, ölümün içində axtarırdı.

"İnsan ölməz olmaq istəyir, amma həyatın içində yox, ölümün içində onu axtarır"  yazırdı Dostoyevski.

 Ed öz qurbanlarını öldürməmişdən əvvəl, onları bir növ rituala çevirirdi. Onun üçün ölüm sadəcə bir son deyildi, bir başlanğıc idi. Bu, ölən insanı öz dünyasında saxlamanın bir yolu idi. O, nə qədər qatil olsa da, eyni zamanda bir sənətkar idi. Sadəcə onun sənəti cəmiyyətin qəbul edə biləcəyi bir şey deyildi.

Ted Bundi fərqli idi. O, sadəcə öldürmürdü. O, ovlayırdı. Onun fəlsəfəsi insanın zəifliklərini manipulyasiya etmək üzərində qurulmuşdu. O, cəmiyyətin ona güvənməsini istəyirdi, çünki ancaq o zaman hücum edə bilirdi. O, əslində yalnızlığa məhkum bir insan idi – lakin bu yalnızlıqdan qaçmaq əvəzinə, onu başqalarına yaymağa çalışırdı.

“İnsan yalnız olduğu zaman ya özünü tapır, ya da itirir” yazıb Sartr.

Bundi, öz varlığını başqalarının qorxusuna çevirməklə güc qazandı. O, insanların xoş niyyətlərini, onlara olan inamlarını silah kimi istifadə etdi. O, bir insanın nə qədər sadəlövh ola biləcəyini sübut edərək, insan psixologiyasının dərinliklərinə enməyə çalışırdı. O, cəmiyyətin saxtalığını göz önünə gətirən bir aynaya çevrildi – çünki o, yalnız cəmiyyətin yaratdığı boşluqlardan istifadə edirdi.

Cefri Dahmer üçün ölüm son deyildi. O, qurbanlarını öldürməklə kifayətlənmirdi.  O, onları özünə aid etmək istəyirdi. İnsanları öldürmək, onun üçün onları itirməməyin bir yolu idi. O, insanların onu tərk etməsindən qorxurdu, buna görə də onları əbədi olaraq yanında saxlamağa çalışırdı.

 “Əgər bir insanı tamamilə anlasan, ona nifrət edə bilməzsən” demişdi Dostoyevski.  

Dahmer insanları öldürərək onlara sahib çıxmaq istəyirdi. O, cəmiyyətin ona aid olmadığı bir dünya yaratmağa çalışırdı. O, nə qədər cani olsa da, bir o qədər də qurban idi. Qurbanı olduğu şey, öz içindəki boşluq və cəmiyyətin ona öyrətdiyi dəyərlərin süni olması idi.

Seriyalı qatillərin fəlsəfəsi müxtəlifdir, amma onların hamısının ortaq bir cəhəti var. Onlar cəmiyyətin çərçivələrini qəbul etməyən, öz həqiqətlərini yaratmağa çalışan insanlardır. Onlar üçün insan həyatı adi bir dəyər deyil. Bau, ya tamamilə dəyərsizdir, ya da o qədər qiymətlidir ki, onu saxlamaq üçün öldürmək belə mübah sayılır.

Ed Qin ölümü həyatın davamı kimi görürdü, Dahmer insanlar üzərində mütləq nəzarətə can atırdı, Bundi isə insan zəifliklərini manipulyasiya edərək hakimiyyət qazanmağa çalışırdı. Hər biri fərqli bir motivasiya ilə hərəkət edirdi, amma mahiyyət etibarilə eyni suala cavab axtarırdılar. İnsan nədir?

"Cəhənnəm – başqalarıdır" yazırdı Sartr.

  Cəmiyyət bu insanları şeytan kimi görür. Onlar adi qaydalara tabe olmayan, həqiqəti qana bulaşdıran fərdlərdir. Amma onları sadəcə qaranlıq varlıqlar kimi qəbul etmək, onların varoluşunun mahiyyətini dərk etməmək deməkdir. Axı hər şeyə rəğmən, onlar da cəmiyyətin içindən doğulub. Onların qaranlıq fəlsəfəsi, insanın həqiqi təbiətini dərk etməyə aparan bir yoldur. Təhlükəli, amma qaçılmaz bir yol.

Seriyalı qatillər bizim qorxularımızın canlı təcəssümüdür. Biz onlara nifrət edirik, çünki onların içində özümüzü görürük. Bizim dərk etməyə qorxduğumuz şeyləri onlar həyata keçirirlər. Bəlkə də, insanın həqiqi mahiyyəti tamamilə xeyir və ya şər deyil. O, sadəcə bir boşluqdur və hər birimiz onu fərqli yollarla doldururuq.

"İnsan nə qədər dərin baxsa, uçurum da bir o qədər dərin baxır"  demişdi Nitşe.

 Və bəlkə də, uçuruma baxmaqdan çəkinməməliyik. Çünki orada gördüyümüz, sadəcə qaranlıq deyil – bəlkə də, həqiqət oradadır.

Sevgisizlik həqiqətən də insanı vəhşiləşdirir!

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.03.2025)