Narkomaniya bir bəladır və get-gedə daha çox adamı öz ağuşuna alır. Və onunla mübarizə hər kəsin ümdə vəzifəsi olmalıdır. O cümlədən də qələm əhlinin. 

 

Narkomaniya və digər zərərli vərdişlərin sağlamlığa təhlükəli təsirləri, narkotik maddələrdən istifadənin ağır fəsadları barədə əhali arasında geniş maarifləndirilmənin aparılması, narkomaniya ilə mübarizənin daha da genişləndirilməsi, o cümlədən sağlam həyat tərzinin gənclər arasında təbliğ və təşviq edilməsi məqsədilə hekayə müsabiqəsi elan olunur.

Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi (İSİM) və Azərbaycan Yazıçılar Birliyi (AYB) ilə əməkdaşlıq çərçivəsində keçirilən hekayə müsabiqəsində iştirak üçün yaş məhdudiyyəti qoyulmadan yazıçılar dəvət olunur. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, seçilmiş  hekayələrin AYB-nin orqanı olan “Ulduz” jurnalında, bizim portalımızda və xüsusi olaraq hazırlanan kitabda nəşri, qaliblərin mükafatlandırılması nəzərdə tutulur.

 

Müsabiqə şərtlərini diqqətinizə çatdırırıq:

 

- Narkomaniya ilə mübarizə mövzusunda (Narkomaniya və digər zərərli vərdişlərin sağlamlığa təhlükəli təsirləri, narkomaniyanın ağır fəsadları, narkotik maddələrdən istifadənin səbəb olduğu acı nəticələr və s. istiqamətdə) hekayələrin yazılması;

- Müəlliflərin ad-soyadının, əlaqə telefonunun qeyd edilməsi;

- Hekayələrin Bu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır. ünvanına göndərilməsi.

 

Son müddət: 10 oktyabr 2024-cü il.

 

Qələm əhlini müsabiqəyə qoşulmağa, narkomaniya əleyhinə təbliğata dəvət edirik. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2024)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Poetik qiraətdə sizlərlə yenidən daimi müəllifimiz Əlizaəd Nuridir. Bu dəfə şair axşam gözlənilən sevincdən danışacaq. 

Xoş mütaliələr.

 

Sevinc axşam gələcəkdi...

 

Çıraq oldum, işığımı,

Salmağa bir dam olmadı.

Çoxu mənə " oğul" dedi

Heç biri anam olmadı.

 

" Düz" axtarıb, dağ çıxardım,

Dağı lap axsaq çıxardım.

Bu gecədən sağ çıxardım

Yanımda bir şam olmadı.

 

Bu əldi, ya boş əlcəkdi?

Nə çəkdisə, boş əl çəkdi...

Sevinc axşam gələcəkdi-

Gözlədim, axşam olmadı...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

 

1.

Varlıdan alıb kasıba vermək - günümüzün xülyasıdır, illüziyasıdır. Kasıbdan alıb varlıya vermək - bax budur günün reallığı.

 

2.

Mənim ailəmin nəsil şəcərəsi:

Ulu baba və ulu nənə: 4 övlad

Baba və nənə: 2 övlad

Valideyinlər: 1 övlad

Mən: 1 pişik

Pişik: axtalanıbdır

 

3.

Bir sual verim.

Niyə polislər narkodilerləri tapa bilmirlər, amma narkomanlar tapırlar? 

 

4.

-Harda işləyirsən?

-BYÖ agentliyində.

-Bu nədir? ƏDV kimi bir şeydir?

-Yox, BYÖ - bütün yaxşılıqlara ölüm agentliyidir.

 

5.

Son vaxtlar Xəbərlər proqramları dəhşət filmlərindən yüz dəfə daha dəhşətlidir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2024)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”in Qarabağ bölməsi

 

Şahmalı Kürdoğlu 1930-cu il aprelin 12-də Ağdamın Qiyaslı kəndində dünyaya gəlib. O, xalq musiqisinin görkəmli nümayəndəsi olaraq yaddaşlarda qalıb. Şahmalının atası Mirsəqulu Fətəliyev Dərələyəzdən olan bir qaçaq idi və Sovet təqiblərindən qaçaraq Qarabağda, Ağdamın Qiyaslı kəndində məskunlaşmışdı. Təqiblərdən qaçmaq üçün “kürd” ləqəbini götürmüş, lakin anası oğlunun soyadını dəyişərək Hacıyev yazdırmışdı. Buna baxmayaraq, Şahmalı atasının adı ilə Kürdoğlu kimi tanınırdı.

 

Şahmalı Kürdoğlu təhsilinə böyük diqqət ayırmış, Ağdam Pedaqoji İnstitutunu, Aşqabad Universitetinin hüquq fakültəsini, Asəf Zeynallı adına Musiqi Texnikumunu və Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsini bitirmişdir. O, həmçinin musiqi təhsili üçün Seyid Şuşinskidən dərs almışdır. Şahmalı Kürdoğlu İslam Abdullayev və Xan Şuşinski kimi böyük xanəndələrin davamçısı hesab olunurdu.

Sovet hökumətinin təqibləri səbəbindən Kürdoğlu ixtisası üzrə işləyə bilmədi, bir müddət müəllimlik etməklə kifayətləndi. Lakin Fikrət Əmirovun onu Bakıya dəvət etməsi ilə sənət həyatı dəyişdi. Fikrət Əmirov "Leyli və Məcnun" operasında ifa edə biləcək bir xanəndə axtarırdı və Şahmalı Kürdoğlu həmin səsin sahibi oldu. Bu onun Filarmoniyada konsertlər verməsi ilə nəticələndi.

Şahmalı Kürdoğlu musiqi sahəsində təkcə xanəndə kimi yox, həm də "Şur" ansamblının yaradıcılarından biri kimi yadda qaldı. Lakin onun həyatı acı faciələrlə doludur. 1978-ci ildə siyasi təqiblərlə üzləşərək Şuşa həbsxanasında yeddi il məhbus həyatı yaşadı.

1992-ci ilin payızında isə Qarabağ münaqişəsinin qanlı günlərində Ağdamda- həyətində 8 yaşlı oğlu Şahıməli ilə birlikdə nar yeyərkən düşmən "qrad" mərmisinin partlaması ilə şəhid oldu. Ata və oğulun bu faciəli ölümü, xüsusilə də o günlərin zülm və təhlükələri ilə bağlı xatirələr xalqın yaddaşında silinməz izlər buraxıb.

Şahmalı Kürdoğlunun səsi Qarabağın səsi idi. Onun səsində Xan Şuşinskinin və Qarabağ muğamının əks-sədası vardı. Hətta müasir texniki səsləndirmə sistemlərindən istifadə edən bir çox ifaçı belə, onun təbii istedadı və bənzərsiz səsi qarşısında geri qalardı. Vəli Məmmədovun da dediyi kimi, Şahmalı Kürdoğlu elə bir xanəndə idi ki, səsində Qarabağın təbiəti, sevgisi və hüznü var idi.

Bu gün Şahmalı Kürdoğlu kimi böyük xanəndələrin irsi unudulmur. Onun həyat hekayəsi Qarabağ və Azərbaycanın ağır taleyini, xalqın mədəni irsinə güzgü kimi əks etdirir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Məmməd Tahirin şeirləri təqdim edilir. 

 

Yaz gəlir

 

Ovcumu tuturam yaz yağışına,

Dönür damcılar da quş baxışına.

Əyilib qoyuram üz yoxuşuna,

Duman çətirini üstümə tutur.

O beşik dərələr könül ovudur.

Deyəsən, yaz gəlir,

Yer xumarlanır.

Gül-çiçək tökülür yala, yamaca,

Yüz sınıq ürəyi bir gül ovudur.

 

Dağılır dumanı, çəkilir tültək,

Açılır üfüqdə günəş bir gültək.

Torpaq hənirlənir,

Bahar tələsir,

Suvanır torpağa yaz bu könültək.

 

Üzü çiçək-çiçək açılır torpaq,

Hər yana gül səpir yaz qucaq-qucaq.

Torpaq hənirlənir,

Bahar tələsir,

Dağlardan ətəyə yaz yeli əsir.

Baxıb göy üzünə güzgülənir yer,

Torpağın könlündən süzülür şeir.

 

Yaz gəlir, durulur torpağın rəngi,

Durulur çiçəyin, yarpağın rəngi.

Torpaq hənirlənir,

Əriyir yamacda qar da, yaz gəlir.

Bilirəm, orada - qışdı könlündə,

Orda ayrı bir qış, burda yaz gəlir.

 

Yuva

 

Budaqdan sallanırdı

Köhnə bir quş havası.

Adamın içindən bir səs qopdu,

Düşdü qonşu həyətə

Gurultuya bir qadın çıxdı.

O, səsi ovcuna götürüb

Bükdü könlündəki şəfqətə,

Sonra evə apardı.

İsindi evin havası.

Qadın üstünü soyundu,

O səsi aldı qoynuna.

Adam evinə döndü,

Soyumuşdu evin havası.

Pəncərədən çölə baxdı,

Uçmuşdu ağacdakı quş yuvası.

 

Sevdim

 

Bağışla, mən səni ürəkdən sevdim,

Öyrəndim sevməyi mələkdən, sevdim,

Göstərə bilmədim sənə sevgimi,

Geydiyim yalınqat köynəkdən sevdim.

Kaşanə vermədin, bir koma verdin,

Verdiyin koma da tüstümə uçdu.

Dünyanın dərdini üstümə sərdin,

Arı şirə bilib üstümə uçdu.

 

Dağını, dərəni, düzünü sevdim,

Ömrümə od vurdun, közünü sevdim.

Kimi çörəyini, kimi duzunu,

Mən sənin,

Mən sənin özünü sevdim.

 

Necə gəlim?

 

Bir ümid kəndiri uzatdın,

O kəndirdən asılı qalmışam.

Baxa bilmirəm kimsənin üzünə,

Özümə qısılıb qalmışam.

Şəhid olsa idin, şeir yazardım,

İndi

Əlim qoynumda qalmışam.

Cümə axşamında, yeddində,

Lap qırxında gələrdim.

İlin çıxanda gələrdim.

İndi hansı ümid küçəsində yaşayırsan?

Neçə ev,

Neçə döngə,

Neçə küçə gəlim?

Verdiyin ümiddən

Asılı qalmışam,

İndi necə gəlim?

 

Azərbaycan bayrağı

 

Zirvələri qayalaşan, sərtləşən,

Buludlarla söhbətləşən, dərdləşən

Bir məmləkət.

Nəğmələri mavi Xəzər dilində,

Ləpələnər hər səs incə telində.

Havası bar-bərəkət,

Günəş odu-ocağı,

Şəfəqləri Azərbaycan bayrağı.

 

Yazı çiçək, payızında gül açan,

Küləklənib Əlincədə dil açan

Bir məmləkət.

Şərur, Kəngər, Ordubad bir qoludur,

Şahbuz, Culfa, Təbrizəcən yoludur.

Ləhcəsi bal-şəkərdir,

Haçadağ dil-dodağı,

Savalandı Azərbaycan bayrağı.

 

Yaxasında od götürən, qorlanan

Qüzey qarı Şahdağında xarlanan

Bir məmləkət.

Şabran, Nabran söz cığırı, söz yolu,

Könlü sərhəd qırağı,

Qoca Dərbənd Azərbaycan bayrağı.

 

Tərtər, Bərdə, Ağdam, Şuşa, Xankəndi,

Axşamüstü göydə günəş, yer çəndi,

Məmləkətim Qarabağ -

Bu muğamat ocağı,

Dalğalanır səhər, axşam

Qarabağda Azərbaycan bayrağı.

 

Səhər çıxıb, axşamüstü dönəndə,

Ana yurdum, günəş doğur sinəndə.

Sən ağüzlü məmləkət,

Sən Günəşin ortağı,

Yerdi, göydü Azərbaycan bayrağı.

 

Qurumuş budaqlar

 

Qurumuş budaqlar bir də göyərməz,

Yaşı, yaşılı var, haqq nəzərində.

Göyərsə, göyərər, yerdə göyərməz,

Göyərsə, gün görməz yer üzərində.

Qurumuş adamlar qol-budaq atmaz,

Doğum günlərində bir daşdan baxar.

Quyruğu qırılmış kərtənkələtək,

Bir daha göyərməz, göyərib artmaz,

Yazı sel gətirər, qar-qışdan baxar.

 

Doğar qaranlıqdan çıxan kölgələr,

Kölgələr göyərər adam yerinə.

Hər kölgə alışar bir şam yerinə,

Qurumuş ağaclar adama dönər,

Köksündən ay doğar axşam yerinə

 

Yaşıl minarədən göy qübbəsinə

Toxunub qayıdan səsdi bir anlıq.

Bu saat, bu an

Yer də qaranlıqdı, göy də qaranlıq,

Bir də qaranlıqlar göyərməz bəlkə,

Çıxar qaranlıqdan gör, neçə kölgə.

 

Bu aylı gecədə, yay axşamında,

Qurumuş budaqlar bəlkə göyərdi.

Bu yağı qurtarmış köhnə şamın da,

Əgər öləziyən titrək nurunda

Bir budaq göyərsəydi,

Bir budaq yüz sönmüş şama dəyərdi.

Qurumuş ağaclar bir də göyərməz,

Göyərsə, yerdə göyərməz.

 

Akif Səməd göyərəcək

 

Qazaxda bir başdaşı var,

O daşa su versən,

Daşdan həsrət göyərəcək.

O daşdakı qafiyəni

Sevgi ilə suvarsan,

Şeirdən səmimiyyət göyərəcək.

Bu səmimiyyət

Dolaşıb adamlara, qalxacaq,

Ah, bu günəş işığı

Ömründə bir gün görəcək.

Daşın yaxasında

Şəkləbənzər ömür sürəcək.

Bir şair daşdan baxacaq.

Şairə "azadsan" demə,

Hecalardan cəsarət göyərəcək.

Qazaxın bu ucunda

Şeir toxumu əksən,

O biri ucundan

Akif Səməd göyərəcək.

 

Bu, başqa payız

 

Nə yarpaqlar saraldı,

Nə çiçəklər qurudu.

Günlər günəşli keçir,

Göy üzü dupdurudu.

Arxların qırağında

Üzümə gülür yarpız.

Heç payıza oxşamır,

Bu payız başqa payız.

 

Dərə sakit, təpə lal,

Cığırlar yalda itir.

Bir qaya kölgəsində

Təzədən çiçək bitir.

Ətəkdə çən-duman yox,

Zirvənin başı qarsız.

Göy üzü bir başqadı,

Bu payız başqa payız.

 

Ömürdən, gündən yazım,

Güllər bir yana dursun.

Sinəmdəki sevdalar

Gəlib yan-yana dursun.

Kimsə sevmir, sevməsin,

Qoy, baxsın arsız-arsız.

Mənim ömrüm, günümdə

Bu payız başqa payız.

Günlərin rənginə bax,

Gələn təzə-tər gəlir.

Gecə yola düşməmiş,

Təzə bir səhər gəlir.

Bu işıqlı günlərin

Sahibi bizik, yalnız.

Hər anı bir uğurdu,

Bu payız başqa payız.

 

Pəncərəmi döyən quş

 

"Pəncərəmə qonan quş"

şeirinin müəllifi, qələm dostum

Fəxrəddin Teyyuba

 

Hələ açılmamış səhərin gözü

Qonub pəncərəmə şüşəni döyür.

Bu quş öz bəxtinə düşəni döyür,

Dəyişik salıbdır gecə-gündüzü.

Saçıma çən düşüb, çənə gəlibdir,

Niyə, anlamıram, mənə gəlibdir.

Bəlkə dən istəyir, dənə gəlibdir?!

Bunu mən bilmirəm,

Bilir bir özü.

Bəlkə səhv salıbdır gecə-gündüzü,

Ağaran dan yeri

Bir şehli bulud,

Sübhün toranından boylanan çiçək.

Bir şair köksündə çırpınan ürək

Bu quşun könlündə ola bir umud.

Könlü pəncərədə, gözü yollarda,

Bu payız havası üşüdür onu.

Uzaq Ukraynada, yaxın Qəzzədə

Atılan mərmilər üşüdür onu.

Bir gül budağını əyən güllələr,

Körpə gülüşünə dəyən güllələr

Üşüdür onu.

Hərdən cikgildəyir daşlaşan qəlblər,

Kar olan qulaqlar eşıtmir onu.

Susmur, cikgildəyir,

Yaşıl talada

Saralan nərgizlər eşıdir onu,

Qurd-quşlar, ilbizlər eşidir onu.

Döyür pəncərəni, cikgildəyir quş,

A şair qardaşım, göydə quşlara,

Yerdə insanlara yoxmu qurtuluş?

Bu suya, havaya, gün işığına,

Yoxmu heç qurtuluş?

Baxıb susuram,

Çırpıb qanadını uçub gedir quş,

Görən, varmı qurtuluş?

 

Sən Şuşaya qayıdırsan

 

Anam, bacım, qardaşım,

Sən Şuşaya qayıdırsan.

Otuz illik nisgili

Yaşaya-yaşaya qayıdırsan.

Dünən göz yaşı içində

Tərk edib getdiyin şəhər

Bu səhər

Sənə qoynunu açır.

Bu sevinc hissi

Səni qürurlandırır,

Eynini açır.

Otuz il öncə

Qəddar ermənilər

Şuşanın ciyərini dağladı.

Bu şəhərin halına

Yer ağladı, göy ağladı.

Dünən bu şəhərdən qaçanda

Uşaq idin.

İndi övladlarınla qayıdırsan,

Dağ öz havasına qayıdan kimi.

Balıq suya,

Quş öz yuvasına qayıdan kimi,

Xoş günə, xoş aya qayıdırsan.

Unutma bu günü,

Sən Şuşaya qayıdırsan!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2024)

Əli Çağla, “Ədəbiyyat və incəsənət” (Güney Azərbaycan bölməsi)

 

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun təşkilati  dəstəyi ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında həyata keçirilən “Güney Azərbaycan Ədəbiyyatının təbliği” layihəsində bu gün sizlərə Sima Nemətinin şeirləri təqdim ediləcək. 

Son bir ildə böyük oxucu auditoriyası toplayan və hər iki Azərbaycanda sevilərək izlənən layihəmiz davam edir. 

 

 

I

Senzura olur cümlələr 

“Səni” yazırıq

“Sevirəm” qalır. 

Dünyanın qaydasıdır ayrılıq 

Kəlmənin də bir gedir, biri qalır 

Burası yasaqlar ölkəsi 

Özgürlük axtaran hər kəsin 

“Özü” gedir, “Goru” qalır. 

Yenə yarımçıq qaldı hekayəmiz

Polis qardaş! İyləmə ağzımızı

İçki deyil 

Deyilməmiş sözlərin 

Biri gedib, mini qalır...

 

II

Kalaşinkov sancılıb hər addımda 

Ağacların gövdəsində gizlənən 

Silah qorxusunda 

Şübhələnir sevinc! 

Gələn-gedən səsində diskinir

Gəlib gedən dinc xəyalların 

Səfeh düşüncəsi. 

Ayaqqabına qoşulan kamera 

Nəfəslərini sanayan mikrofon 

Hətta 

Otağındakı güzgü 

Və... 

Hər nə,

Hər nə,

Hər nə varsa 

And içir ki, 

Sən 

Tək deyilsən! 

 

Arxayınlıq aşıb-daşır xiyabanlardan 

Paradoks sancılanır 

Qucağının əmniyyətində 

Dodağının qıpqırmızı hüceyrələrində 

Qara qançır olur öpüş həvəsi 

Aaaax

Nə yaman keflənib bu şəhər 

Öz kefi ilə 

Yaşadır, oynadır, aldadır bizi 

Bu yalançı şəhər

Dilənçi şəhər...

Yoxsul küçələrində 

Sümsünür ac duyğular 

Əsarət təharətində paslanır özgürlük

Burası “torpaq” ölkəsi 

Əl saxlayın! 

Amandır, dəstəmazsız qucaqlaşmayın...

 

III

Pəncərədə qalan gözüm üşüyür,

Cismimi sürüyən dizim üşüyür,

Lap ürəyimdəki sözüm üşüyür,

Qaytar əllərini, qaytar bir daha.

 

Baxışların hələ güzgüdə qalır, 

İnan qəmin məni özümdən alır,

Əllərim əlinin havasın çalır,

Qaytar əllərini, qaytar bir daha.

 

Sənsiz saçlarımı qəm darayacaq, 

Hansı xatirəmiz yaddan çıxacaq, 

İkimizi həsrət birdən yıxacaq,

Qaytar əllərini, qaytar bir daha.

 

Şəhərin əndamın zəhər bürüyür,

Küçənin cəsədin həsrət sürüyür, 

Mənə vermədiyin güllər çürüyür, 

Qaytar əllərini, qaytar bir daha.

 

IV

Qal bu gecə 

Al qoynuna məni 

Mən 

Saatları qıfıllayım xoruzun dimdiyinə! 

Sən gecəni hör tellərimdə

Barmaqların adaxlansın subay saçlarıma! 

Bir qurtum günah içək tamarzı ürəyimizin sağlığına

Cəhənnəmə getsin bütün cənnət vədələri 

Keflənsin getsin bütün cənnət vədələri 

Keflənsin baxışlarımız qaranlığın haram qucağında

Açılmasın səhər

Qap bu gecə 

Qal 

Səhərə qədər!..

 

V

Bura Yəməndirsə 

Sən Parisdəsən.

Sən Şampan keflisi 

Mən müharibədə diskinən birisi 

Deməli ikimiz də yuxusuzuq indi 

Gecədir.

Buradan Parisə qədər

Saat üçün gicəllənən çağı 

Otağımda sənsizlik qaranlığı 

Üçün bəlalı başı! 

Ax! Üç yüz üç yerə bölüb məni 

Saat üçün faciələri

Yenə mən... 

Bu yiyəsiz mən! 

Yenə beynimdə rejə gedir sənə hazırladığım kəlmələr 

Heç söyləmədiyim kəlmələr 

Mən elə buraxdığın yerdəyəm 

Çiynimdə daşıdığın yalqızlığı 

Tanrı da duya bilməz

Gecə yatıb! 

Səndə bəlkə 

Tanrı mürgüləyir sabahıma gördüyü yuxuları! 

Mən elə buraxdığın yerdəyəm 

Sarılıram səndən yaratdığım bütə 

Müqəddəsləşir qucağım 

Yenə xəyalın

Xəyalın... 

Sən...

Sən? 

Adım yadındadırmı? 

 

VI

Və yıxılmış bir evim var 

Asılıbdır qapısından ürəyim 

Gələr olsan ölərəm,

Gedər olsan öləcək

Və tikilmiş iki göz var yoluna...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2024)

    Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

 

Ölkəmizə gələn ərəb turistlərinin əlindən çoxumuz zinhara gəldiyimizi deyirik. Amma ərəblər təkcə bu turistlər deyillər axı.

Ərəb dünyası həmişə bizə sirli sehirli gəlib. Səhralar, dəvələr, ağ örpəyə bürünmüş insanlar, palmalar, canalan isti… İslam dininin təşəkkül tapdığı və peyğəmbərin mənsub olduğu xalq. Bu qədər. Səudiyyə Ərəbistanı Krallığına səyahətdən əvvəl bu ölkə haqqında məlumat öyrənmək üçün mütləq internetdə axtarışlara ehtiyac var.

 

 Əgər 5 il əvvəl qaydaların sərtliyi, ölkəyə qadınların yalnız başıbağlı daxil olması, din polislərinin təhdidi ilə rastlaşması və s. "qorxu hekayələri"ndən başqa nəsə tapmaq mümkün deyildisə, indi müasirliyə meyil, turizmin inkişafı, dünyaya açılma ilə bağlı xoş xəbərlər səyahətçilərə unudulmaz səfər vəd edir. Bizə tanış olan stereotiplərdən hansının mif, hansının doğru olması ilə bağlı suallara cavabı isə yalnız bu ölkəyə səyahət zamanı tapmaq mümkündür. Səudiyyə Ərəbistanına bir həftəlik səfər müddətində həm heyrətləndik, sevindik, həzz aldıq, həm də vəcdə gəldik, bir sözlə, bütün emosiyalardan istifadə etdik.

Səudiyyə Ərəbistanı tarixən qapalı və mühafizəkar ölkə olub. Dünya turistləri krallığı "kəşf olunmamış, sirlərlə dolu ölkə" də adlandırırlar. Ancaq vaxt keçir və hər şey dəyişir. Sərhədlər yavaş-yavaş ziyarətçilərin üzünə açılır, viza şərtləri asanlaşır. Planetin ən zəngin dövlətlərindən biri sayılan Səudiyyə Ərəbistanı getdikcə daha əlçatan olur və müxtəlif yerlərdən olan insanlar onun mədəniyyəti, tarixi və görməli yerləri ilə tanış olmaq imkanı əldə edirlər. Ölkədə artıq turizmə, müxtəlif beynəlxalq tədbirlərin keçirilməsinə üstünlük verilir.

Paytaxt Ər-Riyad bizi rəngbərəng işıqlara bürünmüş uca göydələnləri, gözqamaşdıran işıq seli ilə qarşılayır.

"Dünyanın heç yerində belə parlaq işıqlar yoxdur. Elə bil şəhərin üzərinə göydən zər səpilib", - deyə ilk təəssüratımızı bir-birimizlə bölüşürük. Ər-Riyad müasir tikinti və ənənəvi mədəniyyətin təzadlarını, Şərq koloriti ilə Qərbin elementlərini bir arada görə biləcəyiniz şəhərdir.

Ər-Riyad ölkənin ən böyük siyasi, iqtisadi və mədəni mərkəzidir. Şəhərdə böyük sənaye müəssisələri fəaliyyət göstərir. Paytaxtın bir neçə ali məktəbində ərəb və ingilis dilində təhsil, İslam Universiteti dünya ölkələrindən tələbələri də cəlb edir. Səudiyyə Ərəbistanından olan gənclərin bir qismi isə Qərbi Avropa və Amerika universitetlərində təhsil alırlar.

Ərəb qadınları dünya brendlərinin bahalı mallarından ibarət ticarət mərkəzlərində gəzməyi xoşlayırlar. Bütün qadınlar abaya geyinsələr də, ürəklərində dəb aludəçisidirlər. Ölkədəki alış-veriş sistemi əsasən nəhəng ticarət mərkəzlərindən ibarət olduğundan, ticarət və əyləncə mərkəzində ehtiyac olan hər şeyi tapmaq mümkündür.

Ölkənin əksər hissəsinin quraqlıq və səhra qumları olmasına baxmayaraq, marketlərdə həmişə təzə tərəvəz və meyvələrin geniş seçimi var.

Səudiyyə Ərəbistanının mətbəxi kifayət qədər çeşidli və ləzzətlidir. Burada zövqə uyğun təamlar dadmaq olur. Fast food həvəskarları böyük Qərb şirkətlərinin obyektlərinə üz tuturlar. Ər-Riyad çeşidli yemək menyuları təklif edən restoran və kafelərlə zəngindir. Hər yerdə təklif olunan ərəb qəhvələrinin və çeşidli xurmaların dadı uzun müddət damaqda qalır.

Səudiyyə Ərəbistanında diskoteka tapılmır, ancaq  bayram və ya adi günlərdə və işdən sonra ailələr şəhərə çıxır, kafelərdə oturur, canlı konsertlərə tamaşa edirlər. 10 ölkənin kiçik pavilyonunu birləşdirən "Dünya bulvarı" adlı yeni məkan təkcə səudiyyəlilərin deyil, turistlərin də əsas gəzinti yerinə çevrilib. Böyük ictimai park, Kral Əbdüləziz Xalq Kitabxanası, Kral Əbdüləziz Məscidi, Kral Əbdüləziz Auditoriyası və Qədim Əsərlər Mərkəzi kimi mütləq görüləsi məkanlar da turistlərə açıqdır.

Marağımıza səbəb olan məqamlardan biri - Səudiyyə Ərəbistanında qapalı məkanlarda mərkəzi istilik sisteminin yoxluğu oldu. Fəsildən asılı olmayaraq yalnız sərinlik sistemi işləyir.

İctimai nəqliyyat nadir halda gözə dəyir. Şəhəri piyada gəzmək mümkün deyil, məsafələr çox böyükdür. Digər tərəfdən, uzun yollarda qızmar günəşdən və çöldəki isti havadan qorunmaq lazım gəlir. Ona görə burada hər ailənin şəxsi avtomobili var.

Ər-Riyadda səhnəsində quruluşu müasir texnologiyalarla müşayiət olunan teatr da, ölkənin tarixini bütünlüklə əks etdirən muzeylər də, qədim və nadir kitabları ilə öyünən kitabxanalar da var.

Turizm ölkədə iqtisadiyyatın əsas dayaqlarından birinə çevrilir. Səudiyyə Ərəbistanı yalnız 2019-cu ildə fəal şəkildə xarici qonaqları qəbul etməyə başladığı üçün burada turizm infrastrukturu qeyri-bərabər inkişaf edib. Son vaxtlara qədər bura yalnız diplomatlar, iş adamları və zəvvarlar gəlirdisə, indi ölkə turistlərə açıqdır. Səyahət sevən insanlar böyük şəhərləri - Ər-Riyad, Əl Xobar, Dammam, Ciddə və Taif şəhərlərini seçirlər. Turistlər Qırmızı dəniz və Fars körfəzindəki kurortlarda, çimərliklərdə dincəlməyə, heyrətamiz dağ panoramalarından zövq almağa, bədəvilərin min illər boyu gəzdiyi səhralara, milli parklara ekskursiyalarda iştirak etməyə gəlirlər. 

2017-ci ildə ölkədə turizmin inkişafına hesablanan "Baxış 2030" proqramı qəbul edilib. Bu proqramın reallaşdırılması ölkənin sürətli inkişafını nəzərdə tutur. Həmçinin proqram turizm sahəsində böyük inkişafa səbəb olub. Məsələn, təkcə 2021-ci ildə ölkəyə 63 milyondan çox insan səfər edib. 2019-cu ildə xarici turizmin inkişafı strategiyası işə salınandan bəri krallıq ölkəyə səfər etməkdə əsas məqsədi İslamın müqəddəs yerlərini ziyarət etmək olan ziyarətçilərin sayını iki dəfə artıra bilib. İsti və quraq iqlimə baxmayaraq, ölkəyə gələn turistlərin və zəvvarların sayı ildən-ilə artır. "Biz pandemiyadan sonra nəinki əvvəlki həcmləri bərpa edə bildik, həm də əsasən, daxili turizm hesabına rəqəmləri xeyli artırdıq", - deyə iqtisadi forumlarda qeyd edilir. Elektron viza xidmətinin işə salınması sayəsində ölkəyə daxil olmaq üçün tələb olunan sənədlərin işlənməsi xeyli asanlaşıb.

Azərbaycan vətəndaşlarının krallığa səfəri viza ilə tənzimlənir. İnanclı insanlarımız arasında bu ölkəyə dini turizm məqsədilə gələnlər üstünlük təşkil edir. Kiçik Həcc (Ümrə) və böyük Həcc ziyarətlərinə gələn azərbaycanlıların sayı kifayət qədər çoxdur. İslam dininin mərkəzinə - Məkkəyə gəlib dünyanın ən böyük məscidi sayılan Əl-Haramda namaz qılmaq, müqəddəs Kəbəni, Mədinəni ziyarət etmək, bu mistik ab-havanı duymaq əksər inanclı insanlarımızın arzusudur.

Krallıqda həmvətənlərimiz də çalışır. Belə ki, 2000-ci illərin əvvəllərində həkimlər bu ölkəyə gəlməyə başlayıb. Ölkənin şərqindəki "Saudi Aramco" neft şirkətində azərbaycanlı mühəndislər fəaliyyət göstərir. Son dövrlər ölkənin tanınmış restoran və digər iaşə obyektlərində idarəedici heyət olaraq, əsasən, azərbaycanlıların xidmətlərindən istifadə etməyə başlayıblar.

Son illər Körfəz ölkələrində qadınların hüquqlarını liberallaşdırmaq üçün bir sıra qanunlar qəbul edilib. 2017-ci ilin sentyabrında Səudiyyə Ərəbistanı kralı ölkədə qadınlara avtomobil sürməyə icazə verən fərman imzalayıb. Artıq küçələrdə sükan arxasında qadınlara rast gəlinir.

Paytaxt Ər-Riyad tez-tez beynəlxalq tədbirlərə ev sahibliyi etdiyindən gələn qonaqları və turistləri yerli əhali artıq olduqları kimi görməyə öyrəşib.

İctimai yerlərdə bütün qadınların uzun qara don - abaya geymələri məcburi deyil. Bu geyim yalnız müqəddəs yerlərə ziyarət zamanı məcburidir. Ölkədə islahatları ilə sevilən vəliəhd şahzadə Məhəmməd bin Salman Əl Səud deyib ki, qadınların belə sərt geyim tərzindən imtina etmək hüququ var. Düzdür, daha mühafizəkar - qara abaya, niqab və əlcək geyinən qadınlara da rast gəlmək olur. Amma qadınlara çox açıq, qolları dirsəkdən yuxarı paltarlar, qısa ətəklər və şortlar geyinmək qadağandır.

Ölkəyə səfər edən turistlər üçün də sərt məhdudiyyətlər yoxdur.

Körfəz ölkələrinin ailə məsələləri və qadın hüquqları uzun illər bir sıra beynəlxalq konfransların qaynar müzakirə mövzusu olsa da, krallıqda artıq bu istiqamətdə buzlar əriməyə başlayıb. Məsələn, qadının təhsili, işləməsi müzakirə mövzusu deyil. Ailə münasibətlərində qadın və kişilərin boşanmalarına qadağa yoxdur. Ayrılandan sonra hər ikisi yenidən evlənə, istədikləri şəxslə ailə qura bilirlər. Amma ilk dəfə evlənəndə mütləq yerli sakinlə ailə qurmaları şərtdir. Minimum evlilik yaşı yoxdur. Formal olaraq məcburi nikahlar qadağandır, lakin bəylə qızın atası arasında razılaşma məcburidir.

Krallıqda çalışanların üçdə biri əcnəbilərdir. Əsasən, yoxsul Asiya və Afrika ölkələrindən olan işçilər ölkədə daimi yaşayır və işləyir.

Krallıqda başqa bir əcnəbi işçi qüvvəsi də var  - onlar yüksək ixtisaslı mütəxəssislərdir. Avropa, ABŞ və Kanadadan olan mühəndislər, pilotlar, neftçilər və digər mütəxəssislər ailələri ilə birlikdə krallığa bir neçə illik müqavilə əsasında gəlirlər. Belə işçilərə yüksək maaş, mənzil, avtomobil, bütün ailə üçün tibbi sığorta verilir.

Səudiyyə Ərəbistanında hazırda cümə və şənbə istirahət günü sayılır. Namaz vaxtı bütün mağazalar və ofislər 15-20 dəqiqə bağlanır və alıcılardan, o cümlədən gələn turistlərdən bayırda və ya foyedə gözləmələri xahiş olunur. Böyük supermarketlərdə bütün müsəlmanların toplaşdığı ibadət otağı var. Mağazada asılmış səsgücləndiricilər vasitəsilə içəridə olan insanlara namaz vaxtı əvvəlcədən xəbər verilir.

Səudiyyə Ərəbistanı hələ də Məhəmməd Peyğəmbərin Mədinəyə hicrət etdiyi tarixdən - İslam təqvimi - Hicri-Qəməri təqvimindən istifadə edir. Hazırda ölkədə 1445-ci ildir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2023)

 

 

 

 

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

 

         Kimdir başlığı oxuyub “Daşların da nağılı olar?”, - deyən!? Niyə olmür ki?!  “Daşdəmirin nağılı” ola bilir, daşların nağılı ola bilmir?! Daşların o qədər nağılı var ki! Günlərlə dinləsən, qurtarmaz. Amma mən o nağılları danışmayacam sizə. Daşlar haqqında öz nağılımı danışacam. Əfsanəvi yox, daha çox realist nağıllardan olacaq mənim nağılım. Ola bilsin ki, ara-sıra qarışdırdım. Amma siz bənd olmayın, ötüb keçin. Yazının janrını müəyyənləşdirmək də sizə qalıb. Mən onu nağıl adlandırdım. Nə isə, keçək nağılımıza və ənənəvi qayda da başlayaq.

Deməli, biri varmış, biri yoxmuş torpaq olan hər yerdə çoxlu daşlar varmış. Hələ də var. Bizim kimi onların da anası torpaqdır. “Doğma torpaq” dediyimiz torpaq. Daşların bir hissəsi anaları torpağın qoynuna sərələnmiş, əbədi sükuta qərq olmuşlar. Sanki yorğunluqdan daş kimi düşüb yatıblar. Lap bar gətirmiş daş zəmisinə bənzəyirlər. Biz bu zəminin barını-qəribə, cürbəcür böyüklükdə, cürbəcür rəngdə və formada olan daşları hər gün görürük.

Amma görə bilmədiklərimiz də var. Çünki çoxu hələ analarının bətnindədir, işıqlı dünyaya gəlmək üçün gözləyirlər. Amma hamiləlik dövrü bizdəki kimi doqquz ay yox, min, milyon illər çəkir. “Doğuşları” qorxulu nağıllara oxşayır, çox böyük nərilti, gurultu qopararaq gəlirlər. “Mamaçaları” əsasən zəlzələ, vulkan, partlayış, tufan, uçqun, sel, daşqın, daha nə bilim nələr olur. Bax, belə hay-küylə dünyaya gəlir, özlərini tanıdandan sonra ad alırlar. Yaşamağa, işə-gücə yarımağa başlayırlar. Amma yaman çox yaşayırlar, çox uzun ömürlü olurlar. Təsadüfən “ölürlər”. Elə bil ki, “Ölməz Kaşşey”dirlər.

         Vətənləri göylərdən başqa, torpaq olan hər yerdir. Axı, onları torpaq “doğur”. Birdə ki, “göy üzü daş saxlamaz” ki. Nə qədər yuxarı qalxsalar da, yenə torpağa düşürlər-analarının qucağına qaçırlar.

Yurd yerləri həm bizim qalaktika, həm də bizə məlum olmayan qalaktikalardır. Məmləkətləri bizimkindən milyon dəfələrlə böyükdür. Məskənləri təkcə torpağın üstü deyil,  həm də onun ən dərin qatları, okeanların dibi, dağların ən uca zirvələridir. Biz olmayan və ola bilməyən hər yerdə onlar var.

Çox, amma çoxxx yaşlıdırlar, ey. Nəinki əcdadlarımızdan, onların ulu babalarından da əvvəl var olublar. Əcdadlarımızın əcdadlarının dünyaya gəldiyi günü bilirlər. Şairin söylədiyi kimi, “İnsan yoxkən daşlar olub, yer üzünün vətəndaşı”.

         Peyda olduğumuz gündən bizi çox istədilər. Bütün digər varlıqlardan çox istədilər. Hamımıza eyni gözlə baxdılar. Heç rəngimizin, cinsimizin, dilimizin və dinimizin fərqli olmasına da bənd olmadılar. Öz evlərində - mağaralarında ulularımıza sığınacaq verdilər. Əcdadlarımızı məhv olmaq təhlükəsindən xilas etdilər. Düşmənlərdən, vəhşi heyvanlardan, soyuqdan, istidən qorudular onları.    Mərdlik, dözüm və cəsarət öyrətdilər, M.Araz demişkən, yaşamaq üçün “daş ayaqlı, daş əlli” olmağa məcbur etdilər. 

Top, tank, qrad mərmilərinə dönüb düşmənə atılan daşlarımız oldular. Qaraca Çobanın üç yaşar dana dərisindən olan, hər atanda on iki batman daş atan sapandına yoldaş oldular, mələküzlü Şeytana atılmalarına belə etiraz etmədilər. Bu daşlar, daş nizələr və oxlar dəyən düşmənlər “daş dəymiş ayı kimi bağraraq” qaçdılar, ya da cəhənnəmə vasil oldular.

         Bizim üçün elədikləri bunlarla qurtarmadı. Xəstələnəndə dərdimizə dərman da oldular. Öz sehrli güclərini işə salıb ölməyə qoymadılar bizi. Əsəb xəstəliyi olanlarimiz zümrüd daşı gəzdirdilər. Özünə qapananlarımız yaqut və sapfir taxdılar. Ürək tutması olanlar mirvarıdən, zəhərlənənlər zümrüddən, baş və göz ağrısından əziyyət çəkənlər kvarsdan ikiəlli yapışdılar. Malaxit onları kədərdən, qəmdən uzaqlaşdırdı, keçmişlə bağlı peşimançılıqlarını unutdurdu. Qanaxmanı dayandırmaq, xərçəngi müalicəsi etmək üçün opal daşından,qorxu hissi yaşayanlar yaqut, yaşıl, sarı və adi sapfirdən, doğuşunəziyyətsiz keçməsi üçün təbii aqat ametisdən yararlanmağa, 12 xəstəliyin dərmanı olan firuzədən və s. istifadə etməyə başladılar.  Dahi təbib İbn Sina kəhrəbanın köməyi ilə dabanlardakı çatlardan başlayaraq böyrək daşlarına qədər bir çox xəstəlikləri müalicə etdi. Nəsirəddin Tusi isə kəhrəbanın tozunu çaya və ya suya qataraq içməyi məsləhət gördü. 

Mirvari müdriklik gətirdi, zümrüd bədəni və ruhu təmizlədi, gül rəngli kvars sevgi yaratdı, qara almaz və şələ daşı cəsarət oyatdı. Əqiq daşı Peyğəmbəri “Əqiq qaşlı üzük taxın. Nə qədər ki bu üzük barmağınızdadır, qəm-qüssədən, bəd nəzərdən, pisliklərdən uzaq olarsınız”, - deməyə məcbir etdi. Bu gün də daşlarla müalicə - litoterapiya davam edir. Onu bəzən XXI əsrin təbabəti də hesab edirlər.

Yenə bitmədi. Daşlardan qalalar, qəsrlər, qüllələr, türbələr, heykəllər  ucaltdıq. Kəndlər, şəhərlər saldıq, yollar çəkdik, səkilər, pilləkənlər qurduq, evlər tikdik. İndi də tikirik. Hələ çox illər də tikəcəyik. Çünki həsrətlə divarlara qoyulacaqları günü gözləyən gözəl daşlarımız çoxdur.

Elədikləri bunlarla da qurtarmadı. Bir vaxtlar ulu babalarmız öz keçmişlərini “daş fırçayla daşlara çəkib”lər. Tariximizin şahidi olan həmin daşlar əcdadlarımızın tarixini qasid kimi günümüzə çatdırıblar, hələ də çatdırırlar. Çox vəfalı və etibarlıdırlar. Min illər bundan əvvəl əcdadlarımızın onlara əmanət etdiklərini olduğu kimi əmanətçilərə yetirirlər. Bu gün Göytürk (Orxon-Yenisey), Qlozel, Saymalı, Qobustan-Gəmiqaya, daşdan yapılan daşbaba, daşnənə, bəngüdaş, daşat, daşqoç kimi plastik daş fiqurlar və yer kürəsinə səpələnmiş minlərlə digər kitabələr türkün daş yaddaşına çevrilərək, tariximizə güzgü tutur, onu dananların başına daş kimi düşür. Həmin daş kitabələr nələrdən xəbər vermir, nələrdən…”Daşlaşan, torpaqlaşan ulu babalarımız” nə çətinliklərdən keçiblərmiş, nə qəhrəmanlıqlar göstəriblərmiş! Nə gözəl öyüd, nəsihət göndəriblər bizə! Bizlə babalarımızın dilində danışan, şanlı tariximizi bizə yenidən yaşadan, ulularımızın öyüdlərini günümüzə çatdıran daşlara, daş kitabələrə eşq olsun! Əbədi olsunlar! Yaşasın daş-insan dostluğu!

Daşların etdiklərini saymaqla qurtarmaz. Çörəyimizin unu üçün dəyirman daşı da oldular. Ta nə etsinlər bizim üçün daşlar?! Bir sözlə, yarandığımız gündən daş bizimlə bir yerdədir, bizə sadiqdir, bizə gərəkdir.

Bəs biz daşlar üçün nə etdik? Biz də az şey etmədik onlar üçün. Çox sevdik onları, ən azı onlar bizi sevən qədər. Hələ səmavi dinlər yaranmamışdan əvvəl öz Allahlarımızı və totemlərimizi daşdan yapdıq. Onları ziyarət daşı edib, yanaqlarından öpdük. O qədər sevdik ki, əzizləyə-əzizləyə vətən, qarın, soy, silah, yurd, sirr kimi sözlərimizə qoşub özümüz kimi vətəndaş (vətən daşı) adlandırdıq, özümüzə qardaş, soydaş, silahdaş, yurddaş, sırdaş hesab etdik. Bizə ad qoyduqları kimi, biz də Dədəm Qorqud sayağı “elədikləri qəhrəmanlıqlara” uyğun olaraq onlara ad qoyduq: elçi daşı, çəki daşı, qaval daşı, fəlsəfə daşı, sevgi daşı, uğur daşı, böyrək daşı, övlad verən daş, dekorativ daş, daş kitabə, dəyirman daşı, çaxmaq daşı, mişar daşı, çay daşı, cadu daşı, sehirli daş, ziyarət daşı, qara daş …və baş daşı.

“Balalarını” onlardan ayrı düşməyə qoymadıq. Hə, hə, balalarını. Uşaq vaxtı nəhəng boz, girintili-çıxıntılı daşları ata, bir az kiçik, sığallı və çox gözəl görünən daşları ana, ətraflarına səpələnmiş kiçik daşları onların uşaqları hesab edərdik. Böyüklərimiz bizə demişdilər ki, o balaca daşları yekə daşların yanından uzağa atan da onların anaları ağlayır, qarğış edirlər. Ona görə bir az uzağa düşən daşları “valideynlərinin” yanına toplayaqdıq ki, ata-analarından ayrı düşüb “ağlamasınlar”. Ağlamamaqları üçün hətta onlarla “Beşdaş” da oynayırdıq. 

Daşa sevgimizdən, məftunluğumuzdan alpinist də olduq. Çılpaq, sal daş qayalara dırmaşıb, onların ismətli qızlar kimi bizdən gizlətdikləri başqa gözəlliklərini də gördük, yenidən valeh olub, vurulduq onlara. Onlara o qədər aşiq olduq ki, şair demişkən, bircə insan düşüncəmizi saxlayıb, taleyimizi daş qayaların taleyinə bağlamaq istədik. “Gəlin qayası”ndakı kimi. Bəzən daş olmaq ürəymizdən keçdi. Sevgililərimizin keçdiyi yollarda “bir daş olmağı” (Ə.Cavad) arzuladıq. Bəzən də özümüzü vətən daşına tay tutub dedik ki, “Vətən daşı olmayandan olmaz ölkə vətəndaşı”.

Daşları o qədər sevdik ki, onları baş tacımızın, üzüyümüzün, sırğamızın, boyunbağımızın qaşı elədik, başımıza qoyduq, barmağımıza, qulaqlarımıza taxdıq, boynumuzdan asdıq. Bu daşlar üstümüzdə olduqca qürurlandıq, özümüzü dünyanın ən varlı adamı sandıq, lovğalandıq hətta.

Daş sözü dilimizin əzbəri oldu. Yaxşı və ya pis olan çox şeydə o sözdən istifadə etdik. Dərdimizi daşa danışıb yüngülləşdik. Dedik ki, “Dərdimi daşa dedim, daş əridi”. Pis adamlara, yaramaz iş görənlərə  qarğış edəndə  “Səni görüm daşa dönəsən”, “Başına daş düşsün”, “Yolundan daş əskik olmasın”, alqış edəndə “Daş kimi möhkəm ol”, “Daş kimi sağlam ol”, “Daş kimi ol” söylədik. Sirlərimizi qorumaq üçün “Bir daş altda, bir daş üstdə” deyib keçdik. İnsanları birliyə və həmrəyliyə səsləyəndə düşündük ki, “Daş daşa söykənər-divar olar”. Özünə adi umac ova bilməyənlər haqqında “Kəsək oturub daşın gününə ağlayır”, peşimançılıq çəkənlərə “Daldan atılan daş topuğa dəyər” dedik. Yorulub ağır yatan adama “Daş kimi düşüb”, daş ürəkliləri görəndə uzümüzü Yaradana tutub “Daş qəlbli insanları neylərdin, İlahi” söyləmirikmi!?

Daşı əbədilik rəmzi bilib, daşişləmə sənəti icad etdik. Oxşaya-oxşaya onların üzərində sənət əsərləri yaratdıq. Daşların hesabına çapma alətləri ilə qaşov, iskənə, biz və bıçaqlar, hörmə texnikası ilə bənnalıq, daşyonma, şəbəkəçilik, həkkaklıq meydana çıxardıq. Daşlardan daş heykəllər düzəltdik, onların üzərində qrafik yazılar yazdıq, həndəsi və nəbati naxışlar çəkdik. Daşların köməyi ilə tariximizi gələcəyə daşıdıq. Bu daşlar əsrlərdən keçdi, gəldi. Qədim milli-mənəvi dəyərlərimizi təcəssüm etdirdilər.

Daşı müqəddəs sayıb daş kultu oluşdurduq. Onlar haqqında “Daş qız”, “Yada daşı”, “Elçi daşı”, “Oğlanqız daşı” kimi əfasanə və rəvayətlər, “El atan daş dağdan aşar”, “Dağın yaraşığı daşdır, insanın yaraşığı başdır”, “Keçmişinə daş atanı gələcək topa tutar” kimi atalar sözləri, “Daş üzük” və “Daş paltar” kimi nağıllar və “Ergenekon” kimi dastanlar, çoxlu bayatılar və şeirlər (Ə.Kərim: “Daş”, M.Araz: “Daş harayı”, M.Yaqub: “Daş”, A.Cəmil:”Daş haqqında düşüncələr”, R.Rövşən: “Göy üzü daş saxlamaz” və s.), mahnılar (“Ay bəri bax, bəri bax!” və s.)  düzub qoşduq.

Tarixən nəhəng və iri sal qayalıqların, daşların olduğu yerləri müqəddəs saydıq. Bu daş qayaları və dağları qayınata-qayınana hesab edib, onlara baxanda hörmət və etiram əlaməti olaraq başımıza papaq qoyduq, yaylıq bağlayıb, yaşmaqlandıq.Daşa sığınmaq, daşdan istifadə etmək sonralar düşüncələrimizdə daş pirlərin, ziyarətgahların yaranması ilə nəticələndi. Həmin pirlərə inandıq, onlara güvəndik, ümidlə ziyarət etdik. Oğuzun Kərimli kəndindəki  övlad verən daş ziyarəti (“Qoşa qardaş”) kimi.

Daşlara olan sevgimiz bəzən acgözlüyümüzə də səbəb oldu. Hamısı mənim olsun deyib, kəndləri, şəhərləri viran qoyduq, insanları soyub-taladıq. Onları məhv etdib, xəzinələrimizi həm də qiymətli daşlarla doldurduq. Nənəmiz Nüşabənin İskəndərə dedikləri də bizə dərs olmadı. Anlamadıq ki, daş yerində gözəldir. Heç kəs onu özü ilə o dünyaya apara bilməyib, bilməyəcək də. 

Daş sevgimiz yaşayır, insanlar olduqca da yaşayacaq. İşə bax ki, daşları o qədər çox istəyirik ki, öləndə də onlardan ayrılmaq istəmərik, özümüzə baş daşı etdirik. Onlar da istəyimizi yerə salmayıb, bizim cismən mövcud olmadığımız dövrdəki kimliyimiz olurlar. Bir zamanlar var olduğumuzun, elədiklərimizin, təvəllüd və vəfat tarixlərimizin sübutuna, qəbrimizin ünvanına çevrilirlər.

Nağılımız başa çatmaq üzrədir. Amma indilik göydən üç alma düşməyəcək. Çünki daş-insan dostluğu və yardımlaşması davam edir. Bir teluqu atalar sözündə deyildiyi kimi, daşın və insanın taleyini qabaqcadan demək olmaz. Hələ çox şeylər ola bilər…

Sizlərə isə yeməli alma əvəzinə, daş kimi möhkəm və sağlam olmağı arzulayıram.

Qoy həyat yolunuz həmişə daşsız-kəsəksiz olsun! Yolunuza heç vaxt daş çıxmasın! Özünüz də düşmənlərimizdən başqa, heç kəsin yolunda daş olmayın!

Amma hər şeyə rəğmən Vətən daşını sevin, o bir parça daş da Vətəndir. Qürbətə düşəndə həmin o kiçicik daş üçün də burnumuzun ucu göynəmirmi!?   

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2024)