“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Xoyda yaşayan Məryəm Qurbanzadədir.

Məryəm Qurbanzadə

Xoy

V

Biz də sevdalandıq

Biz də şeir yazdıq

Biz də üsyan yandırdıq boğazlarımızda

Amma

“Sevdada erkək olmalısan” – dedilər.

“Şeirdə kişi olmalıdan” – dedilər.

“Səsin boğazında sınmalıdır” – dedilər

Və

Ayaqlarımızın altındakı cənnətə yol tapmaq üçün

Qorxuluq qoydular

Göyərməmiş tarlaların ortasında bizi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 (25.03.2025)

Jalə İslam, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ölkə olaraq böyük bir əzab ilə üz-üzə qalmışıq. Əzab sözünün altında böyük bir mübaliğə gizlənir. Cəmiyyət olaraq ya nəyinsə həddinin artıq olmasından, ya da əksik olmasından kütləvi sürətdə əziyyət çəkirik. Abrın, ismətin də elə hadisələr olur ki, ən düşük halı ilə, bəzən isə ən şiddətli halları ilə qarşılaşırıq. Amma nə hikmətdirsə, orta yolu heç cürə tapa bilmirik. 

Ara məsələ olaraq kiminsə anası, bacısı kimi bir söhbət vardır ki, dillərdə dolaşır. Amma ismət və abrı əlində qalxan edən xalqım həmin bəhsi keçən şəxslərin filankəsin qohumu, tanışı olmamışdan əvvəl bir fərd olduğunu unudur.

Bəhsi keçəcək olan məsələ elə də dəhşətli deyil. Amma mən oturub o qədər düşündüm ki, mövzunun içindən yeni mövzular çıxmağa başladı. Elə ona görə də istədim ki, uzun zaman sonra az da olsa fikirlərimi sizinlə bölüşüm. 

Növbəti Novruz bayramını keçirdik. Bu aralar klassik olaraq ya hər kəs rayonlara üz tutdu, ya da bir-birilərinə bayram payı göndərdilər. Bu il işlərim ilə bağlı mənsə kəndə gedə bilmədim və anam mənə bayram sovqatları göndərməli oldu. Bəxtimdən, hər zaman sovqatları mənə təslim edən sürücünün maşını xarab oldu və yeni sürücü mənə liftə qədər yüklərimi daşımağa kömək etmədi. Nə isə, məsələ əslində sürücü deyil, çünki onu istəsəm də qınaya bilmərəm. Mən yüngül bağlamaları liftə qədər daşıdıqdan sonra sona qalan ağır yükü daşımaqda çətinlik çəkirdim. Təsadüfən otuz yaşlarında bir bəy də binamıza daxil olmaq üzrə idi və mənə səsləndi:

-Xanım, gəlin kömək edim. 

İnanırsınız, o qədər sevindim ki, dedim, bu dərddən də xilas oldum və yəqin ki bağlamanı həmin bəy götürüb liftə qədər daşıyacaq. Amma o, çox möhtəşəm bir kömək üsulu seçdi və mənim ağır bağlamanı binaya keçirə bilməyim üçün qapını tutdu. Ah... təbii ki mən də bağlama əlimdə qıvranıram. Sonra bu bəy centlimenliyini unudarmı heç?! Liftin düyməsini vurub saxladı ki, mən yükü liftə keçirə bilim və  daha çox qıvranım. Üstəlik, liftə daxil olanda onun yerinə on ikinci mərtəbə üçün düyməni mən vurdum ki, daha çox yorulmasın. 

Nəzərinizə çatdırım ki, mən də bilirəm, köməyin böyüyü-kiçiyi  yoxdur. Amma, dostlar, əgər bu torpaq kişi və qadın üçün bəlli rol biçmişdirsə, niyə rollarımızı doğru oynamırıq. Şəxsən onun köməksiz köməyi mənə böyük bir özgüvən qatmış oldu. Bu həyatda dəfələrlə öyrənmiş olduğum bir həqiqəti mənə yenidən öyrətdi: "Mənim heç kimə ehtiyacım yoxdur"

Düşünürəm ki, abrından və ismətindən qəhrəmanımız başmağının ucuna o qədər baxdı ki, o boyda yükü görmədi. Nə yeyib, nə içdiyimiz bəlli deyil. Əziz varlıqlar, gözlərimizi başmaqlarımızın ucundan qaldırıb bir -birimizə baxaq mütləq. Sadəcə baxıb görə bilərik ki, qarşımızdakı insan ağır yük altında qıvranır və biz ona kömək əli uzada bilərik. Yeriyəndə önümüzə baxaq, dostlar. Başmağımızın ucundakı tozu yağış yuyub aparacaq. 

Qardaşım sən də üzrlü say. Bayramın da mübarək!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.03.2025)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəziləri bunu mentalitet, bəziləri din, bəziləri isə ənənə adlandırır. Amma adından asılı olmayaraq qız uşaqlarını erkən yaşda ərə vermək bir cinayətdir! İnsanın öz həyatı üzərində qərar vermək hüququnun əlindən alınması, zorla nikaha məcbur edilməsi, təhsildən, arzularından məhrum edilməsi – bunlar nə mədəniyyətdir, nə də insanlıq. Bu, açıq-aşkar bəşəri cinayət və qanunazidd hərəkətdir!

Düşünün: 13 yaşında bir uşaq məktəbdə oxumaq əvəzinə doğum sancıları içində qıvrılır. Hansı sağlam düşüncəli insan bunu qəbul edə bilər?! Hansı vicdansız bu mənzərə qarşısında susa bilər?!

Bütün dünyada bu cür hallar insan hüquqları pozuntusu kimi qiymətləndirilir. Azərbaycanda da qanunlar bu iyrənc praktikaya qarşı açıq şəkildə sərt mövqe tutur. Bəs biz cəmiyyət olaraq nə edirik? Qanunlar var, amma vicdanlar hardadır?!

Erkən nikahın hüquqi və insani cinayət olduğunu unutmayaq!

Azərbaycan Respublikasının Ailə Məcəlləsinə əsasən, nikah yaşı həm qadın, həm də kişilər üçün 18-dir. Məhkəmə icazəsi olmadan 18 yaşdan aşağı bir şəxsin evləndirilməsi mümkün deyil.

Cinayət Məcəlləsinə əsasən isə:

• 176-1-ci maddə – Yetkinlik yaşına çatmayan şəxsi nikaha məcbur edənlər üçün 3000-4000 manat cərimə və ya 4 ilə qədər həbs cəzası nəzərdə tutulur.

• 152-ci maddə – Yetkinlik yaşına çatmamış biri ilə cinsi əlaqəyə girən şəxs 3 ildən 6 ilə qədər azadlıqdan məhrum edilə bilər.

• 173-cü maddə – Yetkinlik yaşına çatmayanın hüquqlarına zərər vurulması 3000-6000 manat cərimə və ya 2 ilə qədər həbs cəzası ilə nəticələnə bilər.

Bunlar göstərir ki, bu gün 13 yaşında bir uşağın ana olması təkcə mənəvi faciə deyil, həm də dövlətin qanunlarına qarşı açıq-aşkar edilən bir cinayətdir!

Geridə qalmış stereotiplər və onların cavabı:

“Elə belə gəlib, belə də gedər.”

Xeyr, belə getməyəcək! Nənəniz 15 yaşında ərə verilibsə və susubsa, bu, onun travmasını unutduğu anlamına gəlmir. O, sizə danışmadı, çünki başqa çarəsi yox idi!

“Qız uşaqdır, onsuz da evlənəcək.”

Qız uşaqdır, amma gələcəyin həkimi, müəllimi, yazıçısı, hüquqşünası, prezidenti ola bilər! Onun həyatını məhv etməyə heç kimin haqqı yoxdur!

“Dində belə buyurulur.”

Xeyr, yalandır! Heç bir din zorakı nikahı, uşaq yaşında hamilə qalmağı dəstəkləmir. Bu, bəzi nadanların din adı altında etdikləri manipulyasiyadır!

Erkən evliliyin faciələri: faktlar və reallıqlar

• Səhiyyə Nazirliyinin məlumatlarına görə, erkən hamiləlik ana və körpənin ölüm riskini 5 dəfə artırır.

• Yetkinlik yaşına çatmayan qızların 80%-i təhsildən kənarda qalır.

• Psixoloji travma və depressiya səviyyəsi erkən evliliklərdə 60% daha yüksəkdir.

• Qadın Hüquqlarını Müdafiə Komitəsinin hesabatına əsasən, erkən evliliklər ailədaxili zorakılığı 70%-ə qədər artırır.

Bütün bunlar göstərir ki, erkən nikah bir ailəni yox, bütöv bir cəmiyyətin gələcəyini məhv edən virusdur!

Bəs nə etməliyik?

Qanunların sərt icrası – Erkən nikaha icazə verən valideynlər, vasitəçilər, mollalar və digər şəxslər qanun qarşısında ciddi cəzalandırılmalıdır!

Maarifləndirmə kampaniyaları – Məktəblərdə, sosial mediada, televiziya və qəzetlərdə erkən evliliyin dəhşətləri geniş şəkildə izah edilməlidir.

Sığınacaqların yaradılması – Erkən evlilikdən qaçan qızlar üçün sığınacaq mərkəzləri açılmalı və onlara hüquqi dəstək göstərilməlidir.

Cəmiyyətin vicdanı oyanmalıdır! Erkən nikahı dəstəkləyən və ya susan hər kəs bu cinayətin bir parçasıdır!

Sonda: səssiz qalma!

Hər susduğumuz an bir qız uşağı öz həyatını itirir. Hər göz yumduğumuz an bir qız məktəbdən qoparılır, xəyallarını itirir, məcburi ana olur. Qanun var, vicdan var, insanlıq var – susmaq, bu cinayətə şərik olmaq deməkdir!

Əgər sabah öz qızınızın başına bu gəlməsini istəmirsinizsə, bu gün susmayın! Erkən nikaha "mentalitet" adı altında haqq qazandıran hər kəsi ifşa edin!

Çünki qız uşaqları gələcəyin anaları deyil, həm də gələcəyin alimləri, mühəndisləri, sənətçiləri, liderləridir! Onların həyatını talayan hər kəs qanun qarşısında cavab verməlidir!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.03.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Təbiidir ki, illərdir bir çox müəlliflər uğur qazanmağın yollarını göstərmək niyyəti güdən kitablar yazıblar. Onların içində adı dünyalarca məşhurlaşanlar, ən tanınmış motivasiya spikeri adını alanlar da var, yazdıqlarını bestseller səviyyəsinə daşıya bilməsələr belə, kütləvi oxucu qazanmaq şərəfinə nail olanlar da var, heç bir iz qoya bilməyərək yazdıqlarının makulaturaya çevrilməsiylə barışanlar da var.

Əlbəttə ki, mən öz tədqiqatım boyunca ən çox səs-küy qoparan «uğurqazanma bestsellerlərinə» toxunacağam. Oxuculara oxunması məsləhət görülən bu bestsellerlərin əsas müddəalarını göstərəcək, tezislərini qabardacağam.

İndi isə gəlin əksər reytinq sıralamalarında yer alan «bizneçdə və peşəkar fəaliyyətdə uğur qazanmaq» mövzusunda ən populyar motivasiya bestsellerləri arasından sizinçün seçdiyim 10-luğa nəzər yetirməyi davam etdirək.

Ayn Rend. «Atlant çiyinlərini düzəltdi»

Ayn Rendin bu kitabını, təsadüfi deyil ki, hətta Qərbdə «İncir» kitabı ilə eyni səviyyəyə qaldırmaq tendensiyası müşahidə edilməkdədir. Çünki yüz minlərlə sahibkarlar öz sahibkarlıq fəaliyyətinə məhz bu 200 səhifəlik kitabı oxumaqla başlayıblar. Bu kitab dünyagörüşünü dəyişir, insan həyatının əsl anlamını açıb göstərir, sahibkarlığın əlifbasını öyrədir. Və həm də bu kitab cəsarətli, güclü və qətiyyətli olmağa da bir çağırışdır.

Əsl adı Alisa Rozenbaum olan bu xanım insanlara öyrətmək istəyir ki:

 - İnsan düşüşünün yeganə forması məqsədi itirməkdir.

 - «Mən səni sevirəm» söyləmək üçün ilk öncə «Mən» söyləməyi öyrənməlisən.

 - İnsan yumor hissini itirəndə hər şeyini itirir.

 - Öz qəlb məbədində insan tənhadır.

 - Xüsusi adlardan başqa hər bir söz abstraktdır.

Ayn Rend yazır ki, özü nə istədiyini bilməyən adam üçün pul xoşbəxtlik gətirə bilməz. Yazır ki, öz yolunu gözübağlı seçən şəxsə pul məqsədi göstərə bilməz. Ayn Rendə görə, pulla səfeh özünə ağıl, ağıllı özünə şərəf, naqis özünə hörmət ala bilməz.

O yazır ki, əgər siz pul vasitəsilə özünüzü reklam edib özünüzdən yüksəkdə duran və özünüzdən ağıllı olan adamlarla əhatələnmək istəyirsinizsə və bununla nüfuz qazanacağınızı düşünürsünüzsə, onda əmin olun ki, sizdən aşağıda duranların qurbanına çevriləcəksiniz. Zira, ziyalılar dərhal sizdən üz döndərəcək, fırıldaqçı və oğrularsa pulunuzun işığına əhatənizə toplaşacaqlar ki, sizdən bir şeylər qopartsınlar. «İnsan heç vaxt öz pulunun həcmindən kiçik olmamalıdır. Əks halda, onu taptalayarlar».

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.03.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 Ötən gülərdə  müasir Azərbaycan poeziyasının tanınan simalarından olan Zeynal Xəlilin anadan olmasından 111 il ötdü. 111-çox sirli-sehirli bir rəqəm! Əsl poeziya üçün zaman sərhədi olmur, Zeynal Xəlil də əsl poeziya yaradıcılarından olub.

Bəli, martın 23-ü Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, şeirləri, poemaları sevilə-sevilə oxunan, pyesləri tamaşaçıların hüsn-rəğbətini qazanmış, Əməkdar incəsənət xadimi Zeynal Xəlilin amadan olduğu gündür.

XX əsr Azərbaycan poeziyasının tanınmış simalarından olan Zeynal Xəlil cəmi 59 il ömür sürmüş, erkən çağlarında üzləşdiyi yetimliyin çətinliklərini, həyatı boyu zamanın bütün ağırlığını, ictimai-siyasi çəkişmələrini, 1937-ci ilin repressiyalarının törətdiyi fəlakətin vahiməsini, İkinci Dünya müharibəsinin soyuq səngərlərinin fəsadlarını varlığından keçirərək yaşamışdır.

Zeynal Xəlil 1914-cü ildə Gəncə şəhərində sənətkar ailəsində dünyaya gəlib. O, şeirlərinin birində öz tərcümeyi-halını belə dilə gətirir: “Atam papaqçıydı, varı-yoxu bir qəlib idi, bir də iynə. Hər zaman öz şeirlərində ağrı və məhəbbətlə atasını yad edən Zeynal Xəlil yeddi yaşında ikən atasını itirib. Böyük qardaşlarının himayəsində yaşayan şair əvvəl yeddiillik orta məktəbi, sonra isə peşə məktəbini bitirmişdir.

Erkən əmək fəaliyyətinə başlayan Zeynal Xəlil 1932-ci ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun dil və ədəbiyyat fakültəsinə daxil olmuşdur. Şeirə, sənətə olan həvəsi hələ tələbəlik illərindən özünü büruzə vermiş “Yeni kənd” adlı ilk şeirini də məhz bu vaxtlarda yazmışdır. Bir-birinin ardınca yazılan şeirləri “Gənc işçi”, “Ədəbiyyat qəzeti” və digər mətbuat orqanlarında çap olunmağa başladı. Şairin 1934-cü ildə Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı tərəfindən buraxılmış ilk şeirlər kitabı “İstək” göstərdi ki, ədəbiyyata öz mövzusu, nəfəsi, yazı manerası olan bir şair gəlmişdir.

Bundan sonra Zeynal Xəlil çətin axtarışlar yolu ilə getdi, daha maraqlı və rəngarəng əsərlər yaratdı. Onun “Tarac” (1936), “Poemalar”, “Qılınc” (1940), “Tatyana” (1942) kimi kitabları oxucularda böyük maraq və hüsn-rəğbət oyatdı. Şairin bir-birinin ardınca çıxan “Düşüncələr”, “Etibar”, “Arzular”, “İki dünya”, “Lalə”, “Bənövşə”, “Şeirlər”, “Ulduzlar”, “Seçilmiş şeirlər və poemalar” və bu kimi onlarla kitabları haqlı olaraq bütün Azərbaycan ədəbiyyatının müvəffəqiyyəti kimi qiymətləndirilir. Zeynal Xəlilin “Ulduzlar”, “Fədai”, “Şah və qarışqa”, “Koroğlunun qocalığı”, “Gülər”, “Səməd Vurğunla görüş” poemalarını da bu siyahıya daxil etsək və bu əsərləri diqqətlə nəzərdən keçirsək şairin ümumi mənzərəsini görərik. Zeynal Xəlilin yaradıcılığı demək olar ki, tarixi qəhrəmanlıq keçmişimizdən tutmuş (“Koroğlunun qocalığı), inqilabi keçmişimizə (Qatır Məmməd), Böyük Vətən müharibəsinə (“Tatyana” poeması və bir sıra şeirlər) və lap son günlərə qədər əhatə edir. Şairin qələmə aldığı şeirləri də oxucular tərəfindən həmişə rəğbətlə qazanmışdır.

Zeynal Xəlilin bir dramaturq kimi də ədəbiyyatımızın inkişafında xidmətləri çoxdur. Onun ilk pyesi “İntiqam” bir çox teatrlarda tamaşaya qoyulmuş və müvəffəqiyyət qazanmışdır. Belə əsərlərdən biri də uzun zaman səhnədən düşməyən “Qatır Məmməd” pyesidir. Bu əsərin səhnə həyatı çox uğurlu olub. Elə bu səbəbdən də həmin dramın motivləri əsasında bədii film də çəkilib.

Əlbəttə, sovet realizminin nümayəndəsi olan Zeynal Xəlilin Qatır Məmmədi vəsf etməsi təbii idi, Qatır Məmmədi sovet quruluşu bəy-xan zülmünə qarşı vuruşan qaçaq kimi göstərirdi. Amma indi – müstəqil Azərbaycanda Qatır Məmməd obrazı satqın. Xain, cumhuriyyətin düşməni kimi göstərilir. Bunu da nəzərə alaq.

“Qatır Məmməd” filminin ardınca İkinci Dünya müharibəsi illərində döyüşçülərin qəhrəmanlığını tərənnüm edən əsərləri - “Yəhərləyin atları”, “416”, “Döyüşçünün vəsiyyəti” kimi şeirləri, “Tatyana” adlı poeması dövründə çox sevilib.

Zeynal Xəlilin sözlərinə bəstələnmiş mahnılar bu gün də sevilərək dinlənilir, nəsildən-nəslə ötürülür. Bu cəhətdən heç vaxt dillərdən düşməyən, musiqisi Soltan Hacıbəyova məxsus “Kimlər gəldi, kimlər getdi”, musiqisi Emin Sabitoğluya məxsus "Bu gecə”, "Ay işığında” (Qənbər Hüseynli) və s. nəğmələr yaşadıqca, dinlənildikcə Zeynal Xəlil ruhu da yaşayır.

Kimlər gəldi, kimlər getdi,

Bu dünyaya, bu dünyadan...

Zeynal Xəlilin qələmə aldığı əsərlər bir sıra xarici dillərə tərcümə olunmuş və onun rus və Avropa ədəbiyyatından etdiyi tərcümələr həmişə diqqətəlayiq olub.

Allah ona rəhmət eləsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.03.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan şifahı ədəbiyyatına aid olan məhəbbət dastanları xalqımızın mənəvi dəyərlərini, sevgi anlayışını və ailə münasibətlərini əks etdirən qiymətli nümunələrdir. Bu dastanlarda aşiq obrazı əksər hallarda ilahi bir sevgi rəmzi olan "buta" aldıqdan sonra sevdiyi qızı tapmaq üçün yola düşür. Lakin onun bu yolda əsas dayaqlarından biri valideynlərinin – ata və anasının xeyir-duasıdır.

Bu xeyir-dua sevgini halal və mənəvi cəhətdən qəbul edilən bir hala gətirir. Belə ki "Aşıq Qərib", "Abbas və Gülgəz", "Şah İsmayıl" kimi dastanlarda aşiqin ailəsinin razılığı mühüm rol oynayır. Məsələn, "Aşıq Qərib" dastanında Qərib buta aldıqdan sonra sevgilisi Şahsənəmin atasının razılığını almaq üçün 7 il sərgərdan olur.Sonda istəyinə nail olur, çünki onun anası oğluna xeyir-dua verir və o, bütün çətinliklərdən üzüağ çıxır:

"Oğlum, Allah səni saxlasın! Yolun açıq olsun, səni gözləyən Şahsənəmə qovuşasan!"

"Abbas və Gülgəz" dastanında da ata-ananın razılığı ilə aşiq uzun bir yol qət edir, lakin sonda sevgisinə qovuşur. Abbasın anası ona belə dua edir:

"Oğlum, sənə duaçıyıq! Tanrı səni qorusun, Gülgəzinə qovuşasan!"

Başqa bir məhəbbət dastanına baxanda görürük ki, "Şah İsmayıl" dastanında da atasının və el ağsaqqallarının razılığı ilə İsmayıl sevgisinə sahib çıxır. Onun atası oğluna dua edir:

"Oğul, adını uca tut, qeyrətli ol, sevdiyinə layiq ol!"

Bu dastanlardan fərqli olaraq "Əsli və Kərəm" dastanı məhz ailə razılığı olmadığı üçün faciə ilə bitir. Kərəm buta aldıqdan sonra Əsliyə qovuşmaq üçün uzun yollar qət edir, lakin nə Kərəm, nə də Əslinin atasının xeyir-duasını ala bilmir. Əslinin atası olan keşiş qızının müsəlman bir aşiqə verilməsini qəbul etmir və bu sevgini müxtəlif maneələrlə əngəlləyir. Digər dastanlarda valideynlər sevgililərin qarşısına çətinliklər çıxarsa da, sonda onları razı salmaq mümkün olur. Lakin "Əsli və Kərəm" dastanında bu razılıq heç zaman əldə edilmir və nəticədə Kərəm sevgisi uğrunda həyatını itirir.

Keşiş Kərəmi aldatmaq üçün ona maneələr yaradır:

"Qızımı sənə verə bilmərəm! Sənin dinin başqadır, yolun bizdən ayrıdır!"

Kərəmin atası da bu izdivaca razılıq vermir:

"Oğul, mən sənə xeyir-dua verə bilmirəm! Bu yolda sənə uğur arzulamıram."

Bu dastanların məğzində ailə dəyərlərinə böyük önəm verildiyi görünür. Aşiqlər buta aldıqdan sonra ailələrinin xeyir-duası olmadan bu sevgini tamamlaya bilmirlər. Bu, Azərbaycan xalqının sevgi və ailə anlayışına verdiyi dəyəri göstərir.

Razılıq olan yerdə uğur olur: Ailə xeyir-duası alan aşiqlər bütün çətinliklərdən keçsə də, sonda sevgilərinə qovuşurlar.

Xeyir-dua alınmadıqda sevgi faciəyə çevrilir: Əsli və Kərəm kimi hekayələrdə xeyir-dua olmadığı üçün sevgililər birləşə bilmir və bu, faciə ilə nəticələnir.

Sevginin halal olması üçün ailənin razılığı vacibdir: Bu dastanlar göstərir ki, sevgililər yalnız valideynlərinin icazəsi və xeyir-duası ilə xoşbəxt ola bilərlər.

Azərbaycan aşıq dastanlarında valideyn xeyir-duası aşiqin sevgisinə gedən yolda ən mühüm amillərdən biridir. Bu dastanlar xalqımızın mənəvi və əxlaqi dəyərlərini əks etdirir, ailə institutunun vacibliyini vurğulayır.

"Aşıq Qərib", "Abbas və Gülgəz", "Şah İsmayıl" kimi dastanlarda xeyir-dua sevginin uğurla nəticələnməsinə səbəb olur. Amma "Əsli və Kərəm" dastanında olduğu kimi, əgər ailə razılığı olmazsa, sevgi xoşbəxt sonluqla bitmir. Bu nümunələr xalq ədəbiyyatımızda ailə dəyərlərinin necə möhkəm yer tutduğunu göstərir və sevginin yalnız mənəvi dəyərlərlə harmoniyada yaşana biləcəyini sübut edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.03.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəzən bir qırılma anı var: görünməz, toxunulmaz, amma ruhumuzun dərinliklərində yer sarsıntısı kimi hiss edilən.

İnsan ümidlə yaşayır, sanki içindəki uşaq əlində tutduğu şüşədən bir dünya qurub və onu qorumağa çalışır. Amma bir gün, elə bir an gəlir ki, o şüşə çiliklənir.

Və qəribədir, bu qırılmanın səsi o qədər dərindən gəlir ki, sanki uşaq vaxtlarımızdan bəri içimizdə saxladığımız bir xatirə, bir səs, bir inam parçası paramparça olur.

Ümid nədir? Bir işığın ardınca qaçmaqmı? Yoxsa gözlərini yumub bir səhərin gəlişinə inanmaqmı? İnsan ümid edərkən uşaq kimi saf, xəyalları qədər məsum olur. Amma həyat bəzən sərt olur, çünki dünya yalnız uşaqların nağıllarında ədalətli dir. Böyüdükcə öyrənirik ki, hər şey istədiyimiz kimi getməz, insanlar sözlərində durmaz, arzularımız çırpılıb yerə düşər və biz onlara çatmaq üçün əyildikdə əllərimizi qanadan şüşə qırıntıları ilə rastlaşarıq.

Ancaq bir sual var: ümid sınarsa, insanın özü də sınarmı?

Bəlkə də yox. Bəlkə də hər qırılan ümidin səsi bizə yaşamağın başqa bir formasını öyrədir. Ümidimizin ən dərinlərdən gələn qırılma səsi içimizdəki keçmişin titrəyən əks-sədasıdır. O səs bizi silkələyir, amma eyni zamanda bizə bir həqiqəti xatırladır: biz o səsin sahibiyik, biz o səsi yönləndirənlərik.

Bəlkə də ümidin həqiqi mahiyyəti heç vaxt sınmamaq deyil, hər sınışdan sonra onu yenidən qurmaqdır.

Tək fərq ondadır ki, uşaq vaxtı ümidlərimizi nağıllara bağlayırıq, böyüyəndə isə onları özümüz yaradırıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.03.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

SƏMƏD VURĞUN

CEYRAN

(“Muğan” poemasından)

Yerdən ayağını quş kimi üzüb,
Yay kimi dartınıb, ox kimi süzüb,
Yenə öz sürünü nizamla düzüb
Baş alıb gedirsən hayana, ceyran? 

Əzəldən meylini salıb çöllərə,
Bəxtini tapşırdın bizim ellərə,
O qara gözlərin düşdü dillərə.
Dişlərin oxşayır mərcana, ceyran! 

Bir məsəl qalmışdır ata-babadan:
Uçarda turacdır, qaçarda ceyran.
Bir mən deyiləm ki, hüsnünə heyran,
Şöhrətin yayılıb hər yana, ceyran!

Sükuta qərq olmuş ürəyimlə mən
Keçirəm yenə də Muğan çölündən.
Yanında balası, yağış gölündən
Əyilib su içir bir ana ceyran!

Elə ki son bahar min büsat qurur,
Kolları-kosları yıxıb uçurur,
Sıxlaşıb bir yerdə baş-başa durur
Düşəndə çovğuna, borana ceyran.

On addım kənarda yatmayır təkə,
Gəzinir oylağa baş çəkə-çəkə.
Gələn qaraltıdır, yoxsa təhlükə?
Bir özünə baxır, bir ona ceyran!

Ovçu, insaf elə, keçmə bu düzdən!
O çöllər qızını ayırma bizdən!
Qoyma ağrı keçə ürəyimizdən, –
Qıyma öz qanına boyana ceyran!
Nə gözəl yaraşır Muğana ceyran!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.03.2025)

Eltən Törəçi, dəyər yaradıcısı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Zamanın dumanlı pərdəsinin arxasında, şəhərlərin səs-küyü və yalan xəbərlərin qarışıqlığı insanları çaş-baş salırdı. İnsanların gözləri açıq olsa da, kor kimi idilər. Qulaqları eşitsə də, gerçəkləri dinləmirdilər. Doğrunu, yanlışı ayırd etmək, gerçəyin izinə düşmək getdikcə çətinləşirdi. Gerçək isə artıq yalnız axtaranın tapa biləcəyi bir xəzinəyə çevrilmişdi.

Məhz belə bir qaranlıq çağda, unudulmuş bilgilərin yankılandığı, qədim və sirli bir meşənin qoynunda Çölçü Bilgə adlı bir müdrik yaşayırdı. O, yaşamın sirlərini doğadan öyrənmişdi. Külək ona dözümlülüyü, çaylar qərarlılığı, dağlar sarsılmaz iradəni, ağaclar isə birliyi öyrətmişdi. O, bilginin quluna çevrilməmiş, gerçəyin ağasına çevrilmişdi. Bilgi onun üçün yığılan bir xəzinə deyil, paylaşılması gərəkli olan dəyərli bir dəyər, ağlın və ruhun işığı idi.

Onun evi, meşənin ən gizli guşəsində, uca bir dağın yamacında yerləşən sirli mağara idi. Lakin bu mağara sadəcə daş divarlarla çevrilmiş bir yer deyildi. Bu, bilgəlik ocağı, ruh məbədi idi. İçərisi bitiklərlə, xəritələrlə, əski toplumlardan qalma əlyazmaları ilə, doğadan toplanmış dəyərli daşlar və sağaldıcı otlarla dolu idi. Divarlara Çölçü Törəsinin başlıca tələbləri dönəmin və bilməməzliyin aşındıra bilmədiyi gerçək kimi qazılmışdı.

BİLGƏNİN ÇAĞIRIŞI

Şəhərlərin yorğun, ümidsiz və axtarış içində olan insanları doğru yolu tapmaq ümidi ilə uzun və çətin bir səfərdən sonra Bilgənin mağarasına gəlirdilər. Bura gələn hər kəs sadəcə bir gəzintiyə deyil, həm də daxili bir dönüşümə qədəm qoyduqlarını hiss edirdilər. Bilgə onlara təkcə sağ qalmağı deyil, həm də düşüncələrini və ruhlarını aydınlatmağı, özlərini yenidən tapmağı öyrədirdi.

Bir gün, öyrənciləri ona sual verdilər: "Bilgə Çölçü, şəhərdə insanlar bir-birinə qarşı o qədər amansız və duyğusuz olublar ki, sanki qəlbləri çürüyüb. Bilgisizlik və yalanlar hökm sürür, doğru yolu necə tapacağıq?"

Bilgə dərindən nəfəs alıb cavab verdi: "Övladlarım, şəhərdəki bu qaranlıq “Aydın kirliliyi” və “Toplumun Duyğusal Çürüməsi”nin nəticəsidir. Eynilə zəhərli sarmaşıqların meşəni sardığı kimi, düşüncələr də yalan və nifrətlə sarılıb. Çıxış yolu – özümüzü və bir-birimizi yenidən qurmaqdır."

O gün Bilgə öyrəncilərinə “Uğur Yollarını”nı, yəni düşüncələrini bəsləyəcək bilgi bağlarının önəmini anlatdı. "Birlik çevrələri yaradın." – dedi. "Necə ki, meşədəki ağaclar kökləri ilə bir-birinə tutunur, siz də eyni şəkildə bir-birinizə dayaq olun. Unutmayın, tək ağac fırtınaya tab gətirə bilməz, amma meşə əyilməzdir."

"Bilgi Axını, meşədəki çaylar kimi olmalıdır – doğru bilgini yayaraq bilgisizliyin quraqlığını aradan qaldırmalısınız. Çünki bilgi də su kimi, dayandıqda bataqlıq yaradar, ancaq axdıqca yaşam verər."

"Və ən gərəklisi, “Toplumla bağlantı” meşə yolları kimidir. İnsanları bir-birinə bağlayır, yol göstərir, bələdçilik edir. Əgər siz bir-birinizdən ayrılsanız, yollar itər və toplum qaranlıqda getməyə məcbur olar."

BİLGƏNİN SINAĞI VƏ DƏRSİ

Bilgə mağaranın dərinliyindəki gizli bir keçiddən keçərək tələbələrini meşənin ən qədim guşələrinə apardı, onlara həm bitkilərin sağaldıcı gücünü, heyvanların davranışlarını və ulduzların sirlərini anlatdı, həm də insanın öz bənzərinə qarşı şəfqət, mərhəmət və ədalətlə yanaşmasının toplumun ruhunu necə sağalda biləcəyini öyrətdi.

Sonra tələbələrinə dönərək dedi: "Övladlarım, “Aydınlanma Yeri” təkcə sizin üçün bir sığınacaq deyil, həm də topluma işıq tutacaq bir məşəldir. Bilgiləndikdə, onu yalnız özünüz üçün saxlamayın. Paylaşın, öyrədin, yol göstərin. Unutmayın, bilgi gizlətmək üçün deyil, yaymaq üçündür."

"Meşə yanğınını söndürmək üçün birlikdə savaşdığımız kimi, bilgisizliyin yanğısına qarşı da çiyin-çiyinə savaşmalıyıq. Birliyimiz yalnız bir bilgi paylaşımı deyil, eyni zamanda bir xeyirxahlıq davranışı olsun. Ehtiyacı olana yardım edin, yolunu azanlara bələdçilik edin, ümidsizlərə ümid olun. Və ən əsası, bir-birinizə sevgi və hörmətlə yanaşın. Qəlbinizi şəfqətlə doldurun. Sevgi – nifrətin yeganə əks-zəhəri, bu zəhərdən qorunma yoludur."

"Unutmayın, övladlarım, bir toplumun yüksəlişi fərdlərin inkişafı ilə - özünüinkişafla başlayır. Sizlər bu meşənin toxumlarısınız. Bilgi ilə suvarıldıqda, sevgi ilə böyüdükdə nəhəng bir meşəyə çevriləcəksiniz. O zaman cahilliyin və nifrətin qaranlığına qarşı dayanacaq, aydınlıq və sevgi dolu bir gələcək quracaqsınız."

ÇÖLÇÜ TÖRƏSİNİN DOĞUŞU

Öyrəncilər Bilgənin sözləri ilə ürəklərində bir qığılcım hiss etdilər. Artıq yalnız yaşamaq deyil, yaşadıqları toplumu daha gözəl bir yerə çevirmək üçün də öhdəlik daşıdıqlarını bilirdilər. Şəhərə döndükdə, onun öyrətdiklərini yerinə yetirdilər. Bir-birinə dəstək oldular, bilik və təcrübələrini paylaşdılar, çətin anlarda bir-birlərinə arxa durdular.

Bu birlik - onların arasındakı sevgi, sayğı şəhərdəki insanların diqqətini çəkdi.

"Necə bu qədər bir və xeyirxah ola bilirsiz? Sizin kimi yaşamağı necə öyrənək?" – deyə suallar verməyə başladılar.

Və beləcə, Çölçü Bilgənin öyrətdikləri şəhərdə və ətraf kəndlərdə yayılmağa başladı. İnsanlar, öyrəncilərin  qurduğu “Aydınlanma Yerləri”nə qatılır, onların izində gedirdilər. Bu sayaq da  Çölçü Törəsi doğdu.

Bu törə bilgiyə, dayanışmaya, sevgiyə və sayğıya dayanırdı. İnsanlar bu törə sayəsində həm öz yaşamlarını, həm də toplumun ruhunu yaxşılaşdırmağa başladılar. Və həmin gün Çölçü Bilgə mağarasından uzaqda, bu gözəl dəyişikliyi izləyərkən qəlbində ağıla belə gələ bilməyəcək bir qürur duydu. Çünki artıq cəhalətin və nifrətin qaranlığına qarşı, bilginin və sevginin nuru sonsuza qədər yanacaqdı!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.03.2025)