Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Azərbaycan şifahı ədəbiyyatına aid olan məhəbbət dastanları xalqımızın mənəvi dəyərlərini, sevgi anlayışını və ailə münasibətlərini əks etdirən qiymətli nümunələrdir. Bu dastanlarda aşiq obrazı əksər hallarda ilahi bir sevgi rəmzi olan "buta" aldıqdan sonra sevdiyi qızı tapmaq üçün yola düşür. Lakin onun bu yolda əsas dayaqlarından biri valideynlərinin – ata və anasının xeyir-duasıdır.
Bu xeyir-dua sevgini halal və mənəvi cəhətdən qəbul edilən bir hala gətirir. Belə ki "Aşıq Qərib", "Abbas və Gülgəz", "Şah İsmayıl" kimi dastanlarda aşiqin ailəsinin razılığı mühüm rol oynayır. Məsələn, "Aşıq Qərib" dastanında Qərib buta aldıqdan sonra sevgilisi Şahsənəmin atasının razılığını almaq üçün 7 il sərgərdan olur.Sonda istəyinə nail olur, çünki onun anası oğluna xeyir-dua verir və o, bütün çətinliklərdən üzüağ çıxır:
"Oğlum, Allah səni saxlasın! Yolun açıq olsun, səni gözləyən Şahsənəmə qovuşasan!"
"Abbas və Gülgəz" dastanında da ata-ananın razılığı ilə aşiq uzun bir yol qət edir, lakin sonda sevgisinə qovuşur. Abbasın anası ona belə dua edir:
"Oğlum, sənə duaçıyıq! Tanrı səni qorusun, Gülgəzinə qovuşasan!"
Başqa bir məhəbbət dastanına baxanda görürük ki, "Şah İsmayıl" dastanında da atasının və el ağsaqqallarının razılığı ilə İsmayıl sevgisinə sahib çıxır. Onun atası oğluna dua edir:
"Oğul, adını uca tut, qeyrətli ol, sevdiyinə layiq ol!"
Bu dastanlardan fərqli olaraq "Əsli və Kərəm" dastanı məhz ailə razılığı olmadığı üçün faciə ilə bitir. Kərəm buta aldıqdan sonra Əsliyə qovuşmaq üçün uzun yollar qət edir, lakin nə Kərəm, nə də Əslinin atasının xeyir-duasını ala bilmir. Əslinin atası olan keşiş qızının müsəlman bir aşiqə verilməsini qəbul etmir və bu sevgini müxtəlif maneələrlə əngəlləyir. Digər dastanlarda valideynlər sevgililərin qarşısına çətinliklər çıxarsa da, sonda onları razı salmaq mümkün olur. Lakin "Əsli və Kərəm" dastanında bu razılıq heç zaman əldə edilmir və nəticədə Kərəm sevgisi uğrunda həyatını itirir.
Keşiş Kərəmi aldatmaq üçün ona maneələr yaradır:
"Qızımı sənə verə bilmərəm! Sənin dinin başqadır, yolun bizdən ayrıdır!"
Kərəmin atası da bu izdivaca razılıq vermir:
"Oğul, mən sənə xeyir-dua verə bilmirəm! Bu yolda sənə uğur arzulamıram."
Bu dastanların məğzində ailə dəyərlərinə böyük önəm verildiyi görünür. Aşiqlər buta aldıqdan sonra ailələrinin xeyir-duası olmadan bu sevgini tamamlaya bilmirlər. Bu, Azərbaycan xalqının sevgi və ailə anlayışına verdiyi dəyəri göstərir.
Razılıq olan yerdə uğur olur: Ailə xeyir-duası alan aşiqlər bütün çətinliklərdən keçsə də, sonda sevgilərinə qovuşurlar.
Xeyir-dua alınmadıqda sevgi faciəyə çevrilir: Əsli və Kərəm kimi hekayələrdə xeyir-dua olmadığı üçün sevgililər birləşə bilmir və bu, faciə ilə nəticələnir.
Sevginin halal olması üçün ailənin razılığı vacibdir: Bu dastanlar göstərir ki, sevgililər yalnız valideynlərinin icazəsi və xeyir-duası ilə xoşbəxt ola bilərlər.
Azərbaycan aşıq dastanlarında valideyn xeyir-duası aşiqin sevgisinə gedən yolda ən mühüm amillərdən biridir. Bu dastanlar xalqımızın mənəvi və əxlaqi dəyərlərini əks etdirir, ailə institutunun vacibliyini vurğulayır.
"Aşıq Qərib", "Abbas və Gülgəz", "Şah İsmayıl" kimi dastanlarda xeyir-dua sevginin uğurla nəticələnməsinə səbəb olur. Amma "Əsli və Kərəm" dastanında olduğu kimi, əgər ailə razılığı olmazsa, sevgi xoşbəxt sonluqla bitmir. Bu nümunələr xalq ədəbiyyatımızda ailə dəyərlərinin necə möhkəm yer tutduğunu göstərir və sevginin yalnız mənəvi dəyərlərlə harmoniyada yaşana biləcəyini sübut edir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(25.03.2025)
