Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə şair Kəmaləddin Qədimin  şeirləri təqdim edilir. 

 

 

Ölmək ölməkdisə...

 

Ölmək ölməkdisə, ta niyə, adam,

Sir kimi görünüb, sir də öləsən.

Ya qismət, bu boşa, faniyə, adam,

Bir də doğulasan, bir də öləsən.

 

"Quran" deyilsən ki, nazil olasan,

Elə oxunmağa hazır olasan.

Ya niyaz olasan, nəzir olasan,

Gedəsən ocaqda, pirdə öləsən.

 

Tutasan doğrunun, düzün əlindən,

Axıra ağ çıxa üzün əlindən.

Lap elə bir gözəl qızın əlindən

Düşəsən bir qəfil dərdə, öləsən.

 

Geriyə yolmu var gedən, qürbətdən,

Nədən bezəsən ki, nədən, qürbətdən?

Bir halda, seçilmir Vətən qürbətdən,

Daha nə fərqi var, harda öləsən?

 

Səsini eşidib, duymasalar da,

Halalca haqqını qıymasalar da,

Nolar, yaşamağa qoymasalar da,

Qoyalar öldüyün yerdə öləsən.

 

 

Yenə yuva çatmayacaq...

 

Vurursan, göz çıxardırsan

qaş düzəltdiyin yerdə.

Kor olaydın, şil olaydın,

kaş, düzəltdiyin yerdə...

 

Bir heykəl də yap adına,

Bax dadına...Get badına...

Yansın qurunun oduna

yaş, düzəltdiyin yerdə...

 

Bu da elə "üç alma", bax,

Amma, nağıl olmayacaq...

Olsa, ağıl olmayacaq

baş düzəltdiyin yerdə...

 

Nə var, köhnə, nə var, əski,

İşlər belə yürüməz ki...

Ayaq açıb yeriməz ki,

daş düzəltdiyin yerdə...

 

Dərdsə, dava çatmayacaq,

Cansa, hava çatmayacaq,

Yenə yuva çatmayacaq

quş düzəltdiyin yerdə...

 

Lap ölüb qalmalı

yer idi könlüm...

 

Dedim, çiçəkləndi, gülləndi bəlkə,

Baxma könüllərdən biridi könlüm.

Bir gün dilə gəlib dilləndi bəlkə,

Bəlkə ayaq açıb, yeridi könlüm...

 

Dönməsin heykələ, büstə demişdim,

Başımda tac olsun, istə, demişdim.

Bu sevgi ayağı üstdə demişdim,

dayanıb, durduqca diridi könlüm...

 

Mən indi bildim ki, olur gor necə,

Adamın içinə dolur qor necə...

Getmisən, xaraba qalıb gör, necə,

Lap ölüb qalmalı yer idi könlüm...

 

 

Xatirələr örtür məni

 

Ayrılığın dilindəyəm,

Yaman dil-dil ötür məni.

Gülüm, necə başlamışdın,

eləcə də bitir məni...

 

Öz-özünü boşa öydün,

Bu yol çıxış yolu döydü.

Yağış çırpdı, dolu döydü,

Eyləmədin çətir məni...

 

Bir yuxuydum, yozanmadın,

Ağ vərəqdim, yazanmadın,

Qazanmadın, qazanmadın,

İlim-ilim itir məni...

 

Yerindim, ən yaxın yerin,

Çəkdiyin hər dağın yeri.

Qalmayıb qalmağın yeri,

Dur, qapıdan ötür məni...

 

Dərd-dərd, qəm-qəm, yavaş-yavaş,

Olmuşam cəm, yavaş-yavaş.

Görünmürəm, yavaş-yavaş

xatirələr örtür məni...

 

«Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.05.2024)

Aida Eyvazlı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Portalımızın oxucularına Təbrizdə yaşayıb yaradan Məhəmmədrza Təbrizin şeirini təqdim edirəm. Şeirin orfoqrafiyasına toxunmamışam.

 

 

yenədə dizlərini nə qucaqlayıbsan Bağmeşə qapısında?

yenədə evindən eşiyə nə salınıbsan gecənin bu vaxtında?

yenə hansı nanəcib falçı qələm gəzdirib baxtında?

yenədə kim oturub taxtında?

evladlarının fərsiz olduğunu bilirəm

və bilirəm yurdun kordur

mən sənə demişdim,

Tehranın bu dodağı şişik qızına ürək vermə

mən sənə demişdim,

qonşu bağrı çatladan o güllü köynəyin içi boşdur

mən sənə demişdim,

gəzəyən qancığın çezəyən də balası olar Təbriz

mən sənə demişdim

 

köhnə dər_dəmiri olan

bür_bürüncü olan

alominiumu olan

mis aftafa

üzük qaşı

sancı daşı

kəndiri olan_sicimi olan

kör_köhnə cer_cecimi olan

daş qaşı olan

farmaşı olan

gətirin ay balam

alıram

 

kör_köhnə almaq bəhanədir Nobar

çıx qapıya

gəlmişəm səni görəm

 

ey Təbriz!

yadındadırmı?

kaffələrində savadsız şeirlər yazıb

bu sağır millətə satdıq

Şəmsin mazoxisti məfkurəsilə

Mevlananı aldaddıq

 

ey Təbriz!

yadındadırmı?

min doqquz yüz on doqquz da

lap elə burada

bəli!

Təbrizin bu Xiyaban qapısında

Turan adında bir qıza təcavüz etdik

və bu da bir etiraf

 

burası Gəcil qapısıdır Təbriz

biraz ehtiyatlı ol

burada adamın ciblərinə tor atallar

o qəfəsdə ki toyuqlara aldanma

burada xoruz yumurtası satallar

biraz yuxarı qalxsana

dünyanın ən böyük üstü örtülü bazarıdır

örtülü bazar, dosluğu pozar Təbriz

burda ki al_verçilər sevərlər

qonşunun qızının əynində ki kətan köynək dar olsun

burda dost_dostun satar

deyərlər bazar olsun

 

terorist qara əlcəklərini əllərinə geyərkən London da

azadlıq xiyabanın da,uşaq marketi patlatdı

köynəyinin yaxasını düymələyib,küçədən keçdi

telfonuna gələn mesajı açdı

laboratuvarın cavabını aldım.....ata olmusan

"uşaq marketdə, uşaq paltarlarına baxmağa gedirəm"

axşam görüşərik

 

terorist salavat çevirir Moskovada

metro patlayır

 

terorist namaz qılır Kabul da 

məktəb partlayır

 

burası Sırxab qapısıdır Təbriz

buradan içəri girəndə

adamın ürəyi partlayır

 

bir cüt farmaş

bir cüt xurcun

bir cüt at çulu

bir cüt səyəng

bir cüt....

Nuhun gəmisidirmi?

bu çatdığın dəvə yükü deyil ha!!

 

sonra qara bir balıq

gözlərimin yaşindan keçdi

İmamiyə qəbristanlığından keçdi

uşaqlığımı kevrətdi

uşaq ayağa qalxdı

yox!

uşaq yasaqdı

günəş dağların arxasında kı zindana doğru yerisəydi də

sular azadlığa axırdılar

 

səni və uşaqlığımı dəvəyə mindirib

Təbrizə göndərdim

özüm Dəvəçi qapısında oturub

Nuhu gözlədim

 

Təbrizin harasına barmağımı qoyuram

ağrıyır

Təbrizin hansı qapısından baxıram

ağlayır

burası miyar_miyar qapısıdır Sofia

 

bir Erməni qızı

Miyar_Miyar qapısında

mənim siqaretlərimi kül edə bilər

bir Erməni qızı

Qaraməlikdə

Kərəmi yandırıb kül edə bilər

 

yalnız adlarında fərq var

mənim siqaretimlə Kərəmin

ikisi də yanıb_yanıb kül oldular

 

qaranlıq evimizə sızıbdır

 

şam yandırıram

sonuncu ayaqlarda qırılır

sonuncu ayaqlarda...

ayaqlar bir_birlərin qucaqlayıblar

Çaldıran

bu qədər ayaqlarıyla

qaça bilmir

 

şam yandırıram

bir cüt göz parıldayır üstümə

bu ki Yavuz sultan Səlimmiş

top satır İstanbulun Başak şəhir staiumunda

 

şam yandırıram

Şah İsmail saralır gözlərimin önündə

üzünə ingiliz maskası taxıb

qılınc satır Gürcülər bazarında

 

şam yandırıram

 tarixin bu ləkəli səhifələrinə

şam yandırıram

 

Təbriz çubuğunu alışdırır o şamdan

Təbriz o gün gəlmişdi

Təbriz dolmuşdu

Təbriz stəkanlarda

Təbriz fincanlarda

Təbriz axırdı

Təbriz gözlərdən

Təbriz yanaqlardan

Təbriz baxırdı

Təbriz gözlərdə

Təbriz...

sənin baxışlarına anam qurban Təbriz

 

Təbriz İstanbul qapısındaydır

və mən Təbrizi zindandan qurtarmağa gəlmişdim

əlimdə qələmim

başımda şeir adlı qoşunum

Məhmət fatih İstanbuldan bağırırdı yuxularımda

haydı Çalğın,

çabuk ol!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.05.2024)

“Ədəbiyyat və İncəsənət” portalı sizlərə Xeyrəddin Qocanın miniatür hekayələrinin təqdimatını davam etdirir. 

 

 

Mənasız qurultay

 

İlk iki ildə bir dəfə türkcə danışan millətlərin qurultayı gəlib. Hər dəfə qurulta Azərbaycandan da iştiraklar gəlirdi. Özü də iş elə adamlar gəlirdilər ki, bircə idarə olurdu: Türkiyəni gəzmək, görmək. Onlardan biri Xeyrəddin müəllimdən soruşur ki, "siz niyə qurultayda iştirak etmədiniz?" O, cavab verir:

- Əvvəla, məni dəvət edib. Çağırılmayan yerə getmərəm. Sonra da boş qurulan şeydir, Türkiyəni gəzib qayıdırlar, heç bir problem də həll etmirlər.

Bakıdan gələnlərdən biri dillənir:

-Deməli, biz oradan bura boş şey üçün gəlmişik?

Xeyrəddin Qoca cavab verir:

-Bəs, bilmirdiniz?

Səhəri gün qurultayı müxtəlif yollarla idarə edən dövlət nazirini istefaya göndərir, Türkiyə qəzetlərini də yazır ki, bu qurultay boş şeydir, mənada.

Xeyrəddin Qoca Bakıya zəng vurub, qurultaya gələnlərdən zəng deyir:

-Gördünüz, mən dedim, bu qurultay boş şeydir...

 

“Ədəbiyyat və İncəsənət”

(27.05.2024)

Poetik Qiraətdə bir neçə gün ardıcıl sizlərlə Faiq Hüseynbəyli görüşür. 

Ruh və hissiyyatın poeziyası, dərin lirika, irfanilik - şairin şeirlərinə xas olan səciyyəviliklərdir.

Xoş mütaliələr!

 

*

Hər sözü fikir elədim,

Hər günə şükür elədim.

Haqq söylədim, zikr elədim,

Həqiqətə yetişmişəm,

Gəlib bir eşqə düşmüşəm. 

 

Çətin sözə ömür yetə,

Söz bitməz ki, ömür bitər...

Yol arayıb həqiqətə,

Sirat körpüsü keçmişəm,

Gəlib bir eşqə düşmüşəm. 

 

Mən bu eşqə yar olmuşam,

Dərdə giriftar olmuşam.

Xızır kimi var olmuşam,

Dirilik suyu içmişəm,

Gəlib bir eşqə düşmüşəm. 

 

Saydım tək-tək günlərimi,

Ətək-ətək günlərimi...

Kəsib gödək günlərimi,

Ömrü əynimə biçmişəm,

Gəlib bir eşqə düşmüşəm. 

 

Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.05.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədr müavini Rəşad Məcidin status-esselərini təqdim edir. Hər gün 5 yarpaq. 

 

1.

İnsanlara yuxarıdan aşağı baxmaq, onları aşağılamaq naqis keyfiyyətdir.

2.

Xəyallar tükənəndə ömür mənasızlaşır.

3.

Gürcüstanda yaşayan həmkarımız Cəmilə Babayevanın

Gürcüstanda Azərbaycanın zəngin mədəni irsi haqqında araşdırma materiallarını təqdim etdiyi www.aziz.ge müəllif saytı yaxşı təşəbbüsdür. Həmkarımızı təbrik edir, uğurlar arzulayır, həmvətənlərimizin bu gözəl təşəbbüsə dəstək olacağına inanırıq.

4.

Sənət həyəcandan yaranır.

5.

Bəzən yuxunu xatırlamırsan. Amma yaratdığı ovqat ayılandan sonra da səni tərk etmir. Yuxunun süjetini təxmini hiss edirsən.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.05.2024)

Zahirə Cabir yazır

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı publisist Zahirə Cabirin Məhəmməd Əmin Rəsulzadə barədə hekayətlərinin dərcinə başlayır. Məqsəd - uşaqlara bu dahi şəxsiyyəti daha yaxından tanıtmaqdır. 

 

Qatarda

Məhəmməd Əmin son dəfə mışıl-mışıl yatan körpə Azərin üzündən öpdü. Elə bil ürəyinə dammışdı ki, bir daha evə dönməyəcək. Uzaqdan qatarın fit səsi eşidildi. O qatara daxil oldu. Qatarın dəmir təkərləri relslərin üstü ilə taqqatuqla gedirdi və həmin taqqatuq indi, elə bil, tənha Bakı gecəsinin nəbzi idi, vururdu; nəbzinə qulaq asan Məhəmməd Əmin fikirləşdi ki, insan ömrü də qatar kimidir, səni mənzil başına aparıb düşürür, əvəzinə bir başqasını götürüb geri qayıdır, gedir-gəlir. Və bir halda ki, bu yolun əvvəli var, axırı var, gərək papağını qabağına qoyub yaxşı-yaxşı fikirləşəsən ki, qatar heç vaxt relsdən çıxmayacaq, cədvəlini də pozmayacaq, ona görə adam kimi yaşa, adam kimi də öl. Vətəndən qaçmaqla yox.

Yavaş-yavaş xəzri əsirdi və xəzri əsdikcə də həmin qəribə yay gecəsinə bir sərinlik gətirirdi, ağcaqanadlar yoxa çıxmışdı və Məhəmməd Əmin fikirləşdi ki, ağcaqanad da təbiətindi, külək də təbiətindi, amma külək ağcaqanadın qənimidi və ümumiyyətlə, bu dünya elə bir şeydi ki, hər pisliyin, hər namərdliyin öz qənimi var; əlbəttə, bu fikir də çox dərin bir fikir deyildi və o burasını da fikirləşdi ki, bu gecəni qəribə eləyən onun bəlkə də uşaqlarını qoyub getməsidir. Birdən-birə Nərimanov yoldaşa inanıb sözündən çıxmadığı üçün özünü təqsirləndirdi.

Kupedə Stalin dostluqda möhkəm olmasından bəhs edirdi. Vaxtilə ona yaxşılıq edən, onu ölümdən qurtaran dostuna düz-çörək məsələsini yadından çıxarmadığını, bunun müqabilində onu bolşeviklərin əlindən qurtulmasını deyir. Sonra Stalin anaların sağlığına badə qaldırır. Məhəmməd Əmin deyir ki, mən yola düşəndə anam ağır xəstə idi. Stalin bir az doluxsunub onun da anasının yadına düşdüyünü deyir. Məhəmməd Əminə : “Sizdə bir mahnı var…Sən də onu oxumağı çox sevirdin”- deyir. Məhəmməd Əmin dərindən nəfəs alaraq: “Ay bəri bax, bəri bax” mahnısını deyirsiz. Mahnını zümzümə etməyə başlayır, Stalin də ona qoşulur.

Gecənin bir yarısında kupenin qapısı döyülür. Serqo Orconikidze həyəcanlı halda kupeyə daxil olur. Xəbər verir ki, Müsavatın başçısı Bayıl türməsindən yoxa çıxmışdır. Deyilənə görə o bu qatarda sərnişinlərin arasındadır.

Stalin bir qədər fikrə gedir: Görəsən, Mikoyan bu məlumatı hardan alıb?

Orconikidze: Yəqin ki, Bakıdakı daşnak partiyasından.

Stalin Serqonu mənalı baxışlarla başdan-ayağa süzür.

- Nə çaşıb qalmısız? Rəsulzadədən belə qorxursunuz? Sərnişinləri bir-bir yoxlayın. Rəsulzadəni tapsanız, Mikoyana məlumat verin ki, bir də belə şayiələrlə başımızı qatmasın.

Məhəmməd bu söhbətdən sonra köynəyini çıxarıb rahatlanmaq istəyir. Bədəninə sarıdığı üç rəngli bayrağın ucunu qaldırıb öpür və gözünün üstünə qoyur. Stalin onun alt köynəyinin üstündən bayrağın bədəninə sarıldığı görüb  bir anlıq yerində donub qalır:

- Əmin, bu nədir, bayrağını köynək əvəzi etmisən:

Məhəmməd Əmin:

- Koba, bu bayraq dünyamızın qövsi-qüzehidir. Onun rəngləri varlığıma hopmuşdur. Lahıcda da, Bayılda da o, mənimlə olmuşdur. Yalnız və yalnız vücuduma ağ kəfən sarınanda onu məndən ayırmaq olar. Bir kərə yüksələn bayraq bir daha enmız!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.05.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Mən bu yazıçını uşaqlığımda oxuduğum “Dağlar arxasında üç dost”la sevmişəm. O, əsərlərində oxucunu düşündürmək, hisslərinə hakim kəsilmək, ədalət uğrunda mübarizəyə ruhlandırmaq, həqiqətin qalibiyyətinə inandırmaq kimi məqsədlər qoyib. Ötən əsr Azərbaycan cəmiyyətinin  həyatı güzgü kimi əsərlərində əks etdirilib. Həm ölməz romanlarında, həm də dram əsərlərində. 

 

Ötən gün nasir, dramaturq, Əməkdar incəsənət xadimi, Dövlət mükafatı laureatı, Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin anadan olmasının 110 ili tamam oldu. 

İlyas Əfəndiyev 1914-cü il mayın 26-da Füzuli şəhərində dünyaya göz açıb. Yazıçının ulu babalarının bir qolu tacir nəslinə mənsub, digər qolu isə ruhani təhsili almış savadlı axund və üləmalar, Qarabağda tanınan, kasıba əl tutan, xeyirxah və alicənab insanlar olublar.

Yazıçının babası Bayram bəy dövlət idarələrində məmur işləyib, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Şuşada qəza rəisi vəzifəsində çalışıb. Ötən əsrin 30-cu illərinin tufanı Əfəndiyevlər ailəsindən də yan keçməyib, yazıçının atası Məhəmməd Əfəndiyevə “kulak” damğası vurulub. Aramsız təqiblərə, təzyiqlərə tab gətirməyən Məhəmməd Əfəndiyev 1934-cü ildə, 50 yaşında dünyasını dəyişib.

İlyas Əfəndiyevin bir gənc kimi formalaşmasında, onda kitaba, ədəbiyyata, ümumiyyətlə, mütaliəyə maraq oyanmasında anası Bilqeyis xanımın əvəzsiz xidmətləri var. O, ömür-gün yoldaşının vəfatından sonra övladına müəllim, yoldaş, həm də ata əvəzi olub.

Gələcəyin məşhur yazıçısı hələ uşaq yaşlarından zəhmətə alışıb, mütaliəyə böyük maraq göstərib. 1921-ci ildə birinci sinfə gedən İlyas 1930-cu ildə pedaqoji təmayüllü iki dərəcəli orta məktəbi əla qiymətlərlə bitirib. O, 1933-cü ildə V.İ.Lenin adına Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun Ədəbiyyat fakültəsinin əyani şöbəsinə daxil olub, 1938-ci ildə bu ali təhsil ocağının Coğrafiya fakültəsinin qiyabi şöbəsini bitirib. Həmin ilin axırlarından İlyas Əfəndiyev Bakıda “Yeni yol”, “Kommunist” və “Ədəbiyyat qəzeti” redaksiyalarında işləyib. Onun ilk mətbu əsəri olan “Buruqlar arasında” oçerki 1938-ci ilin noyabrında, eləcə də “Berlində bir gecə” adlı ilk hekayəsi “Ədəbiyyat qəzeti”nin 1939-cu il 26 yanvar tarixli nömrəsində dərc olunub.

İlyas Əfəndiyevin 1939-cu ildə nəşr edilmiş “Kənddən məktublar” kitabı onu oxuculara tanıtdırıb. Yazıçının ilk hekayələr kitabı onun orijinal fərdi ifadə tərzinin göstəricisi, daha sonra qələmə aldığı “Aydınlıq gecələr” isə müəllifin ədəbi-estetik görüşlərinin əsası kimi o dövrün ədəbi prosesinin maraqlı nümunələridir.

O, 1943-cü ildə Mehdi Hüseynlə birlikdə ilk dram əsəri olan “İntizar” pyesini yazıb və bununla da yazıçının Azərbaycan milli teatrı ilə 50 ildən çox davam etmiş sıx yaradıcılıq əməkdaşlığının əsası qoyulub. Ötən əsrin 40-cı illərinin sonunda o, artıq özünü nasir və dramaturq kimi tanıdıb, əsərləri haqqında mətbuatda yazılar dərc olunub.

İlyas Əfəndiyevin bir gənc kimi yetişməsində, mütaliəyə, ədəbiyyata, elmə böyük maraq göstərməsində, hər şeydən əvvəl ailə tərbiyəsinin çox mühüm təsiri olub. Həmçinin onun oxuduğu və dərs dediyi məktəbin kollektivi, boya-başa çatdığı bölgənin ictimai-mədəni mühiti, gənclik illərində böyük həvəslə mütaliə etdiyi “Qızıl Araz” adlı rayon qəzeti, işlədiyi mətbuat orqanları, Bakı ədəbi mühiti onun yaradıcılığına çox böyük təsir göstərib. Habelə Azərbaycan Dövlət Radio Komitəsində, Bakı kinostudiyasında, “Azərnəşr”də çalışarkən ədəbi ictimaiyyətlə bilavasitə təmasda olub, dünyagörüşünü daim artırıb.

İlyas Əfəndiyev çoxşaxəli yaradıcılıq yolu keçmiş sənətkarlardandır. Əgər biz onun həyat və yaradıcılıq yolunun hər hansı ilini, yaxud qısa bir dövrünü xronoloji ardıcıllıqla izləsək, maraqlı mənzərənin şahidi olarıq. Yazıçı eyni dövr ərzində hekayələr yazmaqla yanaşı, istedadlı dramaturq kimi də fəaliyyət göstərib, irihəcmli roman və povestlərlə bərabər, oçerk və məqalələr də ərsəyə gətirmiş, konfrans və qurultaylarda məruzələrlə çıxış edib. Yazıçı ədəbiyyatın bütün janrlarında kamil sənət nümunələri yaradıb ki, bu da onun sənət palitrasının müxtəlif çalarlarından, dünyagörüşünün genişliyi və yaradıcılıq intellektindən xəbər verir.

XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının əvəzolunmaz simalarından biri kimi tarixə düşmüş İlyas Əfəndiyevin zəngin nəsrinə “Söyüdlü arx”, “Körpüsalanlar”, “Dağlar arxasında üç dost”, “Sarıköynəklə Valehin nağılı”, “Geriyə baxma, qoca”, “Üçatılan” və digər roman və povestləri, dramaturgiyasına “İşıqlı yollar”, “Bahar suları”, “Atayevlər ailəsi”, “Sən həmişə mənimləsən”, “Mənim günahım”, “Unuda bilmirəm”, “Məhv olmuş gündəliklər”, “Qəribə oğlan”, “Mahnı dağlarda qaldı”, “Bağlardan gələn səs” və s. daxildir. O, pyesləri ilə teatr sənətimizdə yeni bir mərhələ açıb. Ədibin qəhrəmanları ülvi məqsədləri, mübarizliyi, xarakterlərinin bütövlüyü, yaşadığı hisslərin, duyğuların təbiiliyi ilə yaddaşlara həkk olunub. Qətiyyətlə deyə bilərik ki, 60-cı illərdə səhnəyə gələn gənclərin püxtələşməsində İlyas Əfəndiyevin zəngin dramaturgiyasının böyük rolu var. Ədib özünün “Mahnı dağlarda qaldı”, “Xurşidbanu Natəvan”, “Şeyx Məhəmməd Xiyabani”, “Hökmdar və qızı” və digər tarixi dramları ilə xalqımızın milli azadlığı və müstəqilliyi uğrunda apardığı mübarizənin, istiqlal məfkurəsinin, azadlıq hərəkatının, milli birliyin və müstəqilliyin bədii tərənnümçüsünə çevrilib.

Altmış ildən çox yaradıcılıq yolu keçmiş görkəmli sənətkar 90-cı illərdə də məhsuldar bir yazıçı kimi yazıb-yaradıb, sovet rejimi illərində, partiya qadağaları dövründə deyə və yaza bilmədiyi bir sıra mövzuları yeni zamanın kontekstində oxuculara təqdim edib. O, “Hacı Axundun cənnət bağı necə oldu” hekayəsini, “Xan qızı Gülsənubərlə tarzən Sadıqcanın nağılı” povestini dərc etdirib, “Tənha iydə ağacı”, “Dəlilər və ağıllılar” “Hökmdar və qızı” və digər pyeslərini tamaşaya qoydurub, bir sıra yeni kitablarını nəşr etdirib.

Azərbaycan ədəbiyyatında heç bir dramaturq İlyas Əfəndiyev qədər teatrla uzunmüddətli fəal yaradıcılıq əlaqəsi qurmayıb. Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrında yazıçının bütün pyeslərinə səhnə həyatı verilib.

1990-cı ildə İstanbul və Ankara səhnələrində “Bizim qəribə taleyimiz” və “Sevgililərin cəhənnəmdə vüsalı” müvəffəqiyyətlə oynanılıb, bu əsərlər haqqında Türkiyə mətbuatı onlarla məqalə dərc edib.

Xalqın tarixən qarşılaşdığı taleyüklü hadisələrdə ən mühüm siyasi və mənəvi dəyərlərin, qalibiyyət və faciənin böyük vətəndaşlıq yanğısı ilə bədii təhlilini İlyas Əfəndiyevin müraciət etdiyi ədəbi janrların hər birində görmək olar. Epik və dramatik növlərin daxili poetik gücünü eyni ustalıqla üzə çıxaran yazıçı oxucunu tarixi dinləməyə, xatırlamağa və düşünməyə vadar edir. Onun “Geriyə baxma, qoca”, “Üçatılan”, “Natəvan”, “Hökmdar və qızı” kimi əsərləri yazıçının tarixi mövzunu işləməkdə əsas bədii-estetik məqsədini bəyan edir: xalq öz tarixi dəyərləri ilə güclü və yenilməzdir. Bu mənada İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı yeni dövr Azərbaycan tarixinin bədii salnaməsidir.

Yaradıcılığı boyu hakim ideologiyanı tərənnüm etməyən ədib o dövrdə ədəbiyyatda yasaq olan Cənubi Azərbaycan və mühacirət mövzularında əsərlər yazıb, “Tənha iydə ağacı” pyesi ilə ilk dəfə mühacirət mövzusunu ədəbiyyata gətirib.

Sənətkarın yaradıcılığında Qarabağ mövzusu da əsas yer tutub. O, namərd qonşularımızın ötən əsrin 90-cı illərindən başlayan xəyanətkarlıqlarını, işğalçılıq hərəkətlərini dərin narahatlıq, vətəndaş yanğısı ilə izləyib, əsərlərində Qarabağın qədim tarixini əks etdirib.

Həyat hadisələrini bütün incəliklərinə qədər tərənnüm edən, onları dərin bədii təhlil süzgəcindən keçirib ümumiləşdirən, səlis, təbii dillə oxuculara çatdıran İlyas Əfəndiyev həm də şairanə ruha, poetik ifadə tərzinə malik sənətkardır. Onun yazıçı dili və bədii üslubu ədəbiyyatımızda yeni bir ədəbi məktəb səviyyəsinə yüksəlib.

İlyas Əfəndiyevin əsərlərinin dilinin səlisliyi, süjet xəttinin axıcılığı insanı əsəri bir nəfəsə oxumağa sövq edir.

Əsərlərinin əksəriyyətini sovet dövründə yazmış İlyas Əfəndiyev sadə insanların həyatını, onların məhəbbətini, arzu və istəklərini böyük ustalıqla qələmə alıb. Buna görə də onun əsərləri indi də coğrafi sərhədləri adlayaraq, yeni-yeni oxucu auditoriyalarının sevgisini qazanmaqdadır.

Zəngin yaradıcılıq yolu keçmiş böyük sənətkar 1996-cı il oktyabrın 3-də Bakı şəhərində dünyasını dəyişib və Fəxri xiyabanda dəfn olunub.

Ruhu şad olsun!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.05.2024)

Ötən gün nasir, dramaturq, Əməkdar incəsənət xadimi, Dövlət mükafatı laureatı, Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin anadan olmasının 110-cu ildönümü idi. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən xəbər verir ki, nazirliyinin əməkdaşları, respublikanın tanınmış mədəniyyət və incəsənət xadimləri, sənətkarın ailə üzvləri I Fəxri xiyabanda Xalq yazıçısının məzarını ziyarət ediblər.

Anım mərasimində çıxış edən mədəniyyət nazirinin müavini Murad Hüseynov görkəmli dramaturq, Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin əsərlərinin bir necə nəslin formalaşmasında böyük rol oynadığını diqqətə çatdırıb. O, Xalq yazıçısının fitri istedada malik insan olduğunu bildirib. Nazir müavini Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığının dövlətimiz tərəfindən daim yüksək qiymətləndirildiyini, onun zəngin ədəbi irsinin Azərbaycan ədəbiyyatında yeni mərhələnin təşəkkülünə böyük təsir göstərdiyini qeyd edib.

Xalq artisti Hacı İsmayılov İlyas Əfəndiyevin Azərbaycan ədəbiyyatına və teatrına böyük töhfələr verdiyini deyib: “Görkəmli dramaturq ən çox oxunan və sevilən yazıçılardan biri olub. Bir çox xarici teatrlarda onun pyeslərinə müraciət olunub. Onu da qeyd etmək istərdim ki, biz çox xoşbəxt nəslin nümayəndələrik, çünki onun tamaşaları və əsərləri ilə böyümüşük”, - deyə Xalq artisti əlavə edib.

Hacı İsmayılov, həmçinin vurğulayıb ki, İlyas Əfəndiyev kimi Azərbaycanı o taylı bu taylı, Qarabağı vəsf edən ikinci yazıçı yoxdur. O, sözün əsl mənasında böyük şəxsiyyət, dramaturq olub.

Tədbirdə İlyas Əfəndiyevin dramaturgiyasında Qarabağ məsələlərinin, xalqımızın etnik kimlik mövzularının qaldırıldığı söylənilib. Qeyd edilib ki, İlyas Əfəndiyev tələbələrini bir şəxsiyyət kimi yetişdirib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.05.2024)