RAMAZAN AYI BARƏDƏ NƏ BİLİRİK VƏ NƏYİ BİLMƏYİMİZ  VACİBDİR? BƏS ƏDƏBİYYATIMIZDA BU AY NECƏ TƏRƏNNÜM OLUNUB? 

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sabah növbəti Ramazan bayramımızı - müsəlman aləminin ən müqəddəs bayramını qeyd edəcəyik. Bugünsə Ramazan axşamıdır.

Azərbaycan məscidlərində Ramazan bayramı namazı Əjdərbəy məscidində aprelin 10-u saat 08:00-da, Təzəpir məscidində isə saat 09:00-da qılınacaq.

Bu barədə ötən gün Qafqaz Müsəlmanları İdarəsindən məlumat verilib.

Bildirilib ki, bayram namazı həmçinin digər məscidlərdə də 08:00 və 09:00-da qılına bilər. Namaz vaxtını məscid imamlarının camaatın istəyinə uyğun olaraq müəyyənləşdirməsi mümkündür.

Qeyd edək ki, bu il Azərbaycanda Ramazan ayı martın 11-də başlayıb. Nazirlər Kabinetinin müvafiq qərarına əsasən, aprelin 10-u və 11-i Azərbaycanda Ramazan bayramı qeyd edilir. Aprelin 12-si günü ilə 6 aprel - şənbə gününün yeri dəyişildiyindən, biz sabahdan ta ki bazar ertəsinə kimi Ramazan tətilinə çıxırıq. 

Mən xüsusən yeniyetmə və gənclər üçün Ramazanla bağlı bilgiləri paylaşmaq istəyirəm. 

Ramazan bayramı (Fitr bayramı) — Səvval ayının 1-ci günü. Ramazan ayının sonunda, orucun sona çatması münasibətilə qeyd edilir. Bu bayram müsəlman dünyasının bir nömrəli bayramıdır. Onun əzəmətini xüsusən qardaş Türkiyədə duymaq olur.

Uzun müddət Sovetlər Birliyində yaşadığımızdan bizlərdə bu bayram demək olar ki, kölgədə qalmışdı. Eləcə də SSRİ-yə daxil olan digər müsəlman xalqlarında. Amma indi Ramazan ayında azərbaycanlılar, özbəklər, qazaxlar, Rusiyada yaşayan dağıstanlılar, çeçenlər, tatarlar, başqırdlar, çuvaşlar və digərləri ay boyu oruc tutur və ayın tamamında təntənə ilə bayramı qeyd edirlər. 

Ramazan ayında oruc tutulması müsəlmanlara hicrətin ikinci (622-ci il) ili təyin edilmişdir. Ramazan ayı insanlara Allahı sevmək qaydalarını öyrədir, onlara öz iradə qüvvələrini, dözümlüyünü yoxlamaq imkanı verir, onları gözüaçıq, təmiz, vicdanlı olmağa yönəldir və oruc tutmaqla ifadə olunur. Oruc ramazan ayında tutulduğu üçün ona Ramazan orucu da deyirlər.

Əlavə edim ki, hazırda ölkəmizdə hətta azyaşlılar arasında da xeyli oructutan var, bu da Ramazanın get-gedə bizimçün də qonşu Türkiyədə olduğu kimi kultlaşmasından xəbər verir. 

İslamda ilin ayları arasında Ramazan ayı ən şəfaqətli və ən müqəddəs ay hesab edilir. Onu məcazi mənada "on bir ayın sultanı" da adlandırırlar. Orucluq hicrinin ikinci ilində Məhəmməd Peyğəmbər tərəfindən təyin olandan öz tarixini başlayır. Məhz Ramazan ayının axırıncı on gecələrinin birində Quran  hədiyyə edilmişdir. Bu gecə "leylət al-Qadr" – qüdrətli, əzəmətli gecə adlanır.

Bir qədər Qədr gecəsi barədə danışaq. Ramazan ayının gecələrindən birində, qeyd etdiyimiz kimi, müsəlmanların müqəddəs kitabı Qurani-Kərim nazil olub. Həmin gecə "qədr" və ya "əhya" gecəsi adlanır. Qədr gecəsinin konkret hansı gün olduğu bilinmir. Bununla bağlı müxtəlif rəvayətlər var. Amma ümumi fikir belədir ki, qədr gecəsi Ramazan ayının son on gecəsindən biridir, həm də tək günün gecəsidir.

Rəvayətlərin birində deyilir:

"Bir yaşlı kişi Peyğəmbərə söyləyir: Uzaq yoldan gəlib məsciddə oturmaq mənə çətindir, əgər Qədr gecəsinin hansı gecə olduğunu bilsəm, həmin gecə məscidə gələrəm.

Peyğəmbər onun qulağına nəsə deyir və həmin kişi hər ramazan ayının 23-cü gecəsi məscidə gəlir".

İslamşünasların fikrincə, bu gecə Ramazan ayının 19, 21, 23, 25, 27-ci gecələrindən biridir. 

Qurani-Kərimdə "Qədr surəsi" vardır. Bu surədə qədr gecəsi haqda belə yazılır: "Biz bu gecə həqiqətən qüdrət, əzəmət hədiyyə etmişik, bu gecə min aylardan da qüdrətlidir, mələklər aşağı enərək, Allahın əmrini gözləyirlər, bu gecə şəfəqin doğmasına qədər aləmdir, sübhdür". 

Orucluq Ramazan ayında təzə ay çıxandan başlanır və 29–30 gün davam edir.

Orucluq ayında günün işıqlı vaxtı yemək, içmək, siqaret çəkmək, ər-arvad borcunu yerinə yetirmək və s. olmaz. Bunlardan yalnız uşaqlar, xəstələr, hamilə qadınlar, cəbhədə vuruşanlar, uzaq yola çıxanlar azad olunurlar. Orucluq Ramazan ayında təzə ay çıxandan başlanır və 29–30 gün davam edir. Qurani-Kərimdə yazılır: "Sübh açılınca, ağ sap qara sapdan fərqlənincəyə qədər yeyib için; sonra gecəyə qədər orucunuzu tamamlayın".

Məhəmməd peyğəmbər buyurur ki, Ramazan ayı gələndə cənnətin qapıları açılar, cəhənnəmin qapıları bağlanar, şeytanlar da zəncirdə olar. Döyüşdə və ya əsirlikdə olduğuna görə oruc tutmayanlar sonra münasib bir vaxtda onun əvəzini (qəzasını) tutmalı və ya fidyə verməlidirlər.

Orucu qəsdən pozanlar isə onun əvəzini tutmaqla yanaşı, tövbə etməli və kəffarəsini ödəməlidirlər. Kəffarə isə 60 gün oruc tutmaq, yaxud 60 yoxsulu yedirtməkdir. 60 günlük kəffarə orucuna bir günlük qəza orucu da əlavə olunur.

Orucluğun başa çatdığı gün fitr bayramı adlanır. Həmin gün bütün müsəlmanlar bir-birlərini təbrik edir, vəfat edənlərin qəbirlərini ziyarət edir, ruhlarına dualar oxuyurlar. Bayram günü hər kəs öz himayəsində olanlar üçün təqribən 3 kq buğda, yaxud xurma, ya da kişmiş miqdarında kasıblar üçün fitrə zəkatı verməlidir. Orucluq insanlara öz iradələrini, dözümlülüyünü yoxlamaq imkanı verir, onları paklığa, xeyirxahlığa dəvət edir.

Əbəs yerə deyildir ki, bu ayda bizim ölkəmizdə bol-bol xeyriyyə aksiyaları keçirilir, fəqir-füqəraya əl tutulur, iftar süfrələri açılır. 

Bəs Ramazan ayı ədəbiyyatımızda necə təbliğ olunur? Bu sorğu ilə tanınmış ədəbiyyatşünas Firudin Qurbansoya üz tutduq və o söylədi:

-Ramazan ərəbcə tərcümədə «yandırmaq» deməkdir: "Yəni insanın içində olan pislikləri, acgözlüyü yandırmaq. Çünki bu müddət ərzində insan təkcə qida ilə özünü sınamır, eyni zamanda baxışları ilə harama baxmamaqla, nitqi ilə qeybət etməməklə pislikləri yandırır. Yəni Ramazan ayı insanın müsbət keyfiyyətlərini artıran bir aydır. Bu baxımdan, müqəddəs sayılır. Digər tərəfdən, ən gözəl dini bayram kimi xüsusi önəm daşıyır. Qurban bayramı, Peyğəmbərin mövludu, imamların mövludu və s. günlər də bayram kimi keçirilir. Ancaq Ramazanın qeyd olunması bu günlərdən xüsusi fərqlənir. Çünki Qurani-Kərim bu ayda nazil olub”. Klassik ədəbiyyatımızda da ramazaniyyələrin yazıldığını deyən ədəbiyyatşünas bildirdi ki, şairlər Ramazanın fəzilətlərini bu qəsidələrdə göstərirlər. Peyğəmbərin meracı, Allahla görüşü, cənab Cəbrayıl vasitəsilə ona deyilən ayələri insanlara çatdırmaq və s. ramazaniyyələrdə məcazlar şəklində xalqa bildirilib”. Ədəbiyyatşünas vurğuladı ki, bu ramazaniyyələr Ramazan ayında da oxunub: "Təsəvvür edin ki, Əbdülqadir Marağayi «Mən Ramazan ayında hər gün təzə musiqi bəstələyə bilərəm» deyirdi. Ramazandan öncə hər gün təzə bir musiqi ifa edir və deyir ki, bu musiqini bu gün yazmışam. Yanındakılar "bu, mümkün deyil” deyərək inanmırlar. "Əgər inanmırsınızsa, sabahdan Ramazan ayı başlayır. Hər biriniz mənə bir şeir verin, mən onları məclisdə ifa edim”- deyə Marağayi bildirir. Beləcə, 30 şeir yaranır. O, bu şeirlərin hər birini hər gün təzə melodiya ilə ifa edir. 30-cu gün – yəni Ramazan bayramı günü hamısını bir yerdə dəstgah şəklində ifa edir. Tarixdə Ramazanla bağlı belə məqamlar olub. Ona görə, Ramazan xalqın taleyinə yazılan müqəddəs bayram kimi qeyd olunur. Bu bayramda hər bir kəs özünü sınaqdan keçirir. Yəni mən Allahın sınaqlarına hazıram və layiqəm. Yəni Allah məni sınadı, dedi ki, oruc tut, mən də tutdum. Orucu açanda da «Allahım sənə güvəndim, sənə görə oruc tutdum» deyirlər. İnsan özünü Allaha daha yaxın hiss edir. Bu baxımdan, ədəbiyyat adamlarının da Ramazana münasibəti xüsusi olub. Onlar klassik ədəbiyyatdan yaranan ənənəni davam etdiriblər. Bu gün də bu ənənə zəif olsa belə, davam edir.

BAYRAMINIZ MÜBARƏK, ƏZİZ XALQIMIZ!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.04.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

20-ci əsrin əvvəllərində Azərbaycanda yeni-yeni pərvazlanan milli teatrda Azərbaycan qızları olmadığından qadın rollarını kişilər ifa edirdilər. 1906-cı ildə Nəcəfbəy Vəzirovun  "Adı var, özü yox" komediyası oynanılırdı.  Telli rolunu kimə etibar etməli? Sidqi adlı bir gənc tapıldı və bu rolu çox mükəmməl oynadı. Sonra bu şəxs milli səhnəmizin ən görkəmli nümayəndələrindən birinə çevrildi. Söhbət Sidqi Ruhulladan gedir. 

Sidqi Ruhulla Azərbaycan teatrının inkişafına öz töhfəsini vermiş böyük  sənətkarlardandır. O, 1886-cı ildə Bakının Buzovna kəndində müəllim ailəsində anadan olub, ibtidai təhsilini bir kənd müəllimindən alıb. Əsl adı Ruhulla, soyadı Axundov olsa da, gəncliyində "Vətən" dramında Sidqi rolunu məharətlə ifa etdiyi üçün yoldaşlarının məsləhəti ilə Sidqi ləqəbini qəbul edib.

Sidqinin mənəvi inkişafında atası Molla Fətullahın da təsiri olub. Qışda Bakıda, yayda isə Buzovnada müəllimlik edən Molla Fətullah özü də elmə, şeir və sənətə çox həvəskar idi. Füzuli və Nəsimi kimi şairləri xüsusilə çox sevər və uzun qış gecələrində bu şairlərin əsərlərini oxuyub, oğluna izah edərdi. Sidqi uşaqlıq və gənclik illərini Buzovnada keçirib. 1903-cü ildə 17 yaşında ikən atası onu Bakıda varlı bir tacirin dükanına şagird verir. Qoca müəllimin məqsədi oğlunu ticarətə alışdırmaq idi. Lakin atanın xəbəri yox idi ki, onun öz oğluna təlim etdiyi kitablar, elm, şeir və sənət onun mənəviyyatını tamamilə başqa bir istiqamətə yönəldib. Onun fikri-zikri təhsilini davam etdirmək idi. Buna görə də onu "ipə-sapa yatmayan şagird" adlandırırdılar. Sidqi vaxtında dükana gəlməz, günlərinin çoxunu elm sahəsində özündən qüvvətli olan gənc ziyalı yoldaşları ilə birlikdə keçirərdi. Sidqinin gənclik yoldaşlarının çoxu maarifpərvər və inqilabçı gənclər idi.

1904-cü ildə Sidqinin atası ölür. Sidqi dostlarının və yoldaşlarının təşviqi ilə atasından qalan ev şeylərini satıb Moskvaya oxumağa gedir. Moskvada Sidqi qohumlarının köməyilə təhsilini davam etdirə biləcəyinə ümid edirdi. Lakin bu ümid boşa çıxır. Sidqi Moskvada qala bilməyib Bakıya qayıdır.

O, 1906-cı ildə birinci dəfə Azərbaycan səhnəsində böyük tragik Ərəblinskini Axundzadənin “Vəziri Xani Lənkəran” komediyasında Teymur Ağa rolunda görür. Bu andan Sidqinin gələcək taleyi həll olunur. Sidqi sanki çoxdan axtardığı bir fəaliyyət sahəsini tapır. Onda hələ uşaqlıqdan aktyor sənətinə böyük həvəs var idi. Ərəblinski ilə dostlaşan Sidqi Ruhulla səhnəyə olan həvəsini ona bildirir. O, Sidqinin səsində, qamətində, mimikasında, jestlərində böyük gələcəyi olan aktyoru əvvəlcədən görə bilir və Sidqini səhnəyə cəlb edir.

Qeyd etdiyim kimi, 1906-cı ildə Sidqi ilk dəfə Vəzirovun "Adı var, özü yox" komediyasında Telli rolunda səhnəyə çıxır.

Sidqi Bakının müxtəlif fəhlə rayonlarında çıxış edir, arabir şəhərdə də tamaşa verirdi. Sidqinin hələ ilk kiçik rolları onun fövqəladə bir istedada malik olduğunu aydın göstərirdi. Xüsusilə Ərəblinski Sidqinin istedadına çox böyük qiymət verirdi. Ərəblinski Haqverdiyevin "Dağılan tifaq" faciəsinin bir əlyazmasını Sidqiyə bağışlayıb üzərində yazmışdır: "Şagirdim Sidqi Ruhullaya".

1908-ci ildə Bakıda "Morskoe Sobranie" zalında Nəcəf bəy Vəzirovun "Müsibəti Fəxrəddin" faciəsi tamaşaya qoyulur. Burada Rüstəm bəy rolu Sidqiyə tapşırılır. Bu rolda Sidqi öz ifasının təbiiliyi, rolu dərindən hiss edib yaşaması ilə diqqəti cəlb edir. Bu tamaşadan sonra Sidqi hər şeyi buraxıb peşəkar aktyor olmağı qərara alır. Ərəblinski ilə birlikdə bir neçə ay İrəvan, Naxçıvan, Tiflis, Batumi və Vladiqafqazı gəzib tamaşalar verir. Bir neçə il sonra Sidqi Ruhulla yenə səyyar aktyor kimi İrana gedir. Sidqini bu qastrola göndərən və həvəsləndirən Ərəblinski idi.

50 illik səhnə fəaliyyəti dövründə Sidqi Ruhulla həmişə zəngin həyat təcrübəsi, müşahidə, bilik, məharət və bacarıq, gərgin əmək tələb edən 300-ə yaxın müxtəlif surətlər silsiləsi yaradıb. O, Azərbaycan yazıçılarından Cəfər Cabbarlı, Səməd Vurğun, Abdulla Şaiq, Mirzə İbrahimov, Məmməd Səid Ordubadi, Sabit Rəhman, Süleyman Rüstəm, Rəsul Rza, İlyas Əfəndiyevlə yanaşı rus klassiklərinin, qərb dramaturqlarının da əsərlərində müxtəlif rollar ifa edib.

Sidqinin səhnə fəaliyyəti ilə yanaşı, öz sənəti ilə əlaqədar olan ictimai fəaliyyətini də qeyd etmək lazımdır. Aktyor və aktrisaların yeni nəslinin tərbiyəsində, başqa görkəmli səhnə ustaları kimi, Sidqi Ruhullanın da müəyyən xidməti olub. Onun arxivində əksəriyyəti gənclər tərəfindən yazılmış yüzdən artıq məktub var ki, bu məktub və şeirlərin çoxunda Azərbaycan teatrının yeni qüvvələri onlara xüsusi qayğı göstərdiyi üçün öz təşəkkürlərini bildirirlər.

1931-ci ildə Sidqi Ruhulla Azərbaycan SSR-nin Əməkdar artisti, 1938-ci ildə Azərbaycan SSR Xalq artisti, 1949-cu ildə SSRİ Xalq artisti adını alıb.

Sidqi Ruhulla 1959-cu ildə 73 yaşında vəfat edib.

Sonda sual edə bilərsiniz, niyə görkəmli sənətkar barədə məhz bu gün danışdım? 

Deyim! 

Bu gün görkəmli aktyor və rejissor, Xalq artisti, Dövlət mükafatı laureatı Sidqi Ruhullanın ad günüdür, anadan olmasının 138-ci ildönümüdür.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.04.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu dəfə "Yaradıcılıq emalatxanası" rubrikamızın qonağı qəzəlləri ilə sevilən xanım şairimiz Lilpar Cəmşidqızıdır.

-Xoş gördük, əziz Lilpar xanım. Klassik şeir növü olan Qəzəli sevənlər hər zaman olacaq və bu gün də qəzəlin öz xiridarları var.

Mənim üçün qəzəlin ritmləri qəlb ritmləri kimidir. O ritmlər xüsusi heyranlıq doğurur. Sözün möhtəşəmliyi bu ritmlərlə pik nöqtəsinə çatır.

Mənim ömrümdə bahar, qış dəyişibdir yerini,

Ayırıbdır bu cahan, bir gecədən gündüzümü.

Nə danışsam, yenə hər cümlədə fikrim qarışır, 

Qoyulan nöqtə, nidalərdir, ağardan üzümü.

Mənə Allah özü ilhamı verib, şair edib,

Qoruyur hər gecə-gündüz, su töküb kəhrizimi.

(Lilpar Cəmşidqızı)

Lilpar xanım, Qəzəl janrına olan sevginizi nə zaman hiss etdiniz, Qəzəl janrı hansı özəlliyi  ilə Sizi özünə bağladı?

-Əziz Ülviyyə xanım, istəyirəm, tərcümeyi-halımla başlayım. Mən Cəmşidqızı Lilpar Cəmşid qızı 1965- ci il dekabr ayının 31-də Qədim Bərdə rayonunun "Bu Əhmədli" kəndində anadan olmuşam. Orta təhsilimi həmin kənddə almışam. Atam Cəmşid kişi əslən Təbrizdəndir. O öz dövrünün tanınmış aşığı olub və Dədə Şəmşirdən dərs alıb. Gözümü açanda evimizdə saz səsi eşitmişəm. Yaşadığım şərait məndə saza, sözə həvəs yaradıb. Orta məktəb illərindən şeir yazmağa başlamışam. Əvvəl qoşma, gəraylı və digər heca şeirləri yazmışam. Mütəmadi olaraq rayon qəzetində şeirlərim çap olunub. Orta məktəbi bitirəndən sonra ali təhsil almaq üçün tale məni Bakıya və sonra Sumqayıta gətirib. Ali təhsilimi Azərbaycan Neft və Kimya institutunda almışam. İxtisasca mühəndis olsam da, poeziya məni öz qanadına alıb aparıb. 1000-dən çox heca şeirlərim var. Ancaq nə qədər yazsam da, elə bil ömrümdə nəsə catışmayıb. Və bu həvəs məni klassiklərin əsərlərini oxumağa vadar eləyib. Mən Məhəmməd Füzulinin, Seyid Əziz Şirvaninin, Şərəf xanımın, Əbülqasım Racinin, Əliağa Vahidin, İmadəddin Nəsiminin və. başqa klassiklərin əsərlərini oxuyub, onlardan bəhrələnmişəm. Əruz çox çətin bir elmdir. Mən bu elmə yiyələnmək üçün illərimi sərf eləmişəm. Şükür Tanrının böyüküyünə ki, əməyim hədər getməyib. Azərbaycanda əruzun 12 bəhri işlənir. Mən bu bəhrlərin hamısını yazıram. Hətta çox bəhrlər var ki, onların bir neçə növündə də yaza bilirəm. Qəzəl mənim həyatımdı, bir gün yazmasam, elə bilirəm, həmin gün yaşamıram. Əruz elə bir dəryadı ki, ora düşdün, çıxa bilmirsən. Mən 8 kitab müəllifiyəm. Azərbaycanda ilk rübai yazan mən olmuşam. Bu yaxınlarda mənim "Divan" kitabımın təqdimatı oldu. Azərbaycanda "Divan" yazan ikinci xanım mənəm. İlk "Divan" kitabını Gülarə Munis yazıb, ikinci mən. "Divan"kitabında bütün şeirlər əruzda yazılıb. Mən artıq həyatımı əruzdan ayrı sana bilmirəm. Əruzda hər bəhrin öz musiqisi var. Mənə qəzəliyyatı sevdirən bəlkə də o musiqilərdi. Hal-hazırda qəzəllərim tanınmış xanəndələr tərəfindən ifa olunur. Məni yaşadan da elə budur. Hərdən yazdığım qəzəlləri səsləndirməyi də sevirəm. Mən klassiklərdən bəhrələnsəm də, artıq ərəb-fars sözlərindən istifadə eləmirəm. Bəlkə, məni oxucularıma sevdirən qəzəllərimin sadə olmasıdır. İnşallah, ikinci "Divan" kitabımın üzərində işləyirəm. Sağlıq olsun, bu ilin sonuna növbəti "Divan"ımla oxucularımı sevindirəcəyəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.04.2024)

Hörmətli həmvətənlər!

Sizi və dünyanın müxtəlif guşələrində yaşayan bütün soydaşlarımızı Ramazan bayramı münasibətilə ürəkdən təbrik edir, hamınıza ən səmimi arzu və diləklərimi çatdırıram.

Ramazan ayı insanların qəlbini və təfəkkürünü nurlandıran, onları əmin-amanlığa, vəhdətə, əxlaqi saflığa dəvət edən mübarək aylardandır. Müqəddəs kitabımız Qurani-Kərimin nazil olduğu bu ayda müsəlmanlar Uca Yaradan qarşısında vicdani borc və vəzifələrini ləyaqətlə yerinə yetirmək, mənəvi-əxlaqi zənginliyin fərəhini yaşamaq fürsəti qazanırlar.

Xalqımız taleyinin ən çətin dönəmlərində belə, öz tarixi köklərini, milli-mədəni dəyərlərini, adət-ənənələrini qoruyub saxlamışdır. İslam dünyasının ayrılmaz hissəsi olan Azərbaycanda dini bayram və mərasimlər hər il qeyd olunur və müsəlman aləmi ilə mənəvi həmrəyliyimizi təcəssüm etdirir. Builki Ramazan bayramı həm də otuz illik düşmən tapdağından azad edilmiş dədə-baba yurdlarımızda, Azərbaycanın bütün suveren ərazisində keçirilməsi ilə əlamətdardır.

Əziz bacı və qardaşlarım!

Orucluğun sınaqlarından alnıaçıq çıxan inanclı vətəndaşlarımız Ramazan ayını qürur və şükranlıq hissləri ilə yola salırlar. Ölkəmizin hər yerində xalqımıza xas xeyriyyəçilik və yardımlaşma tədbirləri həyata keçirilir, şəhidlərimizin ölməz xatirəsi minnətdarlıqla yad edilir. Ümidvaram ki, dua və niyyətləriniz Tanrı dərgahında qəbul olunacaq, bu mübarək bayram xeyirxahlığın, şəfqət və mərhəmət duyğularının təntənəsinə çevrilərək cəmiyyətimizdə birliyi və həmrəyliyi daha da gücləndirəcəkdir.

Allah orucunuzu qəbul etsin.

Ramazan bayramınız mübarək olsun!

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 8 aprel 2024-cü il

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının əməkdaşı Habil Yaşar bu dəfə sizlərə “Zərif Kölgələr”in qadın yazarlarından biri olan  Aygül Özüvətənin gözəl şeirlərindən bir neçəsini təqdim edir…

 ELƏMİ

Ömrü boyu yolunumu gözləyim?

Saç ağarsın, bel bükülsün eləmi,

Şirin canı qatım acı zəhərə,

Verim cavan gəncliyimi yeləmi?

Misralarım fikirlərə darılır,

Həsrət, hicran yazılmaqdan yorulur,

Barmaqlarım qələmlərə sarılır,

Əllərimdən tutacaqdın beləmi?

Al Günəşin işığından əl üzüb,

Ayın nurlu baxışına göz süzüb,

Buludlardan kirpiyimə nəm düzüb,

Qoşulum o yağışlara seləmi?

Səni çəkib nəfəs kimi daşıdım,

Sevib-sevib ruhumadək oxşadım,

Mən özümü hara qədər yaşadım,

Kimə sorum cavab verməz diləmi?

DÜŞÜR

Kirpiklərim yorulur,

Baxışıma dən düşür.

Əlim sevincə uzaq,

Ovucuma qəm düşür.

Dünya üçün İnsan nə?

Qapılma çox zənninə,

Yerin göyün bətninə,

Bir ruh, bir bədən düşür.

Sən boyda yalan olmaz,

Mən boyda da həqiqət,

"Bir alına iki xətt",

Bilmirəm nədən düşür.

Soldan yenik sağım var,

Hüzün-hüzün çağım var,

Bir əlçatmaz dağım var

Səhər, axşam çən düşür...

Qələm bəndi qazanda,

Sətirlərdə azanda,

Mən özümü yazanda,

Mürəkkəbdən sən düşür...

GEDİRƏM

Bu dünyanın gərçəyinə kor olub,

Yumub gözüm, xəyalıma gedirəm.

Gecikmişəm bu həyatda çox şeyə,

Öz vaxtıma, zamanıma gedirəm.

Zalım olub vicdanımı yordular,

Qismət deyib, ürəyimdən vurdular,

Güvənimi, inamımı qırdılar,

Öz zənnimə, gümanıma gedirəm.

Sirrə dönsəm kimsə məni saxlamaz,

Min dərdimə bircə məlhəm bağlamaz,

Məni məndə İnsan oğlu anlamaz,

Öz yaxşıma, yamanıma gedirəm.

İçin-için Allahıma səslənib....

Dua-dua ovuclarda gizlənib,

Diz qatlayıb səcdələrə döşənib,

Öz dinimə, imanıma gedirəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.04.2024)

Kubra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bayaq taksidəyəm, evə qayıdırıq. Atam sürücüylə söhbət edir. Adam atamla yaşıd olar hardasa və danışığından bəlli olur ki, əxlaqlı insandı. Deməli, dayının 4cü kursda oxuyan bir oğlu, ikinci kursda oxuyan bir qızı, bir də balaca övladı var imiş. Deyir ki, mən qızımı oğlumla fərqli tutmadım, başa saldım ki, oxumalıdı, özü ayaqları üstündə durmalıdı, xəyallar qurub ona çatmalı və mənim onun arxasında olduğumu bilməlidir. Sonra davam edir ki, amma çox heyifim gəlir onlara və düşdükləri zəmanəyə.

"Qardaş, inan axşam saat 12-dən sonra mən taksiyə çıxmıram. Gözümün gördüklərinə ürəyim dözmür inan. And olsun yaradana ki, özüm namaz əhliyəm, heç kimin qızına, bir anaya, bacıya pis gözlə baxmaram, baxmamışam. Amma o dəfə 14 yaşlı qız uşağı mindi maşınıma dedi sür gedəy. 15 dəqiqə keçməmişdi maşını tüstü bürümüşdü. Baxdım ki, nə isə çəkir adını da bilmirəm o şeyin (elfbar). Dedim nə edirsən, döndüm üzünə baxmağa, görürəm uşaqdı,  soruşdum neçə yaşın var, deyir 14. Özü oturub yarıçılpaq və üzü gözü də əməliyyatdı. İnan heç deməzsən 14 yaşı var. And olsun qardaş, mən o uşağa pis niyyətlə baxmadım, amma mənim övladımdan da, balaca bir uşağı belə görəndə ürəyim parçalanır. Axı bu bizim əqidəmizdə yoxdur".

Biz cəmiyyət olaraq qarşı çıxmağa çalışırıq. Qadın hüquqları, azadlıq şüarları və s. Şiddətə qarşı çıxırıq, erkən nigaha qarşı  çıxırıq, cinayətlərə qarşı çıxırıq, mental qəliblərə qarşı çıxırıq, təhsildən, işləməkdən məhrum edilmiş qadınlar üçün kişilərə qarşı çıxırıq. Bəs gənclərin bu qədər çürüməsinə necə azad həyat deyib laqeyd qala bilirik? Düşünürükmü, 5-10 il sonra nə olacaq? Məsələn, günü gündən artan estetiklərin sonu hara gedir? Təsəvvür edin, 5-10 il sonra hamının düz burnu, iri sinəsi, incə beli, yekə yanı" olacaq. Hamı manqurta dönəcək, amma gec olacaq. Artan boşanma və 18yaşın altında abort saylarına nə deməli?Əxlaqsız porno verilişləri açıq-aşkar paylandıqca 15-16yaşlı uşaqlar yeniyetməlikdə səhvlər edəcək. "Ehtiras"qurbanı körpələr necə ağrılar çəkəcək, Allah bilir. Burda mən azad düşüncə, azad insan profilinin fəsadlarını aydın şəkildə görürəm. Amma mən də günahkaram. Qınadığım üçün, lağ etdiyim üçün, bilmədən anlamadan ön yarğı ilə yanaşdığım üçün. Özümü sevmədiyim, bədənimdə qüsurlar tapıb haçıyabənzər burunlu, dodaqlı, silikon görüntümlə özümü dəyərli hiss edəcəyimi düşündüyüm üçün. Laqeyd qaldığım və susduğum üçün.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.04.2024)

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan kino sənətinin tarixi 1898-ci ildən başlayır. Həmin il ölkədə ilk dəfə xarici filmlərin nümayişi baş tutmuş və həmçinin də ilk Azərbaycan filmləri çəkilmiş və göstərilmişdir.

1898-ci il avqust ayının 2-də Bakı elmi-foto dərnəyinin katibi, naşir və fotoqraf Aleksandr Mişon özünün lentə aldığı “Bibiheybətdə neft fontanı yanğını”, "Balaxanıda neft fontanı", "Şəhər bağında xalq gəzintisi", “Əlahəzrət Buxara əmirinin yolasalma mərasimi”, “Qafqaz rəqsi” və s. xronikal sənədli və “İlişdin” adlı bədii kinosüjetlərini nümayiş etdirmişdi. Həmin gün həm də milli kinomuzun yaranma günü sayılır.

Heydər Əliyevin 2000-ci il 18 dekabr tarixli Sərəncamı ilə avqustun 2-si ölkədə kino işçilərinin peşə bayramı - Azərbaycan Kinosu Günü kimi qeyd olunur. 

Gəlin yuxarıda adlarını sadaladığımız filmlərlə daha yaxından tanış olaq. 

1.

"Bibiheybətdə neft fontanı yanğını" - Reportaj manerasında çəkilmiş, hadisəli informasiya janrının bütün tələblərinə cavab verən bu xronikal səssiz filmdə 1898-ci il iyulun 27-də gecə Bibiheybətdə Bakı taciri, milyonçu Y.V. Vişaunun mədənində baş verən dəhşətli yanğın hadisəsi öz əksini tapmışdır. Yanğın fontan vuran 32 saylı quyunu bürüyür, sonra da yaxınlıqdakı buruqlara keçir. Demək olar ki, mədənin yarısı - milyon pud neft olan anbar və 9 buruq od tutub yanır. 

2.

"Şəhər bağında xalq gəzintisi" - Müşahidə manerasında lentə alınmış bu səssiz kinosüjetdə Bakıdakı Mixaylov bağında (İndiki Əliağa Vahid bağında) qıtlıqdan zərər çəkənlərin nəfi üçün mayın 31-də Bakı elmi foto dərnəyi tərəfindən təşkil olunmuş xalq gəzintisi öz əksini tapmışdır.

Xronikal informasiya janrına aid olan bu kinolentdə müxtəlif zümrələri təşkil edən adamlar təqdim olunmuş və tamaşaçılarda dövrün Bakı həyatı və şəhər əhalisi haqqında müəyyən təsəvvürlər yaradılmışdır.

Bu film ilk dəfə 1989-cu ildə Bakıda V.İ.Vasilyev - Vyatskinin teatr-sirkində iyunun 21-də sirk proqramından sonra göstərilmişdir. 

3.

“Əlahəzrət Buxara əmirinin "Velikiy knyaz Aleksey" paraxodunda yolasalma mərasimi” - 1898-ci il iyul ayının 24-də əlahəzrət Buxara əmiri Seyid Mir Əbdül Əhəd xan sürət qatarı ilə Bakıya gəlir və milyonçu H.Z.Tağıyevin qonağı olur. O, iyulun 27-də paroxodla Krasnovodska gedir. Hörmətli qonağı yola salmaq üçün "Qafqaz və Merkuri" limanına çoxlu adam, o cümlədən şəhərin müxtəlif idarələrinin başçıları toplaşır. Hətta limanda qonağın şərəfinə orkestrdə çalır.

Protokol informasiyanın xəbər janrında çəkilmiş bu xronikal səssiz film məhz həmin təntənəli yolasalma mərasiminə həsr edilmişdir. 

4.

"Qafqaz rəqsi" - Filmdə əyninə milli paltar geymiş rəqqas  Qafqaz rəqsini ifa edir. Rəqqasın ağzında, əllərində və belində xəncərlər var. O, dövrə vurub hər dəfə səhnənin ortasına çatanda xəncərləri bir-bir başının üstündən atıb yerə sancır. Bu minvalla rəqqas xəncərlərin hamısını taxta döşəməyə sancır. Rəqs bitdikdə xəncərlərin hamısı yerə sancılmış vəziyyətdə göstərilir. 

Bu səssiz kinosüjet həm də Azərbaycan kinosunda film-konsert janrında çəkilmiş ilk filmdir. 

5.

"İlişdin" - Bu səssiz kinoyumoreskada Bakı şəhər bağında baş vermiş məzəli əhvalat əks olunmuşdur. Əlində günəş çətiri tutmuş zadəgan xanım gəlib skamyaların birində oturur. Bu vaxt arxadan xanıma yaxınlaşan cibgir ehmalca onun qolundan salladığı əl çantasından pul götürmək istəyərkən möhkəm və ağır bir əl oğrunun qolundan yapışır. Bunu gözləməyən cibgir qorxudan gözləri bərəlmiş halda dönüb onu yaxalayan adama yazıq-yazıq baxır. Jandarm özündənrazı halda gülümsəyir və ardından ciddi görkəm alıb cibgirə "İlişdin" deyir.

"İlişdin" kinosüjeti ilə həm də Azərbaycan bədii kinosunun əsası qoyulmuşdur. 

6.

"1898-ci il avqustun 4-də Balaxanıda neft fontanı" - Kinosüjetdə Balaxanı mədənlərinin birində neft quyusunun fontan vurması əks olunmuşdur. 

Sözügedən filmlərin ssenari müəllifi, rejesoro və operatoru Aleksandr Mişon olmuşdur. 

Onu da qeyd edək ki, kinosüjetlər "Canlı fotoşəkillər" kolleksiyası adı altında 1900-cü ildə Parisdə Ümumdünya sərgisində böyük uğurla nümayiş etdirilmişdir. Nümayiş etdirilən süjetlər arasında "Qafqaz rəqsi", "İlişdin", "1898-ci il avqustun 4-də Balaxanıda neft fontanı", "Bibiheybətdə neft fontanı yanğını" var idi. Bunları izləyən Lümyer qardaşları onlardan bir neçəsini almış və öz kolleksiyalarına daxil etmişlər. Sonradan həmin kinosüjetlər Paris kinoarxivinə təhvil verilmiş və bu günə kimi orada qorunub saxlanılır.

2001-ci ildə Azərbaycan Dövlət Filmfondunun təşəbbüsü ilə bu kinosüjetlərdən ikisinin surətləri - "Bibiheybətdə neft fontanı yanğını" və "1898-ci il avqustun 4-də Balaxanıda neft fontanı" Bakıya gətirilmiş və hazırda Dövlət Filmfondunda qorunub saxlanılır. 

Yazımın sonunda qeyd edim ki, yazıma tanınmış kinoşünas Aydın Kazımzadənin “Azərbaycan kinosu 1898 - 2002” fundamental tədqiqat işi mənbə olaraq dəstək verdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.04.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

SUAL

Dəyərli Yaradıcımız Qulu Ağsəs, Siz otağınızda şeir yazarkən otağınızdakı güzgünün dili olsaydı, daxilinizi də hiss etsəydi, bizə nə söyləyərdi?  

CAVAB

İş burasındadır ki, ömür boyu xəlvət yazmışam. Lap uşaqlıqdan- məktəb vaxtı şeirlərimi düzüb -qoşanda məktəb uşaqlarından, ailəmdən utanardım. Bir küncdə yazar və sonra da onu möhkəm gizləyərdim. İllər ötdü, bax bu xasiyyətim dəyişmədi. İndi də hamıdan xəlvət yazır və yazdığımı evin bir küncündə gizləyirəm.

Yəni, sualınıza cavab olaraq deyim ki, yazdığım otaqda güzgünün dili olsa belə, heç nə deyə bilməz, çünki bu proses çox xəlvət gedir.

Bir də yazı ilə bağlı bir sirrimi açım. Mən əlimlə yox, ayağımla yazıram. Yəni, o baş-  bu baş evdə, həyətdə yeriyib şeir yaza bilirəm. Ona görə deyirəm ki, mən şeiri əlimlə yox, ayağımla yazıram.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.04.2024)