Jalə İslam, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İnsan itirdikləri və qazandıqları, xatırladıqları və unutduqları, sevdikləri və nifrət etdikləri, can atdığı və tərk etdikləri arasında burulğanlı bir yol inşa edir. Əgər belə olmasa idi, zənnimcə insan olmazdı. 

Ondan gedənlər və ona qalanlar öz həyat şüarı üzərində geniş bir debat mühiti yaradır. Təsdiq edən doğru mövqedə olsa belə,  oyunu özünü ən yaxşı müdafiə edən qazanır. Bu, debatı sevməyənlər üçün dərin bir işgəncə halına gəlir. Sevgi və yaxud laqeydlik bir-birindən doğan hadisələr olmasına rəğmən, birinə olan sonsuz məhəbbətimiz digərini gözardı edəcək qədər şiddətlidir. Ya çalarlar hər zaman doğru tablonu görməyimizə kifayət etmir, ya da öz həyatımızın rəssamı olaraq fırçanı doğru istifadə edə bilmirik. Hər şeyin bir gün bitəcəyini düşünərək yaradıcı olmaqmı, içində olduğu anların onun üçün bir sonluqdan daha dəyərli olduğunu düşünənlərmi qazanır?

Ya da hansımız daha çox itiririk? Bizi doğru yoldan yayındıran tələblərimizdirmi, yoxsa imkanlarımızmı? Zənnimcə tələblərimizə yetişə bilməyən imkanımızdır. İnsan yetimliyi çevrəsindən heç istəmədiyi anlarda qazanır. Və unutma ki, öz baxışların və gülüşlərinlə belə olsa, sən də kimlərisə heç istəmədən də olsa yetim qoyursan. Bumeranq deyilən ox elə bir anda yaydan çıxır və elə bir anda alnımıza ilişir ki, insanın hər iki dizi quru torpağı öz qanı ilə gübrələndirir. Hər tərk edildiyimizdə, hər itirdiyimizdə, ya da hər unudulduğumuzda dizlərimiz savaba biz isə günaha batırıq. 

Ötgün, yaxud ölmüş ruhun müfəssəl əməllərini bəşərin qucağına təslim edərək bildiyin doğru adının altında gizlənən bütün yanlışların adına küçədəki narkoman dayının cibindəki son pula lazımsız siqareti yandırmasını gözləyək. Gözləyək ki, qırışından göz bəbəkləri itmiş üzü o siqaret tüstüsündən görünməz hala gəlsin. Sonra dərinliklərdən boğaza verilən şiddətli ultimatum və bir-birini dəfələrlə təkrarlayan öskürük sədaları... Və ...bəli, bizim gəmimiz limana yetişmədən dayının dalğalı bəlğəmlərində dərinliklərə gömülür. Bu vaxt  yolun digər tərəfindəki çayxanada başqa bir dayı limonlu çayını içə-içə üz-gözünü büzüşdürür... 

İnsanlıq və avamlıq həmişə var idi.

Əvvəllər bu iki termini bir-birindən fayton karvanları, indi isə boylu-boyunca düzülmüş avtomobil tıxacı ayırır. Ölkəmin boz qurd işarəsini hər fotoşəkilə poz edən övladları tülkü kimi qonşunun toyuğunu altındakı yumurtaları ilə bərabər ovlayır. Sonra o toyuğun yumurtalarından sayı-hesabı məlum olmayan daşlar çıxır və bir-bir başına düşür. Elə hey oturub göydən düşən üç almanı gözləsin, nə faydası var?! Bəşərə günəş nə vaxt doğdu deyə bilmərəm, lakin indi batışını seyr etdiyimizin fərqindəyəm. Axı hansı sevgi, hansı güvən, hansı məhəbbət, ya da hansı mübarizə qaranlığa tab gətirə bilər ki? Axı hansı ləkə, çirkab qaranlıq bu mühitdə gün üzünə çıxa bilər ki?!

Biz bakirə dünyanın günahkar qullarıyıq, biz ədalət yazısını görəndə sinəsi şişənlərdənik. İşin inşa hissəsində isə palçığımız daşdandır. Daş daşa necə tab gətirsin axı?!Necə də qəribədir, bəzilərimiz xəyallarımızdan bəhs edərkən, bəzilərimizin xəyalları belə yoxdur. Bu, bizim həyatımızın tragediyasıdır. Hər şeyi əl birliyi ilə məhv etmişik. İndi isə öz əsərimizi böyük həyəcanla izləyirik!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.04.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Qısa Fikirlər Xəzinəsi rubrikasında bu dəfə Sezai Qaraqoçun fikirlərinə yer ayırıb. Toplayanı, tərcümə və tərtib edəni Cəlal Məmmədovdur.

Allaha inanan insanın azad olduğuna inanıram...

***

Gecəyə yenilməyən hər insanın mükafat olaraq bir sabahı, bir gündüzü və bir günəşi vardır.

***

İnkar – dustaqlıq, inanc – azadlıqdır.

***

İnancın yarısı utancdır. Hər şeyi tam olsa belə, utancını itirmiş bir mədəniyyət qeyri-sağlamdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

  (15.04.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Son 3 gündə Rus Dram Teatrında 3 tamaşa oynanıldı. Bir-birindən maraqlı. Bütün tamaşalar anşlaqla keçdi. 

Öncə cümədən başlayaq, sonra şənbəyə və bazara keçək. 

CÜMƏ

12 aprel – “Sevgiyə görə bağışla” (“Aydın”)

Tamaşanın premyerası 2019-cu il noyabrın 23-də olub və Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin sifarişi ilə Cəfər Cabbarlının anadan olmasının 120 illik yubileyinə həsr edilib.

Tamaşanın quruluşçu rejissoru Xalq artisti İranə Tağızadə, quruluşçu rəssamı Sankt-Peterburqdan dəvət olunmuş Tatyana Melnikova, xoreoqrafı Xalq artisti Aleksandra Nikuşina, musiqi tərtibatı Əməkdar mədəniyyət işçisi Vladimir Neverova məxsusdur. 

Aydın obrazını Murad Məmmədov, Gültəkin rolunu Həcər Ağayeva və Natəvan Hacıyeva ifa edirdilər. 

Cəfər Cabbarlı “Aydın” pyesini 1922-ci ildə qələmə alıb. Azərbaycan səhnəsində dəfələrlə səhnələşdirilən əsər Rus Dram Teatrında iki dəfə - 1957-ci və 1980-ci illərdə tamaşaya qoyulub.

Əsərin süjet xəttini Aydın ilə Gültəkinin faciəli taleyi, var-dövlət ilə insanlara bədbəxtlik gətirən tiplərin obrazı olan Dövlət bəyin məkri təşkil edir.

Düşünürəm ki, bügünümüz üçün bu tamaşa olduqca aktualdır.

ŞƏNBƏ

13 aprel – “Səkkiz sevən qadın”

Ünsiyyət, ailə və nəsillərin münaqişəsi problemlərinin satirik tədqiqatını təsvir edən təsirli detektiv pyesin quruluşçu rejissoru Raulya Turkkandır. Pyes 1958-ci ildə Rober Tom tərəfindən yazılıb və ilk dəfə Parisdə 1961-ci ildə “VII Eduard” teatrının səhnəsində tamaşaya qoyulub.

Hadisələr şəhərkənarı evdə səkkiz qadının Milad bayramını qeyd etməyə hazırlıqları səhnəsi ilə başlayır. Lakin birdən hər şey dəyişir, kabinetdə kürəyinə bıçaq sancılmış ev sahibinin meyiti tapılır. Müxtəlif səbəblərdən polisin gəlişi ləngiyir. Nəticədə səkkiz qadının hər biri şübhə altında olur.

Bir vaxtlar gözəl, xoşsifət qadınlar adətən çox çətin vəziyyətlərdə olduğu kimi bir-birini öldürməyə, mehriban və xoşbəxt ailə idilliyasını dağıtmağa hazırdırlar. 

Sirlər və gizli istəklər üzə çıxır, illərlə qalaqlanan ailə problemləri elə həvəslə müzakirə olunur ki, qətl mövzusu ikinci plana keçir.

Çox maraqlı və baxımlı bir tamaşadır. Üstəlik də, bizimkilər axı detektivi çox sevirlər.

BAZAR

14 aprel – “Əli və Nino”

Tamaşa Qurban Səidin dünyaca məşhur romanı əsasında hazırlanıb. Rejissor İlqar Safatdır.

Dünya tarixi bizim üçün müxtəlif millətlərdən, dinlərdən, kastalardan, siniflərdən olan oğlan və qız arasındakı sevgi haqqında mifləri, əfsanələri və hekayələri qoruyub saxlayıb. Onlarda sevgi haqqını qazanmaq cəhdi həmişə sevgililərin faciəli sonu ilə başa çatıb. Aristokrat Şirvanşirlər nəslindən olan azərbaycanlı Əlinin və bu yaxınlarda zadəgan titulu almış Kipiani ailəsindən olan gürcü Ninonun hekayəsi bir çox dünya versiyalarından əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Bir-birini tanımaq yolunda sevgililər çox maneələri, o cümlədən mədəniyyətlər arasında fərqi dəf etməli olurlar. Ancaq hisslər ağıldan daha güclüdür. Onların sevgisinin aşa bilməyəcəyi heç bir maneə yoxdur.

Romanın hekayəsi 1911-1918-ci illərdə Bakıda baş verən real hadisələrə əsaslanır. Burda Azərbaycanın bolşevik istilası real boyalarla əks olunub.

Tarixi gerçəklik - o gerçəklik ki, uzun illər onu bizdən gizlədiblər, yasımızı toy bilmişik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.04.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1.

Əgər uşağınız pis hərəkət edirsə, ona nümunəvilik və əxlaqlılıq moizələri oxumayın. Əks təqdirdə o, pis hərəkəti bu dəfə məhz böyüklər kimi nümunəvi və əxlaqlı görüntüsü yaradaraq edəcəkdir. 

2.

Mikroskop nə qədər güclüdürsə, bir o qədər çox dəhşətlər görünəcək.

3.

Artıq bir zamanlar arzuladığımız zaman gəlib keçibdir. İndi növbətisini arzulayırıq, o da gəlib gedəcək. Ölənədək də belə olacaq. Və yalnız öləndə anlayacayıq ki, bütün ömrümüz boyu boşuna arzulamışıq.

4.

Bizim və Hollivudun kino sənayesində fərq nədir? Onlar pul qazanmaq üçün kino çəkirlər, biz pulu mənimsəmək üçün.

5.

Bir dəstə kişi oturub susurlar. Xeyli susub darıxdıqdan sonra başdakı nəhayət dillənir, deyir, gəlin bir oyun oynayaq. 

Soruşurlar, nə oyunu, deyir, susmaq-susmaq oyunu. 

Hamı razılaşır və başlayırlar yenə də susmağa. Amma bu dəfə oyun oynadıqları üçün susmaqları daha onları darıxdırmır. 

6.

Bir tülkü yolla gedir, birdən kolluqdan “quqquluqu” səsini eşidib özünü kolluğa atır.

Az keçmiş ordan qənimətini yeyib doyan canavar çıxaraq deyir:

-Xarici dil bilmək doğrudan da gözəl şeydir.

7.

Yuxu - eynən ətrafda gördüyümüz reallıq kimidir. Baxa bilirsən, amma dəyişə bilmirsən.

8.

Meşəbəyi Həsən heç vaxt meşənin bəyi olan ayı ilə rastlaşmamışdı. 

9.

Afrika aforizmi: İnsan bir girdiyi çaya ikinci dəfə girməz, əgər orda timsah görübsə.

10.

Quarama qanunu:

Antarktidanı yalnız Kürdəmirlə müqayisə etməyimiz üçün yaradıblar. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.04.2024)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Deyir ki,- “İstəyirdim ki, müstəqil adam olum, cibimdə pulum olsun. Yekə oğlan idim, 17-18 yaşım var idi. Fəhlə işlədiyimə görə sənədlərimi axşam şöbəsinə verdim – mədəni-maarif fakültəsinə daxil oldum. Başladım oxumağa, sonra məlum oldu ki, daha doğrusu, institutdan dedilər ki, sən öz sahən üzrə çalışmalısan, gərək sənətinə uyğun ixtisas seçəsən. Belə olan halda, anam məni telestudiyaya - AzTV-yə gətirdi.  1966-cı il idi. Məni orada rejissor köməkçisi götürdülər. Fikrət Qaradağlı o vaxt bizim baş rejissorumuz idi. Anam da televiziyaya dəvət olunan aktrisalardan idi və ona çox böyük sayğı, hörmət vardı, beləliklə, onun bir sözünü iki etmədilər, məni işə götürdülər. Mən üç ay gedib-gəldim, maaşsız-filansız işə alışdım. 1967-ci ilin yanvar 2-də əmrim verildi və sənaye redaksiyasına rejissor köməkçisi vəzifəsinə təyin edildim. Bir müddət orada işləyəndən sonra Fikrət Qaradağlı dedi ki, sən sənətkar ailəsində böyümüsən, gəl, səni sənətlə bağlı olan redaksiyalara təhkim edim və məni incəsənət redaksiyasına göndərdi. O vaxt incəsənət redaksiyasında bizim rəhbərimiz Həbibə Məmmədxanlı və Gəray Fəzli idi. Biri ədəbiyyata baxırdı, biri də drama, teatra, televiziya tamaşalarına. Orada da nəhənglər var idi: rejissorlar Arif Babayev, Rauf Kazımovski, Ağaəli Dadaşov, Kamil Rüstəmbəyov və b.. Bu peşə ilə məşğul ola-ola istər-istəməz bu sənətə bağlandım.”

O-bu Ramiz Həsənoğlu rejissorluq sənətinin yolçusu oldu və bu gün ölkədə yaxşı tanınan rejissorlardandır. Gənclik illərində arzuladığı kimi, cibində pulu olan, müstəqil adamlardan biridir…

Haqqında söhbət açdığım Mirzəyev Ramiz Həsənağa oğlu 1946-cı ildə İrəvanda dünyaya gəlib. Azərbaycan teatr, kino və televiziya rejissoru, Azərbaycan Respublikasının xalq artisti, Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimidir…

“Mənim çox gözəl bir ideyam var idi. Amma onu artıq şikəst elədilər. Mən düşünürdüm ki, Anarın “Ağ liman”ı, “Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi”, “Macal”, “Dantenin yubileyi” əsasında səviyyəli bir serial çəkim. O, həm bizi o dövrə aparcaqdı, həm də 60-cı illərdən bir az da gələcəkdik bu yana, 70-ci illərə... Amma təəssüf ki, hər şey şikəst edildi…”- söyləyir.

Ramiz Həsənoğlu haqqında çox danışmaq olardı, amma vaxtın darlığına təslim olub söhbətimi burada saxlayıram. İnşəallah 80 illik yubileyi ərəfəsində daha geniş söhbət etmək ümidilə sizdən ayrılıram…

Bu tətil günlərində - daha dəqiqi aprelin 13-də Ramiz müəllimin növbəti ad günüydü, 78 yaşı tamam oldu. Onu bu münasibətlə təbrik edir, ağrı-acısız günlər arzulayırıq.

Çox yaşasın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.04.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

SUAL

Niyə şagirdlərin duymurlar səni,

Gül kimi dərsində səs eləyirlər.

Mən sevən əllərə, mən sevən gözə,

Mən sevən ürəyə qəsd eləyirlər. 

(Qəşəm Nəcəfzadə)

 Dəyərli Yaradıcımız, Siz həmin an məktəbin direktorunun "gözündğn oğurlanıb" sinfə daxil olsaydınız, o dəcəl şagirdlərə nə söyləyərdiniz?

CAVAB

Bilirsiniz ki, mənim uşaq şeirləri kitabım var, həmin o kitabdakı şeirlərdən oxuyub şagirdləri tərbiyələndirərdim.

Şuşada Vaqif Poeziya Günlərində “Sənin dərsin" şeirini oxumuşdum və sonra bildirdim ki, ovaxtkı müəllimin - hazırkı həyat yoldaşımın dərsində səs edən uşaqlar bu günün Milli Qəhrəmanları, şəhidləri, qaziləri, əzmlə vuruşan igidləridir. Onlar - dəcəl şagirdlər sükuta, qayda-qanunlara etiraz edənlərdir. Həmin partanın arxasında sakit otura bilməyən şagirdlər Şuşamızı, Qarabağımızı düşməndən azad etdilər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.01.2024)