Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi (ƏƏSMN) tabeliyində Dövlət Məşğulluq Agentliyinin İdarə Heyətinin sədri Mustafa Abbasbəyli vəzifəsindən azad edilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” Bakupost.az -a istinadən xəbər verir ki, o, bundan sonra fəaliyyətini Mədəniyyət Nazirliyində davam etdirəcək.

Belə ki, M.Abbasbəyli Mədəniyyət Nazirliyi Aparatının rəhbəri təyin olunub.

Bununla bağlı nazir Adil Kərimlinin Əmr imzaladığı bildirilir.

ƏƏSMN-dən “Report”a verilən məlumatda M.Abbasbəylinin vəzifəsindən azad edilməsi təsdiqlənib.

Qeyd edilib ki, M.Abbasbəylinin işdən azad olunmasının səbəbi başqa işə keçməsidir.

Qeyd edək ki, M. Abbasbəyli 2 iyul 2020-ci ildən etibarən Agentliyin İdarə Heyətinin sədri idi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.05.2024)

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün türk-müsəlman dünyasında satirik şeirin ən görkəmli nümayəndəsi, Mollanəsrəddinçi satirik şeir məktəbinin yaradıcısı, milli ədəbiyyatda tənqidi realizmin əsas nümayəndələrindən biri, əsərləri dövlət varidatı elan edilən müsəlman şərqində ilk dəfə heykəli ucaldılan böyük şair Mirzə Ələkbər Sabirin doğum günüdür. 

Əsasən satirik şair kimi tanınan, bununla yanaşı həm də ictimai xadim, tərcüməçi və müəllim olan Mirzə Ələkbər Sabir bədii fikirdə humanizmin və demokratik ideyaların oyanış və dirçəlişinin ən fədakar çarçılarından biri olmuşdur. 

Şairin çoxşaxəli yaradıcılığında satirayla yanaşı qəzəl, lirik şeir, mərsiyə və uşaq şeirləri də geniş yer almışdır. O, həmçinin klassik poeziyada geniş yayılmış fəxriyyə janrını yenidən dirçəltmiş və satirik motivlərlə zənginləşdirmişdir. Onun bu qəbildən olan məşhur "Fəxriyyə" şeiri Azərbaycan poeziyası tarixində bu janrın yeni və ən bənzərsiz nümunəsi hesab olunur. 

Sabir Mollanəsrəddinçi satirik şeir məktəbi ilə yanaşı eyni zamanda, Azərbaycan uşaq şeirinin də ən qüdrətli yaradıcılarından biri sayılır. 

Bu gün sizlər üçün şairin avtobioqrafik məlumatlarını deyildə, dövrünün ziyalılarının onunla bağlı olan maraqlı xatirələrini və onun haqqında söyləmiş olduqları dəyərli fikirləri bir araya topılamaq istədim.  

Abdulla Şaiq öz xatirələrində Sabir haqqında "İki dost" başlığı  ilə belə yazırdı: 

“Böyük satirik şairimiz Mirzə Ələkbər Sabiri 1905-ci ilə qədər görməmişdim. Adi bir təsadüf onunla görüşüb tanış olmağıma səbəb oldu. 1905-ci ilin yayında Suramdan geri qayıdanda ailəmizlə birlikdə çoxdan görmək arzusunda olduğum Şamaxıya getməli olduq. Bir neçə gün Bakıdakı qonşumuz müəllim Əlicabbar Orucəliyevin evində qaldıq. Bir çox Şamaxılı müəllimlər kimi, o da ailəsini Şamaxıya aparırdı. Mirzə Ələkbər Sabir və Mirzə Abbasqulu Səhhət ilə ilk dəfə orada tanış oldum.

Sabir orta boylu, orta yaşlı arıq bir kişi idi. Qara arxalığı, küləcəsi var idi. Ayağına burnu dik, dabanı yumru başmaq geyinmiş, başına qara dəridən papaq qoymuşdu. Barmaq qalınlığında saqqal buraxmışdı.

Qiyafəcə adi insanlardan seçilməyən bu böyük istedad ilk görüşümüzdəcə, iki-üç saat içində dadlı söhbət və lətifələri ilə məni özünə bağladı. Hafizəsində qalan bir-iki qəzəl və həcv oxudu.

İki gün sonra Sabirlə görüşmək üçün evinə yox, dükanına getdik. O bizi münasib bir beyt ilə qarşıladı. Cahil mühit Sabiri evdə sabun bişirib dükanda satmağa məcbur etmişdi. Çayxana şagirdinə çay sifariş verdi. Bir-iki saat oturub danışdıq. O, Şamaxı ruhanilərini, tacir və köhnəpərəstlərini özünəməxsus bir məzah və yumor ilə tənqid etdi, Şamaxı cahillərinin mühafizəkarlığından ürəyi odlana-odlana şikayətləndi. Sonra isə Əlicabbarın xahişi ilə, mövhumatçı dükan qonşusu olan xəsis alverçiyə yazdığı həcvi oxudu. Dükançını məzah ilə o qədər canlı və təbii təsvir etmişdi ki, həmin alverçi olduğu kimi gözümüzün qarşısında canlandı. Hamı gülməkdən uğundu. Həcvdən xoşlandığımızı görüb, Sabir əlavə olaraq mənfi şəxslərə yazmış olduğu başqa həcvlərindən də bir neçə beyt oxudu. Onun həcvlərini qəzəllərindən daha çox bəyəndim. Bu həcvlərdəki kəskinlik, təbiilik şairin bu sahədə böyük bir istedada malik olduğunu xəbər verirdi. Sabir gözümdə böyümüşdü. Hələlik qəzəl ədəbiyyatından ayrıla bilməyən bu şairin şəxsi həcvlərində ictimai nöqsanları da əhatə edə bilməsi onun böyük satirik şair olacağını bildirirdi.

Söhbətimiz zamanı onun dükanına bir nəfər də olsun alıcı gəlmədi. Bu fikir zehnimizə gəlincə böyük ailə sahibi olan Sabirin maddi vəziyyətinin yəqin ki, çox ağır olduğunu düşünərək biixtiyar:

- Sabir, bizim ayağımız uğursuzdur, - dedim, - bir saatdan bəri söhbət edirik, dükana bir nəfər də müştəri gəlməyib, o halda siz nə alıb-satırsınız?

Sabir gülə-gülə dedi:

- O, sizin ayağınızdan deyil! Bu avam camaatın daxilini təmizləmək əlimdən gəlmir, heç olmasa zahirini təmizləyim deyə, gördüyünüz sabun dükanını açdım. Neyləyim ki, bu zalım uşaqları təmizlikdən də qaçırlar”

(Abdulla Şaiq - “Xatirələrim”)

H.İ.Qasımov Sabirlə son görüşünü belə xatırlayırdı: 

“İllərlə bir yerdə çalışdığım zavallı Sabirin ümidsiz bir halda Bakıya gəldiyini, "İslamiyyə" mehmanxanasına düşdüyünü eşitdim, möhtərəm şairin ziyarətini özümə borc bilib yanına getdim.

Sabir evdə, kravatın üstündə əyləşib meyvə yeyirdi. Mən onu bu halda görüncə pərişan oldum. Sabir o qədər dəyişmiş, arıqlamış və saralmışdı ki, onu təsvir etmək çətindir. Bir neçə dəqiqə danışmağa qüdrətim olmadı. Gözümün yaşını güclə saxladım ki, Sabir şəkkə düşməsin. O mənə yer göstərdi, əhvalımı soruşdu. Razılıq etdim və dedim:

- Sabir, müsaidənizlə sizə bir təklifim vardır.

- Söylə.

- Sizin şübhəsiz maddi vəziyyətiniz ağırdır. Əgər icazə versəydiniz, nəşr etməkdə olduğum "Məlumat" qəzetində sizin nəfinizə bir ianə siyahısı açardım.

Sabir gülümsündü. Fəqət bu gülüş sevinc gülüşü deyildi. Bu, olduqca dərin və ağır bir gülüş idi. Dərin bir qüssə içində dedi:

- Hacı! Siyahı açmağa qətiyyən müsaidə etmərəm. Onsuz da mən son günlərimi keçirirəm. Yalnız qəzetdə yazarsan: Sabir deyirdi ki, mən vücudumda olan ətimi xalqımın yolunda çürütdüm. Əgər ömür vəfa etsəydi, sümüklərimi də xalqımın yolunda qoyardım. Fəqət nə çarə, ölüm aman verməyir. Onunla bu görüşüm son görüş oldu. İyulun 12-də Abbas Səhhətdən belə bir teleqram aldım:

- Sabir vəfat etdi.”

(“Ədəbiyyat qəzeti" 16 iyul,1936, №18)

Həmidə xanım Məmmədquluzadə Sabir haqqında xatirələrində belə yazırdı: 

“1910-cu ildə Mirzə Cəlil Sabirin xəstəliyi xəbərini eşidərək çox qəmgin oldu. O, Sabirə məktub yazıb müalicə üçün bizə, Tiflisə gəlməsini rica etdi.

1911-ci il, yazda Sabir bizə gəldi. Biz onu yaxın bir dost kimi, bir qohum kimi qəbul etdik.

O, boydan çox da hündür deyildi, arıq, solğun, fəqət xoşsifətli bir adam idi. Onun geyimi də çox sadə idi. Altdan uzun arxalıq, üstündən çuxa geymişdi. Başında papaq var idi.

O zaman "Molla Nəsrəddin" jurnalı idarəsi ilə bizim mənzilimiz bir yerdə idi. Biz idarə otağında nahar edərdik. Sabiri burada baş yerdə oturdardıq. Yeməkdən sonra müxtəlif söhbətlər edərdik.

Sabir ümumiyyətlə yavaş-yavaş, səmimi və xoş bir ahənglə danışardı. Biz onun bütün sözlərini diqqətlə dinlərdik. Sabir çox çay sevən idi. Bir dəfə ona çayı gec gətirmişdilər. Sabir məzə ilə buna qarşı: 

"Mirzə, samavarından dərda, həzar dərda, 

Bir istəkanı indi, bir istəkanı fərda" - 

beytini bədahətən söyləmişdi. Sabir bu qədər hazır-cavab adam idi. O, çox gülməli və məzəli danışardı, bəzən öz söhbətlərini müxtəlif şeirlərlə gözəlləşdirərdi. 

Sabir anasını çox sevərdi. Onun ibadət etməsindən, namaz qılmasından, bir neçə dəfə Məşhədə, Kərbəlaya getməsindən və buna görə də avam Şamaxı qadınları içərisində böyük bir hörmət qazanmış olmasından danışardı. O toya, vaya gedəndə hamı ona "Həzrəti Fatimə kimi" hörmət göstərərdi.

Sabir özünün məzəli sözlərilə anasının Kərbəlaya getməsinin səbəblərindən danışanda deyirdi ki: 

-Anamın əvvəllər böyük bir dərdi vardı. Demək olar ki, hər il ramazan ayında bizim arvad bir qız doğardı. Səkkiz qızımız olduğu halda, oğlumuz heç yox idi. Odur ki. anam hər dəfə qız doğulanda qara geyər, yasa batardı. Qonşu arvadları gəlib ona başsağlığı verərdilər ki:

- Neynək, ürəyini sıxma, canın sağ olsun, Allah qoysa gələn səfər oğlan olar...

Buna görə də anam nəzir edib tez-tez Kərbəlaya gedərdi ki, mənim oğlum olsun. Axır ki, inişil (1909-cu ildə) yenə ramazan ayında, bizim bir oğlumuz oldu. Anam sevincindən yerə-göyə sığmadı. Yetim-yesirləri sevindirdi. Çox fikirdən sonra onun adını da Məmmədsəlim qoydu.

Sabirin öz danışdıqlarından görünürdü ki, o da öz oğlunu çox istəyirdi.

Sabir o vaxtkı Şamaxı camaatının nadanlığından şikayət edər, "mənim ciyərimi onlar yara ediblər" deyərdi.

Mirzə Cəlil Sabiri Tiflis şəhərinin bütün məşhur doktorlarına göstərdi, axırda da konsilium çağırdı. Doktorlar Sabirdə ciyər xəstəliyi olduğunu müəyyən etdilər və operasiya olunmasını məsləhət gördülər. Şəxsən mən özüm də bu barədə Sabirə təsir etməyə çalışdım, operasiyanın qorxulu bir şey olmamasını göstərərək, bir neçə adamların beləcə operasiya edilib sağalmasından danışdım. Ancaq yenə o razı olmadı, operasiyadan qorxdu.

Doktorlara:

"Mənim qarnım portmanet deyil ki, istədiyiniz kimi açıb-qapayasınız; bəlkə kəsdiniz, əmələ gəlmədi?" - deyə cavab verdi.

O, doktorlar tərəfindən verilən dərmanları da çox könülsüz içərdi. 

Yoldaşım Mirzə Cəlil və mən bacardığımız qədər onun xəstəliyini yüngülləşdirməyə çalışdıq. Əfsus ki, bu bir nəticə vermədi. Biz belə böyük bir insanı şairi itirəcəyimizə inanmırdıq.

Sabir bir müddət bizdə yaşadıqdan sonra Şamaxıya qayıtdı.

Biz onu bir daha görməyəcəyimizi hiss edib Sabiri böyük bir kədərlə yola saldıq.

Mirzə Cəlil "Molla Nəsrəddin" jurnalının 15-ci və 16-cı nömrələrində (1911-ci il) sevimli şairin ağır xəstəliyə tutulması barəsində elan verdi. Mirzə Cəlil bu elanda Sabirin böyük bir şair olduğu halda, ağır maddi şərait içərisində bulunub, gündəlik məsarifə belə möhtac olduğunu göstərib, öz oxucularını Sabirə yardım etməyə, ianə verməyə çağırırdı.

Mənim yadımda qaldığına görə, Sabir "Molla Nəsrəddin" jurnalında iştirak etdiyi bütün müddət ərzində Mirzə Cəlil, bəzən gizlin olaraq Şamaxı tacirlərindən Səmədovun

vasitəsilə hər ay ona təxminən 25-30 manat pul göndərirdi.

Hətta özü kənddə olarkən belə idarə vaxtlı-vaxtında pul göndərməz deyə, öz cibindən ona pul göndərərdi. Amma pulu açıq-açığına Sabirin üstünə göndərə bilməzdi. Çünki o vaxtkı Şamaxı camaatı onun "Molla Nəsrəddin" jurnalı üçün şeir yazdığını bilsəydi, Sabirin fəlakəti daha da artmış olardı.

1911-ci ildə iyulun 13-də Sabirin vəfatı haqqında Şamaxıdan teleqram aldıq. Bu xəbər bizi sarsıtdı. Çox qəmgin olduq, Mirzə Cəlil "Molla Nəsrəddin" jurnalının növbəti nömrəsində (20 iyul tarixli 26-cı nömrə) bizim əziz şairimiz Mirzə Ələkbər Sabir Tahirzadənin vəfatı haqqında təziyə elanı verdi.

Əvvəlinci səhifədə onun barəsində nə çəkilmişdisə çar senzuru onu pozmuş, bu səhifəni boş buraxmışdı. Odur ki, Sabirin şəkli axırıncı səhifədə getmişdi.

Ümumiyyətlə, Sabir köhnəlik əleyhinə çarpışan, yeniliyi sevən, gələcəyi görən bir şair olduğundan, qadınların azadlığı uğrunda da çox çalışmışdır. Onun keçmiş, qara günlər içərisində vaxtsız ölümü biz qadınlar - bütün Azərbaycan qadınları üçün böyük bir itkidir. Kaş Sabir sağ olaydı, bugünkü azad, xoşbəxt həyatı, Azərbaycan qadınının yeni yaşayışını görəydi!..”

(“Şərq qadını", dekabr 1906, № 23, 24 )

Sultan Məcid Qənizadə Sabir haqqında kiçik bir xatirəsində belə yazırdı: 

“Bir gün dərsdə əqaidə dair nə məsələ idisə mübahisəyə qoyulduqda, müəllim sünni alimlərilə şiə alimlərinin bu məsələ üstündə bir-birinə zidd olduqlarını qeyd etdi. Mübahisənin axırında müəllim üləmanı zəmm edərək, bir-birinə zidd getmələrini tənqid edib dedi:

- Məzhəb yol deməkdir. Məzhəbdən məqsəd "haqq" tərəfə getmək isə, haqq yolunda ayrıc yoxdur və ola bilməz. Ancaq hər kəs düz yolla getsə, haqqa tez çata bilər... Burada müəllim zarafatla Tahirova işarə edərək dedi:

- Məzhəb barədə Ələkbərin işi çətindir. Bunun babası Hacı Tahir sünni, nənəsi Məşədi Cəfər qızı şiə... Bilməyəcək hansının ətəyindən bərk tutsun ki, haqqa tez çata bilsin... Amma mən məsləhət görürəm heç birisinin yolu ilə getməsin. Çünki hər iki firqə azıxıbdır. Qoy Ələkbər özü həqqaniyyət yolu arayıb o yolu getsin. 

Demirəm mən gedən təriq ilə get, Əqli tut, ol gözəl rəfiq ilə get.

Şagirdlərin arasına qurcuxma düşdü. Hamısı Ələkbər

tərəfə baxdılar. Amma o, elə bil müəllimin sözünü heç eşitmirmiş, başını aşağı salıb bir parça kağızı cızma qaralayırdı.

Tənəffüsdə yoldaşlardan bir neçəsi onu halaylayıb zarafatla soruşdular:

-Adə! Sən həmişə mərsiyələrdə payi-mənbər tutub şəbih-kərdanlıqda "Ələkbər şəbihi" olursan!.. Bəs baban sünni olduqda sənin bu işinə necə razı olur?

Bəlğəmməzac Ələkbər bunların sözünə əsla etina etməyərək, dinməz-söyləməz əlini qoltuğuna salıb, dərs vaxtında hazırladığı rübaini aramca səslə oxudu: 

Babam sünni, nənəm şiə... durəngəm.

Nə farsam mən, nə hindəm mən... firəngəm?

Muğanda-muğbeçə, məsciddə Əkbər...

Əzan verrəm... nə naqusəm, nə zəngəm. 

Yoldaşlar bunu eşitcək "bir də oxu, bir də oxu" qışqırığı ilə onu halaylayıb başına daha çox toplaşdılar. Amma Hacı Tahir nəvəsi heç kəsə qulaq asmayıb başını sağa-sola bulayaraq, rübaisini qoltuğunda gizlətdi.”

(“Ədəbiyyat qəzeti", 16 iyul, 18 və 31 oktyabr, 1935. №18, 25)

Üzeyir Hacıbəyli Həmidə xanım Məmmədquluzadənin Sabir üçün çəkdiyi zəhməti yüksək qiymətləndirərək belə yazmışdı:

"Qoy ədəbiyyat tarixinə yazılsın ki, Sabir kimi şairi diriliyində təqdir edən bir kişi olmadısa da, bir nəfər arvad oldu ki, şairin iadei-səhhəti üçün, milyonçu kişilərə rəğmən, öz varından keçəcək qədər böyük bir hamiyyət göstərdi". Bu Cəlil Məmmədquluzadənin həyat yoldaşı Həmidə xanım idi. Mirzə Ələkbər Sabir Tiflisdə müalicə olarkən onun üçün xeyli zəhmət çəkmişdi”.

Əliskəndər Cəfərzadənin Sabir haqqındakı xatirələrindən: 

“Sabir rusca oxumaq və yazmaq bilmirdi. Ona görə rusca qəzetlərdə yazılan maraqlı məqalələri oxumaqdan məhrum idi. Odur ki, biz elə maraqlı məqalələrin məzmununu azərbaycanca yazıb ona verərdik. Və ya Şamaxıya "Sabir, buna bir şəbədə qoş" təbiri ilə göndərərdik. O da məsələyə arif olduğundan o mətləbi layiqincə məzəli surətdə nəzmə çəkib, əksərən "Molla Nəsrəddin" və ya Bakıda çıxan başqa qəzetlərə göndərərdi. 

Sabir ilə rast gəlib görüşəndə zarafatyana o mənə "dəbistançı", mən də ona "şəbədəçi" xitab edərək salamlaşardıq.

Əlan Bakıda heykəli duran "Sabir bağçası" yerində "Kaspi", "Həyat" və "Füyuzať" qəzetə və jurnalının idarə və mətbəəsi yerləşirdi. Nəşr etdiyim, çocuqlara məxsus iki həftəlik azərbaycanca "Dəbistan" jurnalı idarəsi də orada bir kiçik otaqda idi. 1906-cı ilin dekabr ayı idi. "Dəbistan"ın növbəti 17-ci nömrəsinin materiallarını oturub redaktə edərdim ki, onları mətbəəyə nabor etmək üçün verim. Qapı açıldı. Baxdım gör- düm ki, Sabir ilə Mahmud əmidir. "Buyurunuz", - dedim.. İçəri girdilər. Oturdular. Görüşdük. Əhval-pürsanlıqdan sonra mən Sabirə xitabən dedim ki: "Sabir, şəbədəçi qardaş! İndi zənn edirəm ki, keyfin yaxşıdır. Qəzetlər, jurnallar var, istədiyin şeirini yaza bilərsən".

Sabir bir az mənə baxaraq: Dəbistançı qardaş! Bilirsənmi nə var, dediyin doğrudur, amma mənim işim şuluqdur; mollalara, bəylərə, xanlara yazdığım "şəbədələrin" üstü açılır. Hər imza ilə yazıramsa da sözlərimdən, imla-inşamdan, sözümün şivələrindən mənim olduğunu tanıyırlar. Mənə olmazın tən və sərzənişlər vururlar. Nə edim, şivəmi, dilimi, məsləkimi dəyişdirərəmsə, onda mənim yazılarımın nə qiyməti ola bilər? Nə olursa-olsun, tutduğum yoldan çıxmayıb, ölənədək öz yazdığım şeirlərlə xalqı cəhalət yuxusundan oyatmaqdan əl çəkməyəcəm!.." -  dedi və bu beytləri öz şeirlərindən oxudu: 

Seyli-tən oylə təməvvüclə alıb dövrü-bərim - 

Bənzərəm bir qocaman dağa ki, dəryadə durar! 

Döysə də canımı minlərlə məlamət ləpəsi - 

Zövrəqi-himmətim əvvəlki təmənnədə durar! 

Durmuşam pişü pəsi-təndə, Sabir, keçə kim, 

O aliflər ki, pəsü pişi-ətenadə durar! 

Bu axırıncı beyti Xaqaninin: 

Çinan istadəəm pişü pəsi-tən 

Ki, istdə əlifhayi atena. -

beytindən iqtibas etdiyini də ixtar etdi. 

Söhbətimiz qurtardıqda mən Sabirə stolun üstündəki məqalələri göstərib dedim ki, bu materiallar "Dəbistan"ın 17-ci növbəti nömrəsinindir. Bu gün mətbəəyə nabora verəcəyəm. Çox yaxşı olardı ki, sizin Bakıda olmanızdan istifadə edərək "Dəbistan"a bir töhfə kimi məktəbə dair şeir yazıb verəsiniz ki, həmin nömrədə dərc olunsun. 

Sabir dərhal stolun üstündəki qrankalardan birini götürüb karandaşını cibindən çıxardı, əlüstü bu aşağıdakı "Məktəb şərqisi" adlı şeiri: 

Məktəb, məktəb, nə dilgüşasən?

"Cənnət, cənnət" desəm səzasən! 

Şadəm, şadəm təfərrücündən, 

Əlhəq, əlhəq gözəl binasən!.. 

və i.a. yazıb mənə verdi. O da "Dəbistan"ın yuxarıda zikr olunan nömrəsində dərc olundu.”

Allah ulu şairimizə qəni-qəni rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.05.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı sizlərə Xeyrəddin Qocanın miniatür hekayələrinin təqdimini davam  etdirir. 

 Qayınanam sağ olsaydı...

Xeyrəddin Qoca satirik yazıçı olsa da, həyatda çox ciddi adamdır. Lakin heç kimin qəlbinə dəyməyən, incə, səmimi zarafatları, atmacaları hamının xoşuna gəlir.

O, rəhmətlik qayınanası haqqında həmişə hörmətlə danışır. Amma zarafatından da qalmır. Bir gün yaxın dostunun qayınanası Xeyrəddin müəllimdən soruşur ki, "qayınanan sağdır?" X.Qoca cavab verir: "Qayınanam sağ olsaydı, mən çoxdan ölmüşdüm".

Bizə aid deyil

X.Qoca söhbət etdiyi bir qayınanaya deyir ki, "kürəkənə çox da bel bağlama". Arvadın kürəkəni də yanında oturubmuş. Tərs-tərs Xeyrəddin müəllimə baxır. X.Qoca bunu hiss edib dillənir:

- Səninlə mənə aid deyil...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.05.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədr müavini Rəşad Məcidin status-esselərini təqdim edir. Hər gün 5 yarpaq. 

1.

Təmənnalı tərif sözlərin düzülüşündən bilinir.

2

Dünyanın gələcəyi ilə bağlı o qədər qorxunc proqnozlar verilir ki, keçmişə xəfif xiffət yaranır. İnsan dominant olmayacaq, insana şərik, onu sıradan çıxaran, ondan da üstün süni intellekt yaranacaq. Bu barədə bir az da vahiməli təxəyyüllər keçmişin insan üçün daha yaşamalı, münbit dövr olduğuna inam yaradır. Geriyə dönüş mümkün olmasa da, insanlar keçmişə qayıtmağı daha çox arzulamağa başlayır. Bəs siz hansını seçərdiniz: keçmişimi, gələcəyimi?

3

Yazıçılıq, Pamuk demiş, iynəylə quyu qazmaqdır. Qaza bilən qazsın!..

4

İndi kofe dəbə minməyə başlasa da, çayın əvəzini verməz!

"Çay" mahnısı isə təbrizli və lənkəranlı, o taylı-bu taylı azərbaycanlıların yaratdıqları "Şuşa" qrupunun ifasında daha rəngarəng alınıb.

Türkiyədə təhsil alan təbrizli xanım Aynaz Rəhimzadəni ilk dəfə Ankarada TÜRKSOY-un tədbirində görmüşdüm, milli musiqimizin məlahətli və ürəkdən ifasına valeh olmuşdum.

5

Unudacaqdınsa, yaşadıqlarının nə mənası vardı?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.05.2024)

Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə şair Nübar Eldarqızının şeirləri təqdim edilir. 

Ver uyğun

Söy bu bəxti, bu taleyi:

- Ay bu bəxti, bu taleyi!..

Qıy bu bəxti, bu taleyi,

Kim yazıbsa, ver!

Yaza-yaza şair yazdı, -

Qismətini sözdən asdı!

Xoşbəxtliyi bir abzasdı,

Kim yazıbsa, ver!

Qəlbimdə bir darıxmaq var!..

Bu depressiyadan kənar var...

Adın yazılı çaxmaq var;

Kim yazıbsa, ver!

Aç qapını, ört qapını

Bir evim var, qapısı qırx,

Aç qapını, ört qapını!

Qapıçının səbri nə çox,

Aç qapını, ört qapını!

Qıfılı yox, hamsı açıq,

Birindən gir, birindən çıx...

Qərar sənin, ya tik, ya yıx, -

Aç qapını, ört qapını!

Bir ömürdən gün-gün düşdüm,

Hər gün daha üzgün düşdüm...

Bundan sonra üç gün, beş gün...

Aç qapını, ört qapını!

Yaz gedənim, qış gəlibsə,

Dolu gedib, boş gəlibsə,

Oğul gələnim, xoş gəldin,

Aç qapını, ört qapını!

Fevral qaldı üstümüzə

Ağzı pozuq, ağzı yava,

Biri toyda saldı dava.

- Sümüyünə düşmür hava, -

Söz də soxdu bəstəmizə.

Fərdlər başqa, dərdlər təkrar,

- Yoxsula, - yox! Varlıya, - var!

Şərbət olan nəbzi yoxlar,

Dərman olmaz xəstəmizə!

Ha mərd ol, ha döy döşünə,

Əl uzadadan yox düşənə!

Dost olduğunçün düşmənə, -

Düşmən olduq dostumuza.

Ruhduq, canı ödünc aldıq,

Gen dünyadan bir künc aldıq.

Zalım fələkdən gün çaldıq, -

Fevral qaldı üstümüzə!..

Yağışlar Allahın

göz yaşlarıdır

Yazmaq-yaratmaqdır, onun qədəri!

Böyüyün böyükdür dərdi, bəzisi...

Bir damcısı bəsdir dağda Yeri, -

Yağışlar Allahın göz yaşlarıdır!

Nə qədər canlı var, anası odur!

Sonsuz kəhkəşanın bənnası odur!

Külək qəzəbidir, - ən asi odur,

Yağışlar Allahın göz yaşlarıdır!

Günəşi parlasa, sıcağı xoşdur!

Cəhənnəm olmasa, - ocağı xoşdur.

Sevincdən ağlasa, hər çağı xoşdur,

Yağışlar Allahın göz yaşlarıdır!

Yazır, - yazdığını silən də özü...

Hər ölən ürəkdə öləndə özü.

Ağlayır bir gözü, gülür bir gözü,

Yağışlar Allahın göz yaşlarıdır.

Yenə pəncərəmi döyür, deyəsən;

Açasan qapını "buyur!" deyəsən...

dünyanın günahın yuyur, deyəsən, -

Yağışlar Allahın göz yaşlarıdır!

Ərəfə

Küləklər ahdan başladı,

Yağışlar şehdən başladı.

Adəm ilə Həvva çaşdı, -

Dünya günahdan başladı...

- Bir günah da biz elədik,

Elə bildik düz elədik.

Çatana "sevirəm" deyib

Sözü sevimsiz elədik...

Nə qədər eşq, o qədər qəm!

Belə gəlib dünya, aləm.

Kimi bizi qaraladı,

Kiminə biz çəkdik qələm...

Keçmir bu Yerdə nazımız,

Eyzən qəm çalır sazımız.

Torpaq payın alınması susur

Razımızla narazımız...

Günəş keçir o tərəfə:

Xəbərdir, qoyulur zərfə.

Səhər ayan olacaq,bu

nəyə oğul, nəyə ərəfə...

Salvador Dali

Ən qəddar insan mənəm;

Qarışqalar da şahidim...

Şirniyyat tabağında,

Filanıncı ilin

Yay günü bir nəsil qarışqanı

            məhv etdikdən sonra,

            çayla ləzzətlə şəkərbura yedim...

Hörümçəklərin evini yıxdım,

Yer belləyəndə soxulcanların

Yuvasını dağıtdım.

Hamam böcəklərinin anasını ağlatdım...

Kürkümüzə düşən birələrdən

            qurtulmaq üçün yorğanları yaxdım,

Sonra hunuların atasını yandırdım, -

Qanımızı içirdi o yaramazlar!

- Bütün insanların intiqamını aldım!

Daha sonra,

Salvador Dalinin

            əriyən saatlarından vaxtı soruşub...

Ağırlaşan başımı yatağa atdım...

Və yatdım...

“Ədəbiyyat və İncəsənət”

(29.05.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə UŞAQ ƏDƏBİYYATININ TANITIMI layihəsində bu gün sizlərə Türkiyənin tanınmış uşaq yazarı Nur Dombayçı ilə müsahibə təqdim ediləcək. Söhbətləşir: Cavid Qədir.

Azərbaycanda daha bir kitab bayramı – IX Beynəlxalq Kitab Sərgisi keçirildi. Sərgidə dünyanın müxtəlif ölkələrindən naşirlər, mədəniyyət xadimləri, yazıçılar və şairlər iştirak edirdilər. Bu yazıçılardan biri də “BookZone” şirkətlər qrupunun dəvəti ilə sərgidə iştirak edən uşaq yazıçısı Nur Dombaycı idi. Onunla kitab industriyasından, Azərbaycan və Türkiyə kitabçılığının oxşar və fərqli cəhətlərindən və əlbəttə, ədəbiyyatdan danışdıq.

– Nur xanım, Azərbaycanla bağlı təəssüratlarınız maraqlıdır...

– Hər türk kimi, lap uşaqlığımdan Azərbaycanla bağlı məlumatım var. Qardaş ölkə kimi tanıyır, qəbul edirik. Bayrağımız hər yerdə qoşa dalğalanır. Məktəbdə, dərs prosesində digər ölkələrdən daha fərqli, daha doğma münasibət göstərilir. Bu, mənim birinci növbədə vətəndaş mövqeyimdir. İkincisi, bir yazıçı kimi ölkənizlə tanışlığım “Saçaqlı qızın pasaqlı gündəliyi” kitabımın birinci hissəsi Azərbaycanda çap olunandan sonra başladı. Qardaş ölkədən çox gö zəl mesajlar, rəylər almağa başladım. Oxu cularım o qədər maraq göstərirdilər ki... Özü də mesajlar azərbaycanca yazılırdı. Çox fərqli duyğu idi. Üstəlik, yazılanların çoxunu başa düşmürdüm. Məsələn: “Necəsən?” – yazırdılar. Türkcə: “Nasılsın?” – demək imiş. Onlara cavab vermək üçün Azərbaycan dili, Azərbaycanla bağlı daha ciddi araşdırma apardım, müəyyən sözlərin qarşılığını öyrəndim. Daha sonra “Bookzone” nəşriyyatının rəhbəri Seymur Tağıyev məni ölkənizə dəvət edəndə çox həyəcanlandım. O gündən bəri həyat yoldaşımla birgə mütəmadi olaraq youtube-da Azərbaycanla bağlı videolar izləyir, nələriniz məşhurdur, hansı yeməklər yeyilir, hansı gözəl guşələriniz var kimi məsələlərlə maraqlanır, hər şeyi öyrənməyə çalışırdıq. Ölkənizdə də bizi çox gözəl qarşıladılar. Nəşriyyatın əməkdaşlarının münasibəti də çox mehribandır, istər qarşılama, istər qonaqlama... Oxucular da çox yüksək diqqət göstərirlər. Uşaqların əksəri məni tandığına görə, məxsusi mənim kitabıma görə gəlmişdi. Aralarında birinci kitabı oxuyan, ikincisini səbirsizliklə gözləyənlər də vardı. Hətta bəziləri dözə bilməyib ikinci kitabı türkcə alıb oxumuşdular. Həqiqətən, çox gözəl qarşılandım. Azərbaycanın nə qədər xoşuma gəldiyini deməyim üçün sözlər azlıq edir. Gərək bununla bağlı ayrıca kitab yazam (gülür).

– Bir qədər Azərbaycan və Türkiyə kitab industriyasının fərqli və oxşar cə hətləri barədə danışmağınızı istərdim. Azərbaycan ədəbiyyatı ilə yeni tanış olmağa başlamışam. Dərin araşdırma aparma ğa macalım olmayıb. Amma sərgiyə marağın böyük olduğunu görürəm. Naşir ləri niz çox əhatəlidirlər, özlərini çox yaxşı inkişaf etdiriblər. Kitabların təbliği üçün can yandırırlar. Müəllifləriniz də eyni şəkildə. Az qala hamısı sərgiyə qatılıb. Bu işə ürək qoyduqları ortadadır. Türkiyədə də naşirliyə, kitabçılığa, eləcə də müəlliflərə çox diqqət göstərilir. Bu siyahıya illüstratorları da əlavə etmək olar. Öz aralarında təşkilatlanır, platformalar yaradırlar.

Mənim Azərbaycana səfər edəcəyimi öyrənən rəssamlar buranın da kitab industriyası ilə maraqlanır, onlar üçün bazaar olub-olmadığını, illüstratorlara ehti yac duyulub-duyulmadığını öyrənmək istəyirdilər.

Türkiyə və Azərbaycan kitab bazarına müqayisə obyektindənsə, çox gözəl əməkdaşlıqlara imza atmağın mümkün olacağı iki ayrı nəşriyyat sahəsi kimi yanaşmağın daha doğru olacağı fikrindəyəm.

– Bəs əsas fərqlərin nə olduğunu düşünürsünüz?

– Klassiklər, dünyaca məşhur əsərlər sizdə də var. Amma uşaq yazıçılarına çox da rast gəlmədim. Əsas fərq bu ola bilər. Bizdə xeyli uşaq yazıçısı var. Xüsusən də son illərdə. Hət ta uşaq kitabları yazmaq, uşaq yazıçılığı, rəssamlığı ilə bağlı təlimlər də keçirik. Bu təlimlər uşaq yazıçıları, illüstratorlarının sayına ciddi təsir edib.

Bir məsələ var ki, bu sayın azlığının, yaxud çoxluğunun yaxşı olmağına qərar verə bilmədim.

– Az olmağı, əlbəttə, yaxşı deyil. Amma bu sahənin inkişafına cəhd göstəririk. Az-

çox alınır da.

– Sizdə bu sahənin çox sürətlə inkişaf edəcəyinə əminəm. Naşirləriniz, həqiqətən, bunda istəklidirlər. Uşaq nəşriyyatları açır, uşaq kitabları nəşr edirlər. Hətta sərgidəki bəzi stendlərin məhz uşaqlar üçün dizayn edildiyini gördüm; balacaların diqqətini cəlb etsin, oxumağı sevsinlər...

– Ədəbiyyata, yazıçılığa marağınızı necə kəşf etdiniz? Necə oldu ki, “Mən yazmalıyam!” – dediniz?

-Qələmlə ilk tanışlığımdan danışa bilərəm (gülür). Hər uşaq kimi, qələmi birinci dəfə əlimə götürəndən etibarən yazmağı, şəkil çəkməyi çox sevdim. Daha doğrusu, şəkil çəkəndə daha rahat oluram. Rəssam kimi özümü daha yaxşı ifadə etdiyimi düşünürəm.

Qələm ilk oyuncaqlarımdan biri idi. Qonaq gedəndə, yaxud evdə başqa oyuncağa ehtiyacım olmazdı. Qələmimin olmağı kifayət idi. Məktəb dövründə dəqiq elmlərlə yanaşı, hu manitar fənlərə də xüsusi marağım vardı; özümü daha yaxşı ifadə edə bilirdim. Türk dili dərsini çox sevirdim.

Böyük bacı kimi bacılarımın dərslərinə kömək edir, onlarla oyun oynayır, hekayələr oxuyub-yazırdım. Bir gün müəllim-müəllim oynayırdıq. Oyun əsnasında bacılarım üçün xırda-xırda hekayələr yazmışdım. Jan de La fontendə olduğu kimi, heyvanların di lindən qələmə almışdım. Kağızları səliqə ilə qatlayıb hekayələri yazdım, altından da illüstrasiya cızma-qara etdim. Guya mən müəlliməm, bacılarım da şagirdlərim. Oyun qurtarandan sonra kağızları atdıq. Anam təsadüfən bu cızma-qaraları gördü. Məndən “Bunları öz beynindən yazmısan, yoxsa haradansa köçürmüsən?” – soruşdu. Mən də “Özüm yazmışam”, – deyəndə anam çox bəyəndiyini söylədi. Sonra da mənə bir dəftər aldı. “Sən hər gün bu dəftərə hekayələr yaz, şəkillər çək, naşirlərə göstərək”, – dedi.

Yeri gəlmişkən, onda cəmi səkkiz yaşım vardı. Anam “Naşirlər səkkiz yaşlı uşağın hekayə yazdığını, rəsm çəkdiyini görsələr, təsirlənərlər”, – düşüncəsində idi. Mənim yazmaq macəram belə başladı...

Bir məsələ də var ki, kitab sərgilərində, kitabxanalarda gördüyüm tərcümə uşaq kitablarının əksəriyyətinin müəllifi və rəssamı eyni adam idi. Mən də yazıçı olmaq üçün rəssamlıq öyrənməyin lazım gəldiyi düşüncəsinə qapılmışdım.

Beləcə, özümü rəssamlıq sahəsində sına mağa başladım. Liseydə kompüter mühən disliyi ixtisasında oxuyurdum. So nuncu kursda mütləq praktika keçməli idim.

Beləcə, on altı yaşında Türkiyənin ən bö yüş nəşriyyatılarından birində təc rü bə proqramına başladım. Kitabxanada kitabların arxasındakı ünvanlara baxdım; evimizə ən yaxın olanını seçdim (gülür). Beləcə, nəşriy yatagetdim və yazıçı, illüst rator olmaq, qrafik dizayn öyrənmək istədiyimi dedim.

Arzularıma, xəyallarıma qulaq verəndən sonra “Sabah gəl başla!” – dedilər. Ertəsi gün Qrafik dizayn şöbəsində praktikaya başladım. Düz üç il orada təcrübə keçdim. Bu müddət ərzində tanınmış yazıçılarla tanış ol dum. Tez-tez nəşriyyata gəlirdilər. Məsələn, dünyaca məşhur alim İlber Ortaylı ora gəlirdi. Mən də ona çay aparırdım. Arzum onun kimi məşhur müəllif olmaq idi. Ora gələn rəssamların texnikasına fikir verir, öy rənirdim; necə çəkirlər, hansı üsullardan is tifa də edirlər... Həmin nəşriyyat mənim üçün bir növ universitet rolunu oynadı. İşi nəzəri cəhətdən çox praktiki şəkildə öy rəndim. Sonra planşet alıb evdə yavaş-yavaş öz layihələrimi reallaşdırmağa start verdim. İlk gördüyüm iş bir taxta oyuncaq firması üçün bu oyuncaqların üstünə şəkillər çəkmək olmuşdu. Sonra da uşaqlar üçün interaktiv kitablar hazırlamağa başladım. İyirmi yaşım olanda isə “Damla” nəşriyyatında ilk –“İx tiraçı nəvəsi olmaq asan deyil” kitabım çapdan çıxdı.

– Səhv etmirəmsə, bu, beş kitablıq dəst olmalıdır.

– Elədir, beş kitabdan ibarət dəst idi.

– Sizin üçün yazıçı olmaq daha ra hatdır, yoxsa rəssam?

– Bu sualı illərdir, mənə verirlər və həmişə dilemmaya düşürəm ki, görəsən, hansı cavabı verim? İki il əvvəl məni Qazaxıstana dəvət etmişdilər. Orada da kitablarımın xeyli oxu cusu varmış... Uşaqların əksəri rus və qazax idi. Üstəlik, dillərini qətiyyən bilmirdim. Onlar da ingiliscə başa düş mür dülər. Hətta “hello” sözünü belə anlamırdılar.

Təşkilatçılardan böyük bir yazı lövhəsi istədim və şəkil çəkməklə uşaqlara sözləri izah etməyə çalışdım. Məsələn, “tıs bağa” deyirəm, uşaq başa düşmür. Mən də “tısbağa” sözünü təsvirlə izah etməyə başladım. O hadisədən sonra bir məsələni anladım ki, rəssamlığın dili qlobaldır. Heç bir xarici dil biliyim olmasa da, dünyanın istənilən yerində şəkil çəkməklə ünsiyyət qurmağı bacararam.

– Elədir, Çarli Çaplinin də səssiz filmlərlə bağlı bənzər yanaşması var.

– Bəli, mən də rəsmlərimlə hamı ilə ünsiyyət qura bildiyimi düşünürəm. Kitab-larım bir çox dillərə tərcümə olunur. Amma rəssam kimi də neçə ölkənin nəşriyyatları ilə əməkdaşlıq edirəm. Dillərini bilməsəm də, rəsmlərimi görmələri ünsiyyət üçün kifayət edir.

Sualınızın cavabına gəlsək, rəssamlığı özümə daha yaxın hiss edirəm.

– Əslində, bu suala cavab verdiniz, amma daha ətraflı cavab istərdim: Müəllif olmaqdan əlavə rəssamlığın hansı avantajları var?

– Ən gözəl cavabımı deyim. Bunu normalda yazıçı dostlarım mənə deyirlər. Heyif deyil, kitabına rəssam axtarmırsan (gülürük). Bəli, rəssam axtarmıram. Hansısa hekayəni yazanda “Görəsən, bunu hansı rəssam daha yaxşı çəkər?” – düşünmürəm. Yazı prosesində obrazlar xəyalımda canlanır onsuz da. Bəzən birinci rəsm formasında ağlıma gəlir. Mən də “Bu rəsmi hekayəyə çevirim”, –düşünüb sonradan yazmağa başlayıram.

– Görmək istədiyiniz kimi çəkirsiniz...

– Elədir. Rəsmləri başqası çəkəndə bəzən bəyənmir, yaxud obrazın yazdığımızdan fərq liolduğunu görürük.

– Filmlər və kitablarda olduğu kimi. Rejissor baxışı müəllif baxışından həmişə fərqli olur.

– Elədir. Məsələn, mən “Haydi” kitabını çox sevərək oxumuşdum. Amma cizgi filminə baxanda məyus olmuşdum. Çünki qətiyyən beynimdə canlandırdığım kimi deyildi...

– Uşaqlar üçün yazmağın hansı çətinlikləri var?

– Uşaqlar üçün yazmağın heç bir çətinliyi yoxdur. Uşaq kitabı yazmağı eşq yaşamaq kimi görürəm. Əksinə, böyüklər üçün yazmaq daha çətindir. Böyüklər hər mətni bəyənmir, tənqid edirlər; məmnun etmək çətin məsələdir. Amma uşaqları xoşbəxt etmək, həqiqətən, asandır. Onların dili ilə danışıb, onların gözlərinin içinə baxmaq, həyəcanlarını hiss etmək... Yazıçı olduğumu eşidəndə ürəkləri çırpınır. Amma hansısa yetkin şəxsi “Mən yazıçıyam”, – deməklə həyəcanlandıra bilmərəm. Uşaqlar isə həyə canlanırlar, tanış olmaq, imza almaq istəyirlər.

Bir məsələ də var ki, uşaqların sevəcəyi üslubda yazmaq, onların dilini tutmaq çə tindir. Böyüyürük, uşaqlığımız arxada qalır. Amma böyüsək də, uşaqların dünyasından əl götürməmək lazımdır.

– Belə baxıram, bir xeyli çətinlik varmış (gülürük).

– Hazırkı cizgi filmlərindən xəbərdar olmaq, indiki nəslin dilində danışa bilmək lazımdır. Çox müxtəlif animasiya filmləri var. Qısası, uşaqla uşaq olmaq lazımdır. Məsələn, “Haker nənə” kitabım var, bu yaxınlarda siz də də çap olunacaq... Yaxud “Minecraft” (“Maynkraft”) oyunu ilə bağlı hekayə yazdım. Uşaqlar bu oyunu çox sevirlər. Hansısa oyunu uşaqlar üçün zərərli hesab edirsinizsə, “Bunu oynama”, – deməkdənsə, hekayənin içinə girib zərərlərini göstərmək daha doğru yanaşmadır. Uşaqlarla daha yaxşı ünsiyyət qura bil mək üçün mənim də oyun oynamağı sev- diyimi göstərməyin faydalı ola biləcəyini anladım. Üstəlik, onlara dərs keçirmiş kimi yox, onların müəllimi, böyükləri kimi deyil, öz yaşıdları kimi xitab etməyə çalışıram. Azərbaycan dilində çıxan “Saçaqlı qızın pasaqlı gündəliyi” kitabında olduğu kimi... Necə deyərlər, uşaq qalmağa, böyüməməyə çalışıram...

– Nur xanım, hansı mövzular sizə daha doğma gəlir?

– Elmi fantastika janrını çox sevirəm. Filmlər olsun, kitablar olsun... Hətta yuxu larım da elmi fantastika üzərində qurulur. Bəzən elə yuxu görürəm ki, öz-özümə deyirəm: “Bunu “Vorner-Broz.” görsə, çox gözəl film çəkər”(gülür). Bu janrı çox sevdiyimdən dolayı yazdıqlarımdan başqa – hətta yuxularıma qədər işləyib. Ən ra- hat olduğum, xəyal qura bildiyim, xəyal q randa, belə demək mümkünsə, cəfəng şeylərdən yaza biləcəyim şeylərdən yazmağı xoşlayıram. Əlbəttə, realistik mövzulara da toxunuram. Duyğu dolu mətnləri sevirəm.

“Hər şey mütləq xoşbəxt şəkildə cərəyan etməlidir”, – deyə bir şey yoxdur. Əzab, itki, müharibə kimi anlayışlar var. Obrazlarımı işləyəndə bunları da nəzərə alıram. Məsələn, “Saçaqlı qızın pasaqlı gündəliyi”nin ikinci kitabında qəhrəmanım qocalar evinə gedir, yaş lıları ziyarət edir. Bunlar hamısı həyatın gerçəkləridir. Mən də hekayələrimdə real hadisələrdən, yaşanmış iztirablardan söz açıram. Uşaqlara çox xoşbəxt, tamamilə utopik bir dünya təqdim etmirəm. Fantastika olsun, amma reallığı da qələmə almağı sevirəm. Yəni hər ikisi – realistik janr da, fantastika da mənim üçün doğmadır.

– Bayaq yuxulardan film çəkilməsi ilə bağlı zarafat etdiniz. Bizim yazıçılardan Şəmil Sadiq bu barədə “Yuxu maşını” adlı əsər yazıb. Romanın qəhrəmanı yuxuları filmə çevirə bilən bir maşın ixtira edən mühəndisdir.

– Həyat yoldaşıma tez-tez deyirəm ki, kaş yuxu maşını olaydı, yuxularımızı qeydə ala biləydi.

– Belə bir maşın Azərbaycanda olmasa da, ədəbiyyatında var.

– Çox gözəl (gülür).

– Nur xanım, yazanda özünüzə hansısa sərhədlər qoyursunuz?

– Əlbəttə. Ümumiyyətlə, insan yazanda da, yaşayanda da müəyyən konturlara əməl edir. Mənim də sərhədlərim var: əxlaqi, etik, uşaqların xarakterlərinə görə, inancıma görə sərhədlər... Bu mövzularda çox diqqətli davranmağa çalışıram. Xüsusilə onlayn mühitdə təzyiq və yönləndirmə var. Son zamanlarda mən də öz incə cizgimi çəkib içərisində dayanmağa, uşaqlara əxlaqi mə sələləri yaxşı formada təqdim etməyə çalışıram.

– Bəs ən ciddi sərhədiniz hansıdır?

– Ən ciddi sərhəd... (düşünür) Xeyir və şər. Çox qısa cavab oldu? İstəyirsiniz, bir az da geniş danışım (gülür).

– Yox, məncə, kifayət qədər konkret cavab oldu (gülürük). Yaxşı, bəs sizcə, ən uğurlu kitabınız hansıdır?

– “Saçaqlı qızın pasaqlı gündəliyi” on üç dilə tərcümə edilib. Oxucular tərəfindən çox sevilir. Mənim üçün xüsusi yeri var. Özüm də çox sevirəm. Amma “Qəmgin oğlan” kitabımın yeri bir ayrıdır. Çünki onu fantastik, elmi-fantastik janrda yazmışam: ən çox sevdiyim janrda. Uşaq vaxtı da qorxu filmlərinə baxmağı xoşlayırdım. Sərgilərdə uşaqlar tez-tez qorxu janrında nəsə yaz mağımı istəyirdilər. Qorxulu hekayələr uşaqlara maraqlı gəlir. Biz də balaca olanda bir-birimizə qorxunc şeylər danışardıq. Bunu bir hekayənin içərisində, onları çox qorxutmadan verməyə, dəyərlərimizi aşılamağı da yaddan çıxarmamağa çalışdım. Məsələn, bu kitabın qəhrəmanlarının başla rına vahi məli bir meşədə qorxulu hadisələr gəlir.

Amma hekayənin sonunda meşəni, ağacları xilas edirlər. Yaxşılıq toxumlarını əkməklə qor xulu hekayə yaza bildiyim üçün “Qəmgin oğlan” kitabımı çox sevirəm.

– Nur xanım, bəs sizin üçün dünya ədəbiyyatındakı ən yaxşı əsər hansıdır? Bö-yüklər üçün də ola bilər, uşaqlar üçün də.

– Həm işimlə bağlı, həm də sevdiyim üçün çox kitab oxuyuram. Evdə xeyli kitabım, hətta kitabxanam var. Amma lap uşaqlıqdan bəri dəfələrlə oxuyub, həqiqətən, sevdiyim – bəlkə də, ailələrin çoxu içərisində sehr, tilsim var deyə, narahat olduğu – Coan Ketlin Roulinqin “Harri Potter” seriyasıdır. Dostluq, sevgi kimi mövzular işləndiyi üçün də bir ayrı xoşlayıram. Kimisə özünə qəhrəman seçmədən də hər insanın öz qəhrəmanlıq yolçuluğuna çıxa biləcəyini göstərə bilən çox gözəl bir hekayəsi var. Con Ronald Ruel Tolkinin “Üzüklərin hökmdarı” seriyası isə ən sevdiyim, ən yuxarı pilləyə qoya biləcəyim klassiklərdəndir. Ümumiyyətlə, dünya klassiklərini də sevərək oxuyuram. Ceyms Barrinin “Piter Pen” əsərini də çox sevirəm. Bir çox klassik əsərləri sevirəm, amma əvvəl də dediyim kimi, birinci yerdə “Üzüklərin hökmdarı” gəlir.

– Yaxşı, bəs hekayə yazanda, oxuyanda, öz yolunuzu cızanda hansı yazıçılardan,

rəssamlardan təsirlənmisiniz?

– Dünyaca məşhur rəssamların əsərlərini həmişə araşdırır, gözdən keçirirəm. Çünki mən incəsənətlə bağlı təhsil almamışam, ixtisasca kompüter mühəndisiyəm, türk dili və ədəbiyyatı üzrə də oxumuşam. Söh bətimizin əvvəlində də vurğuladığım ki mi, işi praktikada öyrənmişəm. Bunun üçün də həddən artıq çalışmışam. Hansısa müəl limdən dərs almamışam, amma bütün sənətkarları müəllim kimi görmüşəm. “Onlar dan nə öyrənə bilərəm?” sualı həmişə ön planda olub.

Yaxşı, “Üzüklərin hökmdarı”nı mütaliə edirdim, amma ona oxucudan daha çox müəllim kimi yanaşır, necə yazdığını, texnikasını öyrənməyə çalışırdım.

Yeri gəlmişkən, hələ də “Üzüklərin hökmdarı” kimi bir əsər yazacağımın xəyalını qururam.

Rəssam kimi isə bir çox əcnəbi rəssamlardan onlayn şəkildə dərs alır, özüm də dərs keçirəm. Amma ad çəkməkdənsə, təbiətdən ilham aldığımı demək daha doğru olar. Təbiəti, buludları, ağacları seyr etməyi, meşədə gəzməyi sevirəm. Bunlar mənə daha çox ilham verir.

– Nur xanım, istəyirəm, bir az da yaradıcılıqla bağlı planlarınızdan danışaq.

– Böyüklər üçün heç nə yazmamışam. Bir dəfə də olsa, böyüklər üçün nəsə yazmağı sınamaq istəyirəm (gülür). “Görəsən: “Böyüklər üçün yazmaq daha çətindir” – stereotipimi qıra biləcəklərmi? Bəyəndirə biləcəyəmmi?” – düşünürəm.

– Məncə, uşaqlar üçün yazmaq daha çətindir. Mən bədii redaktoram, daha çox böyüklər üçün nəzərdə tutulan kitabları redaktə edirəm. Uşaq kitablarını redaktə edəndə bir qədər çətinlik çəkdiyimi düşünürəm. Çünki uşaq kimi baxmaq, uşaq kimi yazmaq, uşaq kimi düşünmək asan deyil.

– Bir məsələ var, uşaqlara nəyisə uzun-uzadı cümlələrlə danışanda sıxılırlar. Onları yormadan, daha axıcı cümlələrlə ünsiyyət qurmaq lazımdır. Böyüklər üçün yazanda: “İstədiyimə qədər – uzun-uzadı dərdimi danışa bilərəm”, – düşüncəsindəyəm (gülür). Den Braunun üslubunu da çox sevirəm, təxminən o cür üslubda nəsə yazmağı planlaşdırıram.

– Nur xanım, əslində, son sualımı artıq vermişdim. Amma bir sual da əlavə etmək istəyirəm. Kitablarınızı oxuduqca başqa yazı çıları görürsünüz, yoxsa mətniniz bü-tövlükdə Nur Dombaycıdır?

– Bir üslub yarada bildiyim fikrindəyəm. Oxucular da bu fikirdədir. Kitabı bitirəndən sonra “Gözəl alınıb”, – deyirəm. Amma içdəniçə “Bəlkə, alınmayıb?” düşüncəsi olur. Bu da, əslində, yaxşıdır. İnsanı inkişafa aparır. “Mən artıq peşəkaram”, “Çox yaxşı yazıram”, “Xarüqələr yaradıram”, – düşünən insan inki- şaf edə bilməz. Belə olanda nəsə problem, eqoizm var deməkdir. Həyat yoldaşıma həmişə şikayət edirəm ki, yaxşı alınmayıb, daha yaxşı yaza bilərdim və s. “Hamı oxuyur, neçə dilə tərcümə edilib”, – deyəndə “Olsun, amma burasını filan cür yazsaydım, daha yaxşı alınardı”, – deyirəm.

Başqa ədibin təsirinin hiss olunması barə də heç düşünməmişdim. Amma bəlkə, Tolkinin təsirini hiss edə bilərəm. Əlbəttə, kitablarda bu görünməyə bilər: onun üslubun da yazmıram. Daxilən isə kitablarımı san ki Tolkin yazmış kimi tənqidi baxışla oxuyuram. “Kitablarımı Nur Dombaycı yazıb”, – deyə bilərəm (gülür).

– Nur xanım, maraqlı söhbət üçün sizə təşəkkür edirəm! Ümid edirəm, daha uca pillələrə qalxarsınız.

– Mən təşəkkür edirəm! Tanışlıq çox xoş oldu. Uca pillələrlə bağlı dediyinizə cavab kimi demək istəyirəm ki, hazırda elə ən uca pillədəyəm: Azərbaycanda olmaq mənim üçün ən uca pillədə dayanmaqdır. Burada olduğum üçün çox xoşbəxtəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.05.2024)

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Əlbəttə, biz hamımız müvəffəqiyyətli adam olmağa cəhd edirik, amma çox vaxt bunun üçün nə edəcəyimizi bilmirik. Tanınmış motivasiya spikeri Barbara Şerin  Enn Qotliblə birgə yazdığı «Arzulamaq ziyanlı deyil» adlı təlimi ilə tanışlıqdan hədsiz məmnun olmuşam. Belə ki, xanım Barbara arzuları həyata keçirmək metodikasını açıqlayır. Özü də o, «arzulara inan, onlar mütləq həyata keçəcək» kimi banal məsləhət vermir, «sabahkı gündən hər şeyi yenidən başla» kimi taftalogiyaya müraciət etmir. O, həyat tərzinizi dəyişmədən hər gün məqsədə, uğura doğru bir kiçik addım atmağın yolunu göstərir. Çox maraqlıdır, deyilmi?

«Arzulamaq ziyanlı deyil» - bəzən biz bu frazanı kinayə ilə, ironiya ilə işlədirik. Amma Barbara Şer isbat edir ki, arzulamaq heç də ziyan deyil, əksinə, olduqca faydalıdır. Ən əsası – düzgün arzulamaq lazımdır,  bəxtəvərlikdən göylərdə üçmaq, dünyaya sahib olmaq, xoşbəxtlik istəmək kimi mücərrəd arzulardan qopmaq, konkret olaraq nə istədiyini bilmək lazımdır.

Barbaranın tam adı «Arzulamaq ziyanlı deyil. Doğrudan da, istədiyin şeyi necə əldə etməli» olan kitabın məğzi budur: «Arzuların həyata keçməsi üçün özünühipnozla məşğul olmaq, ekstrasens – falçı yanına getmək lazım deyil. Lazım olan arzuya çatmaq məsələsinin praktiki  metodikasını işləyib hazırlamaq, planlaşdıra bilmək bacarığı, özünü yeniliklərə hazırlamaq xüsusiyyəti, lazımi material və informasiyalara yol tapmaq, yeni kontaktlar qazanmaqdır».

Barbara Şerin kitabında çox dəyərli bir hissə var: həyatdan nə istədiyinizi bilmək, özünüzə yaxın olan emosional obrazı tapmaq, öz arzularınızı daha yaxşı ifadə etmək üçün 5 sadə çalışma.

Həmin çalışmaları sıra ilə sizlərə təqdim edirəmş

Dördüncü çalışma.

Özünüzün iyirmi ən sevdiyiniz məşğuliyyəti vərəqə köçürün. Bura, həm böyük vaxt aparan məşğuliyyətlər (məsələn, kino çəkilişi), həm də epizodik məşğuliyyətlər (məsələn, pəncərədən yoldan keçənləri müşahidə etmək) aid ola bilər. Yazandan sonra iyirmi punktun hər birinə bir-bir nəzər yetirin və hər birində də özünüzə sual verin: son dəfə mən nə zaman bu işlə məşğul olmuşam, bu hobbi hər hansı xərc tələb edirmi, onunla təklikdəmi, yoxsa kampaniya arasında məşğul oluram, bu məşğuliyyət ruhumunmu (məsələn, konsertə getmək), yaxud cismiminmi (məsələn, səhər gimnastikası) tələbidir.

Sonda analiz edib bu suala cavab tapın: Bu iyirmi məşğuliyyətdən hansılarını

həyatınızda daimi etmək istəyərdiniz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.05.2024)