Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İndi kim özünü ağıllı göstərmək istəyirsə kreativ, nonsens, subyektiv, konseptual qəlibli sözləri yanaşı düzür. Eynən bu sayaq sözlərdən biri də praqmatizmdir. 

Bu gündən DƏRSLƏR rubrikasında praqmatizm barədə danışacağıq. 

Praqmatizm XIX əsrin 70-ci illərində ABŞ-da, Kembricdə toplaşan və Pirs tərəfindən "Metafizik klub" adlandırılan kiçik bir elmi işçilər qrupunun fəaliyyəti nəticəsində meydana gəlmişdir. Daha dəqiq desək,

Praqmatizm təliminin əsasları ABŞ filosofu Çarlz Pirs (1839-1914) tərəfindən qoyulmuşdur. 

O, bu cərəyanın proqramını formulə edib onun adını təklif etmişdir. Pirsə görə, praqmatizm real həyatla bağlı olan alim, tədqiqatçı üçün səciyyəvi olan "laboratoriya ruhu"nun ifadəsinə xidmət göstərməlidir. Onun başlıca məqalələrinin ("Əqidənin möhkəmləndirilməsi" və "Əqidələrimizi necə aydın edək") əsas mövzusu bilik, əqidə və hərəkətlərin bir-biri ilə qarşılıqlı münasibətləridir. 

Pirsin praqmatizmi

Praqmatizm yarandığı andan özündən əvvəlki fəlsəfənin bir sıra başlıca ideyalarından imtina edib fəlsəfi təfəkkürün tamamilə yeni tipini təklif etmişdi. Fəlsəfi təfəkkürün bu yeni tipi insanın hərəkətlərinə yeni tərzdə yanaşır. Bu fəlsəfədə insanın hərəkətləri ətrafında bütün anlayışlar və konsepsiyaların hərlənib formalaşdığı ox kəsb edir. Əsasən reflektor yox, şüurlu və məqsədyönlü xarakterə daşıyan hərəkət bu və ya digər formada insan həyatının (həyat fəaliyyətinin) əsas formasını təşkil etdiyinidən məhsuldar hərəkəti təmin edən şüur mexanizmləri, təfəkkür strukturları haqqında məsələ qalxır. Praqmatizmin banisi olan Pirsdə məsələ bu müstəvidə qoyulur. Onun fərqli cəhəti isə onda idi ki, o, idraki fəaliyyəti xarici (obyektiv) aləmə aid etməyib diqqəti sırf daxili , əsas psixoloji proseslərə yönəldirdi. İnam dedikdə Pirs bilik yox, bu və ya digər üsulla davranmağa adət etdiyimiz vərdiş kimi anladığı inamdan bəhs edir. Biliyə əks olan anlayış xəbərsizlik, bilməmədirsə, Pirs inama qarşı hərəkətlərin müntəzəmliyini pozan şübhəni qoyur. Artıq (hərəkət nöqteyi-nəzərdən) idrak prosesi bilməmədən biliyə yox, şübhədən inama, özü də subyektiv yox, kollektiv və ya sosial inama keçid mənasını verməyə başlayır. Obyektiv bilik cəmiyyət tərəfindən qəbul olunmuş inam anlayışı ilə əvəz olunur. Həqiqətə gəlincə, o, Pirs tərəfindən hamı üçün əhəmiyyətli olan məcburi inam kimi şərh olunur. Əgər tədqiqat prosesi sonsuz şəkildə davam etsəydi, onda öyrənilən hər məsələ üzrə sonsuz sayda tədqiqatçılar birliyi yaranardı. Pirs həmçinin elmi anlayışların əhəmiyyətinin yeni şərhini verir. Hər bir hərəkət gələcəyə yönəldiyindən və gələcəyi nəzərdə tutduğundan, Pirs anlayışı keçmiş yox, bu anlayışdan istifadədən meydana gələcək nəticələr baxımından nəzərdən keçirməyin lazım olduğunu bildirirdi. Pirs öz məşhur "prinsipi"ni və ya "praqmatik maksima"sını da aşağıdakı kimi formulə etmişdi: anlayış obyektinin tədqiqatçının fikrincə törədə biləcəyi praktiki nəticələri nəzərdən keçirmiş olsaq, onda bütün bu nəticələr haqqında təsəvvürlər elə məhz obyekt haqqında tam anlayış olacaqdır.

Şəkildə: Çarlz Pirs

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu dəfə "Sevdiyin şeiri, gəl, mənə söylə" rubrikasının qonağı

“Ən böyük sualam mən öz kölgəmə,

Qoşulub gedirəm nəyinə, bilmir", 

“Dünən elə getdi bu gün də belə, 

Yaman tələsirəm sabahımgilə. 

Yəqin ki, ölməyə bir az var hələ, 

Yaşamaq növbəmiz nə vaxt çatacaq?" misralarının müəllifi Taleh Mansurdur. 

ÜLVİYYƏ ƏBÜLFƏZQIZI

-Xoş gördük, Taleh bəy. Bildiyiniz kimi, rubrikamızda sevdiyiniz şairlərdən birinin şeirini oxucularınız üçün söyləməlisiniz. Bir az qəribə görünə bilər, çünki yaradıcı adam bir şeiri yox, sonsuz sayda şeir sevə bilər. Bu üzdən sualımızı şərti olaraq qəbul edin və elə bu dəqiqə "ovqat otağınızın" mənzərəsini bizə şeirlə təsvir etməyinizi istəyirik. Poeziya sehrli aləmdə dodaqların pıçıltısıdır, deyilmi?! Elə isə "ovqat otağınızı" bizə şeirlə ifadə edin. 

"Sevdiyin şeiri gəl mənə söylə." - deyirik.

TALEH MANSUR

Namərd qayğıların irili-xırdalı sınaqlarından asılı olmayaraq, mənim düşüncəm, ovqatım  hər zaman mərdi-mərdanə şeirə köklənir. Şeir yazmadığım, şeir oxumadığım, hətta şeirdən usandığım  günlərdə belə şeirlə nəfəs alıram. Bilənlər bilir, Vaqif Səmədoğlu mənim ən sevdiyim şairdi. Zaman-zaman  ürəyim, düşüncəm, Vaqif şeir Günəşindən süzülən şəfəqlərlə nura qərq olur. Fəqət  bu qızmar yay günlərində Vaqif Səmədoğlu Günəşindən bir yasəmən şeirin kölgəsi düşür ruhuma. O şeirə köklənmişəm bu günlərdə:

Yavaş yeri,

hürkütmə o uşağın baxdığı

yasəmən kölgəsini. 

Üzü dönməsin bizdən kölgələrin də...

Ağac kölgəsi 

ağacdan düşə bilər yerə, 

ancaq hürkütmə,

çıxıb getməsin burdan

ağaclar, kölgələr...

Sonra bir körpə gözünə

bir yasəmən kölgəsi dəyməz, 

yox olar sərinlik.

Yer də kasadlaşar, söhbətlərimiz də.

Onsuz da üç nöqtəyə yazılır

dilimizin neçə sözü.

Odur ki, asta yeri, yavaş gəz,

Basdalama 

yasəmən kölgəsinə baxan

körpə gözlərini...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2024)

Heydər Əliyev Fondu və Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə İtaliyanın Genuya şəhərində keçirilən “Nervi Rozza Music Ballet Festival”ında iştirak edən Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının balet truppası Xalq artisti Arif Məlikovun “Məhəbbət əfsanəsi” baletini açıq səma altında, möhtəşəm səhnədə nümayiş etdirib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən xəbər verir ki, Azərbaycan mədəniyyətində, klassik balet tarixində böyük mədəni hadisəni seyr edənlər arasında Genuya Opera Teatrının baş direktoru Kladuio Orazi, bədii rəhbəri Pierancelo Konte, Genuya şəhərinin meri Karlo Bucci, regionun mədəniyyət kuratoru Cesika Nikkolini və digər mötəbər qonaqlar yer alıblar.

Qeyd edək ki, Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının balet truppasının İtaliyada növbəti çıxışı avqust ayında Arena de Veronanın səhnəsində keçiriləcək.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Alagözlüm, səndən ayrı gecələr

Bir il kimi uzun olur, neynəyim.

Baxçamızda qızılgüllər hər səhər

Tezdən açır, vaxtsız solur, neynəyim. 

Bu gün bu ölməz misraların müəllifi, Xalq şairi Nigar Rəfibəylinin vəfatından 43 il ötür.

Nigar Xudadat qızı Rəfibəyli 1913-cü il iyunun 23-də Gəncə şəhərində anadan olub. 1930-cu ildə Bakı Pedaqoji Texnikumunu bitirdikdən sonra Fəhlə-gənclər məktəbində, 1932-1936-cı illərdə isə Moskva Pedaqoji İnstitutunda təhsil alıb. O, əvvəlcə Bakı kinostudiyasında ssenari şöbəsində tərcüməçi və redaktor, 1937-1939-cu illərdə isə “Uşaqgəncnəşr”də bədii ədəbiyyat şöbəsində redaktor vəzifələrində çalışıb.

N.Rəfibəyli ədəbiyyata 1928-ci ildə “Dan ulduzu” jurnalında dərc etdirdiyi “Çadra” şeiri ilə gəlib. Elə ilk şeirindən ədəbi mühitdə rəğbətlə qarşılanan gənc şairin şeirlər kitabı 1934-cü ildə nəşr olunub. Kitabda toplanmış yaradıcılıq nümunələrində Azərbaycan qadınlarının yeni həyat quruculuğunda iştirakından bəhs edilib.

O, hələ gənclik illərindən başqa xalqların inqilabi mübarizəsini, həyatlarında baş verən ictimai-siyasi prosesləri bir ziyalı vətəndaş olaraq izləyib, öz əsərlərində bu hadisələrdən bəhs edib. Onun “Dolores İbarriru” (1936) şeiri ispan xalqının faşizmə qarşı qəhrəmanlıq mübarizəsinə həsr olunub. Şairin “Cəmilə” şeirində isə Əlcəzair xalqının milli-azadlıq mübarizəsi, gələcəklə bağlı arzu və istəkləri böyük məhəbbətlə tərənnüm edilib.

Nigar Rəfibəyli ictimai həyatda və yaradıcılıqda mübarizələrlə dolu bir ömür yaşayıb. Sözündə və əməlində qorxmaz, cəsur olan şair özünün poetik ecazı ilə Azərbaycan ədəbiyyatına gözəl, ibrətamiz əsərlər bəxş edib. Yaşadığı dövrün gerçəklikləri müxtəlif mövzularda yazdığı poetik əsərlərinin mövzusu olub. Belə ki, təbiət mənzərələri, insanın mənəvi aləmi, vətənpərvərlik, sülh, əmin-amanlıq, azadlıq ideyaları Nigar xanımın əsərlərinin leytmotivini təşkil edib. Onların arasında “İşıqlı dünyam” (1969), “Günəşdən gənclik istədim” (1974), “Həzin bir axşamda düşərsən yadıma”, “Şanlı nəsillərin yadigarısan” (1982), “Zəfər nəğməsi” (1943), “Yol xatirələri”, “Avropa ətrafında səyahət gündəliyindən” kitabları (1957) nəşr olunduğu vaxtlardan böyük oxucu marağı və sevgisi ilə qarşılanıb.

Nigar Rəfibəyli öz yaradıcılığında uşaqları da unutmayıb, onlar üçün də poetik ilhamla, böyük sevgi ilə əsərlər yazıb. Şairin müxtəlif illərdə çap olunmuş “Balaca qəhrəman” (1942), “Günəşin cavabı” (1966), “Məstanın balaları” (1968), “Bizə bahar yaraşır” (1978) kitabları balaca oxucularının sevdiyi kitablardan olub.

Onun bir çox şeirlərinə musiqi bəstələnib, tanınmış müğənnilər tərəfindən ifa olunub. Həyat yoldaşı Azərbaycanın Xalq şairi R.Rzaya həsr etdiyi və görkəmli müğənni Akif İslamzadənin ifasında filmotekamızın qızıl fonduna daxil edilmiş “Alagözlüm” mahnısı bu gün də hamının sevərək dinlədiyi ən gözəl əsərlərdən biridir.

Nigar Rəfibəylinin ədəbi yaradıcılığında tərcümə ədəbiyyatı da xüsusi əhəmiyyət kəsb edib. Belə ki, şair həyatı boyu ədəbi yaradıcılığını poeziya ilə yanaşı, tərcümə sahəsində də aparıb, hər ikisində böyük sənətkarlıq nümunələri yaradıb. Onun tərcümə əsərlərinin sadəcə adlarına diqqət edəndə yaradıcılığının bu qolunda da necə bir mükəmməllik yaratdığının şahidi oluruq.

Məhsəti Gəncəvinin rübailəri, Evripidin “İfigeniya”, Fridrix Şillerin “Məkr və məhəbbət”, Anton Pavloviç Çexovun “Vanya dayı”, “Albalı bağı” dramları, E.L.Voyniçin “Ovod”, O.Qonçarın “Bayraqdarlar” romanları, Əlişir Nəvai, Aleksandr Puşkin, Mixail Lermontov, Taras Şevçenko, Ş.Petöfi, A.Mitskeviç, A.Sereteli və başqalarının əsərləri məhz Nigar xanım Rəfibəylinin tərcüməsində Azərbaycan oxucularına təqdim olunub.

Nigar Rəfibəyli 1981-ci il iyulun 9-da Bakı şəhərində vəfat edib və II Fəxri xiyabanda dəfn olunub.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.07.2024)

Maqsud babanın əziz xatirəsinə ithaf edirəm!

Yenə soyuq küçələrə sükut çökmüşdü. Gecə saat 2 - 3 olardı, artıq insanlar evlərinə toplanmışdılar. Bu sərt rüzgarın baxışları simama elə bil şillə vurmuşdu. Qarşımda uzun yol vardı, ancaq hansı küçədən gedəcəyimi bilmirdim. Şimşək də çaxırdı. Ah! Mən nə edəcəkdim? Kimsəsiz bir uşağın fəryadını kim duyacaqdı bu saatda? Kim mənə kömək edəcəkdi?

Dözə bilmirdim. Qəflətən diz çöküb hönkürtü çəkdim. O qədər dərindən çəkdim ki, sanki bu dəqiqə ürəyim qopub düşəcəkdi.

Hamı məni uşaq bilir. Elə düşünürlər ki, mənim ürəyim yoxdu. Bu necə insafsızlıqdır?! Nolsun yaşım azdır? Mənim duyğularım ola bilməz?

Sualıma cavab verin, insanlar niyə bu qədər əclafdırlar, kinlidirlər?

Sualıma cavab verəcəksiniz? Yox. Ya bu sualların cavabını bilmirsiniz, ya da “Kimi kimsəsi yoxdur.Yenə boş-boş danışır”, -deyib keçəcəksiniz.

Hönkür-hönkür ağlayarkən küçənin ortasında diz çöküb qalmışdım. Yaralanan əllərimlə dizlərimin ağrısını belə ağlamaqdan hiss etmirdim. Demək, insan ağrını ürəyində də hiss edərmiş. Mən indi qəlbən hiss edirəm. Bir insan çevrilib heç soruşmurdu ki, “Qızım, nəsə istəyirsən?” Bu fikri almaq qalsın bir yana, üzümə baxan belə yox idi.

 Şimşəyin çaxması yağış yağacağına işarə edirdi. Yenə həmişə olduğu kimi sərt rüzgar mənə əzab verəcək, yağışın damlaları da isladıb üşüdəcəkdi. Kaş... Kaş ki, səsimi duyan olsaydı. Tanrım, ya al yanına, ya da məni bir mərhəmətli insanla qarşılaşdır!

Qəfildən arxadan kişi səsi eşitdim.

-Qızım, niyə küçədəsən? Atan, anan yoxdur?

Arxama dönüb baxmağa qorxdum. Məndən daha da dərindən, hətta hayqırış səsi ilə dolu hönkürtü qopdu.

Yanıma yaxınlaşdığını hiss etdim. Mən qorxub divarın küncünə tərəf qaçdım.

-Məndən qorxma, qızım. Adım Maqsuddur. Bəs sənin adın nədir? Bu saatda niyə küçədəsən?

-Adım Fəridədir. Mən... Mənim kimsəm yoxdur...

 “Kimsəm yoxdur” sözünü söylədikdə ürəyimdən bir parçamın qopub düşdüyünü hiss etdim. Deyirlər ki, “İnsan uzun müddət ağrılarıyla yalnız yaşadıqda alışır”. Deyəsən, mən də alışmışdım...

-Atan, anan səni qoyub gedibmi? Yoxsa?

-Yox, getməyiblər. Qohumlardan eşitdiyimə görə mən doğulduqda anam dünyasını dəyişib. Atam da anamın itkisinə dözə bilməyib, ürəyi partlayıb. Atam ilə anamı, hətta “Dəli sevdalılar” adlandırardılar. Bir-birini uzun illər seviblər. Sonra taleləri onları məndən ayırıb...

-Fəridə, qızım, çox üzüldüm. Söz tapa bilmirəm. Gəl belə edək. Sən mənimlə gedəcəksən. Səni həyat yoldaşım Səkinəylə tanış edəcəm. Bundan sonra bizim yanımızda qalacaqsan.

-Yox, yox! Elə şey olmaz. Mən kimsəyə yük olmaq istəmirəm.

-Bir də belə danışdığını eşitməyim. Nə yük? Sən də nəvəm yaşındasan. Maqsud baban səni hamıdan qoruyacaq!

Maqsud babayla söhbət etməmişdən qabaq çox qorxmuşdum. Bu gözəl insanın simasında qəribə bir ifadə vardı. Kənardan çox zəhmli görünən Maqsud kişi, əslində, bir körpənin ürəyi kimi ürəyə malikdir, mərhəmətlidir. Demək, insanları tanımaq üçün onlarla ünsiyyətdə olmaq lazımdır. Mən hər şeydən məhrum imişəm...

-Əlini mənə ver, gedək, Fəridə qızım.

Maqsud babanın əlindən tutdum. Öz evinə aparırdı məni. Araya dərin sükut çökmüşdü. Deyəsən, mənim simamdakı narahatlığı duyub bu sükutu pozdu:

-Fəridə, sənin neçə yaşın var, qızım?

-Beş yaşım var, Maqsud baba.

-Sən həmişə burda olmusan, yoxsa kiminləsə gəlmisən?

-Yox ,Gülzar adında xalam vardı. Onunla gələrdim həmişə. Ancaq o...

Bir anlıq duruxdum. Qorxdum ki, xalam xəbər tutar danışdıqlarımdan. Əlindən zorla qaçıb gəlmişdim buraya. Maqsud baba mənim susduğumu görüb başımı sığallayaraq dedi:

-Qorxma, qızım. Maqsud babandan da heç nəyi gizlətmə. Artıq bundan sonra sən bizimlə yaşayacaqsan.

-Gülzar xala, əslində, mənim doğma xalam deyil. Məni himayəsinə almışdı. Sadəcə çox incidirdi. Məni həmişə döyər, söyərdi.

Donumun qolunu qaldırıb o qadının etdiklərini göstərdim.

-Əclaf qızı! Uşağa da əl qaldırarlar? Bəs sən necə qaçıb gəldin?

-Biz Bakıda yaşayırıq. Bir neçə gün bundan qabaq telefonla danışdığını eşitdim. Məni uşaq evinə qoyaçağını duydum. Necə və hara gedəcəkdim deyə heç bir fikrim yox idi. Qərara gəldim ki, Gülzar xala yatanda telefonu alıb həmin gün qaçım.

-Bəs bura – Qazaxa necə gəldin?

-Maqsud baba, qorxa-qorxa yolda tanımadığım qadından kömək istədim. O da təsadüfən Qazaxa gəlirmiş. Məni də avtobusa mindirdi. Sağ olsun, məni yedizdirdi, içizdirdi. Qazaxa gəldikdə yalandan dedim ki, məni qarşılayacaqlar, buraya qoyub gedin. O da elə etdi. O vaxtdan bu soyuq, tənha küçələrdə mən də kimsəsiz bir uşaq kimi dolaşıram.

-Sənin bu kiçik ürəyində nə böyük dərd varmış, qızım...

Maqsud babanın kövrəldiyini hiss etdim. Mövzunu tez dəyişdim:

-Maqsud baba, Qazax necə bir yerdir?

-Fəridə, qızım, Qazax cənnətdir cənnət! Yurdu, havası, suyu, torpağı canım-ciyərimdir mənim! Mən uşaqlıqdan ta bu yaşıma kimi Qazaxın havasını içimə çəkib, suyunu içmişəm. Qazax bütün ellərdən doğmadır!

-Mən də gəzib görmək istəyərdim.

-Gəzəcəksən, görəcəksən! Maqsud baban hər səhər saat 6-da durub işə gedir. Bir gün boş olanda səni çoxluca gəzdirərəm! Hə, bax, gəldik çatdıq.

Darvazanı açdıqda özümü başqa bir dünyada hiss etdim.Maqsud babanın ocağı mənim doğma yurdum, evim idi. Bu ocağın hələ doğma insanları da vardı.

 -Səkinə, mənəm! Aç qapını.

-Ay xoş gəlmisən, Maqsud! Bu balaca qızımız kimdir?

-Səkinə, bir  dayan. Evə girim nəfəs alım, sonra danışaram. Sən de görüm, pürrəngi çayın varmı?

-Hə, əlbəttə! Gəl, gəl!

-Fəridə qızımı götür. Paltarını dəyiş, rahatlat, mən sənə hər şeyi danışacam.

Səkinə nənə məni o qədər gözəl qarşıladı ki, arada bir gözlərimdən yaş damladığını hiss etdim. Mənə yemək, çay verdi. O qədər gözəl qarşıladı ki, özüm belə təəccübləndim, çünki heç vaxt bu sevgini hiss etməmişdim. Məni qucaqlayıb dedi:

-Saat çox gecdir, Fəridə, qızım. Gəl aparım yatırdım səni.

-Səkinə nənə...

-Ay can! De, balam, ürəyin nə istəyir?

-Olarmı ki əvvəlcə Maqsud babaya təşəkkür edim, sonra siz mən yatana kimi yanımda qalasınız? Bir az qaranlıqdan qorxuram.

Əslində, qaranlıqdan qorxmurdum. Kimsəsiz bir uşağın istəyi nə ola bilərdi? İsti qucaq, sevgi, qayğı. Tanrım bunu mənə çox görməsin!

-Əlbəttə, gözəl balam. Mən sənə gözüm kimi baxacam, amma əvvəlcə nə etmək lazımdır? Təbii ki, səni qəşəngcə çimizdirmək lazımdır! Heç narahat olma!

Səkinə nənə məni hamama salıb yaxşıca yuyundurdu. Hamamdan çıxanda qaça-qaça Maqsud babanın yanına gəldim. Boynuna atlanıb bərk-bərk sarılıb dedim:

-Maqsud baba, hər şey üçün təşəkkürlər!

-Qızım, şükürlər olsun ki,Tanrım səni mənim qarşıma çıxartdı! İndi get yat. Hələ qabaqda gözəl günlərimiz olacaq.

Qaçıb Səkinə nənənin əlindən tutub otağa getdim. Yatağa uzandıqda ürəyimin qopan parçalarının bir-birinə bağlandığını hiss etdim. Deyəsən, qopub düşən parçalar geri dönürdü, ya da məni tərk etməmişdilər. Çox şey istəmirdim ki. Az da olsa sevgi istəyirdim...

****

Hər gün səhər tezdən qalxar, Səkinə nənəmin yanında dolaşardım, həm də oynayardıq. Bəzən olardı ki, məni də özü ilə aparıb surpriz hədiyyələrlə sevindirərdi. Hər gün xoşbəxtliklə oyanardım ki, Səkinə nənəmlə gəzintiyə çıxacağıq! Maqsud babanın çox işi olurdu deyə məni tez-tez gəzintiyə çıxara bilmirdi. Demək olar, bütün günümü Səkinə nənəmlə keçirər, əylənərdim. Günlərin necə tez keçdiyini bilməzdim. Sanki zaman əllərimdən qaçıb gedirdi. Axşamları Səkinə nənə samovar çayı hazırlayardı. Maqsud babanın tez-tez qonaqları gələrdi. Bu dadlı söhbətin havasında Aşıq Kamandarın səsi gələrdi. Bəzən olardı ki, səhərə kimi Aşıq Kamandar çalar, Maqsud baba qonaqları ilə şənlənərdi. Mən uşaq olduğumdan çox vaxt məclisin gedişatını görə bilmirdim, çünki tez yatırdım. Siz bilirsinizmi, hüzuru hiss etmək necə böyük xoşbəxtlikdir? Mən ən böyük xoşbəxtliyimi tapa bilmişdim. Artıq yalnız deyildim, çiyinlərimdə özümdən ağır yük daşımırdım. Maqsud baba və Səkinə nənənin şirin, dadlı-duzlu söhbətlərini dinləyib bəzən yuxuya dalardım eləcə.

***

Bu böyük xoşbəxtlik bir neçə il davam etdi. Həyatımda ən dərin boşluğu Maqsud baba ilə Səkinə nənə doldurdu. Bu ocağa sığındığım gündən bəri mən ən böyük xoşbəxtliyimi yaşayırdım. Bəzən qorxurdum ki, bu xoşbəxtlik əllərimdən qaçıb gedəcək...

Elə qaçıb getdi də...

Yenə bir yay axşamı idi. Səkinə nənə ilə həyətda gəzişirdik. Maqsud baba bir neçə günlük Bakıya gedəcəkdi. Artıq yola çıxmışdı. Ancaq nədənsə ürəyimdə böyük bir narahatçılıq vardı. Həmişə getməmişdən qabaq alnımdan öpüb, başıma sığal çəkib deyərdi ki, “Özünə yaxşı bax, Fəridə qızım. Bir gün mən yanında olmaya bilərəm. Məndən sonra çox göz yaşı tökmə. Bax, Səkinəyə də, sənə də bərk-bərk tapşırıram!”  Mən isə üzümü turşudar, hətta küsərdim. Bu gün də bir neçə il bundan qabaq Maqsud babanın məni tapmamışdan öncəki halımda idim. O dərin boşluğu hiss edirdim. Səkinə nənə süfrəni yığışdırırdı. Yaxınlaşıb söylədim:

-Səkinə nənə, gəl, mən də sənə kömək edim.

-Yox, balam, sən otur. Mən özüm edəcəyəm, -dedi.

Deyəsən, Səkinə nənə simamdakı narahatlığı hiss etmişdi. Əlindəkiləri yerə qoyub mənə yaxınlaşdı.

-Qızım, nolub? Nəsə narahatçılığın var?

Nə qədər gizlətməyə çalışsam da alınmadı. Göz yaşlarımı gizlədə bilmədim.

-Bir az hə. Maqsud baba çatıbmı görəsən?

-Gözəl qızım, bir neçə saatdan sonra çatacaq Bakıya. Zəng vuracaq. Sən niyə ağlayırsan?

-Bilmirəm. Səkinə nənə, olarmı sizə sarılsam?

-Can! Əlbəttə olar. Gəl!

Səkinə nənəni bərk-bərk qucaqlayanda bir az rahatladığımı hiss etdim, ancaq o boşluq keçməmişdi. Yenə yağış yağacaqdı, çünki göy üzünü qara buludlar almışdı.

-Gəl, qızım, keçək içəri. Mən də süfrəni yığışdırdım artıq. Əlini ver mənə, Fəridə, keçək içəri.

Səkinə nənə ilə əl-ələ tutub içəri keçdik. Divana uzandım. Sadəcə dincəlim deyə uzanmışdım, ancaq elə də yuxu aparmışdı məni.

Bir neçə saat sonra qəflətən qışqırıq səsinə oyandım. Səkinə nənənin hayqırtısını eşitdim. Otaqdan çıxıb, qaça-qaça həyətə düşdüm. Səkinə nənə dizlərinə döyə-döyə “Maqsuuud! Maqsud,bizi niyə qoyub getdin!” -deyə hayqırırdı. Qaça-qaça yanına gəlib Səkinə nənənin boynuna atlayıb həyəcanla soruşdum:

-Səkinə nənə, Maqsud babama nolub?

-Maqsud babanı itirdik, qızım! İtirdik!!!!, -deyə fəryad etdi.

... “İtirdik” kəlməsi qulaqlarımdan hələ də getməyib. Gözlərimdəki yaş bir anlıq qurudu.

-Necə yəni itirdik? Səkinə nənə?

Bu sözü dedikdən sonra huşumu itirdim. Çox yaşanan hadisəni xatırlamıram, ancaq xatırladığım tək şey var. O da Səkinə nənənin “Maqsud babanı itirdik”  sözünü söyləməsi idi. Oyananda başımın üstündə Səkinə nənənin saçlarıma sığal çəkərkən hönkür-hönkür ağladığını gördüm. Yataqdan qalxıb Səkinə nənənin göz yaşlarını kiçik barmaqlarımla silməyə çalışıb dedim:

-Səkinə nənə, Maqsud babam cənnətəmi getdi?

-Hə, qızım. Tanrı evinə getdi...

-Bəs biz? Bizi niyə tək qoyub getdi?

-Gözəl qızım, Maqsud baban bizim yanımızdan cismani olaraq ayrılıb. Onun ruhu yenə səninlədir, mənimlədir.

-Bəs mən indi kimə səhər oyanıb “Sağ-salamat, Maqsud baba”  deyəcəm? Kimdən o dadlı-duzlu söhbətləri dinləyəcəm?

Bu sözləri dedikdən sonra dərindən hönkürtü çəkdim. Artıq taqətim qalmamışdı. Başımı Səkinə nənənin çiyinlərinə söykəyib daha da bərkdən ağladım. Bu ağır itkinin ağrısını indi çiyinlərimdə deyil, bütün vücudumda hiss edirdim...

İllər, aylar keçdi. Artıq Maqsud babasız tam 5 il keçirdi. Mənim 15 yaşım vardı. Gənc qız olmuşdum. Artıq kimsəsiz Fəridə böyüyüb boya-başa çatmışdı. Bu 15 il ərzində çiyinlərimdə nə yük daşımışam ki? Mənim ən böyük yüküm Maqsud babanın itgisi oldu.

Məzarına gəlib yaxınlaşdım. “Məzar daşı” sözünü belə deməyə dilim gəlmir! Axı o ölməyib! Deyəsən, çox danışa bilməyəcəyəm. Bir az ruhu ilə söhbətləşdikdən sonra qayıdıb evə gəldim. Evə gəldikdə Səkinə nənə evdə yox idi. Nədənsə qəlbim səslədi ki, Maqsud babanın otağına keçim. Otağa keçdikdə stolunun yanındakı siyirməni açıb şəkillərə baxaram deyə düşündüm. Şəkillərin altında saralmış köhnə bir məktub parçası gördüm. Məktubun üstündə “qızım Fəridəyə” yazılmışdı. Bu Maqsud babanın məktubu idi. Məktubu açıb oxumağa başladım:

“Fəridə, qızım, sən bu məktubu yəqin ki, mən bu dünyadan köçdükdən sonra oxuyacaqsan. Məni bağışla, ancaq Tanrı artıq vaxtımın çatdığını deyir. Getməliyəm. Mən də getməmişdən öncə düşündüm ki, bu kiçik məktubu yazıb elə gedim. Bir azdan yola çıxacam. Başıma nə gələcək? Nə olacaq? Bilmirəm. İnsan ağır fikirlərlə yaşadıqda daha tez qocalar. Bunu unutma ki, özünü ağır fikirlərlə yükləmə. Bu sənə Maqsud babanın tapşırığıdır!

Səni heç vaxt kimsənin əlinə qoymayım, qoruyum, boya-başa çatdırım deyə düşünürdüm. İndi isə Səkinə nənənlə birlikdə qalacaqsan. Bəlkə də bu məktubu oxuduqda sən artıq həddi-büluğa çatmış bir qız olacaqsan. Səni nə qədər də qorusam, kədərdən, acıdan qoruya bilmərəm. Qızım, zaman elə qəddardır ki, bizim bütün sevdiklərimizi əlimizdən alıb aparır. Səndən yeganə xahişim var ki, güclü ol! Səkinə nənəni incitməcəyindən tam əminəm, ancaq xahiş edirəm ki, mənim qara xəbərim gəldikdə ağlamayın. Bu ağrını yaşamağa artıq dözə bilmərəm...

Əziz övladım, Maqsud baban səni həmişədən çox sevib. Həmişə səni göz bəbəyim kimi qoruyacağıma söz vermişdim! Əgər bir gün yanında olmasam nə edəcəksən, necə bu insanlarla başa çıxacaqsan deyə düşündükdə dərd məni alıb aparır, amma sonra deyirəm ki, mənim qızım əzmkardır!

Bir azdan qatar gələcək. Cəfalı Səkinəmlə özünə yaxşı bax! Yadından çıxartma ki, Maqsud baban səni heç vaxt unutmur və unutmayacaq da!”

 Məktubda son cümləni oxuyub bitirdikdə göz yaşlarımın Maqsud babanın son yazdığı cümləni islatdığını gördüm.

“Maqsud baban səni heç vaxt unutmur və unutmayacaq da!”

Bir gün göylərdə görüşərik, Maqsud baba!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.07.2024)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poetik Qiraətdə bu gün yenə də Əlizadə Nuridir, bu dəfə “Allah, bu nə oynamaqdı?”

şeiri ilə. 

“Boğulmaqdan qorxur hamı-

Hamı dayaznan oynayır” -deyir şair. 

Gözəl poetik bənzətmədir, deyilmi? 

Xoş mütaliələr!

Allah, bu nə oynamaqdı?

Aşığa bax, gözü göynən

Barmağı saznan oynayır.

Üstünü çırpan bir uşaq

Oturub toznan oynayır...

Bu şərabdı, ya eşq camı?

Çıx qarşıla bu  edamı...

Boğulmaqdan qorxur hamı-

Hamı dayaznan oynayır.

Bu ömürdü, ya səfərdi?

Darıxıram,  çağır dərdi.

O nəğmə nə bəxtəvərdi-

Bir gözəl qıznan oynayır...

Yol dayandı... dayan, adam,

Sənin deyil o yan, adam.

Bəxtiylə oynayan adam

Elə bil köznən oynayır.

Hara gedim, hara haqdı?

Mən axsağam, yol ağsaqdı?

Allah, bu nə oynamaqdı-

Göz yaşı göznən oynayır?!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Cavanşir Yusiflinin “Bədii mətnin dəyəri və təhlil rakursu“ məqaləsini təqdim edirik. 

İndi bədii mətnlərin düzgün, yaxud düzgünə yaxın dəyərləndirilməsi problemdi. Bunu bütün portal yazılarından, həm də hamının gözünün dikdiyi, amma tez bir zamanda gözdən düşən akademik yazılardan asanca sezmək mümkündür. Bizdə inkişaf təqribən dairə üzrə gedir (ancaq bu, hermenevtik dairə, yaxud qövs, ən yaxşı halda isə, hermenevtika üfüqü deyildir - !), bir dövrdə, zaman çərəyində hansı məqamasa yetişirik, sonra yenidən dairənin ən aşağısına düşür güzarımız. Birdən görürsən ki, bədii mətnlər dərindən-dərinə təhlil edilir və həmin analizə layiq mətnlər başqa daha gözəl mətnlərin yaranmasına təkan verir. Amma qəfildən işıqlar sönübmüş kimi hər şey dəyişir, yüz ildi yanından keçdiyin divarı yoxlaya-yoxlaya gedirsən, sanki yer üzündəki bütün ciddi sözlər hamının birdən yadından çıxıb, nə qədər cahilliyi nişan verən işarə var, yol üstədi, yaxud yol işarələridi. Bütün ciddi şeylər sərhədi keçib, həmin o qaranlıqda "Gün keçdi" filmindəki içərişəhərli qoca kimi divarı yoxlaya-yoxlaya onları axtarırıq, son dəfə vidalaşmaq üçün. Bir vaxtlar bizi kövrəldən şeylər olur ki, bizi ağlada, faciə labirintinə sala bilər. İşlər yaxşı gedəndə hamı düşünür ki, görəsən, Sabir, Mirzə Cəlil bu milləti niyə təhqir edirmiş, işlərin ahəngi pozulan kimi onları arzulasaq da, tapa bilmirik, halbuki bu nəhəng kişilər heç hara getməyib, sərhədi keçməyiblər...

İctimai, sosial sferada müzakirə edilən mövzular dəhşət saçır, sən demə, hamı eyni virusa yoluxubmuş.

2

Milli ədəbiyyat tarixinin oxunmasında, dərkində hər yeni dövr, yaxud hər qərinə və ya əsr yeni-yeni rakurs və parametrlərin meydana çıxması ilə şərtlənməlidir. Ədəbiyyat tarixi axı təkcə faktlar deyildir, həm də qəribə görünsə də, onlardan asanca vaz keçməkdir, yadda saxlayıb vaz keçmək, dərinliyə enə bilmək üçün dünyanı, bədii dünyanı daha başqa gözlə oxuya bilmək üçün hər dövr öz prinsiplərini hazırlamalıdır. Ancaq belədirmi?

Resenziya qəlibində monoqrafiya olarmı?

Bədii əsərə təkcə məzmun baxımından yanaşmaq hansı dövrdə qalıb?

Mətnlər oxunmur, yaxud üstündən keçilir, səthinə toxunulur və unudulur. Belədə o əsərlərdən yazmaq nəyi dəyişdirə bilər ki?

Mütaliə və ardıcıl, birnəfəsə və sistemli oxu yeni müşahidələrin yaranmasına təkan verir. 

Heç bir bədii-estetik dəyəri olmayan roman və onların müəlliflərinin akademik səviyyədə təqdimatı.

3

...Bəzən bir bədii mətni dəyərləndirmədə fikirlər çalpaşıq düşür, ayrılır, ziddiyyət yaranır;

bəzən bir mətni dəyərləndirmədə fikirlər "stereotip dəryasında" birləşir, nəhayət ("orijinal əzbərçilər"); bəzən dəyəri insanın aşıb-daşan biliyi müəyyənləşdirir, fəhm bu işdən "qovulur".

Amma... bu ikisi - biliklə fəhm qovuşanda sən o bədii mətni düzgün dəyərləndirə bilirsən, həm də başqalarının sənin rəyinə tərs gələn düşüncələrinə də ərazi, məkan, yer... saxlayırsan; onlar olmasa, sənin verdiyin qiymətin bir mənası qalmaz...

Fəhm bilikdən qabaqda gedə bilər, bu da var - yəni ədəbiyyat həm də bizim bir-birimizə danışa bilmədiyimiz şeylərdir...

Fəhmi dayaz olan adamlar bədii mətnlərdə səhvlər, "tutmayan yerlər" axtarır.

Şahmarın "Fəhmli Əliş" hekayəsi yadınızdadırmı?

Başqa bir hekayəsində dükana gələn müfəttişi yeyib-içməyə aparır motosiklin belində, yaxşı da içirlər, qayıdanbaş yolda birdən fəhm edir ki, müfəttiş düşüb.

Səhv axtaran filoloqlar çoxdu, lap çox.

Bir də fikir oğruları var.

Bu barədə sonra.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.07.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1.

Futbolçu Belamor Daşdəmirov qırmızı vərəqə aldı. Ondan bunun səbəbini soruşanda belə izah etdi:

-Mən folkloru çox sevirəm və dərin bilicisiyəm. Folklora görə çox fit çalan adam kasıb qalar. Mən hakimə bunu xatırlatdım, o da qırmızı vərəqə göstərdi.

2.

Elan:

Diqqət! İki işıqlı gələcəyi bir işıqlı bugünə dəyişirəm.

3.

Bütün kiloqramlıq qabıaşdırmaları 900 qram, yarımkiloluqları 450 qram edənlər həmin o şəxslərdir ki, sovetin də vaxtında tərəzilərə maqnit yapışdırıb çəkidə aldadırdılar. İntəhası, o vaxtlar bunu görə adamlar həbs edilirdi, indisə azad bazardır.

4.

Biz bu zenbuddizm barədə nə bilirik? Heç nə. Heç bu heç nəyi də tam bilmirik.

5.

Məni almaq çətin, itirmək asandır, istifadəm isə mümkünsüzdür.

(Ali təhsil barədə diplomun xarakteristikası)

6

1985-ci ildə Gədəbəyin Cicimli kəndində yaşayan İltifat Hümbətovun tut arağı çəkın aparatı müsadirə olundu.

2024-cü ildə İltifat kişi öz aparatını Bakıdakı “Modernləçdirilmə və nanotexnologiyalar” sərgisində gördü. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.07.2024)