İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi – “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Azərbaycan Xalq yazıcısı Mehdi Hüseyn görkəmli yazıçı, dramaturq, tənqidçi və tanınmış ictimai xadim idi. İsmayıl Şıxlı yazırdı: “Mehdi Hüseynin tənqidi də, bədii yaradıcılığı kimi həm əhatə etdiyi mövzu, həm də poetikası baxımından rəngarəngdir. Belə ki, o bir neçə ədəbi janrda əsər yazdığı kimi, tənqidin də müxtəlif sahələrinə əl atıb. Biz onun tənqidi əsərləri içərisində ədəbiyyat tarixinə, müasir ədəbi məsələlərə, teatr tənqidinə, aktyor sənəti haqqında mülahizələrə, rus və dünya ədəbiyyatı barədə çox qiymətli fikirlərə rast gəlirik”.

Professor B.Xəlilov qeyd edirdi ki, “İsmayıl Şıxlı Mehdi Hüseynin bir münəqqid və ədəbiyyatşünas kimi söylədiyi fikirləri iki yerə ayırır: birincisi, münaqişələr dövründə (1937-ci ilə qədər) söylənilən fikirlər, ikincisi, münaqişələrdən sonrakı dövrdə yaranan ədəbi-tənqidi mülahizələr. İ.Şıxlı onun hər iki dövrdə yazdığı ədəbi-tənqidi məqalələri barədə düzgün mövqeyini bildirməklə yanaşı, ayrı-ayrı yazıçılar barədə yanlış mülahizələrini də diqqətdən qaçırmır”.

“Münaqişələr dövründə “ayrı-ayrı yazıcılar barədə söylənmiş yanlış mülahizələrdən” bəziləri də klassik ədəbiyyatımızın ən görkəmli nümayəndələrindən olan C.Məmmədquluzadə haqqında idi.

Hələ keçən əsrin 30-cu illərində M.Hüseyn “Ədəbi döyüşlər” (1932) kitabında M.Cəlilin yaradıcılığından bəhs edir, onun ədəbiyyat və içtimai fikir tariximizdəki yerini müəyyən etməyə çalışırdı. Əlbəttə, Mehdi Hüseyn də müasirləri kimi, dövrünün övladı idi, sovet rejiminin tələb etdiyi, cidd-cəhdlə qoruduğu çərçivələrdən o qədər də kənara çıxa bilməzdi. Marksist tənqidin sosioloji metodologiyasının təsirinə qapılan, bir müddət rappçılığa da meyl edən M.Hüseyn “vulqar siosiologizmin təsiri” ilə C.Məmmədquluzadəni “cığırdaş”, “proletar inqilabından əvvəl demokratik xırda burjua cərəyanının qüvvətli nümayəndələrindən biri” adlandırırdı.  

Sonralar o, dahi C.Məmmədquluzadənin yaradıcılığına dərindən bələd olduqca, onun yaradıcılığının ehtiva dairəsinin nə dərəcədə geniş oduğunu gördükcə və burdakı estetik gözəlliyi duyub qiymətləndirdikcə yanlış mövqe tutduğunu etiraf etmişdi.

Böyük yazıcımız İ.Əfəndiyev öz xatirələrində yazırdı ki, bir dəfə M.Hüseyndən nə üçün belə etdiyini soruşdum. O, boğulurmuş kimi dərindən köks ötürüb dedi: “Bunlar hamısı, – lənətə gəlmiş vulqar sosiologizm – bizi … uzaq salmışdı. Biz tribunalarda döşümüzə döyüb Cəfər Cabbarlı kimi, Cavid kimi gözəl sənətkarlarımızın, Əhməd Cavad, Sanılı kimi şairlərimizin, hətta Mirzə Cəlil kimi böyük ədibimizin hərəsinə bir- bir damğa vururduq. Kimini pantürkist, kimini xırda burjua yazıçısı, kimisini nə adlandırırdıq. Biz Yusif Vəzir kimi, Cavid kimi təmiz insanlara siyasi böhtanlar atmaqdan da çəkinmirdik. Biz o tribunalardan hətta klassiklərimizə də atəş açırdıq”.

Bu, əslində, “ədəbiyyata qabaqcadan hazırlanmış ölçülərlə yanaşmağa” məcbur qalan bir insanın səmimi etirafı idi. Belə bir etirafa onun tərcümeyi-halında da (1958) rast gəlirik.

Ötən əsrin 40-cı illərindən sonra M.Hüseyn özünün “Dahi sənətkar” (1941), “Düşündürən sənətkar” (1947) və digər məqalələrində M.Cəlilin yaradıcılığını daha dərindən və obyektiv qiymətləndirir, XX əsr ədəbiyyatınin inkişafında onun nəsrinin, dramaturgiyasının və publisistikasının böyük rol oynadığını göstərirdi. 1952-ci ildə yazdığı “Ədəbiyyatşünaslıqda marksizmi təhrif əleyhinə” adlı məqalədə o, M.Rəfilinin M.F.Axundov, C.Məmmədquluzadə, M.Ə.Sabir kimi sənətkarların rolunun azaltmaq, onların ədəbi-içtimai rollarına kəmetinalıq göstərmək cəhdini tənqid edərək deyirdi:

“Bu nədir, üzdə “ifrat inqilabçılıq”, əsl həqiqətdə isə ədəbi irsə rappçılıq cəbhəsindən yanaşmaq deyilmi?”

O, C.Məmmədquluzadə yaradıcılığına etinasız yanaşmaları kəskin tənqid etməklə bərabər, yazılarında M.Cəlilin böyüklüyünün sirrini açmağa çalışırdı. Dahi ədibi dərindən öyrəndikcə onun böyüklüyünü israrla etiraf edən M.Hüseyn yazırdı:

“…bizim qarşımızda adi məişət yazıcısı durmayır, bəlkə də, bu dörd-beş cildlik əsərləri ilə milli ədəbiyyatımızda böyük bir dövr açmış dahi sənətkar durur. Bu sənətkarın əsərləri yarım əsrə yaxın bir zamanın ağır imtahanından keçərək bu gün də yaşayır. Cəsarətlə deyə bilərik ki, onlar sabah da yaşayacaq. Məsələ belədirsə, Molla Nəsrəddin bu gün bizimlə yanaşı duraraq yeni dünyanın keşiyini çəkir, onun mübarizə səngərində yenə eyni mərdliklə vuruşur…”. M.Hüseyn M.Cəlilin böyüklüyünü onun öz mühitinə, xalq həyatına, milli ədəbi ənənələrə möhkəm bağlılığında, xalqı özünüdərkə çağırmasında, həmçinin mütərəqqi ideyaları müdafiə etməsində, mütərəqqi qüvvələrin qələbəsinə olan inamda, sənətkarlıq məharətində görürdü. Onun M.Ə.Sabir haqqında dediyi “Sabirin yaradıcılığı vətəndaşlıq motivləri ilə nəfəs alırdı” fikrini qeyd-şərtsiz C.Məmmədquluzadəyə də aid edə bilərik.

Ədəbi prosesdə ənənələrin rolunu yüksək qiymətləndirən, lakin ona doqmatik münasibəti qəbul etməyən, yaradıcı münasibətin tərəfdarı olan, müasirliyi duyaraq və anlayaraq yazanların həm də klassik ənənələrə sadiq qaldıqları qənaətində olan M.Hüseyn öz əsərlərində C.Məmmədquluzadə ənənələrinin davam etdirilməsinin vacibliyini bildirirdi. Bu baxımdan M.Hüseynin “...biz Molla Nəsrəddinin ölümünü şərti hesab edirik. Çünki onun ənənəsi ölməmişdir. Onun vətənpərvər ürəyi bizim köksümüzdə çırpınır...” sözlərini gəlişigözəl sözlər saymaq olmaz. O,"Biz, Azərbaycan sovet nasirləri, Cəlil Məmmədquluzadənin "Poçt qutusu"ndan çıxmışıq" (M.Cəlal) məşhur aforizmində çox mühüm bir ədəbi həqiqətin ifadə olunduğunu yazırdı.

“C.Məmmədquluzadə o tarixi şəxsiyyətlərdəndir ki, onların mübarizələrdə keçən fəaliyyəti mənsub olduqları xalqın tərəqqisində böyük təkan olur, onlar öz doğma yurdunu on illərlə irəli salırlar. O şəxsiyyətlərin surəti nəsillər üçün vətənrərvərlik, qeyrət və fədakarlığın nümunəsinə çevrilir.”

Təsadüfi deyildir ki, Mehdi Hüseyn Cəlil Məmmədquluzadəyə həsr etdiyi və 1941-ci ildə nəşr olunmuş “Dahi sənətkar” məqaləsində yazırdı ki, “Biz Molla Nəsrəddindən çox şey öyrənə bilərik və öyrənməliyik. Biz onun sənətkarlıq sirlərini və üsullarını öyrənmək yolu ilə bugünkü nəsrimizi qat-qat yüksəldə bilərik. Xüsusən düşündürmək məharətini Molla Nəsrəddindən öyrənmək lazımdır və zəruridir”. O, yazıçılara “Bədii ustalıqda Molla Nəsrəddin kimi klassik bir lokanizm yolu tapmaq, qəzəbi də, məhəbbəti də, kədəri də, sevinci də təsvir edilən lövhənin bədii məntiqində onun kimi ifadə etməyi bacarmağı”, “süjet qurmağı, hadislələr arasında möhkəm vəhdət yaratmağı, mənalı və dərin bir məntiqlə obrazları inkişaf etdirməyi, heç bir gözlənilməz və damdandüşdü macəraya yol verməməyi” məsləhət görürdü.

Qeyd edilənlərlə yanaşı, görkəmli tənqidçi böyük sənətkarın yazı üslubunu, dil və bədii təsvir vasitələrini ölçüyə, meyara və ülgiyə çevirməyin əlehinə idi. O, Mirzə Cəlildən yaradıcılıqla istifadə etməyin, öyrənməyin tərəfdarı idi.Ən gözəl ənənələri belə sadəcə təkrar etməyi qətiyyətlə rədd edir və yazırdı: “Ənənəni mexaniki təkrar edənlər, ədəbi inkişafımıza yeni bir şey də əlavə edə bilməzlər”. Ümumiyyətlə, bədii yaradıcılıqda təkrarı və təqlidi kəskin tənqid edən M.Hüseyn  C.Məmmədquluzadənin bəzi əsərlərinin N.V.Qoqolun bəzi əsərlərindən iqtibas (“Qurbanəli bəy – “Kolyaska”, “Ölülər” – “Müfəttiş”) olduğunu iddia edənlərə qarşı çıxaraq bildirirdi ki, bu təkrar yox, konkret mühitin yetirdiyi, öz dövrünün və xalqının oğlu olan istedadlı bir sənətkarın başqa bir sənətkardan yaradıcılıqla faydalanmasıdır.

M.Hüseyn məqalələrində ədibin realizminin, xüsusilə, satirasının "böyük ideallara" xidmət etdiyini yazır, dramaturgiyasını "böyük fikirlər, canlı xarakterlər dramaturgiyası" adlandırırdı. "Azərbaycan romanı haqqında" adlı məqaləsində yeni, müasir Azərbaycan nəsrinin, yeni milli romanın yaranmasında Mirzə Cəlil ənənələrinin misilsiz rolunu da dönə-dönə qeyd edirdi.

M.Hüseyn M.Cəlili özünün müəllimi hesab edir və deyirdi: ”Molla Nəsrəddin təkcə yumoristik və satirik əsərlər yazan sənətkarlarımızın müəllimi deyil, həm də hər bir Azərbaycan (sovet) yazıçısının müəllimidir”. “...onun ölüm günündən 10 il keçir. Biz bu “ölüm” sözünü şərti olaraq işlədirik, çünki o özündən sonra da əsrlər boyu yaşayan, ölməz sənətkarlar qəbilindəndir”.

M.Cəlilin məşhur “Ölülər” tragikomediyası M.Hüseyni valeh etmiş, onu heyrətə gətirmişdi. O, qürurla yazırdı: “Ölülər” olduqca orjinal və dahiyanə yazılmış bir komediyadır... Burada Molla Nəsrəddinin bütün dünya ədəbiyyatında ikinci bir rəqibi yoxdur... Molla Nəsrəddin fəxrlə deyə bilər: “Dünya ədəbiyyatında mənim də payım var!” Təsadüfi deyildir ki, C.Məmmədquluzadənin “Ölülər”də istifadə etdiyi priyomlar sənətkara bilavasitə təsir göstərmişdir.

Onu da qeyd edək ki, M.Cəlildən öyrənən, ondan təsirlənən və onun ənənələrini yaradıcılıqla davam etdirənlərdən biri də elə M.Hüseyn özüdür.Bu barədə M.Hüseynin özü yox, əsərləri danışır. Onun hekayələrindən digər klassiklərlə yanaşı, M.Cəlilin hekayələrinin ətrini duymaq çox da çətin deyil. “Qabar”, “Çinar”, “Şeytanın barmağı”, “Azar”, “Yaxşılıq” və digər hekayələrində M.Hüseyn “böyük demokrat” kimi mütərəqqi ideyaları ehtirasla müdafiə edir.

O, “Ölülər”dəki ədəbi priyomlardan özünün “Tərlan” və “Qara daşlar” romanlarında geniş istifadə etmişdir. Məsələn, “Tərlan” romanında Tərlanın monoloqu ilə İskəndərin monoloqu arasında daxili və zahiri yaxınlıq dərhal nəzərə çarpır. Yaxud “Qara daşlar”da Mollayevə zəng etmək üstündə düşən mübahisə Şeyx Nəsrullahın otağına girib-girməmək barədə məşvərət edən hacı və kərbəlayıların hərəkətinə çox oxşayır və s. M.Cəlilin məharətlə işlətdiyi belə üsullardan istifadə etməklə M.Hüseyn adları çəkilən əsərlərdə bəzi surətlərin xarakterini hərtərəfli açmağa müvəffəq olmuşdur. Bu cür nümunələr M.Hüseynin istəsə də, istəməsə də M.Cəlildən bir şeylər mənimsədiyini göstərir. Bu barədə görkəmli alim Y.Seyidov özünün 1979-cu ildə çap olunmuş “Mehdi Hüseyn” adlı monoqrafiyasında xeyli maraqlı nümunələr verir.

Qeyd etdiklərimiz M.Hüseynin peşəkar ədəbiyyatşünas kimi C.Məmmədquluzadənin yaradıcılığını yüksək qiymətləndirərək bu barədə öz aktual mülahizələri ilə ədəbi prosesə istiqamət verdiyini, eləcə də onun özünün bir yazıçı kimi püxtələşməsində görkəmli M.Cəlilin böyük rol oynadığını göstərir. Onu da qeyd edək ki, bu əlaqələr yeni tarixi şəraitdə yeni tədqiq və təhlilə möhtacdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.05.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

SUAL:

Dağ başında qar üstünə qar gələr,

Gileylənmək zirvələrə ar gələr,

Hər nə geysəm, vücuduma dar gələr,

Bu darlığa dözmək olmur, əzizim…

Əzəl gündən dünya yalan dünyadır,

Baha satan, ucuz alan dünyadır,

Arzuları nakam qalan dünyadır,

Dağılanı düzmək olmur, əzizim…

 Heç bilməzdim daşım belə ağırdır,

Bəxtim belə bicarədir, fağırdır,

Gedəcəyəm, göylər məni cağıdı,

Daha yerdə gəzmək olmur, əzizim…

 Kaş ki, dünya zalımlığın ataydı,

Qəlbim bir an istəyinə cataydı,

Yaşamağım göz yaşıdır, haraydır,

Göz yaşında üzmək olmur, əzizim…

Dalğalara yalvarmaqdan bezmişəm,

Hönkürməkdən, ağlamaqdan bezmişəm,

Səndən ayrı yaşamaqdan bezmişəm,

El-obadan bezmək olmur, əzizim…

(Vahid Əziz)

Dəyərli xalq Şairimiz, bu dünya tələdirmi, yoxsa, vicdanını qalxan edib şərlə, nəfslə, heyvani hisslərlə, nadanlıqla mübarizə aparmaqdır, ya da ki, nəfsinə nökər olmaq? Nədir həyatın anlamı?

CAVAB:

Mən hər zaman inqilabi ruhla yaşayan bir adam olmuşam və vicdanıma söynərək, əxlaqıma güvənərək mübarizə aparmışam.

Lap gənc yaşlarımdan Moskvada Azərbaycan üzrə xüsusi müxbir olmuşam, Bakı partiya komitəsində çalışmışam, Ulu Öndər Heydər Əliyev məni Mərkəzi Komitədə işə qəbul edib. Həmişə vicdanımı, ləyaqətimi qorumuşam. Hətta mən Mərkəzi Komitədən çıxandan sonra mənə salam verib, hörmət edənlərin sayı daha da çox olub, çünki özümü ləyaqətlə aparmışam, " dartmamışam" bu mənim xasiyyətimə yaddır.

Haqqsızlığa qarşı mübarizə aparmışam, hətta doğma qardaşımın belə günahkar olduğu bir işdə onun tərəfində yox, onunla mübarizə aparan- haqqın tərəfində olmuşam. Düşünürəm ki, insan vicdanın qulu olmalıdır, vicdan insanın qulu olmalı deyil. İnsan gərək ağlı üstün tuta, ürəyi üstün tuta. Hisslərlə və ağılla birgə yaşaya, hisslər və ağıl birləşəndə insan təmiz, ləyaqətli olur. Yəni, hissə qapanıb kiminsə ziyanına iş görmür və yaxud da çox kövrəlib, primitivləşib haqqsızlığa yol açmır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.05.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1.

Hava gah anomal isti olur, gah anomal soyuq olur. Çox vaxt da anomal normal olur.

2.

-Hörmətli Ter-Petrosyan. Mənim həyat yoldaşım hər dəfə sizin mitinqə gedir. Siz son bir ayda tam on mitinq etmisiz. Nə faydası var axı bu mitinqlərin? Mən sizə etimadı itirirəm. 

-Cənab Sərkisyan. Siz ondansa da həyat yoldaşınıza etimadınızı itirin. Son bir ayda mən ümumiyyətlə mitinq keçirməmişəm.

3.

TOST

Kaş bizim düşmənlərimiz patronlarımızdan  tez qurtaraydı…

4.

QARA YUMOR:

Beynəlxalq skripkaçılar müsabiqəsinin finalçıları:

1.David Natanzon (ABŞ)

2.İsaak Levinson (Kanada)

3.Leonid Koqanoviç (Fransa)

4.Abram Fridman (Argentina)

5.Yefim Şmikler (Avstraliya)

6.Naum Abramoviç (İngiltərə)

7.Məmməd Əhmədov (İsrail)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.05.2024)

"Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Qəşəm İsabəylinin hekayələri təqdim edilir. 

Taxta əl

Anamın kənddə yaşadığı illər idi. Bir qızı və qız nəvəsiylə qalırdı. Getdim dəyməyə. Gördüm stulda oturub, əlinin altında da bir əl var.

- Bu nədi, ay arvad, üç əlli olmusan, nədi?!

- Allah çinlilərin atasına rəhmət eləsin, bala, bilirsən nə karıma gəlir?!

- Uşaqdı bəyəm, buyurub-eləyirsən o yan-bu yana?!

- Vallah, uşaqdan da üzüyoladı.

- Qoy oturmuşuq, sən Allah!

- Ay bala, bir də görürəm, kürəyim qaşınır, tuturam biləyindən, boynumun ardından - köynəyimin altından salıram, sürüşüb gedir düz qaşınan yerin üstünə, heç o yan-bu yana da tərpənmir.

- Uşaqlara niyə demirsən, kürəyini qaşısınlar?

- Bala, camış camışdı ki, özünü suya-palçığa batırıb-bulayandan sonra gün qızdırır dərisini, başlayır böyür-başı qaşınmağa. Girib həyətə ya dama sürtünür, ya da ağac-uğaca. İnsan da yaşlaşandan sonra, hərəkət eləmir axı, qan bədəninin hər yerinə yayılsın. Odur ki, həkim deyiləm, mənim aləmimdə qan işləməyən yerlər başlayır qaşınmağa. Bu əlin elədiyini uşaqlar eləyə bilməz, oğul.

- Ay ana, bu sərtdi, dərini cızar, qanadar?

- Nə danışırsan, bala?! Vallah, ət barmaqdan bu taxta barmaq adama can yandırandı. Bilirsən, uşaqları çağırıram, gəlirlər, day dilimin çüyü çıxır, əlini aşağı sürüşdür, yuxarı sürüşdür, sağ yana, sol yana... qaşınan yeri tapa bilmirlər. Candərdi, - qaşıyın, - deyirəm. Nə mən rahat oluram, nə də onlar razı. Sonra da gedib yarım saat barmaqlarını yuyurlar. Üstəlik spirtləyirlər də. Qocayam axı, iyrənirlər. Bu yandan da öskürək tutur məni. Güclə özümə gəlirəm. Amma bu taxta əl elə həssasdı, elə dil biləndi, lap adamın ürəyindən tikan çıxardır. Biləyindən yapışan kimi gedib barmaqları oturur düz qaşınan yerin üstündə. Ləzzətlə qaşıyıram, nə bu inciyir, nə də mən narahat oluram...

Onda rəhmətlik anamın sözləri mənə qəribə gəlmişdi.

- Oyunun olsun, arvad, - deyə başımı dala atıb gülmüşdüm.

Bu yaxınlarda, hansı ki, anam da 10 il idi dünyadan köçmüşdü, mən də anamın yaşına yaxınlaşırdım, kürəyim bərk qaşındı. Nə illah elədim, əlim çatmadı. Boynumun dalından xətkeşi saldım - o yana sürtdüm, bu yana sürtdüm, iti ucu dərimə necə yeridisə, cızzağım çıxdı. Axırda durub kürəyimi dirədim divarın tilinə, camış kimi sağa-sola sürtüb, rahat oldum. Birdən anam yadıma düşdü. Elə həmin günü taxta əlin birini də mən aldım Sədərək bazarından. Balaca nəvəm Zeynəb əlimi dolu görüb, qaçıb girdi otağıma:

- Mənə nə almısan, ay baba?

- Bu dəfə özümə almışam.

- Özünə nə almısan?

- Əl almışam.

- Əə-əl?! Ver baxım.

Alıb, o yan-bu yanına baxandan sonra sıxdı sinəsinə:

- Özünə nə yaxşı əl almısan, baba, qoy aparım oynadım?!

- Bala, o qədər oyuncağın var, get onlarla oyna, özüm oynadacam.

- Bıy, ay kişi, uşaqsan?!

- Hərdən oluram, bala!

Zeynəb qaçıb getdi:

- Şəmşəm, - qardaşına deyirdi, - babam oyuncaq alıb özünə!

- Həəə... - Şəmşəm də yüyürüb gəldi.

- Baba, budu sənin oyuncağın?

- Hə, bala.

- Uşaq olmusan?!

- Hərdən oluram, bala.

- Olanda bizi də çağırarsan, baxaq, görək necə uşaq olursan!

Oturub dincəldiyim yerdə birdən kürəyim qaşınmağa başladı.

- Ay uşaqlar, gəlin, uşaq olmuşam!

Şəmşəmlə Zeynəb qaçıb gəldi.

- Baxın, - tutdum taxta əlin biləyindən, köynəyimin boynundan saldım kürəyimə. - Qaşıdım ha. Rahat oldum nədi, ləzzət aldım, demirsənmi?!

- Qaşınman kəsdi, baba?! - Şəmşəm soruşdu.

- Bala, bu əl elə həssasdı, elə dil biləndi, bir dəfə də olsa məni incitməyib!

- Qocalar belə uşaq olur, baba?! - Zeynəb soruşdu.

- Bəli.

- Elə bilirdik balaca uşaq olacaqsan, - Şəmşəm dedi.

- Üzdə böyük olmağıma baxmayın, içimdə balacayam, bala.

- Ha... ha... ha... - Gülə-gülə çıxıb getdilər babanı yamsılamağa.

Ruhun şad olsun, ana!

Allah sizin də atanıza rəhmət eləsin, ay çinlilər.

Var-dövlətin sehri

2010-da bizi - ölkənin bir qrup naşirini İranın Məşhəd şəhərinə Beynəlxalq tədbirə göndərmişdilər. Bir həftəydi, on gün idi, indi yadıma sala bilmirəm, ürəyimiz istəyən yeməkləri yeyir, kefimiz istəyən hoteldə qalırdıq. Axşamlar da oturub, ötəndən-keçəndən danışırdıq. Söz gəlib çıxdı var-dövlət hərisliyinin üstünə. Yaşımı əsas götürüb, mənə "buyur" dedilər.

- Şamaxı zəlzələsində ata-anası gözlərinin qabağında uçqun altında qalmış gənc Qanı, dörd bacısını da götürüb Kürdəmirə gəlir. Tacir imiş, qızıl alveri eləyirmiş. Onda Kür üstündə yerləşən Pirəköcə kəndinin şimalında, mən də görmüşdüm, Qaratəpə vardı. Onun ətrafında həftəbazarı olarmış. Qanı kişi də ticarət adamıydı deyə, bazara yaxın olmağı məsləhət bilir, köçüb gəlir Pirəcə kəndinin qonşuluğunda yerləşən Qocalı kəndinə. Bacılarını ərə verib, özü də evlənir. Üç oğlu, iki qızı dünyaya gəlir. Qanı kişinin oğlunun biri - Çərkəz kişi mənim ana babam idi.

Vaxt yetirir Qanı kişi düşür yorğan-döşəyə. Anam Gilas danışırdı ki, atam baxır ki, kişi can verir, amma gözü qalıb evin tavanında. Bir neçə gündən sonra rəhmətə gedir. Aparıb dəfn eləyib qayıdan oğlu Çərkəz, nərdivanı qoyub, çıxır evin damına. 5 çaynik qızıl-zinət əşyaları tapır. Dönüb olur kəndin ən varlı adamlarından biri...

Başqa bir dostumuz sözü mənim ağzımdan aldı:

- Mənim də babam tacir olub. Atam danışırdı ki, kişi var-dövlətinin sirrini açmadı bizə, vəsiyyətsiz də ölüb getdi.

1941-45 müharibəsinin ağır vaxtıydı, dolanışıq gündən-günə çətinləşirdi. Mən də evin yeganə başı papaqlısıydım, gündüz bazarda fırlanır, beş-üç manat qazancım da çay-çörəyə güclə çatırdı. Axı atam sağlığı qarnı dolusu yeməsək də, ac da qalmırdıq. Anam da, görürdüm fikir eləyir. Son dövr atamdan gileylənməyə başlamışdım. Bir gecə yuxuma girdi. Qoz ağacının dibində durmuşdu. Qoltuğunda mücrü. Bərk hirslənmişdi:

- A bala, məndən nə istəyirsən?!

- Ay dədə, axı dolana bilmirik!

- Durğuzun məni qəbirdən, gəlim hamballığınızı eləyim.

- Kim dirilib indiyəcən, ay dədə, qəribə söz danışırsan, vallah!

- Onda məni niyə qoymursan gor-gah evimdə rahat yatım?!

- Axı sən kasıb deyildin, niyə bizi bu günə qoyub getdin?!

- Neyləməliydim?!

- Hamı deyir ki, şəhərdə beş varlı vardısa, biri də sən idin.

- Nə olsun, olum da?!

- Qızıl-gümüşün yerini de, yoxsa acından qırılacağıq!

Mücrünü başı üstə qaldırıb qəh-qəhə çəkdi:

- Budur, burdadı qızıl-gümüş!

- Nəyinə lazımdı o?!

- Başımı qoyuram üstünə, yatıram. Yoxsa indiyəcən çoxdan xortlamışdım!

- Kişi, daşı tök ətəyindən...

- Nəəə?! - Atam çığırıb, əlini yelləyib, dönüb sürətlə getdi.

Səhər yuxudan peşman oyandım. Bildim ki, ruhunu incitmişəm. Gedib mollaya pul verib, Quran oxutdurdum. Bir müddət kişinin qarasına danışmağı özümə yasaq elədim. Amma 10 gün keçməmiş yenidən ehtiyac mənə güc gəldi. Yenidən başladım danışmağa. Həmin gecə kişi yenidən yuxuma gəldi. Qoz ağacının dibində durub, qoltuğunda da mücrü, sanki məni gözləyirdi.

- Məndən nə istəyirsən, bala?! Niyə qoymursan qəbirdə rahat yatım?!

- Acından ölürük axı!

- Yoxam da mən, gedin dolanın da!

- Bəs sənin atalıq hissin?!

- On illərlə canımın əziyyətinə qızıl-gümüş yığmışam, indi verim, satıb yeyəsiniz, deyirsən?!

- Ay dədə, axı sənin indi yeyən ağzın yoxdu!

- Nə olsun yoxdu, nəfsimə nə deyirsən?! Onu mənsiz yesəniz, vallah, xortlayaram!

- A kişi, daşı tök ətəyindən...

- Nəəə?! - O dəfəkindən də bərk çığırıb, əlini yelləyib, dönüb yox oldu.

Səhər yenidən peşmanlıq içində yuxudan oyandım. Getdim mollanın yanına:

- Hacı, atama nisyə Quran oxuyarsan?!

- Nisyə Quran olmaz, bala!

- Niyə olmur, hacı?!

- Gedib dədənə çatmaz!

- 1 manatım var!

- Allah bərəkət versin.

Mollanın yanından çıxıb getdim bazara. Axtarıb dayımı tapdım. Savadlı, dünyagörmüş adam idi. Başıma gələnləri ona danışdım.

- Dur gedək sizə.

Həyətə girib, getdik qoz ağacının dibinə.

- Harda dayanmışdı atan?

- Bax, bu ağacın sağ tərəfində. - Yerini göstərdim.

- Get beli gətir, qaz buranı.

Yalançılar sözü, 1 metr qazdım.

- Ay dayı, adamı bu dərinlikdə basdırırlar. Burdan o yana...

- Çətin qazılır, asan?

- Asandı.

- Bərkə çıxanacan qaz.

Birdən belin ucu dirəndi. Eşələdim... gecə atamın qoltuğundakı mücrünü görəndə bağırdım:

- Tapdım, dayı, tapdım!

- Pah atonnan, bu kişi bu var-dövləti kimdən gizləyirmiş, görəsən?! - Dayım fikirli-fikirli dedi.

Elə o günü də bazardan yekə bir qoç alıb, qurban kəsdim. Həm qonum-qonşuya verdik, həm də özümüz qarın dolusu ət yedik.

Gecə təzəcə gözümü yummuşdum ki, qəribə bir yuxu gördüm. Atam, mücrünü qazıb çıxartdığım quyunun yanında arxası üstə uzanmışdı. Gözləri də dirənmişdi haqqa...

- Deməli, atan ölməyibmiş, bala. - Molla əlimdəki onluğu göydə qapdı...

İlk dəfə o dünyanın varlığına inandım.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.05.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı sizlərə Xeyrəddin Qocanın miniatür hekayələrinin təqdimini davam  etdirir. 

Günlərin birində İstanbul Universiteti Qəndillə Rəsədxanasının professoru Əhməd Mete İşıqara televiziya kanallarından birinə müsahibə verərək bildirir ki, İstanbulun 13 kilometrliyində mütləq zəlzələ olacaq və 8 saniyə müddətində şəhərin 70 faiz binaları dağılacaq. Professor əvvəlki çıxışlarında xalqa ürək-dirək verərdi, zəlzələnin vaxtını müəyyənləşdirməyin mümkün olmadığını bildirərdi, insanları hər deyilənə inanmamağa çağırardı. Onun son müsahibəsinin inandırıcı olduğunu hiss edən Xeyrəddin Qoca konsulluğa gələn kimi, əməkdaşları yığıb, bu barədə məlumat verir və deyir:

-Deyirlər, diriyə də rəhmət düşür. Allah sizə rəhmət eləsin. Mən gedirəm Bakıya...

Baş konsul həmin gün təyyarə ilə Bakıya uçur...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.05.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədr müavini Rəşad Məcidin status-esselərini təqdim edir. Hər gün 5 yarpaq. 

1.

Tıxaca düşəndən sonra tələsməyin anlamı qalmır.

2.

Adam işin çoxluğundan yox, insanların laqeydliyindən, biganəliyindən, etinasızlığından yorulur.

3.

Uzaqda görünən hadisələr sürətlə keçmişə çevrilir. Zamanın sürəti yaşadıqlarından zövq almağa imkan vermir.

4.

Səhər açılan kimi bəd xəbərlər yaymağa tələsməyin. İmkan verin insanlar günə nikbin ovqatda başlasınlar.

Günəşə bənzəməyə çalışın!

5

Beş dəqiqədən artıq dinlənilməsi mümkün olmayan primitiv adamlara televiziyaların saatlarla vaxt ayırması çox düşündürücüdür. Görünür, belə adamları dinləməkdən zövq alanlar çoxluq təşkil edir. Dinləyən olmasa, onlara meydan verilməz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.05.2024)

Jalə İslam, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İndi iki il əvvəlki halım ilə indiki halım arasında olan o böyük fərqi müəyyən etməyə çalışıram. Əslində, bəzi istisnaları hesaba qatmasaq, dəyişən elə də çox şey yoxdur. 

Məsələn, cəsarətdən hələ də mükəmməl səviyyədə nəsibimi ala bilməmişəm və yaxud hələ də başqalarının fikirləri ilə özümü yönəltməkdən əl çəkə bilməmişəm. Hətta ən pisi də budur ki, mən hələ də "bəli" və "xeyr" cavablarını doğru yerdə, məqamda işlətməyi bacara bilmirəm. Bəzi "xeyr" cavablarının, əslində, "bəli" olması bir-birinin ardınca tükənməz sayda "bəli", " bəli", "bəli",... doğurur. Və hər şeyi itirdikdən sonra " yox" deyə bir küncə çəkilib özünlə mübarizədə məğlub olursan. Asandan çətini çıxarıb, çətini çətinlə toplayıb yoluna davam edirsən. 

Bir müddət sonra içində olduğun vəziyyətin səni, həqiqətən də, yorduğunu, incitdiyini qəbul etməli olursan. Həyatım boyunca bu bəlli bir periodla davam edib və bəllidir ki, edəcək. Anamın dost-tanış içərisində yerə-göyə sığdıra bilmədiyi gözü-könlü tox övladı indi göydən buludları dərmək üçün can atır. Və indi isə anası tərəfindən bir əlində beş qarpız tutmaq kəliməsi ilə təqsirləndirilir.Bəs o zaman məchul olan nə idi? Məchul olan bu idi ki, əl tutmadığı bir qarpızın hesabını bütün ömrü boyunca beş qarpızı daşımaqla ödəyir. Nəticə isə ürəyə gedən bütün damarların kütləşməsidir. Səbəb isə olmalı olanların gərəkdiyi zamanda və gərəkdiyi yerdə olmamasıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.05.2024)