İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi – “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
Pənah Qurbanzadə Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər birliklərinin üzvü, tanınmış araşdırmaçıdır. Onun bu günə kimi 8 kitabı nəşr edilmişdir.
P.Qurbanzadənin 2006-cı ildə “Mingəçevir poliqrafiya Müəssisəsi” MMC-də çap olunmuş “Hacı Mir Abbas Ağanın həyat yazısı” kitabı əslən Qərbi Azərbaycanın Yuxarı Kolanı (Hacı Əhməd Kolanısı) kəndindən olan, deportasiyaya məruz qalaraq bir müddət Naxçıvanda, Gəncədə, Qəbələ rayonunun Bılıx, Yevlax rayonunun Xanabad, Oğuz rayonunun Yaqublu və Şəki rayonunun Aydınbulaq kəndlərində yaşamış, dövrünün tanınmış din xadimi, müasirləri tərəfindən İslam alimi kimi qəbul edilən, Seyyidi-Qəmnak təxəllüsü ilə rəvan şeirlər – qəzəllər, mərsiyələr, qəsidələr yazan Hacı Mir Abbas Ağanın şərəfli həyat yolundan bəhs edir.
“Hacı Mir Abbas Ağanın həyat yazısı” kitabında maraqlı bir məlumatla rastlaşırıq. Kitabın onuncu bölməsində, 134–138-ci səhifələrində verilən “Şıx Osman piri”ndəki tapıntı” adlı həmin məlumatı olduğu kimi təqdim edirik.
“El arasında dərin etiqad və inam göstərilən bu pir Şəki bölgəsində vaxtı ilə çox ağır ziyarətgahlardan olub...
“Şıx Osman piri” tədqiq edilməyib, barəsində də heç yerdə heç nə yazılmayıb. Camal Abdullayevin (C.Abdullayev 1925-ci ildə anadan olub. Valideynləri Qərbi Azərbaycandan idi. 1947-ci ildə Aydınbulaq kənd sovetinin katibi olub. Sonralar Mingəçevir şəhərində mühasib işləyib. Daha sonra Bakıya köçüb və orada vəfat etmişdir-İ.V.)söylədiklərinə görə, bu ziyarətgahın kitabəsində XV-XVI əsrlər yazılıbmış. Ona görə keçmiş zamanda deyirik ki, aldığımız son məlumata görə, sahibsizlik və baxımsızlıq ucbatından həmin ziyarətgah-pir uçulub dağılmışdır.
Bu pir Şəki rayonunun Cəfərabad kəndi ilə Aydınbulaq kəndi arasında, axar-baxarlı bir ərazidə, yol kənarında yerləşir. Yerli camaat vaxtı ilə tez-tez buranı ziyarət edərmiş...
Camal Abdullayevin söylədiklərindən:
-“Şıx Osman piri” bizim yolumuzun üstündədir... Bir gün Nuxadan gəlirdim. “Çıx Osman piri”nin yanına çatanda birdən güclü leysan yağdı. Ozümü güclə pirin kümbəzinə çatdırdım... Bekarçılıqdan köhnə, qədim kümbəzin tavanına baxırdım... Birdən hisli, qaralmış tirlərin arasından gözümə bir bükülü sataşdı. “Bu nə ola”-deyə düşündüm. Güc-bəla ilə onu oradan götürə bildim. Nəsə çox qədim, sapsarı saralmış vərəqləri Quran hərfləri ilə yazılmışdı. Qalın, təqribən 100 səhifə olardı. Bərk meşinlə cildlənmiş kitab idi. Qoltuğuma qoyub kəndə (Aydınbulaq kəndinə - İ.V.) yollandım. Gətirib verdim Ağaya (Hacı Mir Abbas Ağa nəzərdə tutulur – İ.V) ki, oxusun görək nə barədədir. Ağa alıb baxdı, diqqətlə bir xeyli o tərəf bu tərəfə vərəqləyib oxudu. Sonra qayıtdı ki, bəs bu M.Füzulinin məhəbbətdən yazılan şeirləridir. Sən uşaqsan, belə şeyləri sənə oxumaq yaramaz. Ağa bir də təəccüblə dedi ki, mən Füzulinin belə şeirləri ilə ilk dəfə qarşılaşıram.
Ağadan kitabın tarixini soruşdum. Dedi kmi, çox qədimdir 400 il
bundan əvvəl Molla Məhəmməd adlı bir şəxs tərəfindən köçürülmüşdür.
Bəzi yerləri təhrif olunmuşdur.Ağa belə söyləyirdi. Özünün söylədiyinə görə Füzulini o yaxşı bilirdi. Soruşdum ki, bəs nə edim onu? Ağa da məsləhət gördü ki, kasıb oğlansan, göndər Bakıya, bəlkə, beş-üç manat göndərdilər.
Məktub yazdım Bakıya, əlyazmalar istitutuna və kitab barəsində məlumat verdim. Bir müddətdən sonra Bakıdan cavab aldım. Tapıntıma çox ücüz qiymət qoymuşdular. Razılaşmadım. Bu dəfə Leninqrad (Sank-Peterburq) Şərqşünaslıq İnstitutuna məlumat yazdım. Oradan da cavab aldım. 200 manat qiymət qoymuşdular. Göndərdim və tezliklə deyilən məbləği ünvanıma göndərdilər.
Özünün dediyinə görə, C.Abdullayev bu əlyazmanı 1949-1950-ci illərdə tapıbdır. Elə həmin il də Leninqrada (Sankt Peterburqa) göndərmişdir... Doğrudanmı tapınti məşhur şair Füzuliyə mənsub imiş və ya mənsub deyilmiş? Biz belə düşünürük ki, hər nə olsa da, bu tapıntı Azərbaycanla, Azərbaycan tarixi, ədəbiyyatı ilə bağlı qiymətli bir xəzinə imiş. Rus da nəyə vəsait buraxmağı əla bilir.
Əlyazmanın müəllifi Molla Məhəmməddir. Bəlkə də, əlyazmanın üzü bu şəxs tərəfindən köçürülübdür. Bəlkə də, elə bu şəxsin özü şair Füzulidir. Axı Füzuli ilkin dövrlərdə öz şeirlərini Molla Məhəmməd və s. təxəllüslərlə yazıb. 400 il elə də yaxın dövr deyil. Əgər Camal müəllim bu əlyazmanı 1949-1950-ci illərdə tapmışsa, onda onun qələmə alınma tarixi haradasa 1550-ci ilə təsadüf edir. Deməli, böyük şairin özü hələ sağ imiş.
Hər halda Camal müəllimin tapıntısı çox qiymətli bir xəzinə imiş. Müqəddəs “Sıx Osman piri” ulu şairimizin xəzinəsini neçə illər hifz edib öz müqəddəs dərgahında saxlamışdır”.
Ərəb və fars dillərini mükəmməl bilən, klassik ədəbiyyatın bilicisi, əruzu və M.Füzulini əla bilən Hacı Mir Abbas Ağanın əlyazma barədə fikirlərinə heç bir şübhəmiz yoxdur. Amma yenə də həmin əlyazmanın ciddi araşdırılmasına ehtiyac olduğu qənaətindəyik. Bu yazının hazırlanmasında da məqsədimiz ipucu vermək və diqqəti bu məsələyə yönəltməkdir. Biz məsələnin füzulişünas alimlərimiz, həmçinin tarixçilərimiztərəfindən diqqətlə araşdırılmasının tərəfdarıyıq. Əlyazmanın qorunduğu, saxlandığı yer, ora verildiyi tarix məlumdur. Zənnimizcə, həmin əlyazmanın oradan – Leninqrad (Sankt Peterburq) Şərqşünaslıq İnstitutunun arxivindən tapıb araşdırmaq elə də çətin olmaz. Həqiqətin ortaya çıxarılması böyük şairimizin 530 illik yubileyinə gözəl bir töhfə olardı.
Bir də ki, əlyazma dahi Füzuliyə aid olmasa belə (bəlkə də Füzuli təxəllüsü ilə yazan başqa bir şairə aiddir), hər halda Azərbaycanla, Azərbaycan tarixi, ədəbiyyatı ilə bağlı qiymətli mənbə ola bilər. Bütün hallarda aradırılması və öyrənilməsi səmərəli olardı.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(12.07.2024)
