“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün sizlərə gənc yaşlarında dünyadan köçmüş Murad Muradovun hekayəsini təqdim edəcəyik. Ön söz Təranə Vahidindir.

Adamlar köçəri quşlar kimi Yer üzündən uçub gedirdilər – Murad da getdi.

Gələcəyinə ən çox ümid bəslədiyimiz gənc yazıçı Murad Muradovu deyirəm...

Muradı həyatda görməmişəm, mesencerimə hekayələrini göndərmişdi, onu

sözlərindən, hekayələrindən, ədəbiyyata olan sonsuz sevgisindən tanıdım.

“Ulduz”da çap elədik, “Ulduz”un Ulduzu oldu, sevildi, qəbul olundu...

Amma, elə bil, heç nə onu xoşbəxt edə bilmirdi, darıxırdı, yerə-göyə

sığmırdı. Dünyaya Van Qoqun Günəşə baxdığı kimi baxırdı. Sanki axtardığı

həqiqəti tapmışdı.

Kulis.az saytında “Kərimin ördəkləri” hekayəsi yayımlanmışdı.

Mesencerimə: “Salam, Təranə xanım. Bu hekayəmi bəyənən çox oldu. Çox

istərdim, bu hekayəm “Ulduz”da olsun”, – yazmışdı.

Oldu. Təəssüf ki, bu sevinci yaşaya bilmədi.

Muradı “Bal köpüyü” kitabı, bir-birindən işıqlı hekayələri, bir də

xatirələriylə xatırlayacağıq.

Ruhu şad olsun!..

Murad MURADOV

KƏRİMİN ÖRDƏKLƏRİ

Günün ikinci yarısı saat beşdə telefonum zəng çalır.

– Bu gün axşam saat doqquzda görüşək?

Əvvəl istəyirəm deyim ki, bəlkə, qalsın? Amma demirəm. Könülsüz

razılaşıram.

Kərim ortaboylu, pota, qaraşın biridi. Biz uşaqlıq dostuyuq. Başını ülgüclə

qırxır. Hədsiz iri, yumru gözləri var. Danışanda tez-tez rusca söyüşlər işlədir. Eyni

vaxtda həm mədəni, həm də kobud olmağı bacarır.

Çox ləngiməyə gərək duymuram. Saat doqquzda görüş üçün seçdiyimiz

məkana gəlirəm. O artıq burdadı. Yeməkləri yaxşı olmasa da, bu restoranda içmək

bizdə artıq vərdişə çevrilib.

Zalın dərinliyindəki masalardan birinin arxasında əyləşirik. Müştəri əlindən

tərpənmək olmur. Hər kəs öz işindədi: dayanmadan şərab süzüb badə toqquşduran,

başını bulaya-bulaya öz-özünə nəsə danışan, yeyib doyduqdan sonra sağ ayağını

qatlayıb siqaret çəkən, təsbeh çevirən, sınıq-sınıq sözlər, yarımçıq-yarımçıq

cümlələr, stəkan səsləri…

Çöldəki soyuğa görə içərinin isti olması çox gözəldi. Mənim üçün isti hər

şeydən dəyərlidi. Hiss edirəm ki, o, mənə nəsə demək istəyir.

Menyunu masadan götürüb, mənə uzadır:

– Yemək seçməyə həvəsim yoxdu, xahiş edirəm, sən seç.

Məcbur qalıb başımın üstün kəsdirən ofisiantdan bizim üçün iki göbələkli

pitsa, bir şüşə də şərab gətirməyi xahiş edirəm. Ofisiant bir qədər sonra geri

qayıdıb sifariş etdiklərimizi masaya düzməyə başlayır. Yüksələn səs-küy Kərimi

öz fikir aləmindən ayırır.

– Səni and verirəm Allaha, mənə gülmə!..

Ona göz vurub, başımı yellədirəm. Kərim yaxşı bilir ki, ateistəm. And

verdiyinə inanmıram.

– Başıma çox qəribə bir iş gəlib.

– Nəylə bağlıdır? – deyə soruşuram.

– İki həftədi canımı alan qorxu səngimək bilmir. Yuxum da qaçıb. Çox vaxt

donmuş, gərgin və keyimiş oyanıram. Artıq evin içində o baş-bu başa gedə-gedə,

heç kimə fikir vermədən öz-özümlə danışmaq vərdişi də əmələ gəlib. Gəl

söhbətimə lap əvvəldən başlayım. İşin qəribə tərəfi, ötən yaz hardansa uçub gələn

iki ördək bağ evimin ətrafında dövrə vuraraq həyətdəki hovuza enib, burda sudan

bir “ev” qurdular. Onlara toxunmadım, – qoy elə burda yaşasınlar, – dedim. Beləcə

ördəklərdən dişi olanı çox keçmədən yumurta qoyub beş bala çıxartdı. Buna çox

sevindim.

Məndən və uşaqlardan fərqli olaraq, arvadım bütün yayı deyindi. Onun belə

tərs olduğunu ağlıma da gətirməzdim. O, hovuzu çirkləndirdikləri üçün ördəklərə

nifrət edirdi. Hətta ördəklər ucbatından aramızda, adına mübahisə deməyək, xəfif

incikliklər də yaşanırdı. Mənsə qəti belə düşünmürdüm. Sevimli ördəklərimlə eyni

hovuzda suyu şappıldada-şappıldada üzmək mənə çox xoş təsir bağışlayırdı…

Kərim gözlərini yumub başını badəyə tərəf əyir, qırmızı çaxırın qoxusunu arı

kimi içinə çəkir.

– Düz iki həftə bundan öncə, səhər yeməyindən sonra evin hovuza baxan

pəncərəsindən ördəklərə tamaşa edirdim, – O susur, önündə olan yarımçıq

badədəki çaxırdan bir-iki qurtum içir, iri, yumru gözlərini qıyır, söhbətini davam

etdirir. – Başıma gələnlərə inanmayacaqsan, – siqaret yandırır, siqaret

dodaqlarında əllərini başına qoyur, – həmin gün sevimli ördəklərim ailəlikcə məni

tərk etdilər. Heç ağlıma da gətirməzdim. Hamısı ucub getdi. Nə qədər gözləsəm də,

geri qayıtmadılar. Onlara elə öyrəşmişdim ki. Yəqin, getməyə yerləri var ki, mən

onları itirdim. Ördəklərimin uçub uzaqlaşdıqlarını izlədiyim dəqiqələr mənim üçün

təsvirolunmaz bir həyatın başlanğıcı oldu. Arada düşünürəm ki, bəlkə də, fırıldaq

qurbanı olmuşam.

Bir müddət Kərim kəlmə kəsəcək halda olmadı.

– Onların gedişindən sonra yuxularım da qarışıb, dünən yuxuda gördüm ki,

qarnımda kvadrat formalı vint yeri var və göbəyimdən su fışqırır. Vinti sıxdıqca bu

dəfə qulaqlarım qopub yerə düşür. Bərk həyəcanlanıram, onları əlimə alıb

qonşuluqdakı ustanın yanına tələsirəm. Mənim üçün onları yerinə qaynaq etsin,

mən heç cür bacarmıram. Qəribədi, qulaqlarım olmaya-olmaya ördək vaqqıltısı

eşidirəm. Başımı qaldırıb göyə baxıram, sevimli ördəklərim başımın üstündə dövrə

vurur... Göyün üzündə ağlı-qaralı buludlar var, məzəli şəkillərə düşüb oynaşırlar.

Gülümsəyirəm, bir az da kövrəlirəm, gözlərim dolur. Qulaqlarımı tutduğum əlimin

tərsi ilə gözümün yaşını silirəm. Elə bu vaxt ördəklərdən biri dimdiyi ilə

qulaqlarımdan birini barmaqlarımın arasından götürür. O biri ördəklərə qoşulub,

bir-iki dövrə vurub uçub gözdən itir…

Kərim bir anlıq sükuta dalır, elə bil hafizəsindəki hadisələri sistemləşdirir.

– Lənətə gəlmiş ördəklər məni dəli etməsələr, yaxşıdı. Sən öl, işdən-gücdən

də soyumuşam.

Məni gülmək tutsa da, özümü əla alıram. Onunla göz-gözə gəlmək

istəmirəm.

– Səbirli ol! – deyib, bu dəfə mən masadakı boş qədəhləri çaxırla

doldururam. Başını qaldırıb üzümə baxır. – Məsələ bununla bitmir!

Bilirsən, mən çox qorxuram, ailəm də bu ördək sürüsü kimi elə bilirəm,

tezliklə ucub əlimdən çıxacaq. Ürəyimə damıb. O ördəklər mənim evimin

həyətində yuva qurdular, bala çıxartdılar, sonra onlara üzməyi, uçmağı öyrəndilər.

Bütün bunları mənim sayəmdə bacardılar. Elə bilirdim, məni özlərinə doğma

bilirlər. Vaxtı gələndə isə vidalaşmadan, ev sahibi kimi mənə təşəkkür belə

etmədən uçub getdilər. Hər şeyə rəğmən, məhz bu şəkildə məni tək qoyub

getmələri çox pisimə gəlir.

Ailəm də, çox güman ki, belə edəcək. Vaxtı çatanda övladlarım da yuvadan

ucub gedəcək. Onları itirmək qorxusu məni sərsəmə çevirir. Mən artıq ürək ağrısı

da tapmışam. Düşdüyüm vəziyyəti anlamaq çətin deyil.

Kərim utanıb-eləmədən salfetka ilə burnunu iki barmağı arasında sıxıb

təmizləyir. Babat bir söyüş də söyür. Dərindən ah çəkirəm. Əlimi çiyninə

toxundurub, – səni çox yaxşı başa düşürəm, – deyirəm.

Sonra təskinlik verməyin mənasız olduğunu düşünüb dinmirəm. Mən

danışmaq istəmirəm, susmaqdan xoşum gəlir. Ayağa qalxıb balkona çıxıram, əsən

sərin mehi sinə dolusu ciyərimə çəkirəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2024)

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Dərhal bildirim ki, şərait liderliyi təliminin banisi Amerika psixoloqu Fred Fidler hesab olunur, bu təlim dünyada praktik baxımdan kifayət qədər uğur qazanıb və bu səbəbdən, Fidler modeli üzərində nisbətən əhatəli dayanacağam.

Ötən əsrin 60-cı illərində üzərində çalışmağa başlanılan bu model liderin tabeçiliyində olan işçi qrupunun effektivliyini müəyyənləşdirə bilmək imkanı yaradır. Modeldə hər hansı liderlik stilinin müvafiqliyi və şəraitə uyğun nəzarət edilməsinin üç dəyişik situasiya vəziyyəti əsas götürülür.

Lider stilinin ölçülməsi və təyin edilməsi üçün Fidler səkkizballıq şkalalarda işləyib hazırladığı «ən az üstünlük verilən işçi» (ƏÜİ) xarakteristikasını təklif edir. Bu şkalaya uyğun olaraq liderlər arasından seçilmiş respondentlərə hər şkala mövqeyində cavaba görə müəyyən ballar verilir. Respondent uğur gətirən və heç bir vəclə uğur gətirməyəcək xüsusiyyətlərini vurğulayır, tabeçiliyindəki işçiylə münasibətlərini aydınlaşdırır, arzuladığı qipotetik şəxsiyyətin obrazını yaradır.

Şkalanın bütün mövqeləri üzrə ballar hesablanandan sonra liderin stili müəyyənləşdirilir.

Belə ki, öz ƏÜİ əmsalı çox pozitiv xarakterizə edilən və yüksək ballar qazanan lider-respondentlərin şəxsi münasibətlərə yönəli stilə malik olmaları bəlli olur, əksinə, öz ƏÜİ əmsalı çox neqativ xarakterizə edilən lider-respondentlərin isə iş prosesinə yönəli stilə malik olmaları bəlli olur. Müvafiq olaraq bu iki lider tipinə də Fidler «ƏÜİ əmsalı yüksək olan lider» və «ƏÜİ əmsalı aşağı olan lider» adlarını verir. Fidlerin qənaətinə görə, liderlik stili nisbətən daimi qalır və situasiyadan situasiyaya demək olar ki, dəyişilmir. Fidler bunu bu stillərdə individin şəxsi münasibətə motivasiyalaşması və işə motivasiyalaşmasından ibarət olan ən əsas motivasiya növlərinin olması ilə izah edir.

Modeldə şəraitin nəzarətedilən və əlverişli olması liderə şəraitə nəzarət etməklə ardıcıllarına təsir edə bilmək dərəcəsi kimi izah olunur. Bu dərəcə yuxarı və aşağı ola bilir ki, birinci halda liderin işlərin gedişinə təsir edə bilmək üstünlüyü nəzərə alınaraq onun qərarlarının proqnozlaşdırılan nəticələr verəcəyi gözlənilir, ikinci halda isə liderin qərarının arzuolunan nəticə verməyəcəyi də göz altına alınır.

Fidlerin dəyişkən şəraitlər modelində ƏÜİ əmsalı yüksək və ƏÜİ əmsalı aşağı olan lider stillərinin fəaliyyətindəki effektivlik yüksək, orta və aşağı həddə olan görülən işlərin həcmindən asılı olur ki, bunları da

a) kollektivdə münasibət;

b) işdə strukturlaşma;

c) vəzifəlilik hakimiyyəti kimi bəndlərdən ibarət şərait dəyişiklikləri şərtləndirir.

Model birmənalı olaraq ƏÜİ əmsalı yüksək olan liderin ƏÜİ əmsalı aşağı olan liderdən daha effektiv olmasını, daha yüksək nəticələr əldə etməsini təsdiqləyir. Modelin şərait kontiniumunda «işçilərlə münasibət, işdə strukturlaşma və liderin mövqeyi» şəraitləri əsasında formalaşan əlverişli şərait «yarışmasında» işin nəticəsinə meyilli olan ƏÜİ əmsalı aşağı liderin işçilərlə münasibətə meyilli olan ƏÜİ əmsalı yüksək liderə rəğmən məğlub duruma düşməsi izah olunur, rəqibinin olduqca əlverişli şərait yüksəkliyinə öz az əlverişli şərait aşağılığından baxması əks olunur.

Bu model xüsusən böyük korporasiyalarda rəhbərlərə effektiv liderliyin sirlərini öyrətməkdə köməklik edir.

Fidlerə görə, təlim-tədris və təcrübə vasitəsi ilə liderin hakimiyyətdən istifadəetmə və şəraitin bütün rifahlarından mənimsəmə qabiliyyətlərini yaxşılaşdırmaq mümkündür. Fidlerin metodu dönə-dönə xəbərdarlıq edir ki, mənəvi faktora söykənən, yəni tabeçilikdə olan insanlarla münasibətə söykənən konsepsiya lideri uğura aparan yol olduğu halda maddi faktora söykənən, yalnız işin keyfiyyətinə, məhsuldarlığa istinad olunan konsepsiya lideri tənəzzülə aparır.

Və oxucularıma onu da bildirim ki, Fidlerin şərait liderliyi modeli təkcə iqtisadiyyata şamil edilməklə məhdudlaşmır, xüsusən 3-cü minillikdə bu modelin siyasi çalarları da ayrı-ayrı dövlət liderlərinin tətbiqi sayəsində özünü büruzə verməkdədir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Bahar Bərdəlinin “Çətənə kolu” novellasını təqdim edirik. 

Səhər-səhər işə yeni gəlmişdi ki, növbətçi polis rəisin onu gözlədiyini dedi. Zəfər Zəfərov dərhal ikinci mərtəbəyə - kabinetə qalxdı. Zəfəri görən rəis birbaşa mətləbə keçdi:

- Deyildiyinə görə, Köhnə Yurd kəndində Bəsti adlı bir qadın öz bağçasında çətənə kolu əkib, becərir. Kənd yerində, həyətdə narkotik əkmək hər adamın işi deyil... Xüsusilə də, qadın xeylağının... Yəqin ki, hansısa dəstəyə qoşulub, kimlərsə ona kömək edir. Nadimi də götür, gedin, araşdırın.

- Oldu! - Zəfərov qapıdan güllə kimi çıxdı.

...Köhnə Yurda çatmışdılar. Soraqlaşıb Bəsti arvadın evini də tapmışdılar. Rəngsiz, paslı darvaza yarıörtülü idi. Döymədən, geniş açıb həyətə girdilər. Bünövrəsi daş, yuxarısı kərpicdən hörülmüş, kürsülü, köhnə evin əkin yerinə, bağ yerinə bölünmüş böyük bağı-bağçası vardı. Yayın əvvəli olmasına baxmayaraq bostan da, ağaclar da saralmış yarpaqlarla dolu idi. "Su həyatdır!" - deyənlər heç də yanılmayıblar....

Yaşlı qadın əkin yerində bardaş qurub oturmuşdu. Sanki qiymətli bir əşyanın keşiyini çəkirdi.

- Salam, ay nənə! Nə iş görürsən? - Zəfərov qadının qarşısına keçdi.

Bəsti başını qaldırıb sakit-sakit polislərə baxdı... deyəsən, ağlamışdı... gözləri qan çanağı idi.

- Xeyirdimi, qadanızı alım?

- Deyirəm, nə əkmisən belə?

- Heç nə, bala. Su olmayan yerdə nə əkmək olar ki... Əslində hər şey əkmişəm... Badımcan, kartof, lobya, xiyar... hərəsinin üstündə bir-iki məhsulu da var... Amma tağları su dərdindən quruyub tökülür... Heyif mənim zəhmətimdən... Hər il belədi... Yağış olsa, yenə bir az məhsulumuz olur... olmasa, bax, beləcə yanıb kül olur...

- Bəs bunlar nədir, ay nənə? - Zəfərov çətənə kollarını göstərdi. - Bir, iki, üç... on dənə çətənə koludu. Bunları necə sulayırsan bəs, yamyaşıldı...

- Hə, bala, onu vedrəynən su daşıyıb sulayıram. Bax, bu vedrəynən... Təzə sulamışam... eləcə yorulub oturmuşam... - qadının səsindən sonsuz ağrı, acı, hüzn, kədər süzülüb axırdı... Polislər bir-birinə baxdılar. Nənənin deyəsən, bu bitkinin narkotikə aid olduğundan xəbəri yoxdu. Bəlkə də narkotikin özünün nə olduğunu bilmirdi. Yoxsa, belə sakitcə danışmazdı. Elə bil, adi badımcandan, kartof bitkisindən danışırdı. Zəfərov bir az sakit, amma kəskin, bir az da qorxulu səslə danışmağa başladı:

- Nənə, bu bitkini əkmək qanunla qadağandır!

- Niyə, bala? - Qadın onun səsinin tonundan bir az üşəndi də.

- Ona görə ki, bu bitki narkotikdir, narkomaniyanın yayılmasına səbəb olur. Gəncləri zəhərləyir, özündən asılı vəziyyətə salır, xəstə edir...

- Oğlum, neçə yaşın var? - Qadının sualı polisi çaşdırdı.

- Otuz... amma nə dəxli var, ay nənə?

- Mənim də altımış beş. İki dəfə səndən böyüyəm... sən anadan olanda mən tibb işçisi işləyirdim...

- Olsun, nənə. Rəis mənə tapşırıb ki, bu kolları məhv eləyim.... sizə də xəbərdarlıq edim... əks halda, həbs olunarsız: beş ildən on ilə kimi... -  Nadimə baxdı. Bir anda Nadim kolları kökündən qopardıb otluğa atdı... və onlar sürətlə darvazadan çıxdılar...

Maşına minəndə Zəfərov: -Yaxşı qurtardıq, ha.... - çiynindən ağır yük götürülmüş kimi dilləndi. - Mən elə bildim arvad hay-həşir salacaq... səsi də çıxmadı.

- İmkan oldumu, səsini çıxartsın? Bəlkə də şoka düşüb indi! - Nadim bərkdən güldü...

Qadın doğrudan da, bir anlıq şoka düşdü. Gözünü, ümidini bu kollara dikmişdi. Pulunun bir hissəsini də almışdı... Nəvələrinin pal-paltarına, məktəb ləvazimatlarına xərcləmişdi... İndi bu kollar məhv olsa, o da məhv olacaqdı... Bu boyda bağ-bağça kor olub gedirdi... Nə meyvəsi, nə bostanı qaldı... Halbuki bu bağın mer-meyvəsi ilə böyümüşdülər... Atası da, babası da burda çətənə, küncüt... kətan... daha nələr əkməyiblər... Sovet dönəmində çörək bişirənlər çətənə toxumunun üstündə dava salardılar... İndi on kol üçün ona on il iş oxuyurdular???... Noldu? Bu dünyanın nizam-tərəzisi niyə pozuldu? Nə dəyişdi? Dünyanı, insanları nə dəyişdirdi belə? - Qadın qalxıb kökündən çıxarılmış çətənə kollarını yenidən əkmək üçün bağın başqa tərəfində yer hazırladı. Səliqə ilə əkib suvardı. Üzərinə bir-iki budaq atdı ki, diqqəti cəlb eləməsin. Qayıdıb yenə oturdu. Nə edəcəyini bilmirdi. O, yaşamaq üçün, dəryanın ortasında boğulmamaq üçün saman çöpündən yapışmamışdı ki? Bununla hara qədər gedəcəkdi? Onun nənəsi də, anası da xalq təbabətiynən məşğul olmuşdular. Çətənə toxumundan, reyhandan, yarpızdan, nanədən, gicitikandan, baldırğandan, həmənköməncindən, daha nələrdən məlhəm, dərman hazırlayırdılar.... Ölü içsəydi, dirilərdi... Bu kolları da bir oğlan gətirmişdi... Atası ağır xəstə olan bir oğul: - Onun ağrılarını azalt, bir az ömrünü uzat, yata bilmir... heç morfi də kömək eləmir... - demişdi və ehtiyacın içində boğulduğu vaxtda ona pul da vermişdi... İndi o bütün qüvvəsilə çalışıb o məlhəmi hazırlamalı, ən azından, borcundan çıxmalı idi... Əlbəttə, aman-imkan versələr... - Bəsti arvad yerindən qalxdı, bağa, çətənə kollarına tərəf bir də baxdı. Elə ağlamaq, hönkürmək, bağırmaq-çığırmaq istəyirdi ki... Niyə bu duruma düşdü? Niyə dünyası qaraldı? Niyə ailəsi dağıldı?.. Pis-yaxşı, iki oğul böyütmüşdü, axı. Ərini, böyük oğlunu Qarabağ hadisələrində itirdi... Qalan bir oğlunu tez evləndirdi ki, evdəki boşluğu doldursun, gedənlərin əvəzi gəlsin dünyaya... olmadı... Oğlu iş dərdindən Rusiyaya getdi, qayıtmadı. Gəlin də iki uşağı onun üstünə atıb Türkiyəyə ərə getdi... İndi bu yaşında yenidən, təkbaşına iki oğul böyüdürdü... Onları bu gedişlə, bu çətinliklərlə boya-başa çatdıra biləcəkdimi?

Hadisədən bir neçə həftə keçmişdi. Zəfərə rəisin onu çağırdığını dedilər. Kabinetə qalxdı. Kişi onu təəccüblə süzdü:

- Zəfər Zəfərov! Sənə bu adı kim qoyub?

- Cənab rəis, babamın adı olub. Hansısa bayramda doğulub... Necə bəyəm?

- Basdırdığınız ölü yaman tez dirilib?

- Anlamadım, rəis?

- O Bəsti arvadın çəltik kolları bar verməyə başlayıb...

- Ola bilməz! Biz onu kökündən qoparıb atdıq!

- Yenidən o köklə əkmək olmazdı?!

- Nə danışırsız? Ola bilər?

- Olub ki, indi də bar verir də... Bu qadın bizimlə "çiling-ağac" oynayır, ya "Gizlən-paç", ya "Qaçdı-qovdu"?

- Bilmirəm ki... İndi nə məsləhət görürsüz? Nə edək?

- Polislərdən bir neçə nəfər götür, gedin, kolları yandırıb məhv eləyin, özünü də həbs eləyin. Qərarı məhkəmə verər!

- Rəis, onun himayəsində iki məktəbli oğlan uşağı var... Valideynləri yoxdu.

- Uşaq evlərindən birinə təhvil verərik. Gedə bilərsən!

...Zəfərov dəstəsilə Bəsti arvadın həyətinə girəndə sürprizlə qarşılaşdı. Qadın bir əlində yanan zopa-məşəl, digərində benzin dolu qab eyvanda-pilləkanın başında dayanmışdı. Əlləri əsirdi. Heç özündə-sözündə deyildi. Hər dəqiqə yanğın ola bilərdi.

- Gəlmisiz? Bilirdim gələcəksiz... Amma... yaxına gəlməyin! Evi də, uşaqları da, özümü də onsuz da yandıracağam! Sizin də canınız qurtarsın, bizim də... Bizimçün yaşamağın yolları bağlanıb, demək... Olsun, bala... Uzaqdan baxın, bir ailənin necə məhv olduğunu gözünüzlə görün...

Səs-küyə qonşular, yoldan keçənlər həyətə doluşmağa başlamışdı. Çəpərdən aşan kim, ağaca dırmaşan kim... Qonşu Fatma gələndə Bəsti artıq aynabəndə, pilləkənlərə benzin səpirdi. Tez nəvəsini harayladı, - Əliii, qaç Camal müəllimi tap gətir! Denən maşınla gəlsin, tələssin!

Zəfərov işlərin "şuluq" olduğunu görüb Nadimə baxdı: - Yaxına getmirik. Nəsə olsa, bizim üstümüzdə qalacaq. Sən Fövqəladəyə zəng elə, yanğınsöndürənlər gəlsin. Qarayev, Təcili yardıma zəng elə, Ambulans göndərsinlər! Sarıyev, rəisə zəng elə, əlavə qüvvə göndərsin, kənd caamatı ilə qarşıdurma ola bilər.

Az sonra kəndin girişi, çıxışı bağlandı. Yeni gələn polis qüvvələri yolboyu kəndi mühasirəyə aldı. Təcili yardım maşını vahiməli səsiylə darvazanın çölündə özünə yer eləyib dayandı. Daha sonra yanğınsöndürənlərin susuz maşınları fövqəladə səsləriylə özlərinə mövqe seçdilər. Əgər su tapsalar, darvazanın üstündən həyətə fışqırda bilərdilər. Zəfərov son tapşırığını verdi: - Müdaxilə etmirsiz. Yalnız diqqətlə izləyirsiz. Üstünə getməyək, bir az gözləyək, görək, nə olar...

Nisbi sakitlik yaranmışdı. Kənd camaatı nə edəcəyini bilmirdi. Polislərin olduğu yerdə nə edə bilərdilər ki... Əslində kənddə qadınlardan, uşaqlardan və qocalardan başqa kimsə yox idi. Cavanlar, orta yaşlı kişilər iş üçün dünyaya səpələnmişdilər... Bəstinin oğlu kimi...

Qadının əlindəki qabda benzin qurtarmışdı. Evi, ətrafını, demək olar ki, benzinlə suvarmışdı. Sol əlindəki yanan zopa-məşəli indi yerə atmaq kifayət idi ki, bir anda hər şey-içi özü qarışıq od tutub yansın. Başını qaldırıb tamaşaya yığışan adamlara baxdı, hədəqəsindən çıxmış gözlər.... Əlləri havada nəsə deyənlər... Bağlı qapı arxasında, evin pəncərəsindən əl-qol ata-ata ağlayan nəvələri... Səsləri eşitmirdi... sanki səssiz filmə baxırdı... "Yanmağına hər şey dərhal alışacaqdı..." - qadın şüuraltı düşünürdü. - "Amma onlar ölməyə bilərdilər... ömürlük şikəst olardılar..." Məşəl qadının əlinə yapışmışdı elə bil. Yerə ata bilmirdi... Əlləri elə sıxılmış, elə qurumuşdu ki, sözünə baxmırdı... Ayaq üstə dayanmağa da taqəti qalmamışdı... yıxılmamaq üçün divara söykəndi...

Təqaüddə olan Camal müəllim - kəndin keçmiş sovet sədri, məktəb direktoru darvazaya çatmamış maşından düşdü. Köhnə kişilərə xas zəhmlə qışqırdı:

- Dağılın, burdan! Çıxın, həyətdən!!! - Səsi darvazaya dəyib əks-səda verdi.

Əvvəlcə uşaqlar, sonra qadınlar qaça-qaça həyətdən çıxdılar. Özünü ayaqüstə qurumuş Bəstiyə yetirdi. Yumşaq səslə, - a Bəsti, bu nədi? İndiyə kimi sənin səsin çıxmayıb bu kənddə, sən neyləyirsən? - Qadının sıxılmış əlindən məşəli güclə çəkib aldı və həyətin ortasına atdı. - Sən bu tifil nəvələrini niyə qan-bağır edirsən? - Qadın yerə çökdü. Gözlərindən yaş sel kimi axmağa başladı... Camal kişinin səsini-sözünü eşitmirdi... Amma özünü görürdü... elə bil ölüm ayağında atası özünü yetirmişdi... demək, onu xilas edəcəkdi...

- A Fatma, a Telli, - qonşu qadınları səslədi, - gəlin buraları yığışdırın, nefti təmizləyin. Bəstini də evə aparın, sakitləşdirin. Bir yaxşı da çay hazırlayın, gəlirəm. A Mustafa, - bu dəfə üzünü yəqin ki, səs-küyə gələn kəndin dükançısına tutdu, - nə ərzağın varsa, hərəsindən 3-5 kilo çək, gətir bura, indi qayıdıram. - Cərgə ilə düzülmüş polistlərə yaxınlaşdı, - komandiriniz kimdi? - Zəfərov irəli çıxdı. - Polisləri tez burdan çıxardın!

- Rəisin əmridir, ağsaqqal, mən bacarmaram.

- Rəisini telefonla yığ, ver mənə.

- Cənab rəis, kəndin ağsaqqalı sizinlə danışmaq istəyir. Yaxşı... Buyurun, Camal müəllim.

Kişi telefonu alıb sakit, amma hökmlü səslə dedi:

- Rəis, yanlışlıq, anlaşılmazlıq olub. Xahiş edirik, polisləri kənddən çıxardın!

- Ağsaqqal, o qadın həbs olunmalıdır! Nəvələri də uşaq evinə göndərilməlidir!

- Dedim ki, yanlışlıq olub! Məsələni böyütməyin! Şişirtməyin!

- Araşdırmışıq...

- Yaxşı araşdırmamısınız, rəis! Bizim kənddən indiyə qədər namərd, nakəs, mərdimazar, qatil, narkoman çıxmayıb!.. Bundan sonra da çıxmaz, inşallah! Ətrafına yaxşı bax. Gör, səni bu vəziyyətə salanlar kimlərdi? Məqsədləri nədir? Əvvəla, o qadın təhsilli tibb işçisidir, çətənə kolundan məlhəm-dərman hazırlayır, narkotik yox! İkincisi, yaşlı qadın həbs olunsa, ya orda şəraitə dözməyib öləcək, ya da düşdüyü bu duruma dözməyib intihar edəcək... Üçüncüsü, o uşaqlar böyüyüb uşaq evindən çıxandan sonra mütləq bu kəndə qayıdacaq. Yeganə ümid yeri olan dağılmış evlərini görəndə, nənələrinin həbsdə öldüyünü eşidəndə səbəbkarların məhv edilməsi üçün çalışmayacaqlarına kimsə zəmanət verə bilməz!.... Demək, bu kənd üçün biz uşaq evində iki real düşmən - qatil böyüdəcəyik! Üç-beş çətənə koluna görə buna dəyərmi? O sərt qanun əsl narkomana, qatilə tətbiq edilər, nəvələrini saxlamaq üçün dişiylə, dırnağıyla yer qazan nənəyə yox! İndi, ya polisləri geri çağırırsız, ya da Bakıda olan lazım adamlara zəng edirəm, məlumat verirəm, məsələni prezidentə çatdırırlar! Sonrasını özünüz düşünün...

Yaxşı... - rəis hikkə ilə razılaşdı... Camal müəllim telefonu qaytarıb nəvəsini səslədi: - Həsən, uşaqları da götür, darvazanı çöldən bağlayın, həyətə kimsəni buraxmayın. Özünüz də buralarda olun... - Hələ də hadisələri qeyri-ixtiyari izləyən polislərə tərəf çönüb əlavə elədi: - Bu yanğınsöndürənləri, Təcili yardımı kim çağırıbsa, yola salsın. Polislərin komandiri, bələdiyyənin sədri, İcra nümayəndəsi, bizə gedirik, söhbətimizi orda sakitlikdə davam etdirəcəyik. - Özü maşınına minib qabağa düşdü. 

Camal müəllimin həyətinə girəndə hər kəs dərindən nəfəs aldı. İkimərtəbəli, aynabəndli, üstü kirəmitli, göz oxşayan ağ ev idi. Al-yaşıl həyət gül-çiçəyə bürünmüşdü. Əsl kənd həyəti idi. Bağdan əsən xəfif meh gül-çiçəyin cənnət qoxusunu da gətirirdi. Kölgəlikdə - üzüm çardağının altında qoyulmuş stolun ətrafında cəm oldular. Camal kişi xanımını səslədi:

- Ay Zəriş, bizə dədə-baba çayı hazırla. Mixəkli, zəncəfilli, kəkotulu....

- Çay hazırdı, ay Camal, bildim ki, qonağın olacaq... indi gətirirəm...

- Gətir, evimin dirəyi! Halaldı... Havanın qoxusundan, fövqəladə vəziyyətdən, üzümü görmədən məni başa düşənim!

Şanı balla çay ortaya gələndə Camal müəllim yenə tərifə keçdi:

- Bu çayı içənlər ən azından on yaş cavanlaşar! Ürəyindən kin-nifrət gedər, əvəzində məhəbbət dolar... Ömrü uzanar!

Doğrudan da, isti havada, gərgin, çətin, ağır, qorxulu vəziyyətdən, boğazı da, dili-dodağı da qurumuş haldan çıxıb, birdən-birə cənnət kimi bir yerdə şanı balla çay içmək dünyaya təzədən gəlmək demək idi... Deyir, yaxşı işdən gül iyi gələr, pis işdən fəlakət qoxusu!

- Ay Zəriş, balı bol elə ki, dilimiz bu gün daha çox şirin olsun!

Nəhayət, Camal kişi söhbətə polislə başladı:

- Siz elə bir günah eləmisiz ki, bunun ağrısı heç vaxt keçməyəcək. Qadın bəlkə də bağışlayacaq... amma uşaqlar... Onlar elə böyük travma alıblar ki... çətin ki, unutsunlar. İndi günahınızı necə yuya bilərsiz? Mən deyim, sən yadında saxla və rəisinə də çatdır. Bəstinin bir oğlu on-on beş ildir Rusiyaya işləməyə gedib. Elə o vaxtdan da səsi-sorağı kəsilib. Günü sabahdan rəisiniz Rusiya və Ukraynada onu axtarışa versin. Birinci növbədə, həbsxanalarda, xəstəxanalarda, qəbirsanlıqlarda axtarsın. Çünki qafası salamat olsaydı, çoxdan evinə qayıtmışdı... Demək, nəsə olub. Ya həyatda yoxdu, ya da həbsxanada, nə bilim, xəstəxana küncündədi... Kim bilir?..

- Yaxşı... Çatdıraram və sizi də hər addımdan xəbərdar edərəm.

- Gözləyəcəm... 

*

...Bəsti arvadın həyətində qələbəlik idi. Qonum-qonşular gözaydınlığına gəlmişdilər. Danışırdılar ki, sən demə, oğlu sağ imiş. Həbsə düşübmüş, sənədlərini itiribmiş... Rusiyanın küçələrində dolaşırmış... Bizim Azərbaycan polisi onu axtarıb tapıb. Xızır İlyas kimi dadına çatıb. İndi sənədlərini hazırlayırlar... Ayın axırına kimi gələcək...

...Bəstinin sevinci yerə-göyə sığmırdı... Evdə ustalar işləyirdi. Aynabənd, darvaza rənglənməli idi. Ustalara Camal kişi özü göstəriş verirdi...

...Bu payız günlərində Bəstinin bağçası yazı xatırladırdı. Barlı-bəhərli yaşıl ağaclar üzə gülürdü. Həyətdə əkilən güllər tabaq-tabaq açılmış, göz oxşayır, könül açırdı. Günəş də erkən oyanmışdı. Göy üzündə elə gülümsəyirdi ki... hər kəsin üz-gözünə bu təbəssümdən pay düşmüşdü!

...Qonşu Fatma hamının eşidəcəyi səslə dua edirdi: - Yaradan heç bir eli-obanı, kəndi-kəsəyi, ailəni başsız, böyüksüz, ağsaqqalsız qoymasın! Allah Camal qardaşa da uzun ömür versin, bu kənddən əskik eləməsin! Amin!!!

- Deyirəm, ay Fatma, vallah, Camal kişi kimi ağsaqqaldan hər kəndə, obaya lazımdı. Yoxsa, vəzifəlilər vəzifəsindən qorxub kəndin, xalqın dərdini yuxarılara çatdıra bilmir ki... - Telli də ürəyindən keçənləri dilə gətirdi. - Amma bu gün çox gözəl gündü! Günəş də, elə bil, həmişəkindən çoox parlaqdı, işıqlıdı, istidi, doğmadı!!!

...Məktəbdən qayıdan nəvələr nənəni qucaqlamışdılar: - Atamız doğrudan gəlir, hə, nənə?!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İndi kim özünü ağıllı göstərmək istəyirsə kreativ, nonsens, subyektiv, konseptual qəlibli sözləri yanaşı düzür. Eynən bu sayaq sözlərdən biri də praqmatizmdir. 

Bir neçə gündür ki, DƏRSLƏR rubrikasında praqmatizm barədə danışırıq. 

Con Dyuinin də praqmatizmində təcrübə anlayışı çıxış nöqtəsini təşkil edir. Dyui onu bir tərəfdən insanın təbiətə rəngarəng münasibətlərini əhatə edən naturalist perspektivdə, digər tərəfdən isə sosial təcrübə kimi mənəvi-siyasi aspektdə nəzərdən keçirir. Dyuiyə görə, fəlsəfə qədim filosofların düşündükləri kimi aləmin gözəlliyindən heyrətə gəlmədən yox, gərgin ictimai həyatın stresslərindən meydana gəlir. Buna görə də onun fikirlərinə görə, fəlsəfənin əsas məqsədi sosial təcrübəni məhz təhlil edib təlmilləşdirməkdir. Con Dyui təcrübəni çox geniş şəkildə anlayaraq onu insanın təbiətə münasibətlərini, bəzən hətta təbiətin özünü də daxil etməklə insan həyatının fəallığı ilə eyniləşdirir. Onun fikirlərinə görə, təcrübə hadisələr və simalar aləmi, təcrübədə qavranılan aləm, habelə insanın fəaliyyəti və taleyi, magiya və mistika, bir sözlə, yaşanılan hər şeydir. Təcrübənin bu cür anlanması onun hansı metafizik əsaslarını axtarmaq zərurətini istisna edir. Müasir filosoflar da Dyuinin xidmətlərini elə məhz fundamentalizmin əsaslarını sarsıtmasında görürlər. Başqa sözlə, əvvəlki fəlsəfə bütün, o cümlədən mənəvi hadisələrin hansısa davamlı əsaslarının olmasını düşünürdü. Əksər müasir filosofların fikirlərinə görə, belə əsaslar, və ya "ilkin başlanğıclar" mövcud deyildirlər. Dyuinin özü materializmlə idealizmin bir-birinə əksini Qədim Yunanıstanda əməyin fiziki əməklə əqli əməyə bölgüsündən çıxarır. Dyui hesab edir ki, bu gün materializmlə idealizmi qarşı-qarşıya qoymağa əsas yoxdur. Təcrübəyə uyğun və qeyri-uyğun "mahiyyətlərə" bölgü tanış deyil, yəni təcrübədə fasiləsiz prinsipi təsir göstərməkdədir. Hər bir bölgü nisbi əhəmiyyətə malikdir, buna görə bu və ya digər ideyaların "materializm" və ya "idealizm" halında dondurulmasını doğru hesab etmək olmaz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2024)

Zahirə Cabir, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Çox-çox illər bundan qabaq gözəl, sıx meşəsi olankənddə kasıb bir odunçu yaşayırdı. O, hər gün ağackəsib, odun eləmək üçün meşəyə gedərdi. Bir gün yenəsəhər baltasını, ipini götürüb meşəyə getməyəhazırlaşdı. Arvadı torbasına bir parça çörək, pendir vəbir bardaq da su qoydu. 

Odunçu bütün günü meşəni gəzdi. Meşənin dərin, sıx bir yerində palıd ağacı ilə rastlaşdı. O, qüdrətli, qocapalıd ağacına baxıb: 

“Bu palıddan yaxşı odunlar çıxar”- deyə düşündü.

Odur ki, qoca palıd ağacına yaxınlaşıb baltasını çıxarıbyellədi. Sanki, ağacı bir zərbə ilə aşıracaqdı. Baltanıağacın gövdəsinə vurmaq istəyəndə çox kədərli bir səseşitdi. Ağac mələyə döndü və qarşısında əlində baltatutmuş odunçuya dedi: 

- Məni kəsmə. Mənim kölgəmdə nə qədər insanlardincəlir, mənimlə dərdləşir, bölüşürlər. 

Odunçu heyrətləndi və ağzını açıb bir söz deyəbilmədi. Nəhayət özünə gəlib dedi: 

- Narahat olma. Səni kəsmərəm.

“Çox sağ ol, əziz insan. Sənə təşəkkür edirəm. Yaxşılığıvın əvəzində sənin üç arzunu yerinəyetirəcəyəm.”- mələk üzlü palıd razılıqla başınıtərpətdi.

Odunçu çox üzgün, yorğun halda evə qayıtdı. Yol boyubaşına gələnləri xatırladı, heyrətləndi, gördüklərindənhələ də özünə gələ bilməmişdi. Nəhayət evə çatdı. Fikrində yalnız bir şey var idi: oturub dincəlmək. Gördüklərinin bir yuxu olduğuna özünü inandırmaq. Kətilin üstündə oturdu. Az sonra başına gələnləriarvadına söylədi. Arvadı heç bir söz demədən kişininhavalandığını zənn etdi. Heç bir söz demədən oradanuzaqlaşdı. Odunçu çox acımışdı, şam yeməyinə isəxeyli vaxt var idi. 

- Şam yeməyinə nə bişirmisən? – deyə arvadındansoruşdu.

“Heç nə bişirməmişəm. gözləyirdim ki, sən odun satıbbazardan ayın-oyun alıb gətirəsən, mən də bişirim. Səndə ki…” arvadı səsini qaldırdı.

- Eh! – odunçu ah çəkdi: “Kaş ki, indi bir qazan ətlişorba, bir də təndir çörəyi olardı. Doyunca yeyərdim.”

Elə bunu demişdi ki, birdən qarşısında süfrə açıldı, üstündə bir qazan ətli şorba ilə çörək hazır oldu. Odunçunun sevincdən gözləri bərəldi. Arvadı isətəəccübündən yerə yıxıldı. Sonra özünə gəlib:

- Bu nədir? - deyindi. - Sən necə də axmaqsan! Deyəbilmirdin ki, bizə bir ulağ lazımdır ki, odunu belinəşəlləyib bazara aparasan!

Odunçu avradına deməyə bir söz, gözlərini qırpmağavaxt tapmamışdı ki, doqqazdan ulağın anqırtı səsigəldi. Əyri boyun ulağ qapını təpiklə açıb evə daxiloldu. Gəlib odunçunun düz qarşısında durdu. 

Arvadı ulağa baxıb:

- Bu necə eşşəkdir. Boynu lap dəvəyə oxşayır. Beləeşşək olmaqdansa daşa gönsün.

Bunu eşidən ulağ ildırım sürətilə evdən çıxdı. Odunçuonun dalınca qacdı. Dəvə boyunlu eşşək palıd ağacınatərəf gəlib ona nəsə deyib uzaqlaşdı, sonra gözdən itdi. Gözdən itdiyi yerdəcə daşlaşdı, böyük bir dağ əmələgəldi. Dağ dəvənin boynunu xatırladırdı. İnsanlarsonralar bu dağı dəvəboynu dağı adlandırdılar. 

Dəvəboynu dağı Zəngəzur mahalının Qarakilsərayonu ərazisində yerləşir. Ən hündür zirvəsi 3594 m-dir. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2024)

Təqdim edir: Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mən öz qardaşıma mehman gələndə

Bir qələm, bir dəftər, bir can gətirdim

Dağların döşünü toplar dələndə

Bir ləkə düşməyən vicdan gətirdim.

Mən onu günəşdən təmiz saxladım,

Canımdan, gözümdən əziz saxladım,

Bu kiçik qəlbimdə dəniz saxladım

Bir xilqət görmədi, pünhan gətirdim.

Ucuz tutmasınlar bu sovqatımı

Hissimi, duyğumu, ehsasatımı,

Mən öz varlığımı, öz həyatımı

Doğma qardaşıma qurban gətirdim.

Ürək daş deyildir, bir parça ətdir

Bəs onu yaşadan hansı qüdrətdir?

Bir arzu, bir ümid, bir məhəbbətdir,

Mən o məhəbbətdən nişan gətirdim.

Qardaşım, illərlə istədin ki sən

Öz ana yurdumda azad olum mən…

Lakin cəlalımı dağıtdı düşmən,

Tək sənə, tək sənə güman gətirdim.

Yenə Azərbaycan qan ağlayır, qan

O azad olmasa, yaşamam, inan!

Gərək mən Təbrizə qayıdan zaman

Deyəm ki, təzə bir dövran gətirdim.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ötən gün tanınmış heykəltaraş, Xalq rəssamı Cəlal Qaryağdının anadan olmasından 109 il ötdü. Mən onun Nəriman Nərimanova ucaltdığı möhtəşəm abidəni xüsusən qeyd etmək istəyirəm. Eləcə də Sabirin abidəsini. 

Cəlal Qaryağdı 1915-ci ildə iyulun 15-də Şuşa şəhərində anadan olmuşdur. Şuşanın məşhur Qaryağdılar nəslinin nümayəndəsi, böyük xanəndə Cabbar Qaryağdıoğlunun qardaşı oğludur. Erkən yaşlarında ata-anasını itirib, onu xalası ilə nənəsi böyüdüb. 1927-ci ildə Cəlal Bakıya gəlib. Burada Rəssamlıq Məktəbinə qəbul olunur. Sonra təhsilini Tbilisi Rəssamlıq Akademiyasında (1932-1935) davam etdirir, lakin maddi imkansızlıq ucbatından təhsilini yarımçıq qoyaraq Bakıya qayıdır. Ötən əsrin 30-cu illərində qəzetlərdə rəssam, həm də Rəssamlıq Məktəbində müəllim olaraq çalışır. 40-cı illərdə heykəltaraşlıq əsərlərini yaratmağa başlayır.

Cəlalın gəncliyi müharibə illərinə təsadüf etdiyindən, bu, yaradıcılığında da öz izlərini qoyub. Təyyarəçi Adil Quliyevin büstü, tank qoşunları general - mayoru Həzi Aslanovun, snayper Ziba Qəniyevanın portretləri müharibə mövzuludur. Cəlal Qaryağdının müəllifi olduğu digər portretlər – Bülbül, Rəşid Behbudov, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Cahangir Cahangirov, Niyazi kimi məşhur insanların silsilə portretləri zamanında böyük maraqla qarşılanmışdı.

Qaryağdı yaradıcılığında Mirzə Ələkbər Sabirin abidəsi xüsusi yer tutur. 

Nəriman Nərimanovun tunc abidəsinə gəlinə isə onun maraqlı bir tarixçəsi var. Bu barədə mən AzərTAC-dan oxumuşam. 1970-ci illər idi. Heykəltaraş Nərimanovun heykəlini yüksək səviyyədə, içindən gələn milli təəssübkeşliklə hazırlayıb tamama yetirdi. Abidə yerinə qoyulduqdan bir qədər sonra ətrafı yenidən hasarlandı, heykəlin üstü kətan parça ilə örtüldü. Bunun şahidi olanlar xatırlayırlar ki, o vaxt Bakıda heykəlin götürüləcəyi barədə söz-söhbət gəzirdi. Bu söz-söhbət əsassız deyildi. Nərimanovun heykəli erməni şovinistlərinin qısqanclığına səbəb olmuşdu. Moskvaya bu məzmunda donos verilmişdi: Azərbaycanlı Nərimanovun heykəli rus Kirovun Dağüstü parkdakı heykəlindən uca alınıb və buradan millətçilik qoxusu gəlir.

Kreml işə qarışdı. İstədilər heykəli kiçiltsinlər. Amma abidə tuncdan töküldüyündən bu mümkün olmadı. Çıxış yolunu kürsünün qısaldılmasında gördülər. Bununla da heykəl-kürsü nisbəti pozuldu və kompozisiya əvvəlcədən düşünülmüş monumentallığını itirdi.

Cəlal Qaryağdı yaradıcılığının nişanələrinə təkcə Bakıda deyil, respublikanın müxtəlif şəhər və rayonlarında da rast gəlmək olar. Şair Səməd Vurğunun Qazaxda, kimyaçı alim Yusif Məmmədəliyevin Ordubadda ucaldılmış abidələri bu qəbildəndir. Səməd Vurğunun Fəxri xiyabandakı məzarüstü abidəsinin müəllifi də Cəlal Qaryağdıdır.

C.Qaryağdı heykəltaraşlığın müxtəlif janrlarında – monumental heykəl, portret, büst, qorelyef, barelyef və s. bir-birindən maraqlı əsərlər yaradıb. Görkəmli tişə ustasının yaradıcılığının səciyyəvi xüsusiyyətləri kimi, obrazların mahiranə plastik həllini, kompozisiya bitkinliyini, yaradıcılıq manerasının genişliyini, surətlərin fərdi xarakterlərinin ustalıqla açılmasını, heykəltaraşın özünə qarşı yaradıcılıq tələbkarlığını və s. xüsusiyyətləri qeyd etmək olar.

Heykəltaraş 1954-cü ildə Azərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi, 1960-cı ildə isə Xalq rəssamı fəxri adlarına layiq görülüb.

Görkəmli sənətkar 2001-ci ildə vəfat edib. 

Ruhu şad olsun!

Sonda bir istəyimi də dilə gətirim. İndi ki müstəqil dövlətik. Bəlkə Nərimanovun abidəsinin postamentini dəyişək?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2024)

XX əsr milli ədəbi-bədii fikir tarixinin görkəmli nümayəndəsi, yazıçı, alim və pedaqoq Mir Cəlalın 1920-1940-cı illərdə İçərişəhərdə yaşadığı məkanda yaradılmış “Ədibin Evi” Ədəbiyyata Dəstək Fondu üç illiyini qeyd edib. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-a istinadən xəbər verir ki, bununla bağlı keçirilən tədbirə ədəbiyyat, mədəniyyət və elm xadimləri iştirak edib. 

Tədbirdə çıxış edən fondun icraçı direktoru Şəfəq Mehrəliyeva Fondun bu günə qədər həyata keçirdiyi işlərdən söhbət açıb, o cümlədən cari ilin altı ayında layihələrin uğuruna görə tərəfdaşlara “Ədibin Evi”nin Himayəçilik Şurası adından minnətdarlığını bildirib.

O, Fondun gənc nəsli diqqətdə saxlayaraq “oxu” mədəniyyətini gücləndirmək, xalqa və Vətənə sevginin aşılanmasında ədəbiyyatımızın rolunu vurğulamaq missiyasını xatırladaraq builki layihələrin bu hədəfə çatdığını məmnunluqla qeyd edib. 

Bildirilib ki, ilin əvvəlindən həyata keçirilən layihələr arasında Elm və Təhsil Nazirliyinin Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsi ilə birgə başladığı “Məktəblilər “Ədibin Evi”ndə”, MEDİA İnkişaf Agentliyi ilə birgə hazırladığı “Ədibin Evi”ndə COP29 silsilə mühazirələri Azərbaycan kimliyinin möhkəmlənməsi baxımından ölkəmiz üçün vacib məsələləri ictimaiyyətin müxtəlif təbəqələrinin diqqətinə çatdırıb. 

Media layihələrinin Azərbaycan ədəbiyyatının təbliğində səmərəliliyini nəzərə alaraq 2021-ci ildən “ASAN Radio” ilə başlanılan rəqəmsal mühitdə gənc nəsli mütaliəyə həvəsləndirmək, klassiklərimizin qısa hekayə janrına aid ölməz əsərlərini tanıdan “Ədibin Evindən Hekayələr” layihəsi bu ildən Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin Aktyorluq fakültəsinin tələbələri ilə Mədəniyyət TV-də davam etdirilib. Bununla yanaşı “Ədibin Evi”nin dəstəyi ilə həyata keçirilən “Tarixin güzgüsü” adlı media layihəsi İctimai TV-də XX əsrin əvvəlində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin mətbu orqanı olan “Azərbaycan” qəzetinin arxivi əsasında yüz il əvvəlki Azərbaycana nəzər salıb tarixin güzgüsünü bu günümüzə tutub.

Zamanında xalq yaradıcılığı ilə klassik bədii üslubun qabaqcıl təcrübələrini ədəbiyyatımızın hekayəçilik ənənələrinə gətirən Mir Cəlalın irsini gənc yazıçılara nümunə göstərən ənənəvi Mir Cəlal adına Hekayə müsabiqəsi bu il də davam edib. 3-cü Hekayə müsabiqəsindən seçmələr toplu şəklində Azərbaycan Dəmir Yollarının dəstəyi ilə kitab şəklində çıxarılıb və qatarlarda qiraət üçün oxuculara təqdim edilib 4-cü Hekayə müsabiqəsi yekunlaşaraq qaliblər elan edilib və onların hekayələri “Azərbaycan” jurnalının son buraxılışında işıq üzü görüb.

“Ədibin Evi”nin bu il müraciət etdiyi yeni istiqamət isə əski Azərbaycan əlifbasında yazılan ədəbiyyatımızın tədris və tədqiqi olub. Belə ki, ilin əvvəlindən ilk dəfə olaraq Azərbaycanın müxtəlif ali təhsil ocaqlarının filologiya fakültəsinin tələbələri “Ədibin Evi”ndən qazandıqları təqaüdlə “Əski Azərbaycan Əlifbası” kursuna başlayıb və Azərbaycan ədəbiyyatı xəzinəsinin misilsiz bir hissəsinə açar axtarıblar. 

Qeyd edilib ki, kursun ilk sinfi tədbir zamanı keçirilən məzun günündə təmsil etdikləri universitetlərin rektorları tərəfindən sertifikatla təltif olunublar. 

“Əski Azərbaycan Əlifbası” kursunun gələcəkdə də davam edəcəyini elan edən Fondun direktoru Şəfəq Mehrəliyeva nəzəri bilikləri möhkəmləndirmək məqsədilə ilk məzun sinfinin növbəti akademik semestr ərzində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin İctimai-Siyasi Sənədlər Arxivinin bölmə müdiri, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Şəhla Abdullayevanın rəhbərliyi ilə birgə transliterasiya layihəsi üzərinə çalışacağını elan edib.

Diqqətə çatdırılıb ki, “Ədibin Evi”nin ədəbiyyatsevərlərə bu günə qədər ən böyük töhfəsi üzərində iş də bu il başlayıb. Belə ki, Fond hazırda 1915-1916-cı illərdə Bakıda nəşr olunmuş “Babayi-Əmir” adlı satirik jurnalın tam mətninin (65 nömrəsinin) transliterasiya olunaraq gələn il jurnalın 110 illiyində ictimaiyyətə təqdim olunmasına hazırlaşır. Qeyd edək ki, Əliabbas Müznibin redaktorluğu altında nəşr olunan “Babayi-Əmir” jurnalı “Molla Nəsrəddin” ənənələrini təqib edərək XX əsrin əvvələrində dini avamlıq, cəhaləti açıq tənqid edib, söz azadlığı, qadın azadlığını geniş dəstəkləyən yazılarla çıxış edib. Jurnalda dövrün məşhur şəxsiyyətləri, o cümlədən M.S.Ordubadi, Cəfər Cabbarlı, Əliağa Vahid, Nemət Bəsir və başqalarının məqalələri dərc olunub.

“Ədibin Evi” Ədəbiyyata Dəstək Fondunun üç yaşına həsr edilmiş tədbir Rəşid Behbudov adına 2 nömrəli onbirillik musiqi məktəbinin məzunlarının ifasında bədii proqramla yekunlaşıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2024)