“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı sizlərə Xeyrəddin Qocanın miniatür hekayələrinin təqdimini davam  etdirir. 

 

Xeyrəddin Qoca gəncliyində hind filmlərini sevirdi, şəhərə yeni film gələn kimi gedib baxırdı. Bir dəfə faciəli bir hind filminə tamaşa edib salondan çıxanda görür ki, maşınının arxadan alt tərəfi əzilib. Qanı bir az da qaralır. Əyilib əzilən yeri düzəldir ki, heç olmasa, şəhər küçələrində gözə çarpmasın. Üst-başı tamam batır. Başını qaldıranda maşının nömrəsi gözünə sataşır, heç demə, maşın onunku deyilmiş. O, maşınını bir az qarşıda saxlayıbmış. Hər iki maşın eyni rəngdə olduğundan düzəltdiyi maşını özününkü bilmişdir...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.06.2024)

Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Zabil Pərvizin şeirləri  təqdim edilir. 

 

Gənclik

 

Nə vaxt gəncliyimiz tərk edər bizi?

Bəlkə saçlarımız ağaranda?

                                    Yox.

Bəlkə də ağlımız ürəyimizi

Dəli sevdalardan çağıranda?

                                    Yox.

 

Onda ki, məhəbbət məktublarımız

Sənədlər qovluğu altında qalar,

Yarımcan arzular, yarımçıq yollar

Taleyin tapdağı altında qalar, -

Onda gəncliyimiz tərk edər bizi.

 

Haçan ki, "ev bizim, sirr bizim" olar,

Baharın yolunu qışla bağlarıq.

Dostlarla qırılan əlaqəmizi

Bəhanə gətirib işlə bağlarıq, -

Onda gəncliyimiz tərk edər bizi.

 

Nə vaxt stolüstü kitablarımız

Stollar altına yıxılıb qalar,

Leylinin, Məcnunun, Çalıquşunun

Sevgisi bir küncə sıxılıb qalar, -

Günəşli, gurşadlı yaz səmasıtək

Boşala bilmərik, dola bilmərik,

Əbədi yamyaşıl qalan Müşfiqə

Daha qardaş olub qala bilmərik.

"Çahargah" çarparaq divardan-divara

Yolçunu yolundan eyləməz avara",

Onda gəncliyimiz tərk edər bizi.

 

Nə vaxt süfrəmizə şeirdən əvvəl

Yeməkdən, içməkdən, kefdən danışan

Qeybətlər, söhbətlər yığını gələr,

Şeirsə, üçüncü qədəhdən sonra

Sağlıq kölgəsinə sığınıb gələr, -

Onda gəncliyimiz tərk edər bizi.

 

Nə vaxt zərli-zorlu ayı görəndə

İşimiz xətrinə "dayı" deyərik.

Gözümüz öyrəşər qaranlıqlara,

Zülmətə "günəşin tayı" deyərik, -

Satıb gilə-gilə saflığımızı

Bunu özümüzə ləkə bilmərik.

Gərəkli məsləkin, gərəkli eşqin

Gərəkli dərdini çəkə bilmərik, -

Onda gəncliyimiz tərk edər bizi.

 

Onda ki, hardasa boğulan haqqın

Sonuncu fəryadı əriyər, batar.

Guya eşitmərik, guya görmərik,

Amma əl uzatsaq, əlimiz çatar.

Palaza bürünüb sürünənlərin

Ürəyi kəfənə bürünüb yatar, -

Onda gəncliyimiz tərk edər bizi.

Ardıyca nə gələr?

                        Ölüm yuxusu.

Bəs hanı həyatın şəhdi, şərbəti -

Bülbülün naləsi, gülün yuxusu?!

Bir gözəl şairin sözü, söhbəti...

Biz onun sərrafı sayılmadıqsa,

Onun nəfəsilə, onun səsilə,

Haqqın nəfəsilə, haqqın səsilə

Ölüm yuxusundan ayılmadıqsa,

Onda gəncliyimiz tərk edər bizi,

Onda itirərik Zabil Pərvizi...

 

 

Yollar

 

Sən "açaq" deyirsən bağlı yolları,

Açaq açılmayan qapıları biz.

Aranlı yolların, dağlı yolların

Qırsın sükutunu şərqilərimiz.

 

Arzular sel kimi keçir qəlbindən,

Keçir ikiləşən, ayrılan yollar.

Yolçusu qeyb olan, gözü yol çəkən,

Araz sahilində qırılan yollar.

 

Gözündə, könlündə sevda yolları,

Dənizə aparan məcra yolları.

Fəqət, unutmusan yolun üstədir

Fəlakət yolları, qovğa yolları.

 

Ölümdən, hədədən, qorxudan uzaq

"Barışıq" yolları, "sevgi" yolları.

Hər cür məhkəmədən, sorğudan uzaq

"Dahi" bir cahilin zövqü, yolları...

 

Sahili sıldırım məhəbbət yolu,

Sökülüb-tökülmüş həqiqət yolu...

Babək ölüb getmiş...

                        Ancaq hardasa

Yaşayır Babəkə xəyanət yolu.

Çoxdan bağlansa da, yığışılsa da,

Uzaq Məkkə yolu, Kərbəla yolu,

Ancaq min ildir ki, açıq qalıbdır

Ərəb atlarının dırnaqlarında

Bu torpağa gələn hər bəla yolu.

 

Daha əsər yoxdur qaçaq-quldurdan,

Nə Ərəb Reyhanı, nə Həsəni var.

Bugünkü yolların "riya" adlanan,

"Satqınlıq" adlanan yolkəsəni var.

 

Uddu Koroğlunu dövran birtəhər,

Məzarı bu yurdun qucağındadır.

Əsrlər keçibdir...

                        Bu gün də hələ

Çənlibel yolunda yeni Həmzələr

Yeni Qıratların sorağındadır.

 

Sən bağlı yolları "açaq" deyirsən,

Sözüm yox.

                        Amma gəl, fikirləş bir an:

Bilmirəm, yan keçə biləcəkmisən

Rüşvət yolundakı gömrükxanadan?!

 

Sən bağlı yolları "açaq" deyirsən,

Tutubdur gözünü yerüstü yollar.

Tufandan qorxulu, seldən qorxulu

Hələ saman altdan su yolları var.

 

Açıqdır dar gündə mərdi çaşdıran,

Dəvəni "görməyən" yalan yolları.

İnsanı axırda ilanlaşdıran

Mənsəbin, şöhrətin ilan yolları.

 

Bu gündür gələcək günlərə təməl,

Bugünkü yollarda ayıq ol, ayıq.

Unutma:

            Bir yolu açmazdan əvvəl

Nə qədər yolları bağlamalıyıq!

Sonuncu mühazirə

 

Qızlar yaman kövrəlib,

                        oğlanlar mütəəssir,

Müəllimin səsitək

                        hamının qəlbi əsir.

Ürəklərdə söz gəzir:

                        sonuncu mühazirə,

Otaq günəşlə dolu,

                        otaq qərq olub zərə.

Pəncərədə baharın

                        şüa-şüa saçağı,

Güllə, çiçəklə dolu

                        neçə qızın qucağı.

Hələ parta altında,

                        hələ dizlər üstündə

                        seyr elə qom-qom gülü,

Sevinc qəmə bükülü,

                        qəm sevincə bükülü...

Müəllim danışdıqca

                        sinəsindən elə bil,

                        şəlalələr tökülür.

Dilində qədim Gəncə,

                        zəka, qüdrət günəşi...

O danışır, gözündə

                        oğlanlar Fərhadlaşır,

                        qızlar Nüşabələşir.

Ürək çırpıntısında

                        boğulur zəngin səsi,

Neçə çaşqın təbəssüm -

                        bağlı gülüş qönçəsi.

Hamı heyrət içində,

                        otaq heyrət salonu,

Müəllim unutmuşdur

                        zəngin vurulduğunu:

- Siz Vətən övladları,

                        Nizami övladları...

Sözü yarımçıq kəsib

                        şüşələri titrədir

                        qopan alqış axarı.

Elə bil əsrləri

                        keçib gəlir Nizami, -

Onu dinləmək üçün

                        ayağa qalxır hamı!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.06.2024)

Azərbaycan Dövlət Akademik Filarmoniyasının yay zalında Qara Qarayev adına Azərbaycan Dövlət Kamera Orkestrinin müşayiəti ilə dünya opera səhnəsinin ulduzu, italiyalı tenor Fabio Andreotti Bakı Opera bilicilərinə və dinləyicilərinə “Amore e Passione” adlı konsert proqramının premyerasını təqdim  edib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, konsertin təşkilatçısı Azərbaycan, Rusiya, Böyük Britaniya və digər Avropa ölkələrindəki qədim və şamla işıqlandırılan malikanələrdə, çardaqlarda, istixanalarda, planetarilərdə və digər müvafiq yerlərdə mədəni tədbirlərin təqdim edilməsini həyata keçirən “RED EVENTS & Distribution ltd.” yaradıcılıq agentliyidir.

 

AzərTAC-ın müxbirinin məşhur vokalçı ilə maraqlı söhbəti alınıb. Daycest bölümündə həmin müsahibəni sizlərə təqdim edirik. 

 

- Belə demək olarmı ki, doğum yeriniz Sizin gələcək taleyinizi müəyyən edib?

 

- Bəli, mümkündür. Mən Romada anadan olmuşam və hər zaman ölkəmin mədəni irsi ilə maraqlanmışam. Aydındır ki, İtaliya operanın vətənidir və ilk təhsilimin bu sahədən kənarda olmasına baxmayaraq, tale elə gətirdi ki, politologiya mənim üçün sadəcə bir epizoda çevrildi.

 

- Sizin opera ilə ilk tanışlığınız necə olub?

 

- Donizettinin “Lucia de Lammermoor” opera tamaşasına ilk dəfə gedəndə və Xose Karrerasın ifasında Edqardonun partiyasını eşidəndə hələ çox gənc idim. Tamaşadan sonra bu sənət mənim həyatıma əbədilik daxil oldu.

 

- Başqa musiqi janrları Sizin üçün maraqlıdırmı? Sizi rep maraqlandıra bilərmi?

 

- Operadan başqa nəsə oxumaq? Etiraf edirəm ki, mən məhz opera sənətinə çox həvəsliyəm. Bəli, klassik musiqidən başqa musiqilər də dinləyirəm, amma bu barədə ciddi danışmağı düzgün hesab etmirəm. Hətta eynilə repin özü müəyyən bir musiqiyə yerləşdirilmiş reçitativdən ibarətdir. Sözlərin və musiqi materialının üst-üstə düşdüyünü aydın şəkildə təsdiqləyən takt və ritm bunu sübut edir. Demək olar ki, ümumiyyətlə, musiqinin fərqləri olduğunu iddia etmək düzgün olmaz.

 

- Repertuarınızda mürəkkəb partiyalar varmı?

 

- Mən lirik tenoram və vicdanla etiraf edə bilərəm ki, heç bir problemim yoxdur. Burada bəstəkarların yaratdığı musiqi materialından söz açılır. Həm mürəkkəb partiyalar olur, həm də bir az daha asanlarına rast gəlinir. Məsələn, Puççini kimi ciddi olanlara... Sadəcə, hər şey işləmək bacarığından asılıdır, buna görə də mənim bu cür sevimli partiyalarım yoxdur. Bu, ilk növbədə, mənim əhvali-ruhiyyəmdən asılıdır. Ancaq qeyd etməyə bilmərəm ki, Puççini, Verdi və əlbəttə ki, Motsartın əsərlərini böyük məmnuniyyətlə ifa edirəm.

 

- Bəs “Yeni Pavarotti” adlandırılmağınıza münasibətiniz necədir?

 

- Pavarottini ömrünün son illərində tanıdım və onun vəfatından çox kədərləndim. Dürüst olacağam: Pavarotti ilə müqayisə olunduğumdan xəbərim yoxdur. Əvvəla, tamamilə fərqli səsmiz var və özümüz də tamamilə fərqliyik. Əlbəttə ki, mən Pavarottini çox sevirəm, çünki o, müəyyən bir üslubun yaradıcısıdır. Rus vokal məktəbini isə opera sənətinin əsasını təşkil edən dərin səslərinə görə sevirəm. Pavarottinin italyan üslubunda isə vokal məktəbinin başqa bir növü sayılan “tünd çalar” yoxdur.

 

- Qastrol fəaliyyəti daim yeni platformalar, şəhərlər, tamaşaçılar deməkdir. Fərqlər hiss olunurmu?

 

- Deyərdim ki, səs aspekti mənim üçün daha vacibdir. Məni ilk növbədə səfər etdiyim yerin bütün mədəniyyətinin göstəricisi kimi qavrayış baxımından maraqlandıran məhz budur. Qeyd edim ki, tarixən bu və ya digər ölkəyə xas olan səslər var. Məsələn, Monqolustanda qırtlaqdan oxumaq sənəti istifadə edilir. Yaxud latın ölkələrində səs xüsusiyyətlərinin fərqlilikləri üzə çıxır. Eləcə də Hindistanda. Çünki sənətdə ən dəyərli nemət insan səsidir. Çünki bütün dünya mədəniyyətlərinin başlanğıcı onun necə səslənməsidir. Musiqi və nəğmə oxumaq vərdişi insanların Allaha ibadəti ilə başlayıb və bunlar Yer üzündə yaşayan bütün xalqların mədəniyyətlərinə xasdır, buna görə musiqinin tanınması demək olar ki, dünyanın hər bir bucağında oxşardır. Bunu qavramaq və qəbul etmək bir qədər çətin ola bilər, amma burada fərqli mədəniyyətlərin vahid ortaqlığını görürəm.

 

- Çıxış etməli olduğunuz şəhər üçün xüsusi konsert proqramı uyğunlaşdırması həyata keçirirsinizmi?

 

- Belə bir təcrübə yoxdur – hər bir ölkəyə xas xüsusi konsert proqramı tərtib olunmur. Məsələn, mən Azərbaycan səhnəsinə çıxanda İtaliyanın rənglərinin dəbdəbəsini paylaşmağa çalışıram, öz mədəniyyətimi təmsil etməyə can atıram. Ancaq əlbəttə ki, bu mühitdə yaşayan insanların musiqi qavrayışı yolu ilə digər mədəniyyətləri tanımağa çalışıram. Sadəcə olaraq, özümü həmin xalqın yerində təsəvvür etməyə çalışıram. Məsələn, Yaponiyadayamsa və sadəcə italiyalı kimi düşünürəmsə, deməli, bu ölkənin sakinlərini çətinliklə başa düşəcəyəm. Eynilə bu çinlilərə, ruslara, azərbaycanlılara da aiddir.

 

- Bakı ictimaiyyəti qarşısında çıxış etmək dəvəti alanda nə düşündünüz?

 

- Azərbaycan həm Qərb, həm də Şərq mədəniyyətlərinin bir çoxunun ahəngindən ibarət olan olduqca maraqlı ölkədir. Bu, ölkənizin böyük İpək Yolunun bir hissəsi olmasından irəli gəlir. Bəzən ahəng təşkil etməyən müxtəlifliklər məhz burada kəsişib və birləşib. Ancaq nəticədə, bir növ mədəniyyətlərin qarışığı meydana gəlib. Bu gün bu cür tədbirlər keçirməklə bir neçə əsrlik yaşı olan qədim mədəniyyətə öz fərqli çalarlarımızı əlavə edirik. Mədəniyyət şəxsi və fərdi deyil. O, qlobal dəyərdir və biz öz sərvətimizə müraciət edərək, sənət vasitəsilə Şərqə və Qərbə daha yaxın və aydın olmaq imkanı yaratmaq gücünə sahibik. Mən də bu özünəməxsus və böyük mədəniyyət cığırının bir hissəsi olduğuma və Azərbaycana gəldiyimə görə şadam.

 

- Ənənəvi bir sual: Azərbaycan bəstəkarlarının operaları və ölkəmizin musiqi irsi ilə tanışsınızmı?

 

- Azərbaycana qastrol səfərinə gəlmək üçün dəvət alanda ölkənin tarixi barədə məlumatlı idim. Mən də bu konsert üçün Tofiq Quliyevin bir vaxtlar Rəşid Behbudovun ifa etdiyi “Sənə də qalmaz” kompozisiyasını xüsusi olaraq Azərbaycan dilində hazırlamışam.

 

- Azərbaycanın paytaxtı ilə bağlı fikirləriniz nədir?

 

- Dünyanın bu gözəl guşəsini çox sevirəm. Bu şəhərin sakinlərinin ürəklərinin hərarətini, qonaqpərvərliyini özümlə aparacağıma və tanış görünən, eyni zamanda gözəlliyi tamamilə bənzərsiz olan bu şəhərdən inanılmaz təəssüratlarla ayrılacağıma əminəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.06.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

1.

Salatın xala (92 yaşında):

-Uşaqkən arzulaylrdım ki, məni uçan boşqabdakılar oğurlasınlar və öz planetlərinə aparsınlar. İndisə arzulayıram ki, məni uçan boşqabdakılar oğurlasınlar, artritimi, artrozumu, xandrozumu müalicə edib düş qoysunlar və görməmi düzəltsinlər. 

 

2.

Ad gününə Azikin atası ona təyyarə, anası yaxta, babası yanacaqdoldurma məntəqəsi şəbəkəsi hədiyyə etdi.

Bu dörd illik ömründə Azik heç vaxt indiki qədər özünü bədbəxt sanmamışdı. Axı o, istəyirdi ki, ona ad gününə 34 manatlıq supermenlə Lego alsınlar.

 

3.

Kim pişiyin pələngi görüncə “yalnız iştahasızlığım mənim onun kimi olmağıma mane olur” söylədiyinə inanmır?

 

4.

Səhər yeməyini özün ye, naharı əsgər yoldaşınla bölüş, şamı komandirinə ver. 

 

5.

Qara günə pul saxlamaqdansa ağ günə yatırım elə, ay binəva!

 

6.

Əlövsət təzə soyuducu alır, köhnəni darvazanın qarşısına qoyub üstünə yazır: “Kim istəyir, havayı götürsün”.

Bir həftə ona əl vuran olmur. Belədə o, yazını dəyişir: “Yüz manata satıram”

Səhər durub görür ki, aparıblar. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.06.2024)

Ölkəmizdə Kino ssenarilərini dərc edən bir mətbu orqan, dərgi yoxdur. Ümumən, son illərdə heç dramaturji kitablar da nəşr edilmir. Kinoşünaslıq, kinotənqid sahələri də öz qürub dövrünü yaşayır. Bu da kinomuzun inkişaf strategiyasının ziddinədir.

Hazırda həm Mədəniyyət Nazirliyinin, həm də Kino Agentliyinin reallaşdırmaq istədikləri geniş fəaliyyət spektrində bu nöqsanların aradan götürülməsi də aparıcı rol oynayır.

Bu günlərdə “Elm və təhsil” nəşriyyatı tərəfindən tanınmış kinodramaturq, yazıçı, Azərbaycan Kini Agentliyinin direktoru Orxan Fikrətoğlunun “Kinocizgilər” adlı kitabı işıq üzü gördü.  Kitabda həm tammetrajlı, həm qısametrajlı bədii və sənədli film ssenariləri, ekran həlli üçün uyğunlaşdırılmış qısa hekayələr və novellalar yer alıb.

Oxucularımızın “Kinocizgilər” kitabındakı yazılarla tanışlığı davam edir. Xüsusən, kino sahəsi ilə maraqlananlar üçün, gənc ssenaristlər və rejissorlar üçün düşünürük ki, bu dərclər faydalıdır.

 

 

AYRIC

                    

6

 

Necə olur ki, sən o iranlını öldürəndən sonra beş il həyətə-bacaya çıxmadığım halda bütün məhlə mənə qəhbə dedi, hər gün onların gözlərinin qabağında elə özləriylə də qəhbəlik eləyən Zibanın qızlarına isə bacı?! Sən mənə bunu izah edə bilərsən? Yox! Mən isə sənə izah eləyə bilərəm. İnsanlar kölədir. Puluna minnət, ödə, sənə qul olsunlar. Sənə allah desinlər. Beyət etsinlər. Mənim dünyada bircə arzum vardı. Allah haqqı, burdasan deyə demirəm. Bircə arzum vardı. Səninlə bir uçuq daxmada yaşayıb üç oğlan uşağı doğmaq. Yaşaya bildim? Hanı o uşaqlar? Sən hardasan bəs? Kim buna mane oldu? Mən? Mənim öz həqiqətim var. Sən? Sənin də burda günahın yoxdur. Sən məni sevirdin deyə o oğraşı öldürdün. Bəs onda kim? Bilirsən bu KOVİD nədir? KOVİD səninlə mənim sevgimi məhv etmiş taleyin bu dəfə başqa bir görkəmdə şəkillənmiş xəstəlik variantıdır. Mən taleyin acığına iki həftəlik karantin zamanı özümə toy etdim. O isə cildini dəyişib indi də xəstəlik şəklində bizə toy tutmaq istəyir. Nə dəyişib? Heç nə. Zibanın qızları bilirsən niyə bizim kimi belə karantin tələlərinə düşmürlər? Çünkü qəhbədirlər deyə bu qəhbə dünyanın çəmini, dilini bizdən yaxşı bilirlər. Qəhbə qəhbənin dilini bilir axı. Görürsən necə işlər var, qədeş! Sən mənə bunun niyə belə olduğunu izah edə bilərdin?

– Sən bu xatirələrlə necə yaşayırsan?

– Səndən soruşuram, izah edə bilərdin? – Mədinə sualında israrlıydı.

– Yox, eləyə bilməzdim. Ona görə ki, mənim də həyatımda baş verənlərin heç bir zaman izahı olmayıb.

Mədinə nə qədər özünü şən göstərməyə çalışsa da, mirvari kimi saf göz yaşları iri yaşıl gözlərindən yanağına doğru süzülürdü. Qəribədir, Mədinə ağlamırdı, di gəl, göz yaşları damcı-damcı gözünün qaynağından süzülməkdəydi.

– Daha olan olub, keçən keçib. Mənim tır sürücülərinin yanına getdiyimi sənə o zaman kim demişdi?

– Ziba!

Mədinə bir müddət yerində donub qaldı. Göz yaşları da gözlərindən yanağına doğru süzüldüyü nöqtədə qırov kimi salxımlandı.

Sonra aram-aram eyvandan otağa keçib “tuman tökdü” hərəkətliliklə musiqisiz rəqs etməyə başladı.

Eyvandan otağa girəndə Mədinənin üzünə tökülmüş sarı buruq saçlarının altından eşidilən hıçqırıq səslərindən anladı ki, qadın ağlayır. Yaxına gəlib onu qucaqladı. Mədinə sinəsinə sığınıb:  – Məni daha heç zaman tək qoyma! İnsanlardan qorxuram! – pıçıldadı.

Bir qədər birlikdə rəqs etdikdən sonra divana əyləşdilər.

Səhər yuxudan qalxan kimi Mədinə yenə ona dərmanlarını içirtdi. Qızdırması olsa da, özünü narahat hiss etmirdi. Son günlər öskürəyi artmışdı. Ən çətini ciyərlərinə yığılan bəlğəmi boğazından çölə çıxartmaq idi. Səhərlər saatlarla əlüzyuyanın qarşısında dayanıb ögüyürdü. Xeyri yox idi. Gecələr onu boğan da həmin bu sinəsinə yığılıb daşlaşmış bəlğəm idi. Canından çıxmırdı ki, çıxmırdı.

– Gəl bu gecə divanda yataq! – Mədinə on dörd günün dadını axıra qədər çıxarmaq istəyirdi.

– Yataq da. Mən səninlə yatıram. Çarpayı ilə yatmıram ki... –dedi.

– Divanda sənə divan tutacam, – Mədinənin səsi ehtirasdan dalğalandı.

Həmin gecə divanda yatdılar.

Səhər Mədinə gözünə daha qıvraq göründü. Sanki qadın yenidən doğulmuşdu. On beş yaşlı qıza bənzəyirdi. Saçlarını hörüb kürəyinə atmışdı. Onun yuxudan oyanmasını gözləyirmiş kimi divandan döşəməyə hoppandı. Bir göz qırpımında jurnal mizinin üstünə qoyulmuş əl telefonunu götürüb otağın açıq nəfəsliyindən çölə atdı.

Mədinənin nə etdiyini axıra qədər anlamağa macal tapmamış dodaqlarında dodaqlarının tamını hiss etdi. Mədinə onu ehtirasla öpdükcə içinə tamam fərqli bir rahatlıq axırdı. Nəfəsəni dərmək üçün bircə anlıq dodaqlarını dodağından ayıran Mədinə: – Bizə daha heç kim və heç nə mane ola bilməz. Otağıma daha heç kəsi buraxmayacam! Sənin ailəni də! – qışqırdı.

Mədinə özüylə birgə sanki onu da yenidən doğurdu.

– Rədd olsun telefon! – Mədinədən geri qalmamağa çalışdı.

Mədinə həmin səhər otağa brend dükanlardan hədiyyəlik paltarlar, bahalı ətirlər, dəbdə olan restoranlardan cürbəcür yeməklər sifariş verdi. Və həmin günü onlar gecəyə qədər sevişdilər. Şam yeməyindən sonra isə yenə birlikdə rəqs etdilər. Amma xəstəlik də otaqdaydı. Heç hara getməmişdi. Son günlər hər ikisi xırıltıyla öskürürdü. Mədinə bütün dərmanları ona vaxtlı-vaxtında içirtsə də, özü deyiənlərə əməl etmirdi. Bütün günü şıltaq qız uşağı kimi özünə bir məşğuliyyət tapır, sonra da səhərə qədər onunla doya-doya çarpayıda sevgi yaşayırdı.

Karantinin altıncı günü sübh tezdən xüsusi səyyar xəstəxananın baş həkimi onları bir daha müayinə etmək üçün otağa gəldi. Baş həkim əvvəllər hərbi həkim olmuşdu deyə davranışı sərt və qabaydı. O, diqqətlə hər ikisinin ağciyərlərinə qulaq asdıqdan sonra saturasiyalarını da yoxladı. Mədinənin xışıltılı ciyərləri və normadan çox aşağı enmiş saturasiyası həkimi əməlli-başlı özündən çıxartdı. Mədinəyə elə bu dəqiqə, gecikmədən xəstəxənaya getməli olduğunu dedi. Mədinə razılaşmadı. Baş həkim Mədinəyə bir xeyli dərman təyin etdikdən sonra söylənə-söylənə otaqdan çıxdı.

Həkimin ağzı fal imiş-nədi? Həmin günün axşamı qadının qızdırması gözlənilmədən qalxdı. Bütün gecəni qızdırmasalan dərmanlar içsə də, düşmədi. Səhərə yaxın isə birdən-birə ayaqları tutuldu. Qadının gizli şəkəri olduğundan xəstəlik ən əvvəl zədələnmiş ayaq əzələlərini iflic etdi. Bütün gecəni Mədinəni qucağına alıb uşaq kimi otaqda gəzdirdi. Yalnız o, bircə anlıq yuxuya gedəndə növbətçi həkimi köməyə çağırdı. Həkim Mədinəyə qızdırmasalan iynələr vurduqdan sonra saturasiyasının aşırı aşağı düşdüyünü görüb otağa oksigen balonu gətizdirdi.

Mədinənin başının üstündən heç hara çəkilmirdi. Hər nəfəsini güdürdü. Bu, nə axmaq xəstəlik imiş. Dünənə qədər gözlərində həyat qaynayan top kimi sağlam qadın bircə günün içində ağır yataq xəstəsinə çevrilib xırıldaya-xırıldaya oksigen balonuna möhtac olmuşdu. Dinib-danışmırdı. Bütün günü boğula-boğula yatırdı. Ancaq hərdənbir gözlərini geniş açıb məəttəl-məəttəl otağın tavanında yağlı boya ilə çəkilmiş buludsuz, aydın göy üzünə baxırdı.

Özünü artıq unutmuşdu. Dərmanlarını da içmirdi. Fikri ancaq Mədinədəydi. Təki o, ayağa qalxsın. Arxasınca danışılanlar da onun üçün artıq əhəmiyyətini itirmişdi. Nə deyirlər qoy desinlər, danışsınlar. Təki Mədinə sağ qalsın, ölməsin. Hər gecə baş həkimin məsləhəti ilə Mədinənin kürəyini döyəcləyirdi ki, ciyərləri açılsın. Onu durmadan, dayanmadan danışdırıb həyata qaytarmaq istəyirdi. Faydasızdı. Mədinə özünə gəlmirdi. Əksinə, gündən-günə xəstəliyi daha da şiddətlənirdi. Artıq hər gecə qan qusurdu. Qadının bu hala düşməsində günahkar idi. Hotelə gəlmək təklifini də Mədinəyə o vermişdi. Görünür, Mədinənin canı onun canı qədər sağlam deyilmiş. Yoluxduğu ilk gündən qadının hərarəti qırxı keçmişdi və ciyərlərində buzlu şüşələr əmələ gəlmişdi. Baş həkim necə gün idi ki, Mədinənin ciyərlərinin altmış faizinin tutulduğunu və mütləq xəstəxanaya getməli olduğunu deyirdi. O, razı olmurdu. Xəstəxanaya getsə, Mədinə öləcəkdi. Bunu hiss edirdi.

Oksigen balonunun monitorunda dəfələrlə qadının saturasiyasının və nəbzinin sıfra düşdüyünü görmüşdü. Bununla belə, yenə də canı soyumaqda olan Mədinəyə dərmanlar içizdirməkdəydi. Sulu dərmanlar onun kip bağlanmış dodaqlarından artıq keçmirdi. Ağzından geri qayıdıb sinəsinə süzülürdü. Mədinənin yaşamadığını beyni ilə dərk etsə də, ürəyi ilə buna inanmırdı. Qadının daşa dönmüş ciyərlərini var gücüylə yumruqlayıb “buzlu şüşələri” sındırmağa çalışırdı. Həkimlər otağa girsəydilər, Mədinəni aparacaqdılar. Ona görə də heç birini otağa buraxmırdı. Qapının arxasından həkimlərə onun yaxşı olduğunu deyirdi. Artıq günlərin sayını da itirmişdi. Günlər onun üçün əhəmiyyətini itirmişdi. Nə fərqi vardı necə gündü burdadı. Bu gün neçənci gündür? Harda yaşayır? Kimdir? Neçənci ildir? Mədinəsiz bunların nə əhəmiyyəti var idi ki?

Və bir gün Allah elə bil səsini eşitdi. Mədinə bircə anlıq özünə gəlib tük basmış üzünü titrəyən barmaqları ilə sığalladıqdan sonra: – Görürsən birlikdə yaşamaq necə gözəldir! – pıçıldadı.

Qadının əllərini öpüb: – Biz daha heç zaman ayrılmayacağıq! – dedi.

Mədinə çətinliklə olsa da, çarpayıda dikəlib: – Həyatım boyu qıl kimi nazik körpüdən sağa-sola baxa-baxa keçməli oldum. Yolun sonunda məni nə gözləyəcəyini bilmirdim deyə qorxurdum. Əllərindən tutmaq istəyirdim. Hamı kimi, sən də əlini heç zaman mənə doğru uzatmadın! – dedi və taqəti olmadığından yenidən çarpayıya çökdü.

Bir müddət hər ikisi susdu.

Dizi üstə döşəməyə çöküb gözlərindən otağa nur daman Mədinənin alnından öpdü. Qadının alnı bumbuz idi. Əlinin istisi də əllərinin içində get-gedə soyuyurdu.

Qorxa-qorxa:  – Mədinə! – qışqırdı.

Qadın cavab vermədi.

Səsi qırıla-qırıla bir dəfə də: – Mədinə! – çağırdı.

Mədinə ölmüşdü.

Amma yenə də gözəlliyi üstündəydi və geniş açılmış gözlərində bir zamanlar kiçik dəmir yolu stansiyasında “dərgaha yüksəlmiş” rus qarısının gözlərində olan xoşbəxtlik işığı vardı.

Hələ də əllərinin içində olan Mədinənin artıq soyumuş əlini öpüb sinəsi üstünə qoyduqdan sonra ayağa qalxıb yeyin addımlarla qapıya sarı getdi.

Əlini qapının dəstəyinə sarı uzadanda qulağına qağayı qışqırığına bənzər bir səs gəldi.

Çevrilib çarpayıya tərəf baxdı.

Mədinənin əli ona doğru uzanmışdı...

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.06.2024)

 

 

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün tənqid saatıdır.

 

 

Qürbət MİRZƏZADƏ

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

 

 

ADİLİYİN POEZİYASI VƏ YA POETİK DÜŞÜNCƏNİN BƏNZƏRSİZLİYİ

 

Keçən əsrin 70-ci illərində ədəbi yaradıcılığa başlayan Fərqanə (Fərqanə  Habil qızı Mehdiyeva) 1964-c il fevral ayının 20-də Salyan rayonunun Ərəbqardaşbəyli kəndində dünyaya gəlib. Kənd orta məktəbində təhsilini başa vurduqdan sonra o, 1984-cü ildə Bakıda Əhməd Cavad adına Mədəni-Maarif Texnikumunun rejissorluq fakültəsinə qəbul olmuş, 1986-cı ildə buranın məzunu olaraq təhsilini tamamlamışdır. O, 1985-ci ildən “Aşıq Pəri” məclisinin üzvü idi.

 

Fərqanə Mehdiyeva 1986-1993-cü illərdə Salyan Mədəniyyət evində və Gədəbəy rayon uşaq kitabxanasında müdir vəzifəsində çalışmışdır. 1993-cü ildən Xətai rayonundakı 260 №li orta məktəbdə müəllim kimi pedaqoji fəaliyyət göstərmiş, 2021-2005-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin filologiya fakültəsində ali təhsilini başa vurmuşdur. Bundan sonra fəaliyyətini Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin ədəbi orqanlarında davam etdirmiş, əvvəlcə  “Dünya” jurnalında ədəbi işçi (2002-2007), 2007-ci ildən ömrünün sonuna kimi  isə “Ulduz” jurnalında poeziya şöbəsində redaktor və şöbə müdiri kimi çalışmışdır.

Ədəbi fəaliyyətinə görə Fərqanə Mehdiyeva “Həsən bəy Zərdabi” (2006), “Qızıl qələm” (2006), 2009-cu ildə isə Prezident təqaüdü ilə mükafatlandırılmışdır.

Mətbuatda şeirləri, nəşr olunan kitabları daha çox Fərqanə imzası ilə dərc olunmuşdur.

O, 2020-ci il may ayının 2-də uzun sürən xərçəng xəstəliyindən vəfat etmiş,  may ayının 3-də Bakıxanov qəsəbə qəbiristanlığında dəfn olunmuşdur.

Bu qeydlər Fərqanə Mehdiyevanın bir qədər  rəsmi tərcümeyi-halı barədə məlumat verir. Təbii ki, onun şair fərdiyyəti haqqında ən mükəmməl tərcümeyi-halı mətbuat səhifələrində vaxtilə işıq üzü görən şeirləri və bu nümunələrin yer aldığı bənzərsiz poetik axtarışlar kimi yadda qalan “Çəkdiklərim mənə bəsdir”, “Deyirlər şirindi dünya...”, “Payızın yanında gözlərsən məni”, “İkimiz darıxsaq...”, “Hayana gedib anam”, “Gedirəm torpağı qucaqlamağa” adlı poetik toplularıdır.

Fərqanənin “Nənələr” adlı ilk mətbu şeiri 1977-ci ildə Salyan rayonunda çıxan “Qələbə” rayon qəzetində dərc olunmuşdur.

Qeyd etmək lazımdır ki, Fərqanə xanım poetik ruh və nəfəs etibarilə orijinal, heç kimə bənzəməyən, özünəməxsus fikir və düşüncə dünyası olan istedadlı bir şair idi. Onun xalq şeiri ilə modernist şeiri ortaq, ənənəvi forma biçimində təqdimi tamamilə yeni bir yaradıcılıq tapıntısı kimi qiymətləndirilə bilər. İlk baxışda bir-biri ilə heç bir oxşarlığı və bağlılığı olmayan şeir təmayülünü eyni məxrəcə gətirməsi də şairin istedadından, yaradıcılıq fitrətindən irəli gəlirdi.

O, hamının gördüyü, yaxından müşahidə etdiyi adi hadisələri: ailə-məişət, təsərrüfat məsələlərini, insani münasibətlərdə nəzərə çarpan dəyişmələri,  cəmiyyətdə baş verən ziddiyyət və aşınmaları sadəcə sadalama yolu ilə getmir,  ona  işıqlı, duyğulu səmimiyyət qatır, buradakı gerçəkliyi poetik-fəlsəfi bir ovqatla   poeziyanın sənət ecazına çevirməyə nail olurdu.

Ehtiyacı, məhrumiyyəti,  sosial-mənəvi sıxıntını Fərqanə xanım çox böyük sənətkarlıqla poeziya faktına çevirir, onu hava, su və ruhi-duyğusal bir iksir kimi ehiyacların,  sarsıntıların mənəvi təminatçısı olmaq qüdrətini oxucuya inandırmağa nail olur:

        

Birtəhər keçinim, eh... sabah yenə

         Əllərim ehtiyac qulu olacaq, –

         Qoy xörək əvəzi atım qazana,

         Bilmirəm ya quru, sulu olacaq.

 

         Mən düzüm sözləri vərəq süfrəmə,

         Kim bilir, familli, adlı çıxacaq,

         Ürək damarından yaranan şeirin

         Çox güman tikəsi dadlı çıxacaq.

 

Bu bəndlər şairin “Ehtiyac” şeirindəndir və bu misralarda adi həyati ehtiyacları metaforalarla poeziyanın arsenalına çevirmə istedadını sübut etməyə elə bir ehtiyac da duyulmur. Diqqət yetirilərsə, burada bənzəyənlə bənzədilən arasındakı oxşarlığı, mütənasibliyi şair poetik tapıntı səviyyəsində təqdim edir, həqiqətən də, “vərəq süfrə”nin rəngi, forması arasındakı uyğunluğu ustalıqla tapıb üzə çıxarır. “Ehtiyac”dakı son poetik akkordlar, zənnimizcə, şairin obrazlı düşüncə tərzinin bənzərsizliyi, orijinallığı barədə əyani təsəvvür yaratmaq iqtidarındadır:

                    

Məni qınamayın, ürək qanımla,

         Sözü qızardacam soğan əvəzi.

         Özgə yol tapmadım, üz tutdum hara,

         Qonağım olarsız, ay mən kimilər,

         Şeir bişirəcəm sabah nahara!

 

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, belə bir poetik ovqat, adi həqiqətləri mənalandırmaq qabiliyyəti sonrakı yaradıcılıq axtarışlarında Fərqanə xanımın şeir dünyası  üçün dəyişilməz, stabil  bir keyfiyyət göstəricisinə çevrilir.

Fərqanənin şeirlərindəki lirik-emosional duyğunun mahiyyətində çox vaxt adi təəssüratlar yox, konkret predmet və anlayışlar dayanır. Belə bir təqdimat,  şübhəsiz ki, onun poeziyasına özünəməxsus ifadə manerası gətirməklə yanaşı, insan, həyat və zaman haqqında mücərrədlikdən çox uzaq bir düşüncə assosiasiyası yarada bilir.

Etnoqrafik cizgilərin fonunda insanın keçirdiyi hiss və duyğuların eyni müstəviyə gətirilməsi baxımından Fərqanənin “Təndir” şeiri ən mükəmməl nümunə hesab oluna bilər. Çoxları ilk baxışda belə düşünə bilər ki, bu şeirdə təndir, onda bişirilən, çörəyin ətri, rayihəsi haqqında poetik söhbət açılacaq. Etiraf edək ki, çox vaxt şeirdə belə bir ənənəvi, dəfələrlə təsvirə gətirilən məqamlarla tez-tez  rastlaşmaq olur. Bu da bir həqiqətdir ki, belə hallar oxucu üçün adi, informativ təəssüratdan da o yana gedə bilmir.

Fərqanə xanımın “Təndir”ində icra olunan hal və prosesin özü, onun başına pərvanə kimi dolanan ananın ruhu-mənəvi dünyası, obrazlı şəkildə deyilsə, təndirin ovqatı üstündə köklənir:

                  

Təndirin tüstüsü çıxanda başdan,

         Anam gözlərindən su çiləyibdi.

         Küt gedən təndiri ovutmaq üçün

         Ərkyana təndiri şillələyirdi.   

 

Bu misralarda təndirə xas olan xüsusiyyətlərlə insan əhval-ruhiyyəsi çox incəliklə proyeksiya olunub. Fikir verin, kündənin ovudulması (əslində uşaq, bəzən də böyük ovudular), təndirin şillələnməsi çoxuna adi görünə bilən  iş, icra prosesi kimi düşünülə bilər. Ancaq bu hamıya adi görünə biləcək mənzərəyə şair  yeni məzmun, fəlsəfi ümumiləşdirmə gətirməyə nail olur, orijinal poetik mühakimələr irəli sürür.

Təndirin həsrətini, insan təmasından uzaq düşən görkəmini şair təsəvvür olunması mümkün olmayacaq bir sənətkarlıqla təsvirə gətirir və bu, sözün həqiqi mənasında ədəbi düşüncə üçün əsl tapıntı və poetik kəşf səviyyəsinə qaldırılır.

                  

Doğma anası tək sevib təndiri,

         Könlünə şipsirin ovqat olubdu.

         Anam getməyəndə təndirə yaxın

         Təndirin sinəsi çat-çat olubdu.

 

Tənqidçi Vaqif Yusiflinin belə bir yaradıcılıq məziyyətini obraz yaratmaq cəhdi kimi qiymətləndirməsində müəyyən həqiqət var: “Ümumiyyətlə, Fərqanə ən yaxşı şeirlərində obraz yaratmağa can atır və buna nail  ola bilir. Vaxtilə mən onun  “Təndir” şeirini xüsusi qeyd  etmişdim və yazmışdım ki, Fərqanənin  ən uğurlu şeiridir. Uğurunu onda görürdüm ki, Fərqanə elin müqəddəs od yeri-bərəkət yeri olan Təndiri poetik obraz səviyyəsinə qaldırmışdır. Təndirlə bağlı  bizim poeziyada ilk dəfə ən gözəl şeirin yazıldığının şahidi olduq. Ancaq bu  şeirin məziyyətini təkcə şairin Təndir obrazını  mükəmməl yaratmasında axtarmaq doğru olmazdı. Şeirin  bir uğuru da orada mükəmməl Ana obrazının yaradılmasıdır”.

Ana,  ümumilikdə götürüləndə, Fərqanənin yaradıcılığından qırmızı xətt kimi  keçən müqəddəs bir mövzudur. Bir şair kimi onun yaradıcılığında hər şey anadan başlayır, hər bir hadisəyə, təfərrüata, mətləb və xüsusatlara münasibət anasız ötüşmür, ana münasibətindən kənarda qalmır. Bu əvəzolunmaz  varlığa hər müraciətdə şair anaya xas olan bir gözəgörünməz səciyyəvi keyfiyyəti kövrək notlar üstə oxucuya çatdırır. Şair bu obrazı ətə-qana gətirmək üçün müxtəlif ədəbi üsul və vasitələrdən yararlanmağın adekvat variant və versiyalarını yaradır. Bunun ana-ölad münasibətlərində,  ananın kənddən şəhərə göndərdiyi sovqatda övladının taleyindən nigarançılığı yaradan səbəblərdə, şəhərdə məskunlaşmada, sevgi və ailə həyatının anadan uzaq düşməyə  bais olmasında axtarılması şeirdə yeni hadisə deyil, ancaq Fərqanə xanım belə bir uzaq düşmənin və həsrətin səbəblərini  son dərəcə təsirli və inandırıcı detallarla, obrazlı təfərrüatlarla təsvirə gətirir ki, oxucu belə hadisəni sankı heç kəsin ağlına gəlməyən yenilik kimi qavrayır. Təfərrüata varmadan deyə bilərik ki, belə  bir dərin lirizmlə,  psixoloji məqamların poetik mətndə yaratdığı ovqat sənətkar təxəyyülün cazibəsində culğalaşır, vəhdət halına gətirilir, oxucu qəlbini riqqətə gətirir, nəticə etibarilə ananın mükəmməl poetik obrazının yaradılmasına gətirib çıxarır.

Bu baxımdan “Təndir”in başına pərvanə kimi dolanan anadan gələn istilik, hərarət, doğmalaıq “Anama məktub”a çevrilir, “Anamın tayları köçür dünyadan...” da  addım-addım yaxınlaşmaqda olan əbədi nisgilin, ayrılığın göz yaşaları içərisində xəbərini çatdırır.

“Anama” şeirində gözləri yollara dikilən ananın keçirdiyi hiss və həyəcanlar təsirli cizgilərlə yadda qalır. Şeirin səhlövhəsi altındakı ananın dilində səsləndirilən: ”Hər şənbə, bazar günləri gözlərim yolda qalır, deyirəm, bəlkə, uşaqlardan gələn oldu”.

Şeir belə başalayır:

                  

Düşübdü borana, yağışa bilmir,

         Özü öz içində haylanan anam.

         Həyətə-bacaya sığışa bilmir

         Hər bazar yollara boylanan anam.

 

         Bəlkə, gələn oldu, – deyər özünə,

         Xəlbiri fırlanır, ələyi gəlmir.

         Günorta bişəni saxlar axşama,

         Qazanı açmağa ürəyi gəlmir.

 

Övladları üçün kəndlə şəhər arasında məsafə qət eləyərək saçlarını yollarda ağardan ananın  hər belə gəlişi nəvə-nəticələri üçün toy-bayrama çevrilsə də, bu gəliş-gedişin nəyin və nələrin hesabına başa gəlməsinin onlar fərqində deyil. Buna laqeydlik də demək olmaz.

“Anam şəhərə gedir” şeirində başdan-ayağa bu mətləblərdən söhbət açılır. Bu şeirdə kəndlə şəhər ayrı-ayrılıqda idealizə olunmur, biri o birindən üstün tutulmur, sadəcə olaraq, kənddən şəhərə gəlişin təəssüratları, qayğı və düşüncələri dilə gətirilir:

                  

Çıxardıb başından kəndin tacını,

         Ocaqda yan üstə qoyub sacını,

         Amanat tapşırıb həyət-bacanı,

         Anam şəhərə gedir.

 

Bu, kənd həyatının, kəndən şəhərə səfərə çıxan ananın hal və vəziyyətini, hiss və həyəcanlarını ifadə edən yaddaqalan bir poetik lövhədir, şair burada  nənənin ətəyindən yapışan nəvələrin, həyətin-bacanın, toyuğun-cücənin, xoruzun, itin ana hənirindən, ana qayğısından uzaq düşməsindən dolayı yaranan nisgilini detalları ilə təsvir edir, oxucunu belə bir ovqatın yaşantıları ilə baş-başa qoyur:

                  

Nəvələr yapışıb, savaşa baxın,

         Sovqat yığımında yarışa baxın,

         Sümsüyün sallayıb Alabaş, baxın,

         Anam şəhərə gedir.

 

Müharibəyə – gedər-gəlməzə yollanan oğulların taleyinə yas tutan ananın sinəsini göynədən həsrət, əbədi ayrılıq “Qırmızı geyinə bilməyir anam” adlı şeirin əsas mövzusunu, ideya-bədii siqlətini qabarıq şəkildə nümayiş etdirir:

                  

Həmişə başından aşır dərd-səri,

         Bir sümük qalıbdı, bir də ki dəri,

         Nə az, nə də ki çox – 41-dən bəri

         Qırmızı geyinə bilməyir anam.

        

Şeirdə rəng effektindən sənətkarlıqla yararlanmaq, ondan istifadə yolu ilə əsas fikri, mənanı daha təsirli ifadə etmək bacarığı  xüsusi olaraq nəzərə çarpmaqdadır:

                           

Bir saçın ağ hörüb, bir qara qızlar

         Anamın yaşıdı o qarı qızlar,

         Görür ki, saralıb qara kağızlar,

         Qırmızı geyinə bilməyir Anam.

        

Şeirin son bəndində ananın 41-dən qövr eləyən yarasının üstünə yeni bir yara  vurulduğunu  da  şair dilə gətirir, xain, nankor qonşuların Qarabağ  torpağına qanlı dişlərini qıcaması, əbədi-əzəli yurd yerlərinə göz dikməsi buna bir səbəb kimi göstərilir: “Bağrının başında  yara dağ kimi, Dolanır boynuna  qara bağ kimi, Neyləsin dərdi var Qarabağ kimi, Qırmızı geyinə bilməyir Anam. Məni də geyməyə qoymayır Anam...”

         Fərqanənin ana ünvanlı şeirlərindən sonra  ana Vətənə,  ana torpağa sirayət edən bir mehr və sonsuz sevgi hisslərinin ifadəsi gəlir. Əvvəlcə Ana ilə Vətənin bir sim üstə köklənməsini əyani olaraq təsdiqləyən “Ana, bizə vətən gəlib” şeirindən başlamaq daha münasib görünür, çünki burada bölünən, parçalanan vətənin ağrı-acıları, nisgil və həsrəti gözləri yol çəkən ananın obrazı ilə üst-üstə düşür, qəribə bir assosiasiya yarada bilir. Cənublu şair Elsevənə ünvanlanan şeirdə belə həmahəng səslənən məqamlar bu baxımdan diqqəti çəkir:

                            

Yollar, yoxuşlar sevinib,

         Gələn gedib, gedən gəlib.

         Bölünməyib neçə yerə,

         Arzu, istəyi tən gəlib.

 

         Qılınc alıb sıyırdığı,

         Zalım fələyin saydığı,

         Nə zülmlə ayırdığı

         Gözlərimdən itən gəlib.

 

         Gör nələrin sorağıdır,

         Duruşa bax, həsrət dadır.

         Qonaq Allah qonağıdır,

         Ana, bizə Vətən gəlib!

 

Bəzən ictimai-siyasi, sosial ədalətsizlikdən bəhs edəndə də şair Vətənə müraciət edir, dərdini, əndişələrini bu ünvana üz tutmaqla ifadə edir:

                 

Kimin dilini kəsirlər,

         Kimi dindirirlər, Vətən.

         Kimi yuxarı qaldırıb,

         Kimi endirirlər, Vətən.

                                                (“Qoymurlar düşəsən yola”)

        

Sevgi, ev-eşik, ailə qayğıları da Fərqanənin bir şair kimi sevə-sevə, tez-tez müraciət etdiyi mövzulardandır.

         Müsahibələrinin birində ona ünvanlanan “Qadın şair üçün ailə sırada neçənci yerdə durur? sorğusuna cavabda maraq doğuran məqamlar var. Burada şair yaradıcılığı üçün səciyyəvi olan bu cəhəti belə izah edir: “Mənim üçün həmişə birinci yerdə olub. Çalışmışam ki, tərəzi heç vaxt əyilməsin. Danlanmışam  da, xörəyim də yanıb, dəmim də qaynayıb, amma əziyyətlərə qatlanmışam. Bir də  yaxşı şeir dinləniləndə oxucu dərhal düşünər ki, bu şair evdə, eşikdə övladına, ailəsinə necədir, görəsən? Çalışmışam ki, bu suallar qarşısında utanmayım.

         Hərdən mənə elə gəlir ki, ailə ömürlük cəza kaloniyasıdır. Yaxşı mənada. Düzdür, bu türmənin yaxşı, pis yerləri də var. Mən türmənin yaxşı yerindəyəm”.     

          “Sevgi şeirləri yaza bilmirəm” adlı  şeirdə Fərqanə yaza bildiyi mövzuların siyahısını təqdim edir, bu insani hiss və duyğuları dilə gətirməkdə çətinlik çəkdiyini səmimi şəkildə izhar edir:

                           

Axırdan yazıram, başdan yazıram,

         Torpaqdan yazıram, daşdan yazıram.

         Ağacdan, budaqdan, quşdan yazıram,

         Sevgi şeirləri yaza bilmirəm...

 

         Şeirlə bölürəm bu tən dərdimi,

         Vərəqlər üstündə bitən dərdimi.

         Yazıram yurd-yuva, Vətən dərdimi,

         Sevgi şeirləri yaza bilmirəm...

        

Ancaq “Bahar toyları” şeirində şair sevgidən, “torpağa, daşa çilənən təbəssüm”dən ilhamla, ehtirasla yazanda bizi bu həqiqətə inandıra bilmir və sevgi şeirləri ilə də hamını təəccübləndirə və heyrətləndirə bildiyini əyani olaraq nümayiş etdirir:

                           

Təbəssüm çilənər torpağa, daşa,

         Səadət günəşlə bölünər yarı,

         Gələr ömrümüzə min sevinc ilə,

         Gələr ömrümüzə bahar toyları.

 

         Ürəyi uçunar qonşu qızların,

         Cavanlar bəxtinə gözaltı edər.

         Gələr ömrümüzə bahar toyları,

         Ömrümüz, sən demə, bahardan betər.

 

“Ömür-gün yoldaşıma”, “Qadınlar, sıxmayın kişiləri siz”, “Mənzilin mübarək”, “Məni özünə bağla”, “Arabir vaxt tapanda”, “Demə cansız kağızdı”, “Baxışınla sığal çək”, “Payızın yanında gözlərsən məni”, “Dərdindən öləcəyəm...”, “Sevgimə güllələnmə düşür...”, “Mən sənə darıxmaq öyrədəcəyəm” kimi tam sadalamadığımız  nümunələr şairin bu qəbildən olan şeirlərindəndir.

Fərqanə xanımın yaradıcılığında epik nümunələrə təsadüf olunmur. Bunu onun yaradıcılığı üçün kəm-kəsir hesab etmək də doğru olmaz. Əslində, onun ayrı-ayrı şeirlərindəki təsvirə gətirilən lövhələr, bitkin süjet xətli poetik örnəklər bütöv bir  epik növün mənzərəsini tamamlamaq gücündədir.

          Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və “Ulduz” jurnalının birgə layihəsi  seriyasından “Gedirəm torpağı qucaqlamağa”  adlı seçmə şeirlərdən ibarət kitabın, itkisini ürək ağrısı ilə dilə gətirən şeirlərdən, yaradıcılığını təhlil edən məqalələrdən, sağlığında işıq üzü görən kitabları haqqında yazılan rəylərdən, onunla aparılan sorğu və müsahibələrdən, vəfatı münasibətilə yazılan elegiyalardan, haqqında qələmə alınan xatirələrdən ibarət 415 səhifəlik “Mən sizə darıxmaq öyrədəcəyəm”  toplusunun  nəşri, tələbələri və yetirmələri tərəfindən təsis olunan “Fərqanə ədəbi məclisi”  “Siz məni qoymayın şair olmağa”- deyən istedadlı şairin ədəbi aləmdə var olmaq, yaşamaq statusunu təsdiq edir.

Fərqanə xanımın “Şairin yaşı olmur” adlı şeirində şair taleyi barədə düşüncələrini belə ifadə edir:

                  

Bu gedimli dünyada,

         Ölsə də diri olur.

         Ötüb keçən hər günü

         “Aprelin 1-i olur

         Şairin yaşı olmur”.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.06.2024)

        

          

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

        

 

Əyləclər avtomobilin sürətini azaltmaq və tam dayandırmaq üçündür. Heç fərqinə varmısınız ki, insanın beyninin də əyləcləri var? Bəzi frazalar var ki, insan beynini əsilcə tormozlayır. Bunları mən gündəlik həyatda həmişə hiss eləyirdim. Müvəffəqiyyətə, uğura köklənmiş fəaliyyətimizi bədbin hisslərin, düşüncələrin necə tormozladığının həmişə şahidi olmuşdum.

Bədbinlik və qətiyyətsizlik adlı nəsnələrin gətirdikləri fəsad çox böyükdür.

Devid Şvartsın «Masştablı düşünmək sənəti» kitabını oxudum və müəllifin «Beynin işini bloklayan 4 təhlükəli fraza» ümumiləşməsi ilə tanış oldum.

Beyni bloklayan bir neçə fraza var. Onlar, necə deyərlər, insanın əlini-qolunu yanına salır, beyni fəaliyyətsizliyə kodlaşdırırlar, deyirlər, daha düşünməyinə, həllər axtarmağına ehtiyac yoxdur. Qəribədir ki, insan tez-tez belə frazalardan istifadə edir, amma heç düşünmür də ki, bu necə təhlükəlidir.

Bəli, neyropsixoloqlar həyəcan təbili çalaraq insanları bu adətdən kənarlaşmağa çağırırlar.

1.

Devid Şvartsın diqqət yönəltdiyi belə məhvedici frazalardan biri budur: «Mənim heç vaxt bəxtim gətirmir». İş ondadır ki, bəxti gətirmək, əslində təsadüfi bir şey deyil. Hər hansı bəxtigətirməyə diqqətlə baxsaq, görərik ki, onun içində hazırlıq, planlaşdırma, düşüncənin müəyyən obrazı vardır ki, insanı uğura məhz bunlar gətirir. Ona görə də, özünüzdə qələbə üçün lazım olan xüsusiyyətlər formalaşdırın, özünüzü qalib kimi aparın, tezliklə mütləq sizin də bəxtiniz gətirəcək.

2.

Başqa bir fraza budur: «Mənim sağlamlığım zəifdir». Yadda saxlayın ki, mütləq sağlam adam yoxdur. Devid Şvartsa görə, iş onda deyil ki, insanın nə qədər gücü var. İş ondadır ki, insan gücündən necə istifadə edir. Və müəllif maraqlı bir nümunə gətirir: Qolf oyununda böyük uğurlar qazanan tək əlli insandan bəhs edir, deyir, bir əl üstəgəl düzgün münasibət iki əl üstəgəl yanlış münasibətdən daha üstündür.

Əgər sizdə sağlamlığınızın olduqca zəif olması anlamı varsa, əvvəlcə öz emosiyalarınızı idarə etməyi öyrənin. Doktor Şindler özünün «İlin 365 gününü necə yaşayaq» adlı kitabında boş yerə yazmır ki: «Bu gün xəstəxana yataqlarının dördündən üçündəkilər emosiyalardan doğan xəstəliklərin qurbanlarıdır».

3.

Devid Şvartsın təhlükəli sandığı növbəti fraza «Mənim başım yaxşı işləmir» frazasıdır.

Əgər siz özünüzü kifayət qədər ağıllı hesab etmirsinizsə, məlumunuz olsun ki düşüncə tərzi İQ göstəricisindən daha önəmlidir (İQ göstəricisi – testlərlə müəyyənləşdirilən intellekt əmsalıdır). Daha dəqiq desək, intellektin səviyyəsi yox, ondan bizim necə istifadə etməyimiz daha vacibdir. Ən müxtəlif, hətta ən dolaşıq məsələ üzərində qətiyyətlə, ciddiyyətlə, yorulmadan düşünmək böyük potensiallı, ancaq tənbəl beyinə malik olmaqdan xeyli qiymətlidir.

Hər hansı bir həll olunası məsələ qarşınıza çıxarsa, ilk öncə düşünün: Sizin hansı yüksək xüsusiyyətləriniz onu həll etməyə kömək edər. Vasitə tapmaq həmişə mümkündür. Və hər kəsdə də bu vasitə müxtəlif olacaq. Özünüzə etibar edin, dünyaya pozitiv baxmağa çalışın. Qızıl şərtə əməl edin: Müvəffəqiyyət 90% psixoloji əhvaldan asılıdır.

Və ən nəhayət, Devid Şvartsın göstərdiyi insan beynini tormozlayan dördüncü fraza budur: «Mən çox qocayam (yaxud, gəncəm)».

Hər yaşda insan öz uğursuzluğunu yaşının üstünə atmağa çalışır, bu, insan xislətindən əmələ gələn bir şeydir. Amma nəzərə almaq lazımdır ki, dünyada bir çox uğurlu əhvalatlar insanların ahıl dövrünə təsadüf edib. Məsələn, məşhur Amerika rəssamı Anna Meri Robertson Morez 70 yaşında rəsm çəkməyə başlayıb. Həyat yoldaşı dünyasını dəyişəndən sonra başını rəsm çəkməklə qatan bu xanımın 10 ildən sonra ilk fərdi sərgisi olub. 90 yaşının tamam olduğu ildə isə yalnız 70 yaşında rəssamlıq karyerasına başlayan xanım o qədər pul qazanıb ki, bu, bütün buna qədərki 89 il ərzində qazandığının cəmindən artıq olub.

Şvarts məsləhət görür ki, əgər siz öz yaşınızı hansısa bir işi görmək üçün uyğun olmayan hesab edirsinizsə, yaxşısı budur qarşıda nə qədər məhsuldar ilinizin qaldığını hesablayasınız. 50 yaşlı adamın özünü bitmiş hesab etməsi yanlışlıqdır, axı onu hələ 40% məhsuldar həyat gözləyir.

Unutmayın – sevimli işlə məşğul olmaq heç zaman gec deyil.

Mən gündəlik elanlara diqqət edəndə nəyi müşahidə edirəm? Fərq eləməz, bu qəzet, yaxud küçə elanları olsun, işverənin tələbləri işaxtaranlardan adətən belə olur: «40 yaşadək», «50 yaşdan yuxarı olmayan» və s.

Mən həmişə belə elanlarla rastlaşanda içimdə bir razılaşmamaq fırtınasının qopmasını hiss etmişəm. Əziz iş verən, niyə 40 yaşadək olmalıdır işə götürdüyün adam? Zəmanət hardadır ki, 39 yaşlı insan 41 yaşlı insandan daha çox fayda gətirə bilər?

Ona görə də Devid Şvartsın insan beynini bloklayan frazalarından söhbət açdıqdan sonra mütləq bu iradımı da çatdırdım. Bu cür işə yanaşma müəssisə rəhbərinin  həm uğur qazana biləcək bir insanın qarşısında sədd çəkib onu uğurundan məhrum etməsidir, həm də özünün fəaliyyətini hər hansı istedadlı, işgüzar, fayda gətirəcək bir şəxsdən istifadədən məhrum etməsidir.

Beləliklə, bu hissəni oxuduqdan sonra, əziz oxucum, siz əmin oldunuz ki, müsbət düşünmək, bədbin fikirləri başınızdan qovmaq, pozitiv olmaq son dərəcə vacibdir. Bu şərtlər əsasında uğura yolunuz da yaxınlaşacaq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.06.2024)