Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

FİLOSOF İCRA HAKİMİ

Rayonun təzə icra(icarə) hakimi həm də aforizm həvəskarıdır. O, vəzifə başına keçən kimi böyük islahatlara başladı. İslahat hər bir idarənin qabağına iri plakat vurmaqdan ibarət oldu. 

İcra hakimiyyətinin qarşısına

“Abedə çıxmayıb sizinçün çalışırıq”

Təzə çəkilən asfalt yola

“Asfalt yol qruntavoydan daha yaxşıdır”

Bankın qarşısında

“Sən borc vermə, bankdan kredit götürsün”

Məktəbin qarşısında

“Təhsil olmasa uşaqlar oxuyammaz”

Xəstəxananın qarşısında

“Həkimlər var deyə xəstələr azdır”

Stadionun qarşısında

“Qol vura bilmiriksə də qıç vura bilirik”

Quşçuluq fabrikinin qarşısında

Adambaşına düşən hinduşkaların sayına görə nəinki ölkədə, dünyada birinciyik. 

Çayxananın qapısında 

Qəhvə sözü apasnıdır deyə gəlin çay içək

Qəbristanlığın qarşısında

Ayağında krediti və borcu olanlar basdırılmr

Pullu ayaqyolunun qapısına

“Bizdə özünəxidmətdir”

Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

SUAL

F. Dostoyevskinin "Cinayət və Cəza" kitabında belə cümlə ilə rastlaşmışdım: "Sevgidən fərqli olaraq nifrətin saxtası olmaz."

Elvin bəy, saxta sevgi və " təmiz nifrət" - hansı ifadəni seçirsiniz və niyə? Fikrinizi əsaslandırın, zəhmət olmasa.

 CAVAB

Bu sualın cavabı elə istifadə etdiyiniz epitetlərdən məlumdur. Saxta sözünün özlüyündə nə qədər saxtalıq varsa, təmiz sözünün özündə də bir o qədər təmizlik var. İkiüzlü insanların sifəti kimi bu iki sifət də eyni çəkiyə gələ bilməz.

Hə, bir də ki, saxta sevgidə salamat baş saxlamaq hər adamın bacaracağı iş deyil, ancaq təmiz nifrəti oyatmaq da, qazanmaq da su içmək qədər asandır, sadəcə gərək qədərində içəsən...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı detektiv ustası, polis podpolkovniki Fəxrəddin Qasımoğlunun yeni yazdığı “Ruh” romanını dərc edir..

Fəxrəddin Qasımoğlu dalbadal dərc edilən bir neçə detektivi, xüsusən “Son gecə” böyük oxucu auditoriyası tərəfindən maraqla qarşılanıb. Bu romanda da ənənəvi qəhrəmanlar iş başındadırlar, bu dəfə onlar uşaq oğurıuğunu araşdırırlar.

Ağamirzənin oxuduğu lisey şəhərin mərkəzində yerləşirdi. Kiçik həyəti dəmir barmaqlıqlı hasarla əhatəyə alınmış, giriş qapısında mühafizəçi köşkü qoyulmuşdu. Bir qədər aralıda dayanıb müşahidə aparmağa başladım. Əynində xüsusi uniforma olan orta yaşlı mühafizəçi qısa fasilələrlə gəlib içəri keçən iki qadın və bir kişi ilə salamlaşdı. Bir qədər sonra gələn yaşlı kişini isə saxlayıb sorğu-suala tutduqdan sonra köşkünə keçib kiməsə zəng vurdu. Birazdan içəridən çıxan biri yaşlı kişini içəri buraxdırıb onunla birlikdə binaya daxil oldular. İlk baxışdan mühafizəçinin təqaüddə olan polis əməkdaşı olduğunu müəyyən etmişdim. Adətən, mühafizə ilə məşğul olan şirkətlərin kadr seçimində keçmiş polis əməkdaşlarına üstünlük verdiklərini bilirdim.

Böyük ehtimalla birinci gələn üç nəfər onun tanıdığı müəllimlər idi. Sonuncu gələni isə tanımadığı üçün saxlayıb yalnız lisey əməkdaşının müşayiəti ilə, öz dəftərində hansısa qeydlər apardıqdan sonra içəri keçməsinə icazə vermişdi. Girişdə və binanın həyətində quraşdırılmış üç müşahidə kamerasını da nəzərə alsaq, deməli liseyin mühafizəsi yaxşı təşkil edilmişdi. Hər halda qısa müddətdə müəyyən etdiklərim buna dəlalət edirdi.

Maraqlı vəziyyət yaranırdı. Bu təhsil ocağı şəhərin mərkəzi küçəsində yerləşir və yaxşı qorunur. Fərman müəllim yaşadığı bina da liseyin yaxınlığında, mərkəzdə yerləşməklə mühafizə olunan binadır. Buna orada olarkən fikir vermişdim. Eynilə liseydəki kimi girişdə mühafizəçi dayanır və yad adamlar həyətə buraxılmır. Ağamirzə dərsdən çıxarkən evə getdiyini deyib. Bu halda onun keçdiyi marşrut da yalnız mərkəzi küçələri əhatə etməlidir. Bu halda onu harada və hansı yolla qaçıra bilərldilər? Hər tərəfi adamla dolu olan küçələrdə bunu etmək mümkün deyildi, liseyin və yaşadığı binanın yaxınlığında da həmçinin. Elə ona görə yaranmış vəziyyəti «maraqlı» kimi dəyərləndirdim. Burada nə isə başqa bir şey var. Buna əminəm. Nə qədər uşaq olsa da, Ağamirzənin on beş yaşı var və idmançıdır. Atasının dediklərindən belə məlum olur ki, gözüaçıq uşaqdır. On beş yaşlı bir oğlana zor tətbiq edilərsə, o ən azı bir neçə saniyə müqavimət göstərməliydi. Bu isə ətrafdakıların diqqətini cəlb etməyə bilməzdi və onlar dərhal polisə məlumat verərdilər. Hələ az qala küçə boyu sıralanmış obyektlərin müşahidə kameralarını demirəm. Yox, bu ehtimal heç işə yaramır. Deməli, onu ancaq aldadaraq harasa apara bilərdilər. Müəmmalar çox, vaxt isə azdır.

Artıq hərəkət planım hazır idi. Yoxlanacaq bəzi şeylər var idi ki, vaxtın azlığını nəzərə alıb bu işlərin bir qismini köməkçim Layiqəyə tapşıracaqdım. İndiyənə qədər verdiyim ən təhlükəli tapşırıqların öhdəsindən gələn köməkçim bu dəfə sadəcə lazım olan məlumatları toplayacaqdı. Vəziyyəti ona başa salıb tapşırıqlarımı vermək üçün ofisə getməliydim. Daha burada da bir işim qalmamışdı. Dönüb yaxınlıqdakı metro stansiyasına tərəf addımladım. Fərman müəllimlə görüşə maşınsız gəlməyim işimə yaradı. Ən azı indi tıxaclarda vaxt itirməyəcəkdim.

* * *

  Pəncərədən boylanıb gələn adamın kimliyini gördükdən sonra yaxınlaşıb qapının qıfılını açdı. Bir azdan üzünü çopur basmış, sağ qaşının üstündə iri bir çapıq olan nataraz birisi içəri girdi. Əlindəki ərzaq dolu torbanı masanın üstünə qoyub bayaq onun uzandığı çarpayıda oturdu və cibindən çıxardığı kəhrəbaya oxşayan iri muncuqlu təsbehini çevirməyə başladı. Təsbehi bir əllə o qədər məharətlə çevirirdi ki, az qala barmaqlarının hərəkətini görmək olmurdu. Bağ sahibi heç nə demədən torbadakı ərzaqları çıxarıb masaya düzməyə başladı. Bunu etdikdən sonra əlini cibinə salıb bıçaq çıxardı. Barmağının hərəkəti ilə düyməli bıçağın tiyəsi şaqqıltı ilə açıldı. Masanın üstündəki tomatlı kilkə konservinin qapağını kəsib açdı. Zavod çörəyinin qırağından qoparıb arasına konserv doldurub acgözlüklə yeməyə başladı. Gələn adam heç nə deməyib onun necə iştahla yeməyinə tamaşa edirdi. Ancaq əlini yarımçıq araq şüşəsinə uzatdığını görəndə yoğun səslə dedi:

- Qoy yerinə.

- Niyə?

Bağ sahibi şüşəni əlindən qoymadan soruşdu.

- Dedim ki, içməyəcəksən. İşimizi bitirək, sonra nə qədər istəyirsən, tuluğuna tökərsən.

Çarəsiz qalan bağ sahibi şüşəni qaytarıb yerinə qoydu. Hiss olunurdu ki, gələn adamdan çox çəkinir və onun dediyini etməyə məcburdur. Nataraz adam onun şüşəni yerinə qoyduğunu görüb özündən razı-razı soruşdu:

- Doydun? İndi de görüm nə xəbər var?

- Məndə nə xəbər olacaq. Əsas sən de görüm uşaq necədir.

- Uşaq üçün narahat olma. Yeri isti, yeməyi də, suyu da qabağında.

Bağ sahibi ona bir qədər şübhə ilə baxıb dedi:

- Bax, sözümüz sözdür ha, uşağın başından bir tük də əskik olmayacaq.

Nataraz başını yellədi:

- Şərtimiz şərtdir. Amma sən də unutma ki, borcunu vaxtında verməlisən. Pul gəlməsə, sonrasına da mən cavabdeh deyiləm. Açığı heç mənim də əlimi qana batırmağa həvəsim yoxdur. Ancaq uşaq mənim üzümü görüb. Polisə getsələr, sonradan onun verdiyi əlamətlərlə məni tapmaq iki vur ikidir. Özün bilirsən ki, ala itdən məşhuram. Sənə nə var, oturmusan burada.

- Arxayın ol, polisə - zada getməyəcəklər. Pulu da verəcəklər. O adamçün iki yüz min heçnədir.

- Təki elə olsun. Bu yemək sənə sabah axşama qədər bəs edər. Sonra nə edəcəyini özün bilirsən. Daha mən gedim.

Nataraz adam ayağa qalxıb təsbehini cibinə qoydu və sağollaşmadan otaqdan çıxdı.

Onlar eyni həbsxanadan qısa fasiləylə bir neçə ay əvvəl azadlığa çıxmışdılar. İndi olduqları bağı girov qoyub pul götürən həbsxana yoldaşı götürdüyü on beş min manatı bir gecədə uduzmuş, sonra oyun nisyə davam etmişdi. Poker oyununun bilicisi olan nataraz onun qumara hərisliyini bildiyi üçün oyunda iştirak edən daha iki qumarbaz yoldaşı ilə  əvvəlcədən razılaşıb qəsdən şirəyə çəkmiş, nisyə davam edən oyunda onu daha iyirmi beş min manat «yükləmişdilər». Borcunu verməsinə isə vur - tut üçcə gün vaxt qoymuşdular. Bundan iki gün sonra o, yanına gəlib təklifini deyəndə xeyli fikrə getmişdi. Nataraz ağıllı adam idi. Qarşısındakının belə bir məbləği ödəyə bilməyəcəyini də gözəl başa düşürdü. Onun olan qalanının tək bu bağı olduğunu, onu da girov qoyduğunu bilirdi. Girovda olan bir bağı isə nə satmaq, nə də öz adına keçirmək mümkün olmayacaqdı. Yaşadıqları həyatın yazılmamış qanunlarına görə qumar borcu «müqəddəs» sayılırdı və  onu ödəməyənə ağır cəza vermək tələb olunurdu ki, bu da nataraza heç nə verməyəcəkdi. Təklif isə şirnikdirici idi. Söhbət iki yüz min manatdan gedirdi. Bu qədər pul onun bütün həyatını dəyişə bilərdi. Hər şey deyilən kimi alınsa, iyirmi beş min borcu götürəcək, yerdə qalan pulu tən böləcəkdilər. Ondan tələb olunan isə, bir iş adamının on beş yaşlı oğlunu qaçırmaq və iki gün öz evində saxlamaq idi. Uşağı necə qaçıracağını da ona izah etmişdi. On beş yaşlı oğlanı qaçıracağı təqdirdə «həmkarı» qalan bütün işləri  boynuna götürür və hər şeyin yağ kimi gedəcəyinə zəmanət verirdi. Risk böyük idisə, qazancı da böyük olacaqdı. Bütün bunları saf - çürük edib sonda razılaşmışdı.

Ancaq bu qəddar xislətli adam təkcə bunları saf - çürük etməmişdi. İndiyənə qədər törətdiyi cinayətlərə həmişə tək getmişdi. İndi də, bu işin sonunda onun nə alınacaq pulları bölmək, nə də şahid saxlamaq fikri yox idi. Dırnaqarası ortağının da, oğurladığı uşağın da qətlinin fərmanını o çoxdan vermişdi. Həbsxanada «yoldaşlıq» etdiyi adama verdiyi söz onun özü kimi bu qəddar adam üçün heç bir əhəmiyyət daşımırdı. Ona pul lazım idi, çoxlu pul. Əlbir olduğu qumar yoldaşları ilə böləcəyi iyirmi beş mindən başqa tək özünə qalacaq yüz yetmiş beş min xeyli pul idi. Bunları fikirləşə - fikirləşə həmin bağ massivinin ən ucqarında, xeyli aralıda yerləşən evinə tərəf piyada yol aldı.

* * *

Ofisə çatmağım elə də çox vaxt aparmadı. İçəri girdiyimi görən Layiqə ayağa qalxıb salamlaşdı. Salamını alıb yerimə keçdim. Əvvəlcə ofisdəki vəziyyətlə maraqlandım:

- Hə, Layiqə, de görək, vəziyyət necədir?

- Hər şey qaydasındadır, şef. Ofisə gələn olmayıb. Tapşırdığınız yazışmaları başa vurub oturmuşam.

- İşləri bitirməyin yaxşı oldu. Yeni tapşırıq almışıq. Sənin də işin çox olacaq. Yaxın otur və dediklərimi yadında saxla.

Layiqə cəld qalxıb masamın yanına gəldi. Yaxın stulu çəkib oturdu.

- Eşidirəm, şef.

Tapşırıqlarımı verməyə başladım. Onların hamısını əzbərdən yadında saxlayacağına əmin idim.

- Məsələ belədir, Layiqə. Tanınmış iş adamı Fərman Gəraybəylini yəqin ki, tanıyırsan.

- Hə. Tez - tez televiziyada çıxış edir.

- Özüdür ki, var. Xəbərin olsun ki, dünən onun oğlunu oğurlayıblar, pul tələb edirlər. Polisə müraciət etmək istəmir. Ona görə də bu gün səhər zəng vurub mənimlə görüşmək istədi. Onu dinləyib bu işi boynuma götürdüm. Söhbətimiz zamanı məlum oldu ki, şübhələndiyi kimsə yoxdur. Bizə də hələ ki, uşağın qaçırılmasından başqa heç nə məlum deyil. De görüm belə olanda biz nə edirik?

- Məlumlardan başlayıb məchullara çıxırıq, - Layiqə qısa cavab verdi.

Yanımda olduğu müddətdə ona öyrətdiklərimi heç zaman unutmayan köməkçim az vaxt ərzində xəfiyyəliyin bir çox qaydalarını öyrənmişdi. İndiki cavabı da düz onluğa düşdü.

- Ay sağ ol. Dediyin «məlumlar» Fərman Gəraybəyli ilə onun həyat yoldaşı Sənubər xanımdır. Sən Sənubərlə məşğul olacaqsan. Onun haqqında hər şeyi bilmək istəyirəm. Bu işdə sənə Nadir kömək edəcək. Hə, bir də əvvəllər tanıdığın ünvana gedəcəksən. Kimi dediyimi bilirsən. Onun üçün vərəqdə yazılmış sualları bir azdan sənə verəcəyəm. Mənsə Fərmanı, onun işlərini və vaxt imkan verərsə ətrafını yoxlayacam. Uşağı qaçıranlar cəmi iki gün vaxt veriblər, bunu unutma.

- Başa düşdüm, şef.

Telefonumu çıxarıb Nadirə zəng vurdum. Daxili İşlər Nazirliyinin Baş cinayət axtarışı idarəsində xüsusilə mühüm işlər üzrə baş əməliyyat müvəkkili işləyən Nadir çiyinləri arxasında neçə-neçə açılmış cinayət olan təcrübəli əməliyyatçı və yaxın dostum idi. Araşdırmalarım zamanı tez - tez onun köməyindən istifadə edirdim. Konfidensial məlumatlar istisna olmaqla, onun lazım olan bütün məlumatları qısa müddətdə əldə edib mənə ötürəcəyinə əmin idim. Əvvəllər də dostumun köməyi ilə neçə gözlənilən fəlakətin qarşısını almağa, neçə insan həyatını xilas etməyə müyəssər olmuşdum. Bir çox cinayətləri açmağımda onun da payının olduğunu dilə gətirəndə dostum həmişə susar, belə hallarda heç nə deməz, gözləri yol çəkərdi. Vaxtilə Nadirin on yeddi yaşlı oğlu da ağır bıçaq yarası almışdı. Gecə saatlarında gənc bir qızın qarşısını kəsib soymaq istəyən sərxoş adam qızı müdafiə etmək üçün onun üstünə atılan yeniyetməni bıçaqla ağır yaralayıb qaçmışdı. Həmin vaxt təsadüfən oradan keçərkən çoxlu qan itirmiş uşağı xəstəxanaya mən çatdırmışdım və həkimlər son anda onun həyatını xilas edə bilmişdilər. Əvvəllər tanımadığım Nadirlə dostluğumuzun bünövrəsi belə qoyulmuşdu.

- Eşidirəm, əziz dostum.

Nadirin cavab verdiyini görüb zarafatla dedim:

- Biləsən ki, şəxsən mənim səninlə heç bir işim yoxdur. Ancaq Layiqə xanım yaman darıxıb. Ona görə də bir azdan səni görməyə gələcək.

Bu sözlərimin nə demək olduğunu gözəl başa düşən dostum gülüb dedi:

- Layiqə xanımın gəlişinə hər zaman şadam. Buyursun, gəlsin.

Sağollaşıb xətti kəsdim. Layiqəyə öyrənəcəyi əsas məqamların detallarını izah etməyə başladım. Onun öyrənəcəkləri məlumatların heç də hamısını Nadir əldə etməyəcəkdi. Sonra özünün şəxsən öyrənəcəyi şeylər var idi ki, Nadirlə görüşdən sonra onlarla məşğul olacaqdı. Xidmətlərindən vaxtaşırı istifadə etdiyim başqa bir adamla da görüşməliydi. Sonda Ağamirzənin şəklini ona göstərib yadında saxlamasını tapşırdım. Tapşırıqları alan köməkçim vaxtın azlığını nəzərə alıb hazırlaşmağa başladı. O vaxta qədər görüşəcəyi ikinci adama çatacaq zərfi hazırlayıb masanın üstünə qoydum. Dediyim kimi, əvvəlcə dostumla görüşəcəkdi. Nadir onu, o da Nadiri çox yaxşı tanıyırdı. Bir azdan geyinib zərfi çantasına qoyan Layiqə sağollaşıb ofisi tərk etdi. Onun arxasınca baxdım. Metroda təsadüfi bir tanışlığımız sonda bu qızın mənim köməkçim olması ilə nəticələnmişdi. Həmin vaxt Milli Aviasiya Akademiyasının sonuncu kursunda oxuyan Layiqənin Akademiyanı «qırmızı diplom»la bitirdiyini öyrənəndə tərəddüd etmədən onu özümə köməkçi götürmüşdüm. Məntiqlə öz sahəsində ən yüksək uğura imza ata bilmiş bu qız istənilən digər sahədə bu uğurun ən azı yarısını qazana biləcəkdi. Mənsə həmin vaxt ofisi bir neçə ay olardı ki, açmışdım və yaxşı bir köməkçiyə ehtiyacım var idi. Məntiqim bu dəfə də özünü doğrultmuşdu və Layiqə qısa müddətdən sonra necə bir yaxşı detektiv köməkçisi olduğunu sübut etmişdi. Çox səs - küy doğurmuş bir cinayəti araşdırarkən hər şeyin az qala məhv olub gedəcəyi bir vaxtda Layiqənin fikirləşdiyi bir fənd vəziyyəti kökündən dəyişmişdi. İndi, yanımda get - gedə daha da çox təcrübə toplamış yaxşı bir köməkçimin olması işimi xeyli yüngülləşdirirdi. Günortaya az qalırdı. Kompüteri işə salıb ekranın işıqlanmasını gözlədim. Gəraybəyli haqqında bəzi lazımi məlumatları elə onun özünün internet səhifəsindəki tərcümeyi - halından öyrənəcəkdim.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günlərdə tanınmış rus yazıçısı Sergey Jitomirskinin tarixi mövzuda

yazdığı “Sirakuzlu alim” romanı nəşr olunub. Qədim yunan mütəfəkkiri Arximedin

həyat yolundan bəhs edən romanı Azərbaycan türkcəsinə yazıçı Vaqif Sultanlı

çevririb.

Qeyd edək ki,  Vaqif Sultanlıdan aldığı məlumata görə, “Srakuzlu alim” romanı Azərbaycan oxucularına ilk dəfə ötən əsrin səksəninci illərinin sonlarında təqdim edilib. “Kritika” yayın evinin illər sonar romanı təkrar nəşr etməsi əsərin mövzu-problem baxımından aktuallığından qaynaqlanır.

Əsərlərini daha çox sənədli-bioqrafik və elmi-fantastik üslubda yazmış Sergey

Jitomirskinin (1929-2004) “Yaradılmış maşınlar” (1977),  “Monqolustan və Tibet

tədqiqatçısı P.K.Kozlov” (1989), “Lənətlənmiş Atlantida” (1992),  “Qədim

astronomiya və orfizm”, “Epikur” (2001), “Romul və Rem” (2003), “Misir

hökmdarı” (2005) kimi roman və povestləri geniş oxucu kütləsinin marağını

çəkmiş, ədəbi tənqid tərəfindən yüksək dəyərləndirilmiş və müxtəlif dillərə

çevrilmişdir.

Sergey Jitomirskinin ilk dəfə 1982-ci ilə yayınlanan “Sirakuzlu alim” tarixi

romanı onun yaradıcılığında önəmli yerlərdən birini tutur. Arximedin həyat yoluna

işıq tutan əsər sadə, çəkici bir dillə yazılmış, alimin riyasiyyat və fizika sahəsində

qazandığı elmi uğurlar bədii səpkidə canlandırılmışdır. Romanın mühüm

özəlliklərindən biri burada yalnız baş qəhrəman kimi seçilmiş Arximedin həyat

yolunun deyil, bütövlükdə antik dönəmin əfsanə örtüyünə bürünmüş tarixi

mənzərəsinin yaradılmasıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Ulduz” jurnalı ilə birgə QƏRBİ AZƏRBAYCANA QAYIDIŞA TÖHFƏ layihəsini təqdim edir. Bu gün sizlər üçün 

Yeganə Kərimzadənin “Bir köç gedir” məqaləsi təqdim ediləcək.

Yeganə KƏRİMZADƏ

BİR KÖÇ GEDİR...

Yolun tozu üzlərdən süzülən qurumuş göz yaşlarına hopub. Üst-başları eşalonun içində torpaq rəngindədi. Böyüklər səbirlə keçdikləri yolu dinləyir, körpələr ayrıldıqları evin istisinin həsrətindən ağlayır. Analar balalarına nağıl danışmağa çalışır...

Bəs sonra?..

Hara getdikləri məlum deyil, amma onları irəliyə aparan ümidə sarı üz tutublar.

Gözlərdə həsrət, arxada Vətən, qarşıda məlum olmayan olacaqlar...

Atamı tanıyandan onun gözlərində qəribə nəsə gördüm. Bəlkə, uşaq ağlımla onun adını bilməsəm də, illər sonra bunun adı mənə məlum idi. Bu, Vətən həsrəti idi ki, onun gözlərinə, ruhuna çökmüşdü. Hətta güləndə belə bu həsrət ondan gen düşmürdü.

Atam Kərimzadə Fərman İsmayıl oğlu 1937-ci il mart ayının üçündə İrəvanın Böyük Vedi rayonunda dünyaya gəlmişdi, evin sonbeşiyi və sevimlisi idi. Uşaqlıqda çox dəcəl olsa da, ağacların başından yerə enməyə həvəsi olmasa da, cənnət Vedinin hər rəngini, daşını, torpağını gözünə, ürəyinə köçürürmüş. Elə olmasaydı,"Qarlı aşırım" romanı o böyüklükdə şöhrət qazana bilməzdi (əsərdəki hadisələr Vedi rayonu və onun dağ kəndlərində baş verir).

Atam nədən danışsa da, yenə gəlib Vediyə bağlanırdı – adət-ənənələri, Novruz bayramı oyunları, babam və nənəm, əmim və bibilərim, saysız qohum-əqrəba – bu söhbətlər. Həmin anlarda onun üzündən qəribə işıq süzülərdi, gözləri uşaq kimi saf olan atam, bəlkə də, hansısa bir dəcəlliyini yadına salıb gülümsəyərdi, amma bu təbəssümdə həsrət vardı...

Onunla birgə Azərbaycanı qarış-qarış gəzirdik biz balaları. Bəzən yollarda yol kənarına pul qoyardı. Əvvəl səbəbini başa düşməzdim. Amma sonra... – Vedidən köçürüləndə onları eşalonlara yükləyib (bəli, yükləyib) naməlum istiqamətə yola salmışdılar. Yollarda ölən əqrəbaları, qonum-qonşuları eşalonu saxlayanda izsiz, adamsız çöllərə atıb gedirmiş Stalin rejiminin əsgərləri. Ağlaşmalara, imdad istəyən adamlara fikir vermirlərmiş. Ölülərini basdırmağa icazə yoxmuş. – Yollara qoyulan pullar ölənlərə dua oxunması üçünmüş. Yaddaşını yandırıb-yaxan acını özündən bu cür çıxarırdı atam...

Atamla dəfələrlə yol yoldaşı olmuşdum. İlk uzaq səfərimiz Moskvaya olmuşdu. Onda beşinci sinifdə oxuyurdum. Son səfərimiz isə Vediyə oldu...

1986-cı ilin yay ayları idi. Şlaqbaumun o tərəfi Vətən idi.

38 il əvvəl Vətən mənim üçün yalnız Azərbaycan və Bakı idi. Burada doğulub böyümüşdüm. Hər küçəsi əziz idi mənə. İnsanlarını sevirdim. Bakı ürəyim idi. İndi də elədi. Amma ata ocağını görəndən sonra bu məhəbbət iki olub içimdə birləşsə də, yurd həsrətinin nə olduğunu anladım.

Ağrı dağı əzəməti ilə gözümüzdə boy verirdi. Başındakı buram-buram buludlar buxara papağa bənzəyirdi. Vedi Ağrı dağının ətəyində yerləşir, düşünərsən: əlimi atsam, çataram ona, amma yox, get ki, çatasan...

Atam danışır: Bax, qızım, bura Ağrıgörünməzdi (Vedidəki yeganə kiçik çökəkdir ki, Ağrı dağı orada görünmür), bura Əli daşıdı (İri Qara meteor daşı; ermənilər onun üstündə pivəxana tikiblər), Sarı dolama qəbiristan...

Hanı qəbirlərin, Sarı dolama,

Onlar ki, əbədi yatmalı idi

İgid yuxumuzda minib atlara,

İqlimdən-iqlimə çapmalı idi...

(Fərman Kərimzadə "Sarı dolama" şeiri).

Ermənilər Sarı dolama qəbiristanını kotanlamışdılar. O vaxt hələ 1986-cı il idi. Torpağın altından qədim baş daşları boylanırdı (İyirmi dörd yaşım vardı, onda atamın göz yaşları ürəyimi parçalayırdı, gücüm hönkürməyə çatmışdı). Vedi çayının sağ sahilindəki yurd yeri daşlarını göstərir atam: Dəhnəz kəndinin qalıqlarıdı. Ermənilər xaraba qoydular kəndi (dərindən ah çəkir), bax bu yol bizim evə aparır. Səni ora aparmağa qıymıram, babanın evində yadları görməyini istəmirəm...

Tez cavab verirəm: Əzizi - qardaşımı aparmısan axı...

Atam tam ciddi cavab verir: Əziz kişidi.

"Əziz kişidi"– bu sözlə bütöv fikrini izah eləmişdi. Dədə yurduna, ana-bacılara, Vətənə oğullar sahib çıxmalıdı. Daha dinmədim.

Dağlara tərəf üz tutmuşduq. Vedi çayının sahili boyu irəliləyirdik. Bu cənnət Vətən torpağının hər daşı necə də ona əzizdi və bu doğmalığı mənə də ötürürdü.

– Bax, qızım, Abbasqulu bəyi burada vurublar.

Gözlərini yumur. Abbasqulu bəylə birgə atamın bircə dayısı Xəlili də qətlə yetiriblər bu dərədə. Bəlkə, onu düşünür...

Nənəm Qəmər xanım can verən dəqiqəsinə kimi qardaş dedi. Xəlilin – qardaşının şəklini gətirib onun qucağına qoyandan sonra canını tapşırdı qadın. O vaxt balaca olsam da, bunu özüm gözlərimlə görmüşdüm. Atam isə bu həsrəti içində gəzdirirdi.

Bu vaxt dağdan xırda daşlar səpələnib çaya düşür. Yuxarı baxırıq – heyranlıqla içimi çəkirəm, – ata, dağ keçilərinə bax!

Atam söhbətimizin, kədərimizin məcrasını dəyişən dağ keçilərinə baxır və gülümsünür: səni salamlamağa gəliblər.

Yol yoldaşımız olan atamın uzaq qohumu olsa da, yaxın dostu Əli müəllim dillənir: dağ keçiləri belə bu torpağın əsl sahiblərinin kim olduğunu bilir...

– Əli, toylarda, məclislərdə bu fikri camaata dönə-dönə başa salın ki, bu torpaqlar onlarındı. Burada qonaq deyillər.

–  Deyirik, əmioğlu, təbliğat aparırıq.

Mən onlardan aralanıb Vedi çayının sahilindən daşlar – Vətən daşları yığıram. Hava sakitdi, Vedi çayı dupduru, sakit-sakit axır. Dağ keçilərinin dırnağının altından çıxan daşlar çaya düşüb suyu ətrafa sıçradır. Ağaclar yamyaşıldı, quşların səsi ruhu dincəldir. Atam Əli ilə söhbət edə-edə çayın yanındakı gözü tutulan bulağı təmizləyir. Az keçmir ki, bulaq qaynamağa başlayır. Atamın əsərindəki o söz yadıma düşür: "Çay da səsə gələr bala"(88-ci il köçürülməsi vaxtı Vedi çayı qurumuşdu)...

Bulaqları gur idi,

Nurdan doğan nur idi.

Qəhrəmandan zor idi,

Bu çay niyə qurudu...

(Fərman Kərimzadə "Bu çay niyə qurudu" seiri).

Həmin günün axşamı atamı güclə göy otların üstündən qalxmağa məcbur edirəm. Səsimə səs vermədiyi üçün çox qorxuram, dönə-dönə "ata, ata, ata!" deyirəm.

Çox gec ayağa durur, qorxma, qızım, qorxma, – deyir. – Kaş ömürlük ölüb burada qalaydım, – sözünü pıçıltıyla desə də, bu sözü eşidirəm.

Onu itirmək qorxusu həmin gün içimə çökür. Yalnız bircə dəfə səssizcə fəryad edirəm. –  A..t..a!..

İlk dəfə sükutun fəryadını o an yaşayıram. O isə qolunu çiynimə salıb gülümsəyir, – atana fikir vermə...

Sonrakı iki ili, demək olar, Vedidə keçdi, yollar onu yormuşdu, saçları dümağ idi.

Yeni köç başlamışdı. Gecə-gündüz bilmədən İrəvandan didərgin salınan həmvətənlərinin yanında idi.

"El içində, öl içində" məsəli dilinin əzbəri olmuşdu. Canından çox sevdiyi balalarını belə aylarla görə bilmirdi. Arada bir-iki kəlmə imkan olanda ev telefonu ilə danışardıq. Həmin gün 17 mart 1989-cu il yenə Tərtərdə idi. İrəvandan köçənlərin bir qismini Bəyim Sarov kəndinə yerləşdirmişdi. Onların problemləri ilə məşğul olurdu. Və bir anda hər şey dəyişdi. Arzusuna çatmışdımı el içində?

Həmin ilaxır çərşənbə günü Bakıda evimizin eyvanına göyərçinlər qonmuşdu.

Atamın son köçü el-el, oba-oba evimizə doğru gəlirdi. Xalq öz yazıçı oğlunu izdihamla yola salırdı. Gənc yaşında ayağında qaloş və sırıqlıyla Bakıya oxumağa gələn atamı 52 yaşında xalq böyük izdihamla Binəqədi qəbiristanına yola salırdı.

İyirmi Yanvardan dairə vurub geri, Tbilisi prospekti ilə Binəqədiyə doğru gedən maşın bir dəqiqəyə kimi düz evimizin tuşunda dayandı. Sanki atam yoldan bizə vida edirdi. Sonra maşın karvanı yola düşdü. Göyərçinlər də maşınların ardıyca uçdular. Bu, atamın son köçü idi.

Yeddi gün sonra isə Vedidə Vedi çayının sahilindən yığdığım xırda çay daşlarını atamın ayaqlarının altında torpağa tapşırdım. Düşündüm ki, özü Bakı torpağında uyusa da, ayaqları altında on iki yaşından həsrətini çəkdiyi Vətən – Vedi dağlarıdı...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2024)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun təşkilati  dəstəyi ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında həyata keçirilən “Güney Azərbaycan Ədəbiyyatının təbliği” layihəsində bu gün sizlərə Solmaz Cəmalinin hekayəsi təqdim ediləcək. 

Son bir ildə böyük oxucu auditoriyası toplayan və hər iki Azərbaycanda sevilərək izlənən layihənin koordinatoru Təbrizdə yaşayıb yaradan şair, yazar və tərcüməçi Əli Çağladır.

BU CƏHƏNNƏM, O CƏHƏNNƏMDƏN DAHA YAXŞIDIR! 

1

- Bu xaraba otaqdan bi çölə çıx dənə. Gülsara xala yenə səni soruşur. Day üzüm də gəlmir deyəm kitab oxuyur. Deyir hay düşüb qızın boşanır. Görürsən?! sözlərimi qulağında sırğa eləmədin, bu da axırı. 

Anam hirsli-hirsli yuxarıdan aşağı məni süzür. Acı baxışları ilə az qalır məni deşik-deşik eləsin... Yan dövrəmə nifrətlə göz gəzdirir. Dirsəklərimi söykədiyim masanın üzərindən götürüb oturacaqda dik otururam. Gözümü oxuduğum kitabın sətirlərindən alıram. Əllərimlə hər iki yandan saçlarımı yığıb başımın arxasında topalayıram. “O arvad heç nəyin ağını, bozunu bilmədi. Həmişə qazanı qarışdırır, çaxnaşma salır. Qüruru, bicliyi, sayğısızlığı yerə-göyə sığmır.” Deyirəm. 

- Düşmüşük ağızlara; ancaq sənin ağzından hələ də Gülsara xala düşmür. Niyə başa düşmürsən? Südəmər uşaq da bildi bunu, sən bilmədin. 

Kürəyini dayadığı divardan götürüb mənə sarı gəlir. Masanın üzərindən oxuduğum kitabı qaldırıb əllərini altdan onun hər iki tərəfinə qoyur; şappıltı ilə bağlayıb masamın üzərinə tullayır. Ürəyimdə incə-incə ağrılar dolaşır. 

- Özüzü aldatmayın, ortada mənim qız doğulmağımdan başqa bir problem yoxdu. Siz hələ də yüz il bundan qabağın dəbinə uyub onun-bunun sözüylə qızlarızın günün tutusuz göy əskiyə. Alı qızı onu deyir, Oruc qızı bunu deyir. Özəl sözlərizibelə onnan-bunnan paylaşırsız. 

Danışdıqca içimdə əsirdim. Nəfəsim güclə çıxırdı. 

- Oturub onun-bunun dalınca danışmaq hünər deyil. O arvadın, bu arvadın ayaqqabısından, donundan danışmağı elə hamı bacarar. 

Sağ əlimi alnıma qoyub ehmalca hövkələyirəm. Əl atıb özümü saçlamaq istəyirəm. 

- Beş yaşımdan hey gözünü ağartdın, dilini dişlədin. Dedin ucadan gülmə; Orucun qızı divarın deşiyindən görər, Hacı Cəlil eşidər. Oynama! Alı qızı nə deyər adama?! Onu geymə, bunu geymə. 

Nə zaman ağladığımı, gözümün yaşı necə üzümdən boynuma axıb getdiyini bilmirdim. 

- Sağ-solumu tanımadan məni bibim oğluna verdiz; anadan olcaq bizi deyilgi etmişdiz. Mən hələ təzə-təzə, uşaqlığımda, qohumlarımızın mənləonu bir yerdə gördüklərində qaş-göz oynatmalarının, şuxluq dolu gülüşlərinin nədənini anlayıram. 

Günəş alovlanmışdı. Yumşaq əsintibacanın tül pərdələrini yüngül-yüngül tərpədirdi. 

- Arvad acı bağırsaq kimi uzatdıqca uzadır. Qırmızı-qırmızı belə sözün yetirir sanki Rza sənə görə arvadın boşayır. O da qorxu dənə yazıq arvad... 

Anam əllərini hövkələyə-hövkələyə titrək səslə davam eləyir. 

Oturduğum yerdə eləcə quruyub-qalıram. Bir neçə anlıq masamın üzərində tikanlı, yarpaqsız, ətli gövdəsi olan kaktus gülümə gözüm sataşır. Açıq bacadan cırıltıları içəri dolub otağın səssizliyini pozan cırcıramaların səsi, qəfil hönkürtümün içində itir. Anam əl-ayağını itirir: 

- Qızım qınama bizi. Biz də gözümüzü açıb belə görüb öyrənmişik. Başıva dönüm ay bala, day sənə heç nə deməyəcəm. 

Qıvraqca qapıdan çıxarkən: “Aynaz, bax, ağlama ha! Əyəm bir də sənə bir söz dedim, nə desən de.” Deyib gedir. 

2

Qardaşımla anamın pıçıltılarını duyuram. Məni görüncə səsləri ucalır: 

- Hələ başı açıq şəklini qoyur instagrama, telegrama! Sənin ixtiyarın kaşki məndə olurdu! 

Qardaşımın gözlərindən nifrət fışqırır. 

- İndiyə kimi bu qədər kitab oxuyubsan, nolub? Boynundan medal asıblar? Cibini pul ilə doldurublar? 

Anam hər zamankı kimi sərt baxışlarını gözlərimə tuşlayır; gözlərini bərəldir. Əllərini ölçə-ölçə dodağını dişləyir: 

- Mən olsam kitabla özümü öldürmək yerinə qəşəng duraram mahnını qoyaram, qızımla oynayıb dingildədərəm. Gedib-gəlib meyvədən yeyərəm, qızımı yedirdərəm. A qız elə bilirsən arvadsan? Sən heç ... da deyilsən. 

Ürəyimdəki ağrı, bütün canıma dolaşıb ayaqlarıma axır. Aşağı səslə mızıldanıram: 

- Məni assaz da, kəssəz də, o dediklərizi sevmirəm. 

Çöküb oturduğu yerdən sıçrayıb üzbəüzümdə durur. Nəfəsini dərmədən bir düzünə danışır: 

- Ay qız hamı sənin ucuz, kəndli modeldə olan pal-paltarını danışır ey... 

Anamın ağzı köpüklənirdi, damcıları üzümə sıçrayırdı. Amacı məni şaqqalamaq olduğu üçün istədiklərinizorla beynimə yeritmək istəyirdi. Onun bu halını görəndə uşaqlığımda məni qəfəsdə saxladığını xatırlayarkən, həmin qorxu məni çulğayırdı... Xatirələr görüntü kimi gözümün önündə boylanıb özü-özünə dalğalanmağa, itib-tapılmağa başlayır. 

Bir gün olmadı anamla qardaşımın yerinə özüm bazara gedəm. İstədiyim pal-paltarı bəyənib sevərək alam. Heç elə bil, bizlərlə onların arasında bu boyda zaman məsafəsi yox idi. Ancaq və ancaq geyimlərimiz dəyişmişdi. 

3 

Gün batmaq üzərədir. Yer üzü ala-bula olur. gün ərzində səsləri çıxmayan qaranquşların yeyin uçuşlarını seyr edirəm. Eyvanda toplanıb ordan-burdan danışırlar. Həyətin sağ bucağında damı, divarı çökmüş təndirxanaya sarı boylanıb baxıram. Uşaqlığımı xatırlayıram; təndirin başında əyləşib ayaqlarımı içinə sallamaq istəyirəm. Yanan ağacların çırta-çırt səsi, özəl qoxusu, təzə çörəyin iysi hər yanı bürüyüb. Təndirxananın divarlarındakımismarlardan çuvallar, torbalar asılıb. 

Keçmişdə günəş, çiy kərpiclə tikilmiş təndirxananın kiçik deşiyindən uzun, sarı bir qılınc kimi içəri dürtülərdi. Payızda tavanından daman yağışın izləri görünərdi. İndi isə divarları çökmüş təndirxana, kölgəsini kol-kosun, otların üzərinə tutqun xalça kimi döşəmişdi. Göylük böcəkləri yam-yaşıl otları sarmışdı. Bir vaxtlar həmin o otların üzərinə uzanıb kürəyimdə, boynumun dalında incə toxunuşlarını hiss edərdim. Bəzən qanadları xallı kəpənəklər otların arasında ehmal hərəkətlərlə yoxuşlu-enişli uçuşardılar, onlara qısqanardım. Eşitdiyim acı sözlər uğultu ilə beynimə işləyib qasırğa qopardığı an, həyətdə gəzişib göz yaşlarımı silə-silə çiçək dərərdim, yarpaq dərərdim. İçimdə bölük-bölük buludlar dolub-boşalardı... Otların arasından aclıqla dolu yuxuya bənzər həyatımı hələ də dəfələrlə kabus kimi görürəm: 

- Ay bala, belə əl-ayağıvın sümüyü görsənir ey. Başıvı həyatıva, ərivə, uşağıva qat. Yalannan nəyə durub gəlibsən? 

Yaşlılıqdan qırışmış dodaqlarının qırağında aşağılayıcı bir ifadə vardı. İri ayağını yana çəkilmiş tuman köynəyindən görürdüm. Ayağının barmaqlarını oynadırdı: 

- Gülsaranı hələ də bəzi gecələr əri döyər. Özü də heç zadın üstündə. – Nənəm narahat-narahat deyir. 

- Hə nolsun? Arvadda ağıl olmaz. 

Gülsara xala səsini ucaldır. 

- Rza canı, Oruc qızı deyirdi o Güləbətinin ərindən boşanan qızı yoxdu? 

Nənəmlə anam “Hə, hə” deyə-deyə başlarını tərpədirlər. 

- Deyirlər alahı kişinən tutublar. Bir tünlük var imiş. Tifağın dağılsın qız olan bəndə. Bizim zaman olsaydı dədəsi, qardaşları şaqqalardılar qızı. 

Qıya baxdıqca kiçik gözləri ilə elə bil ürəyimin düz içinə girmək istəyir. 

- Day hamı tükü, tükdən seçir. Hamımız yolları, izləri, cığırları, obaları bir-bir gəzib bura çatmışıq. 

Hiyləli baxışını gözlərimdən çəkmir. Bu xına, o xınadan deyildi deyəsən. 

Günəşi içinə sümürüb kölgəsini yan dövrəsinə sərən təndirxananı süzürəm. Orada xatirələrin tanış qırıntıları köpüklənirdi. 

- Ürəyimi qara-qara şübhələr gəmirir. Başımıza kül ələnəcək. 

Anam bu sözü az qala pıçıltı ilə özü-özünə deyir. Dizinin üstünə qoyduğu əli astaca əsməyə başlayır. 

Yüngül yel əsir. Tikanlı otların, kol-kosun iysi, təzə çörək iysi qoxuyan havanı çulğayır. Heysiz, utancaq səsim sürünüb boğazımdan çıxır: 

- Mən istəmirəm sizə oxşayam. 

İllər boyu o qadına, nənəmə, anama oxşaram deyə çox qorxardım. Onların gülüşləri, baxışları belə çox qorxunc idi. Quru torpaq kimi çat-çat olmuş üzlərində yoxsunluğun dolaşdığını sezirdim. 

Nənəm ört-basdır eləyib sözün yönünü dəyişdirməyə çalışsa da ox artıq yaydan çıxmışdı. Qaşları çatılır. Barmaqlarını sanki gözümə təpəcək kimi havada oynadır. Qadın birdən götürülür. Sözü ağzından fışqırır: 

– Ləçəyini ört çölə düşmüş! Ordan-burdan baxan olar.

Səsi yavaş-yavaş sərtləşir. Külək, əlimdə bərk-bərk tutduğum «Özgə» kitabının qıraqlarını xışıldadır. 

«Qadın», qadın doğulmur, «qadın» olunur. Bu cümlə beynimin qaranlığında yellənir, gözümün dənizində ləpələnir. ləpələnib ləpələnib bütün vücuduma yayılır, yazılır. Sanki çayların, bulaqların şırıltısına belə qarışır. 

Anamın gözləri qırpılmadan bir nöqtəyə dikilmişdi. nənəm Aysununkiçik əllərinə sığal çəkərək kefsiz və yorğun səsilə ağır-ağır oxuyurdu: 

Aysu balam bi qətrə,

Gedə bulaqdan su gətirə,

Suyu verə atasına;

Atası tökə zəmisinə.

Aysu əllərini bir-birinə çırpır, sevincək qışqırır: 

- Elçin atam? 

Altı göz çönüb mənə baxır. Nənəm düşüncələrinə dalır. O, mütəkkəyə dirsəklənib nalça üstə uzanmışdı. Dilinin altında həzin-həzin başqa bir bayatı oxuyur: 

Ay məstana-məstana, 

Aysu girib bostana,

Qorxuram yağış yağa;

Qızımın donu islana. 

Aysu ovunur. Nənəm çatıq qaşların göyə qaldırır: 

- Düz dan yeri söküləndən oyanmışam. Xəmir elə, güd acısın. Kündələ, təndiri sal, külfəni aç, taxta oxlovunu, ilfidəni irahla, sora yay, yap bişir. Day düz ölürəm bala (Anama baxaraq) canım çıxır. 

Dodağım qaçır. Gözaltı Gülsaraxalanın nənəmə qarşı baxışına baxıram. 

- Ay qız day yazıqlara az qan uddur. Qəşəy ər hələm-hələm tapılmaz. Ərin benavadı, birin də doğ qoy oğlu olsun. 

Üz-gözünü turşudur. Bir zəhmlə baxır ki, sanasan ödümü yaracaq. Qadının acığı hələ də soyumamışdı. 

Nənəm için-için gülməyə başlayır. Nə isə xatırlamışdı: 

- Yadımdadı tək Məhəmmədi doğmuşdum. Gördüm Alı qızı, Oruc qızı ikisin doğub, üçüncüsünəboyludur. Elə bil qarnıma ilan soxdular. Durdum qaçdım Zərnisənin yanına, dedim qarnımı bağla uşağa qalım. 

Şaqqıldayıb gülürlər. 

- Nənəm nalı mıxa döyür, mıxı nala. Baaah dədöynən məni qınıyan. 

4

Otaqdan atamın mən eşidim deyə uca səslə dediyi sözləri duyuram: 

- Day bi seri özümü öldürəcəm bu qızın əlinnən. evin-eşiyin boşlayıb gəlib bura ki, nola? O kitablarda nə var?! Gecə yarısınacan yuxu gözümə girmir, yerin içində səhər açılınca çabalıyıram. 

Qapını açıb otaqdan çıxıram. Atamın hirsli baxışları sinirlərimi gərir. Kiçik qardaşım dodağı qaçmış mənə zillənir. 

- Mən başımı aşağı salıb sevdiyim işi görürəm. Bunun nəyi sizə ağır gəlir? Burnumu onun-bunun həyatına soxmuram. Bir-birimizin düşüncəsinə, geyiminə, yaşayışına sayğımız olsun lütfən. 

Yenə dilim söz tutmur. Dolaşıq-qarışıq sözlər bir-birinə qarışır. 

Qardaşım mısmırığını sallayır. Sərt baxışları üzümdə donub qalır:

- Elə bu böyük-böyük danışmaqları o kitablardan öyrənirsən. bizim abrımızı aparıb salıbsan ağızlara hələ utanmadan danışısan da. Burda şöngüyüb gözünü kitabnaninstagrama zilləmək yerinə get otur evində, ərivə, uşağıva məhəbbət elə. Elə məhəbbət görməyən ər canıv alıb onun-bunun yanına gedər. 

Atama baxıb guruldayır: 

- Kitabların odlayın, mobilin sındırın. Bi şillə də yapışdırın ağzına bəlkə adam oldu. 

- Bu evdə məni incidən sayğının olmamağıdı, ədalətsizlikdi, ayrı seçkilikdi. Böyük-kiçik sayılmır bu evdə. Nə cür olur da məni adam görmürsüz? – Atama baxıb qardaşımı tuşlayaraq deyirəm. 

- A qız sən fərli qız olsaydın deyərdin dədəmin, nənəmin sözü yerə düşüncək qoy mənim başım yerə düşsün. 

Səs-küylü arsız qarğalar çılpaq budaqlara şığıyan kimi anam kəskin sözü ilə üstümə şığıyır. Birdən-birə üzü göm-göy göyərir. Hönkürüb bozlayır. 

- Soyundur ba sözünü. Deməyin nədi? 

Atam nəyi isə beynində götür-qoy edirdi. Tutqun olub qatı hirslənmişdi. 

Bu sözləri səhər çağı evdən çıxıb gecə yarısı evə dönən atamdan eşidirəm. Vaxtının çoxunu ailəsi ilə yox, dostları ilə paylaşan atamdan. Maşını götürüb səhərdən-axşama xiyabanları boşuna dolaşan, o qıza, bu qıza qulluq edən, yüksək magistr elmi dərəcəsi olan və məndən yaşca xırda olan qardaşımdan eşidirəm. 

Sözləri daraq kimi bir-birinə keçirilmişdi; bilirdim bu sözlərin sonu hara yetişəcək. 

- Qayıt öz evinə, nağayırırsan orda elə. Sən yolunu azıbsan deyəsən. 

Atam gözlərini yumur. Sağ əli ilə alnını tumarlaya-tumarlaya astadan dillənir. Ürəyimdə nəsə, elə bil sap qırılır. 

- Nə zaman dayaq oldun ki? – dişimi-dişimə sıxaraq mızıldanıram. 

Gözlərini, gözlərimə dikir: 

- Günahıvı öz gözündə yox, ürəyində gəz tap. 

Gözlərimi ailəm dediyim insanların üzündə gəzdirirəm. 

- Sizlər mənə bir həyat borclusunuz. – deyirəm. 

Atamın mat qalmış gözlərinə zillənirəm: 

- O əllərini həmişə qızından əsirgədin. 

Atam ayağa durur, hüzün dolu bir baxış atır mənə sarı; heç bir söz demədən ağır-ağır çölə çıxır. Ürəyim zoqqul-zoqqul zoqquldayır. Həyatımın hər anında mənə yaşatdığı və qarşısını almadığı bu hiss heç unutmayacağım bir şəkildə yaddaşıma cızılırdı. Hazırlanıram; heç bir zaman mənimsəmədiyim o evə qayıdıram. 

5 

Bacanın yan divarına söykənib qaranlıq həyətə zillənirəm. 

- Qayıtdın? 

Biraz susuram. Beynimdə dalğalanan, ləpələnən istəklərə, arzulara nisgillənirəm. Bu şəhər böyüyə-böyüyə ruhumu udmuş, mənliyimi, insanlığımı kültürün, toplumun sıxlığında sümürmüşdü. Bu acılıqları, irinli yaraları ürəyimin məzarlığına yığa-yığa özümü gömmüşdüm. Kölgələr susqun həyətdə gəzişirdilər. Ağızları-başları bəlli deyildi. Bacanın şüşəsindən gözünü bizdən çəkməyən qızımı görürəm. Qolçaq qucağında bizdən biraz aralı bardaşını qurub yerdə oturub. 

Bacanın enli taxçasına düzdüyüm doğal güllərimə zillənirəm. 

- Bu cəhənnəm, o cəhənnəmdən daha yaxşıdır. – deyirəm. 

- Qardaşın zəng eləmişdi. Dedi sənə deyim kitablarının dalısınca getməyəsən. 

Gözlərimi güllərimdən alıram. Çönüb qızımın üzünə gülümsəyirəm. Səksəkəli ürəyi ilə qolçağını daha da özünə sıxıb gülümsəyir. 

Əllərini şalvarının cibinə salır. Qımışır: 

- Hamısın təndirxanada qalayıb yandırıblar...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün sizlərə gənc yaşlarında dünyadan köçmüş Murad Muradovun hekayəsini təqdim edəcəyik. Ön söz Təranə Vahidindir.

Adamlar köçəri quşlar kimi Yer üzündən uçub gedirdilər – Murad da getdi.

Gələcəyinə ən çox ümid bəslədiyimiz gənc yazıçı Murad Muradovu deyirəm...

Muradı həyatda görməmişəm, mesencerimə hekayələrini göndərmişdi, onu

sözlərindən, hekayələrindən, ədəbiyyata olan sonsuz sevgisindən tanıdım.

“Ulduz”da çap elədik, “Ulduz”un Ulduzu oldu, sevildi, qəbul olundu...

Amma, elə bil, heç nə onu xoşbəxt edə bilmirdi, darıxırdı, yerə-göyə

sığmırdı. Dünyaya Van Qoqun Günəşə baxdığı kimi baxırdı. Sanki axtardığı

həqiqəti tapmışdı.

Kulis.az saytında “Kərimin ördəkləri” hekayəsi yayımlanmışdı.

Mesencerimə: “Salam, Təranə xanım. Bu hekayəmi bəyənən çox oldu. Çox

istərdim, bu hekayəm “Ulduz”da olsun”, – yazmışdı.

Oldu. Təəssüf ki, bu sevinci yaşaya bilmədi.

Muradı “Bal köpüyü” kitabı, bir-birindən işıqlı hekayələri, bir də

xatirələriylə xatırlayacağıq.

Ruhu şad olsun!..

Murad MURADOV

KƏRİMİN ÖRDƏKLƏRİ

Günün ikinci yarısı saat beşdə telefonum zəng çalır.

– Bu gün axşam saat doqquzda görüşək?

Əvvəl istəyirəm deyim ki, bəlkə, qalsın? Amma demirəm. Könülsüz

razılaşıram.

Kərim ortaboylu, pota, qaraşın biridi. Biz uşaqlıq dostuyuq. Başını ülgüclə

qırxır. Hədsiz iri, yumru gözləri var. Danışanda tez-tez rusca söyüşlər işlədir. Eyni

vaxtda həm mədəni, həm də kobud olmağı bacarır.

Çox ləngiməyə gərək duymuram. Saat doqquzda görüş üçün seçdiyimiz

məkana gəlirəm. O artıq burdadı. Yeməkləri yaxşı olmasa da, bu restoranda içmək

bizdə artıq vərdişə çevrilib.

Zalın dərinliyindəki masalardan birinin arxasında əyləşirik. Müştəri əlindən

tərpənmək olmur. Hər kəs öz işindədi: dayanmadan şərab süzüb badə toqquşduran,

başını bulaya-bulaya öz-özünə nəsə danışan, yeyib doyduqdan sonra sağ ayağını

qatlayıb siqaret çəkən, təsbeh çevirən, sınıq-sınıq sözlər, yarımçıq-yarımçıq

cümlələr, stəkan səsləri…

Çöldəki soyuğa görə içərinin isti olması çox gözəldi. Mənim üçün isti hər

şeydən dəyərlidi. Hiss edirəm ki, o, mənə nəsə demək istəyir.

Menyunu masadan götürüb, mənə uzadır:

– Yemək seçməyə həvəsim yoxdu, xahiş edirəm, sən seç.

Məcbur qalıb başımın üstün kəsdirən ofisiantdan bizim üçün iki göbələkli

pitsa, bir şüşə də şərab gətirməyi xahiş edirəm. Ofisiant bir qədər sonra geri

qayıdıb sifariş etdiklərimizi masaya düzməyə başlayır. Yüksələn səs-küy Kərimi

öz fikir aləmindən ayırır.

– Səni and verirəm Allaha, mənə gülmə!..

Ona göz vurub, başımı yellədirəm. Kərim yaxşı bilir ki, ateistəm. And

verdiyinə inanmıram.

– Başıma çox qəribə bir iş gəlib.

– Nəylə bağlıdır? – deyə soruşuram.

– İki həftədi canımı alan qorxu səngimək bilmir. Yuxum da qaçıb. Çox vaxt

donmuş, gərgin və keyimiş oyanıram. Artıq evin içində o baş-bu başa gedə-gedə,

heç kimə fikir vermədən öz-özümlə danışmaq vərdişi də əmələ gəlib. Gəl

söhbətimə lap əvvəldən başlayım. İşin qəribə tərəfi, ötən yaz hardansa uçub gələn

iki ördək bağ evimin ətrafında dövrə vuraraq həyətdəki hovuza enib, burda sudan

bir “ev” qurdular. Onlara toxunmadım, – qoy elə burda yaşasınlar, – dedim. Beləcə

ördəklərdən dişi olanı çox keçmədən yumurta qoyub beş bala çıxartdı. Buna çox

sevindim.

Məndən və uşaqlardan fərqli olaraq, arvadım bütün yayı deyindi. Onun belə

tərs olduğunu ağlıma da gətirməzdim. O, hovuzu çirkləndirdikləri üçün ördəklərə

nifrət edirdi. Hətta ördəklər ucbatından aramızda, adına mübahisə deməyək, xəfif

incikliklər də yaşanırdı. Mənsə qəti belə düşünmürdüm. Sevimli ördəklərimlə eyni

hovuzda suyu şappıldada-şappıldada üzmək mənə çox xoş təsir bağışlayırdı…

Kərim gözlərini yumub başını badəyə tərəf əyir, qırmızı çaxırın qoxusunu arı

kimi içinə çəkir.

– Düz iki həftə bundan öncə, səhər yeməyindən sonra evin hovuza baxan

pəncərəsindən ördəklərə tamaşa edirdim, – O susur, önündə olan yarımçıq

badədəki çaxırdan bir-iki qurtum içir, iri, yumru gözlərini qıyır, söhbətini davam

etdirir. – Başıma gələnlərə inanmayacaqsan, – siqaret yandırır, siqaret

dodaqlarında əllərini başına qoyur, – həmin gün sevimli ördəklərim ailəlikcə məni

tərk etdilər. Heç ağlıma da gətirməzdim. Hamısı ucub getdi. Nə qədər gözləsəm də,

geri qayıtmadılar. Onlara elə öyrəşmişdim ki. Yəqin, getməyə yerləri var ki, mən

onları itirdim. Ördəklərimin uçub uzaqlaşdıqlarını izlədiyim dəqiqələr mənim üçün

təsvirolunmaz bir həyatın başlanğıcı oldu. Arada düşünürəm ki, bəlkə də, fırıldaq

qurbanı olmuşam.

Bir müddət Kərim kəlmə kəsəcək halda olmadı.

– Onların gedişindən sonra yuxularım da qarışıb, dünən yuxuda gördüm ki,

qarnımda kvadrat formalı vint yeri var və göbəyimdən su fışqırır. Vinti sıxdıqca bu

dəfə qulaqlarım qopub yerə düşür. Bərk həyəcanlanıram, onları əlimə alıb

qonşuluqdakı ustanın yanına tələsirəm. Mənim üçün onları yerinə qaynaq etsin,

mən heç cür bacarmıram. Qəribədi, qulaqlarım olmaya-olmaya ördək vaqqıltısı

eşidirəm. Başımı qaldırıb göyə baxıram, sevimli ördəklərim başımın üstündə dövrə

vurur... Göyün üzündə ağlı-qaralı buludlar var, məzəli şəkillərə düşüb oynaşırlar.

Gülümsəyirəm, bir az da kövrəlirəm, gözlərim dolur. Qulaqlarımı tutduğum əlimin

tərsi ilə gözümün yaşını silirəm. Elə bu vaxt ördəklərdən biri dimdiyi ilə

qulaqlarımdan birini barmaqlarımın arasından götürür. O biri ördəklərə qoşulub,

bir-iki dövrə vurub uçub gözdən itir…

Kərim bir anlıq sükuta dalır, elə bil hafizəsindəki hadisələri sistemləşdirir.

– Lənətə gəlmiş ördəklər məni dəli etməsələr, yaxşıdı. Sən öl, işdən-gücdən

də soyumuşam.

Məni gülmək tutsa da, özümü əla alıram. Onunla göz-gözə gəlmək

istəmirəm.

– Səbirli ol! – deyib, bu dəfə mən masadakı boş qədəhləri çaxırla

doldururam. Başını qaldırıb üzümə baxır. – Məsələ bununla bitmir!

Bilirsən, mən çox qorxuram, ailəm də bu ördək sürüsü kimi elə bilirəm,

tezliklə ucub əlimdən çıxacaq. Ürəyimə damıb. O ördəklər mənim evimin

həyətində yuva qurdular, bala çıxartdılar, sonra onlara üzməyi, uçmağı öyrəndilər.

Bütün bunları mənim sayəmdə bacardılar. Elə bilirdim, məni özlərinə doğma

bilirlər. Vaxtı gələndə isə vidalaşmadan, ev sahibi kimi mənə təşəkkür belə

etmədən uçub getdilər. Hər şeyə rəğmən, məhz bu şəkildə məni tək qoyub

getmələri çox pisimə gəlir.

Ailəm də, çox güman ki, belə edəcək. Vaxtı çatanda övladlarım da yuvadan

ucub gedəcək. Onları itirmək qorxusu məni sərsəmə çevirir. Mən artıq ürək ağrısı

da tapmışam. Düşdüyüm vəziyyəti anlamaq çətin deyil.

Kərim utanıb-eləmədən salfetka ilə burnunu iki barmağı arasında sıxıb

təmizləyir. Babat bir söyüş də söyür. Dərindən ah çəkirəm. Əlimi çiyninə

toxundurub, – səni çox yaxşı başa düşürəm, – deyirəm.

Sonra təskinlik verməyin mənasız olduğunu düşünüb dinmirəm. Mən

danışmaq istəmirəm, susmaqdan xoşum gəlir. Ayağa qalxıb balkona çıxıram, əsən

sərin mehi sinə dolusu ciyərimə çəkirəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2024)