Super User

Super User

Çərşənbə, 10 İyul 2024 11:36

Şəhidlər barədə şeirlər - Ağababa Abasov

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı gənc yazar Elşad Baratın şəhidlər barədə silsilə şeirlərinin təqdimini davam etdirir.

 

 

Şəhid Ağababa Abasov

 

Ağababa Abasov 14 mart 2002-ci ildə Şabran rayonunun Uzunboyad kəndində dünyaya göz açmışdır. Uzunboyad kənd məktəbində orta təhsil almışdır. Sabirabad Dövlət Sosial-İqtisadi Kollecində təhsilini davam etdirmişdir.

Ağababa Abasov kolleci bitirdikdən sonra hərbi xidmətə yollanmışdır. Hərbi xidmət müddətinin ilk beş ayını Ağcabədidə “N” saylı hərbi hissədə davam etdirdikdən sonra sentyabr ayında təlimlərə çağırılmışdır.

Azərbaycan Ordusunun əsgəri olan Ağababa Abasov 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan Vətən müharibəsində kəşfiyyat qrupunun manqa komandiri olaraq iştirak etmişdir. Füzulinin azadlığı uğrunda gedən döyüşlərdə vuruşmuşdur. Ağababa Abasov 29 sentyabr 2020-ci ildə Füzuli rayonu istiqamətində döyüş tapşırığını yerinə yetirərkən yanında mərmi partlaması nəticəsində şəhid olmuşdur.

Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi uğrunda döyüş əməliyyatlarına qatılan və hərbi hissə qarşısında qoyulmuş tapşırıqların icrası zamanı vəzifə borcunu şərəflə yerinə yetirdiyi üçün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Ağababa Abasov ölümündən sonra "Vətən uğrunda" medalı ilə təltif edildi.

Azərbaycanın Füzuli rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılan döyüş əməliyyatlarına qatılaraq şəxsi igidliyi və şücaəti nümayiş etdirdiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 25.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Ağababa Abasov ölümündən sonra "Füzulinin azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edildi.

Azərbaycan ərazilərinin işğaldan azad olunması zamanı döyüş tapşırıqlarını yerinə yetirən zaman mərdliyin və igidliyin göstərilməsinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 24.06.2021-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Ağababa Abasov ölümündən sonra "İgidliyə görə" medalı ilə təltif edildi.

Azərbaycanın Xocavənd rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılan döyüş əməliyyatlarına qatılaraq şəxsi igidliyi və şücaəti nümayiş etdirdiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 24.06.2021-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Ağababa Abasov ​ölümündən sonra "Xocavəndin azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edildi.

 

Yenə havasoyuqdu,

Küləkadamı kəsir.

Haqqındaoxuyuram,

Dilim, dodağım əsir.

 

Səngöylərdə mələksən,

Sənyerlərdə insansan?!

Sənbeş ayın əsgəri,

Əbədiqəhrəmansan.

 

Anan da razı səndən,

Elin zəfər anası...

Tələbə anasıydı,

Oldu əsgər anası.

 

Sən sözünü tutmusan,

O ürəyi yanana,

Şəhid anası deyir,

Hamı sənin anana.

 

Yadındadır? Komandir

Olanda sevinmişdin...

"Təşəkkürnamə"ni də

Alanda sevinmişdin.

 

Sevinəndə gördün ki,

Anan da şükür edir.

İndi bütün məmləkət

Qalxıb ayaq üstünə,

Sənə təşəkkür edir.

 

Sən də ki yaşayırsan,

Özün dediyin kimi.

Məzarın da düzəlib

Sən istədiyin kimi.

 

Beləcə, arzuların,

Qoy, həmişə çin olsun.

Get, hava da soyuqdu,

Ananın yuxusunda

Yat, yuxun şirin olsun.

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2024)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağla Təbrizdə yaşayıb yaradan Arda Xaninin  şeirlərini təqdim edir. 

 

 

URMU

 

Urmuya qan dolub su şəkilində,

İntihar edilən yerdə dayanıb.

İçində gəzdiyim torpağın indi,

Hər evdə iki-üç satqın oyanıb.

 

Hələ də axacaq damcı-damcı su,

Urmu quruyunca bizim damlardan.

Urmunu evimdə gizlədirəm mən,

Ölkədə qan içən bu adamlardan.

 

Keçdiyim Urmuda qorxu səsi var,

Ölüm qoxusunu unutmamışam.

Əlimi vurduğum yaşlı gəlindən,

İllərdir gölümdən su tutmamışam.

 

Həsrətim göyərir su damcısına,

Nisgilim boy atır duzlu su ilə.

Aylardır köçürəm öz vətənimdən,

Hər gecə yatıram bu qorxu ilə.

 

Urmunun duzların al-ver edirlər,

Ölkədə insanlar duz-çörək yeyir.

Ölümün özünü görürük burda,

Urmunun duzundan qoxuyur şeir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2024)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSNDƏ layihəsində bu gün Şeir vaxtıdır, sizlərə Hafiz Hacıxalılın şeirləri təqdim edilir.                                                                

***

 

Bu qış da gedəcək, yaz ağacların

Qönçə dodağında dönəcək geri.

Yağışın altında qalacaq hər gün

Bizim sön görüşün xatirə yeri.

 

Bizim sın görüşün xatirə yeri

Ağlayar, kiriməz yetim uşaqtək.

Deyinər söyüdün salxım telləri,

Bir də o sevənlər haçan gələcək?

 

Bir də o sevənlər haçan gələcək?

Dünyanı başına götürər bu səs.

O cavan gedənlər qoca gələcək,

Birdən yox olanlar dönəcəkmi bəs?

 

Birdən yox olanlar nağıla döndü,

Düşdülər dodaqdan-dodağa belə.

Sapanddan atılan daşlar misalı,

İnsan da düşürmüş uzağa belə.

 

İnsan da düşürmüş uzağa belə,

Yad ola bilirmiş ürək də, can da.

Qovuşdur, İlahi, vaxt varsa hələ

Köhnə sevgiləri təzə ünvanda.

 

 

***

 

Mənim bir dostum var qələm adında,

Sevincim, nisgilim, naləm adında.

Əlimi çörəyə yetirən odur,

Uzağı yaxına gətirən odur.

Mənim ürəyimin əkizi qələm,

Mənim kişi üzüm, ərk üzüm qələm.

Qürurun, mənliyin tək üzü qələm,

Düşməni tanıdıb, dostu sevdirib,

Əlimdə qabardı, alnımda tərdi.

Bilib, ürəyimin dilini bilib,

Susdusa, qayadan, daşdan betərdi.

Çevrəmiz boyunca bu Yer üzünü

Gəzib dolanmadıq sərgərdan, səfil.

Onun mürəkkəbi, mənimsə ömrüm

Bitəcək nə vaxtsa, hardasa qəfil.

Bir şeir, bir nəğmə, lap ikicə söz

Yadigar qalacaq, bəsimdir, bəsim.

Qoşulub güllərə şeir deyəcək,

Özümdən sonra da qələm nəfəsim.

 

 

***

 

Köklənər dəlisov yaz havasına,

Bu qəmli mahnının notu payızdır.

Payızdır ruhumun vətən tərəfi,

Ağacı, yarpağı, otu payızdır.

 

Yoruldum düşməkdən bərkə-boşa mən,

Bir də çətin çıxam bu yoxuşa mən.

Getmək istəyirəm üzü qışa mən,

Ürəyim deyir ki, otur, payızdır.

 

Başımı xoş sözlə qatan ömrümün,

Ölümlə göz-gözə yatan ömrümün.

İlləri dördnala çapan ömrümün,

Qamçısı payızdır, atı payızdır.

 

 

***

 

Bizimçün son duracaq,

Uyuduğun məzarlıq.

Sən getdiyin yol isə

Uzun, dibsiz, qaranlıq.

 

Sən gedəndə anladıq:

Gedənlər geri dönmür.

Ora burdan yaxşıdır?

Gedənin biri dönmür.

 

Şəkillər buz parçası,

Donuruq bu istidə.

Sən orda darıxırsan,

Biz də yerin üstündə.

 

Kimi ovudar denən,

Bu qəbir daşı, kimi?

Ana sözü tökülür

Göydən göz yaşı kimi.

 

 

***

 

Salamat qal, Şuşa!

Suyunu, havanı halal elə.

İki gün qoynunda qaldığım yuvanı halal elə.

Daşı güllə yarası almış Şuşam,

30 il xəyala dalmış, xaraba qalmış Şuşam.

Həsrətinə ip keçirib boğazından asan,

Taleyini özü yazan.

Ümidi 30 ildən sonra göyərən

Bu gün də itirdiklərinə göynəyən.

Sevinci bol görməyən,

Kədəri dastan Şuşam.

Özünə yas çadırı qurulan oğullar

Çıxardılar səni yasdan, Şuşam!

 

 

***

 

Günəş şəkli şək, oğlum,

Çünki onun həsrətini çoxları çəkir.

 

 

***

 

Mən ölsəm, bir söz də düşər dilindən,

Mən ölsəm, kimaxı tutar əlindən.

Mən ölsəm, küsərsən aya, günəşə,

Mən ölsəm, düşərsən oda, atəşə.

Mən ölsəm, üç nöqtə, sonunu sən yaz,

Yaz ki, bu qış ölmə, qalsın gələn yaz.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2024)

 

Təqdim edir: Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Saçlarıma dən düşür,

Deyəsən erkən düşür.

Ömrümün zirvəsinə,

Duman enir, çən düşür... 

Məni vaxtsız qocaldır 

Vətənimin həsrəti. 

Çöhrəmdən uçub gedir 

Gəncliyin təravəti. 

Lakin qəlbimdə ilham 

Coşur yenə dəniz tək. 

Nə qədər ki, mən sağam 

O ilham sönməyəcək! 

Qoy düşmən sevinməsin 

Ürəyim susmuş deyə. 

Yox, mən öz varlığımı 

Vətənimə hədiyyə, 

Xalqa qurban demişəm! 

Mən hər zaman demişəm: 

Qəlbim kül altındakı 

Yanar odu yandırar; 

Bir gün şölələnərək, 

O od yaxıb, yandırar. 

Bizim də obalara 

Ağ günlər gəlsin gərək, 

O günün arzusuyla 

Yazıb-yaradır ürək.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2024)

Çərşənbə, 10 İyul 2024 15:03

Liderlik nədir? - AKTUAL

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bəşər tarixindəki liderlər, beynəlxalq təşkilatların liderləri, ölkələrin liderləri, idarə və müəssisələrin liderləri, partiyaların liderləri, dini qurumların liderləri, idmanda komanda liderləri, media liderləri, incəsənətdə truppa, ansambl liderləri və s. və i.

Bizim qulaqlarımız «lider» kəlməsini addımbaşı eşitməyə alışıb. Bəs nədir bu liderlik? Liderliyin ən bəsit tərifi budur ki, liderlik – qrupda işin təşkilinin elə bir prosesidir ki, bu prosesdə hamının qulaq asdığı, hamının etibar etdiyi şəxs lider kimi çıxış edə bilir. Amma məsələnin mürəkkəb tərəfi də var: «Hamının qulaq asdığı şəxs», «hamının etibar etdiyi şəxs» statusunu necə qazanmaq olar? Bu statusu qazanmaq yolu necədir?

«Liderlik» anlayışı «uğurqazanma» anlayışının həmişə məntiqi davamı hesab olunur. Yəqin ki, yalnız həyatda müəyyən dərəcədə uğur qazana bilən insanlar lider olurlar. Amma bir məsələ də var ki, hər bir uğur qazanan insan da lider ola bilmir. Yəni, qazanılan keyfiyyətlər və vurulan hədəflər həmişə lider olmaq zərurətinə gətirib çıxarmır. Bu mənada, «lider» anlayışı «uğurlu insan» anlayışından daha mükəmməl anlayışdır. «Uğurlu insan» çoxluq təşkil edə bilər, ancaq «lider» məhdud sayda olur.

Adətən, liderlər 2 cür olur: formal və qeyri-formal. Burada birincilər təyin olunurlar, ikinciləri isə qruplar seçir.

Liderlik təlimləri, konsepsiyaları öz əsaslarını XX əsrin əvvəllərindən götürür, növbəti hissədə mən bu barədə ətraflı danışacağam. Hələlik isə onu söyləmək istəyirəm ki, XX əsrin əvvəllərində tədqiqatçılar bəşər tarixini dəyişən ən böyük dühaların, ən böyük liderlərin həyatlarını tədqiq edərək onların ümumi aparıcı xüsusiyyətlərini (məsələn, məqsədyönlülük, qətiyyət, səbirlilik, dözümlülük, güclü iradə, yaxşı hafizə, inandıra bilmək bacarığı, natiqlik istedadı, intellektuallıq, qılığa girmək məharəti, bir qədər hiyləgərlik, lazım olanda sərtlik və s. və i.) müəyyənləşdirməklə «Dahi insanların təlimi»ni yaratmışlar. Ancaq liderliyi liderin şəxsi keyfiyyətlərində axtaran bu təlim uğursuzluğa məruz qalmışdır, belə ki, liderin ümumi portretini yaratmaq mümkün olmamışdır, bu və ya digər liderlərdən hər hansı birinin spesifik aparıcı xüsusiyyətləri digərlərində eyni ilə olmamışdır. Üstəlik, bir liderin digərlərindən daban dabana zidd  özəl xüsusiyyətləri də bu ümumiləşməyə mane olmuşdur.

Bax bundan sonra «liderlik» anlayışının konkret şəraitdən doğması tezisi ilə barışmışlar. Zaman, məkan, iqtisadi və siyasi vəziyyət kimi faktorların «liderin» yaranması prosesindəki həlledici rolu fikir  süzgəcinə düşmüşdür.

Və bu həlledici rol oynayan faktorlar bir lideri eyni zamanda həm ucaltmağa, şəninə alqışlar dedirtməyə xidmət etmişdir, həm də yeri gələndə, onu kürsüdən aşağı yuvarlatmış, çirkaba batırmışdır. Bu səbəbdən, liderlik şərəfli olduğu qədər də riskli, təhlükəli bir missiya hesab oluna bilər.

«Liderlik» sahəsindəki tədqiqatların növbəti mərhələsi isə liderliyin sistemlilik nəzəriyyəsi olmuşdur. Burada artıq həm şəxsi keyfiyyətlər, həm şərait anlayışının liderliyin mahiyyətini açmağa tam müvəffəq ola bilməməsi təsdiqlənmiş, lider olmağın qrupdan, əhatədəki insanlardan bilavasitə asılılığı üzə çıxarılmışdır. Burada liderlik və lider qrup dinamikası çərçivəsində nəzərdən keçirilmiş, qrup bir sistem – liderlik isə bu sistemdə münasibətlərin təşkilatçısı hesab edilmişdir.

Sosialist sisteminin dünya üzrə demək olar ki, bütün tanınmış liderlərinin Vladimir Lenindən, İosif Stalindən tutmuş Fidel Kastroya, Mao Tze Duna  qədər hamısı tarixin ayrı-ayrı dönəmlərində müxtəlif zitddiyyətli qiymətlər almışlar. Bir tərəfdən onlar işıqlı cəmiyyət qurucuları, digər tərəfdən ən qatı diktatorlar hesab olunmuşlar, bu da onların münasibətlər təşkilatçısı olduqları qrup sisteminin ikili xarakterindən irəli gəlib.

Oxucularıma mən cəmi bircə misal çəkmək istəyəcəyəm. Ötən əsrin 30-40-cı illəri Sovet imperiyası tarixinin ən acınacaqlı, ən qara illəri hesab olunur. İosif Stalinin rəhbərliyi dövrünə təsadüf edən və stalinizm repressiyaları adını almış, insanların, əsasən, ziyalıların xalq düşməni damğası vurularaq güllələnməsi, həbs edilməsi, sürgün olunması ilə təşəkkül tapan bir prsesdə milyonlarla insan hədəf olmuşdu. Təsəvvür edin ki, təkcə tarixə «böyük terror illəri» kimi düşən 1937-38-ci illərdə SSRİ-də 681692 nəfər güllələnmişdir.

Bu terrordan mənim xalqım da böyük əziyyət çəkmiş, çoxsaylı qurbanlar vermişdir. Xalqın qaymağı məhv edilmişdir. Bura həm dövlət xadimləri, ictimai xadimlər, həm alimlər, pedaqoqlar, həm ədəbiyyat, incəsənət xadimləri daxildir. Haqlarında ayrıca danışmaq mümkün olmasa da mən onlardan bir neçəsinin adını mütləq çəkəcəyəm: Bəkir Çobanzadə, Əhməd Cavad, Hüseyn Cavid, Mikayıl Müşfiq, Ruhulla Axundov, Salman Mümtaz...

Həmin dövrdə Azərbaycana əslən Qubadan olan Mircəfər Bağırov rəhbərlik edirdi. Və sonradan bütün bu qanlı terrorun müəllifi olaraq tarixə məhz bu şəxsin adı düşdü, yeni gələn nəsillər onu lənətlədilər.

Liderliyin riski və təhlükəsi barədə danışmışdım öncə, bünü öz üzərində hiss etməyin ən bariz nümunəsi Mir Cəfər Bağırov sayıla bilər. Təsəvvür edin ki, digər qonşu Qafqaz Respublikaları Gürcüstan və Ermənistandan fərqli olaraq SSRİ rəhbərliyi Azərbaycana o dövrdə etimad göstərmişdi, bu respublikaya yerli insanı rəhbər təyin etmirdilər. Ona görə də, şəxsi keyfiyyətləri, siyasi liderlik plyusları hesabına bu posta yiyələnməyə müvəffəq olan Mir Cəfər Bağırov çox böyük təzyiq altında çalışmağa məhkum idi. Üstəlik, repressiyaların rejissoru SSRİ rəhbərliyi idi, o isə sadəcə icraçı rolundaydı. Bununla belə, xalqına sevgisini bu lider bir neçə olduqca tanınmış ziyalını həbsdən qurtarmaqla, respublikanın iqtisadiyyatına hədsiz xeyir verən çox vacib qərar və direktivlərlə hər halda göstərə bilmişdi, tarix gərək bunu unutmasın. Və bir də, mən əvvəlki hissələrdə Azərbaycanın XIX əsrdə Rusiya imperiyası və İran şahlığı arasında ikiyə bölünməsi barədə sizə danışmışdım. Azərbaycan xalqının iki ən böyük yarası var, bunlardan birincisi, şübhəsiz bu ikiyə bölünmədir (İkincisi isə Dağlıq Qarabağın işğalı). Bax həmin Mircəfər Bağırov 1945-ci ildə Cənubi Azərbaycanda Pişəvərinin başçılığı altında hərəkat yaradaraq qısa müddətdə İranın tərkibində Azərbaycan Demokratik Respublikasını qurmağa müvəffəq oldu. Əfsus ki, SSRİ rəhbərliyindən – Stalindən lazımi dəstək ala bilməyərək, BMT-dən xeyir-dua ala bilməyərək Mircəfər Bağırov öz böyük ideyasını sonadək həyata keçirə bilmədi. Böyük Britaniya və ABŞ-ın dəstəyi ilə İran 1946-cı ilin aprelində Cənubi Azərbaycana 20 diviziya yeridərək Azərbaycan hökumətini devirdi.

Bax budur böyük liderliyin taleyi. Və bu tale, həmişə yeni dövrün, yeni liderlərin, yeni tarixçilərin baxış bucağından asılı olur. Bayaq qeyd etdiyim kimi, istəsələr səni zirvəyə ucaldır, istəsələr isə çirkaba bulayırlar.

Biz liderlik təlimlərinə ümumilikdə toxunduq, növbəti hissələrdə onlar barədə konkret olaraq da danışacağıq. Hələlik isə mütləq onu da qeyd etmək istəyirəm ki, mənim liderlik anlayışına fərqli bir baxış bucağım da var. Düzdür, liderlik üçün müəyyən şəxsi xüsusiyyətlər lazımdır, düzdür, liderlik üçün şərait anlayışının böyük əhəmiyyəti var, düzdür, liderlik üçün qrup, komanda həlledici mahiyyət daşıyır. Amma, məncə, heç bir lider sonradan liderə çevrilmir, lider kimi doğulmaq lazımdır. Elə liderliyə xas intuisiya qabiliyyətini götürək. Bir şeyi intuitiv hiss etmək fitri istedaddır, əksərən, insan ona doğuluşdan malik olur. Məncə, liderlik daha çox bioloji xüsusiyyətdir, insanda anadangəlmə olur. Sonradan bu anadangəlmə xüsusiyyət liderlik konsepsiyasına aid olan yuxarıda sadaladıqlarımız şəxsi xüsusiyyətlərlə, şərait və sistemlilik faktorları ilə birləşəndə, yəni istedad toxumu sağlam və münbit torpağa düşəndə cücərir, liderlər yaranırlar.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2024)

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Qısa fikirlər xəzinəsi”ndə bu dəfə Corc Oruellin aforizmlərini təqdim edir. Toplayanı və tərtib edəni: C.Məmmədovdur.

 

 

Corc ORUELL:

 

Düşünmək, düşünmək, bircə saniyə qalmış olsa belə, düşünmək yeganə ümiddir.

***

Əgər düşüncələr dili pozarsa, dil də dönüb düşüncələri pozar.

***

Sadə bir dilin ən böyük düşməni qeyri-səmimilikdir.

***

“Qorxu! Biz onun içində üzürük. Vücudumuzun ayrılmaz parçasıdır o...”

***

“Bizim hamımızı satın alıblar, ən dəhşətlisi də odur ki, bizi öz pulumuzla satın alıblar”

***

Vətənpərvərlər vergidən söhbət gedən yerlərdə olmur.

***

Azadlıq – iki dəfə ikinin dörd etdiyini söyləyə bilməkdir.

***

Düşünün, çünki hələ qadağan olunmayıbdı.

***

“Yaxşı bildiyi bir işi yerinə yetirən insanı seyr etməyin xüsusi gözəlliyi var”.

***

Bir cəmiyyət həqiqətdən nə qədər çox uzaqlaşarsa, həqiqəti deyənlərə də bir o qədər çox nifrət bəsləyər.

***

Bəşər övladı özündən başqa heç bir varlığın çıxarını güdməz.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2024)

 

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Poetik Qiraətdə bu gün yenə də Əlizadə Nuridir, bu dəfə “Səhra kimi yaşadım...”

şeiri ilə. 

Yenə də təəccübləndirir, heyrətləndirir şair. 

“Qoy, özümə daş atım,

Qurumaz bu yaş adım.

...Səhra ömrü yaşadım-

İndi də qum-qum ölüm...”

Gözəl poetik bənzətmədir, deyilmi? 

Xoş mütaliələr!

 

Gətirdiyin havadan,

Son dəfə udum, ölüm.

Sən baxınca ölmərəm-

Gözlərini yum, ölüm.

 

O nəğməni oxuma-

Qar yağacaq yuxuma...

Mən boyda bir toxuma

Olarsanmı şum, ölüm?

 

Sinəm tutmur ahları,

Çağır o sabahları.

Soyundum günahları-

Özümü yudum... ölüm.

 

Uçmağa bir qanad qoy,

Mənə güc qoy, inad qoy.

Bu dərdimə bir ad qoy-

Ölüm, Qorqudum, ölüm...

 

Qoy, özümə daş atım,

Qurumaz bu yaş adım.

...Səhra ömrü yaşadım-

İndi də qum-qum ölüm...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2024)

Çərşənbə, 10 İyul 2024 09:36

Praqmatizm nədir? - DƏRSLƏR

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

İndi kim özünü ağıllı göstərmək istəyirsə kreativ, nonsens, subyektiv, konseptual qəlibli sözləri yanaşı düzür. Eynən bu sayaq sözlərdən biri də praqmatizmdir. 

Bu gündən DƏRSLƏR rubrikasında praqmatizm barədə danışacağıq. 

 

Praqmatizm XIX əsrin 70-ci illərində ABŞ-da, Kembricdə toplaşan və Pirs tərəfindən "Metafizik klub" adlandırılan kiçik bir elmi işçilər qrupunun fəaliyyəti nəticəsində meydana gəlmişdir. Daha dəqiq desək,

Praqmatizm təliminin əsasları ABŞ filosofu Çarlz Pirs (1839-1914) tərəfindən qoyulmuşdur. 

 

O, bu cərəyanın proqramını formulə edib onun adını təklif etmişdir. Pirsə görə, praqmatizm real həyatla bağlı olan alim, tədqiqatçı üçün səciyyəvi olan "laboratoriya ruhu"nun ifadəsinə xidmət göstərməlidir. Onun başlıca məqalələrinin ("Əqidənin möhkəmləndirilməsi" və "Əqidələrimizi necə aydın edək") əsas mövzusu bilik, əqidə və hərəkətlərin bir-biri ilə qarşılıqlı münasibətləridir. 

 

Pirsin praqmatizmi

 

Praqmatizm yarandığı andan özündən əvvəlki fəlsəfənin bir sıra başlıca ideyalarından imtina edib fəlsəfi təfəkkürün tamamilə yeni tipini təklif etmişdi. Fəlsəfi təfəkkürün bu yeni tipi insanın hərəkətlərinə yeni tərzdə yanaşır. Bu fəlsəfədə insanın hərəkətləri ətrafında bütün anlayışlar və konsepsiyaların hərlənib formalaşdığı ox kəsb edir. Əsasən reflektor yox, şüurlu və məqsədyönlü xarakterə daşıyan hərəkət bu və ya digər formada insan həyatının (həyat fəaliyyətinin) əsas formasını təşkil etdiyinidən məhsuldar hərəkəti təmin edən şüur mexanizmləri, təfəkkür strukturları haqqında məsələ qalxır. Praqmatizmin banisi olan Pirsdə məsələ bu müstəvidə qoyulur. Onun fərqli cəhəti isə onda idi ki, o, idraki fəaliyyəti xarici (obyektiv) aləmə aid etməyib diqqəti sırf daxili , əsas psixoloji proseslərə yönəldirdi. İnam dedikdə Pirs bilik yox, bu və ya digər üsulla davranmağa adət etdiyimiz vərdiş kimi anladığı inamdan bəhs edir. Biliyə əks olan anlayış xəbərsizlik, bilməmədirsə, Pirs inama qarşı hərəkətlərin müntəzəmliyini pozan şübhəni qoyur. Artıq (hərəkət nöqteyi-nəzərdən) idrak prosesi bilməmədən biliyə yox, şübhədən inama, özü də subyektiv yox, kollektiv və ya sosial inama keçid mənasını verməyə başlayır. Obyektiv bilik cəmiyyət tərəfindən qəbul olunmuş inam anlayışı ilə əvəz olunur. Həqiqətə gəlincə, o, Pirs tərəfindən hamı üçün əhəmiyyətli olan məcburi inam kimi şərh olunur. Əgər tədqiqat prosesi sonsuz şəkildə davam etsəydi, onda öyrənilən hər məsələ üzrə sonsuz sayda tədqiqatçılar birliyi yaranardı. Pirs həmçinin elmi anlayışların əhəmiyyətinin yeni şərhini verir. Hər bir hərəkət gələcəyə yönəldiyindən və gələcəyi nəzərdə tutduğundan, Pirs anlayışı keçmiş yox, bu anlayışdan istifadədən meydana gələcək nəticələr baxımından nəzərdən keçirməyin lazım olduğunu bildirirdi. Pirs öz məşhur "prinsipi"ni və ya "praqmatik maksima"sını da aşağıdakı kimi formulə etmişdi: anlayış obyektinin tədqiqatçının fikrincə törədə biləcəyi praktiki nəticələri nəzərdən keçirmiş olsaq, onda bütün bu nəticələr haqqında təsəvvürlər elə məhz obyekt haqqında tam anlayış olacaqdır.

 

Şəkildə: Çarlz Pirs

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Bu dəfə "Sevdiyin şeiri, gəl, mənə söylə" rubrikasının qonağı

“Ən böyük sualam mən öz kölgəmə,

Qoşulub gedirəm nəyinə, bilmir", 

“Dünən elə getdi bu gün də belə, 

Yaman tələsirəm sabahımgilə. 

Yəqin ki, ölməyə bir az var hələ, 

Yaşamaq növbəmiz nə vaxt çatacaq?" misralarının müəllifi Taleh Mansurdur. 

 

ÜLVİYYƏ ƏBÜLFƏZQIZI

-Xoş gördük, Taleh bəy. Bildiyiniz kimi, rubrikamızda sevdiyiniz şairlərdən birinin şeirini oxucularınız üçün söyləməlisiniz. Bir az qəribə görünə bilər, çünki yaradıcı adam bir şeiri yox, sonsuz sayda şeir sevə bilər. Bu üzdən sualımızı şərti olaraq qəbul edin və elə bu dəqiqə "ovqat otağınızın" mənzərəsini bizə şeirlə təsvir etməyinizi istəyirik. Poeziya sehrli aləmdə dodaqların pıçıltısıdır, deyilmi?! Elə isə "ovqat otağınızı" bizə şeirlə ifadə edin. 

"Sevdiyin şeiri gəl mənə söylə." - deyirik.

 

TALEH MANSUR

Namərd qayğıların irili-xırdalı sınaqlarından asılı olmayaraq, mənim düşüncəm, ovqatım  hər zaman mərdi-mərdanə şeirə köklənir. Şeir yazmadığım, şeir oxumadığım, hətta şeirdən usandığım  günlərdə belə şeirlə nəfəs alıram. Bilənlər bilir, Vaqif Səmədoğlu mənim ən sevdiyim şairdi. Zaman-zaman  ürəyim, düşüncəm, Vaqif şeir Günəşindən süzülən şəfəqlərlə nura qərq olur. Fəqət  bu qızmar yay günlərində Vaqif Səmədoğlu Günəşindən bir yasəmən şeirin kölgəsi düşür ruhuma. O şeirə köklənmişəm bu günlərdə:

 

Yavaş yeri,

hürkütmə o uşağın baxdığı

yasəmən kölgəsini. 

Üzü dönməsin bizdən kölgələrin də...

Ağac kölgəsi 

ağacdan düşə bilər yerə, 

ancaq hürkütmə,

çıxıb getməsin burdan

ağaclar, kölgələr...

Sonra bir körpə gözünə

bir yasəmən kölgəsi dəyməz, 

yox olar sərinlik.

Yer də kasadlaşar, söhbətlərimiz də.

Onsuz da üç nöqtəyə yazılır

dilimizin neçə sözü.

Odur ki, asta yeri, yavaş gəz,

Basdalama 

yasəmən kölgəsinə baxan

körpə gözlərini...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2024)

İyulun 12-də Azərbaycan Dövlət Akademik Musiqili Teatrında Türk dünyasının tanınmış yazıçı-dramaturqu Tuncər Çücənoğlunun “Matroşka” pyesi əsasında hazırlanan “Qadınım” tamaşası yenidən nümayiş olunacaq.

 

Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı teatrın məlumatına istinadən xəbər verir. Məlumata görə, musiqili melodram janrında qurulan səhnə əsərinin quruluşçu rejissoru Prezident mükafatçısı İradə Gözəlovadır.

 

“Qadınım”da teatrın gənc aktyorları Əmrah Dadaşov və Gültac Əlili, teatrın xor və balet heyəti iştirak edirlər.

 

Türk retro musiqilərinin canlı ifa olunduğu tamaşanın süjet xəttində sevgi və ehtiras dolu iki aşiqdən bəhs olunur. İlk baxışdan sadə görünən tamaşanın əslində dərin mənaları var. İnsanların ailə və cəmiyyət içərisində özlərini tənha hiss etmələri, ömrü boyu ideal sevgi və xoşbəxtlik axtarışında olmaları çox vaxt onlara xəyal qırıqlığı yaşadır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2024)

Sayt Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərəfdaşı olaraq yenilənmiş, yeni bölmələr əlavə ediımiş, layihənin təbliği üzrə funksional fəaliyyət aparılmışdır.