Təqdim edir: Aida Eyvazlı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Tanınmış amerikalı satirik, iti söz ustadı Corc Karlin həyat yoldaşı öldükdən sonra belə qeydlər yazmışdı. Bu qeydləri dünyanın hər yerində oxuyurlar. Düşündüm ki, portalımızın oxucuları da oxusular yaxşı olar.

 

Məhəbbət üçün vaxt ayırın, söhbət etməyə  vaxt ayırın, öz həyatınızda baş verən bütün yaxşı və pis anlarınızı sevdiyinizlə, ana-atanızla, doğmalarınızla bölüşməyə vaxt ayırın ki, sonra həmin doğmanız yanınızda olmayanda peşiman olmayasınız, deməyəsiniz ki, kaş ki... son dəfə nə düşündüyünü biləydim...

Bizim zəmanəmizin  paradoksu odur ki, biz yüksək səviyyələrə malik olmadığımız halda, çox səbirsizlik edib, geniş magistrallara kiçik gözlüklərdən baxırıq. Az qazandığımız halda çox xərcləyirik, alılcılıq qabiliyyətimiz yüksək, bunun əksi olaraq sevincimiz azdır. Böyük imarətlər, evlər tikib orada kiçik ailəmizlə, 1 və ya iki uşağımızla yaşayırıq, gözəl şərait yaradıb, orada səmərəli yaşamağa vaxt tapmırıq. Ən yüksək səviyyəli təhsilə malik olduğumuz halda, düşünmək qabiliyyətimiz yoxdur, çoxalmış ekspertlərin içərisində baş verən hadisələri qədərincə qiymətləndirə bilənləri çox azdır, özümüz üçün problemlərin sayını artırırıq, ən yaxşı tibbi qururuq, lakin xəstəliklərdən sağalanımız çox azdır. 

Çox içirik, çox çəkirik, əhəmiyyətsiz şeylərə pul xərcləyirik, az gülürük, avtomobildə çox sürətlə gedirik, çox tez qızışırıq, çox gec yatıb, yorğun oyanırıq, az oxuyuruq, televizorlarda boş-boş verilişlərlə beynimizi yoruruq və Tanrıya dua etməyi, minnətdar olmağı unuduruq. Özümüzün mənəvi dəyərlərimizi itirmişik. 

Çox danışıb, tez sevib, tez də ayrılırıq, Yaşamaq üçün hər yola gedirik, lakin necə yaşamaq haqqında düşünmürük. İnsan həyatının illərinin üstünə il gətiririk, lakin o illərə həyat vermirik. Aya da gedib qayıtdıq, lakin yolu keçib qarşıdakı qonşu ilə tanış olmaq, salamlaşmaq istəmirik. Kosmosu fəth edirik, ürəkləri fəth edə bilmirik. Çox işlər görürürk, çoxsu da insanlığın ziyanına işləyir. Dövlətin verdiyi qərarlar, vətəndaşa yox, dövlətə xeyir gətirir. 

Havanı təmizləmək istəyirik, qəlbimizi isə çirkləndiririk.

Atomu təmir edirik, lakin öz düşüncələrimizi incələyə bilmirik.

Çox yazıb, az öyrənirik.

Böyük planlar qururuq, az bir şeyə nail oluruq. 

Tələsməyə öyrəndik, gözləməyi öyrənə bilmədik. 

Saysız informasiyaları yaddaşında saxlayan güclü kompyüterlər yaratdıq, bununla da öyrənmək yox, köçürmək adətini mənimsədik.  Bir-birimizlə ünsiyyəti azaltdıq.

Hazır yeməklərlə mədəmizi korladıq, bu yeməklər böyük adamları kiçik adamlara döndərdi.  Ailə büdcəmiz artıqca , cütlüklərin boşanmaları çoxaldı. Qəşəng evlər tikib, nə qədər isti ailə ocağını dağıtdıq. 

Bir gecəlik görüşlər, kiçik məsafələrdə görüşmədiyimiz doğmalar, birgünlük yalançı mənəvi görüntü, çəkimizi azaltmaq istədiyimiz tabletlər bizi dəyişdirib, əsəbi etdi, ya da sakitləşdirdi, sonra da öldürdü.

Yeni texnologiya vasitəsi ilə yazdıqlarını bir an içərisində hamıya bəyan etmək fürsəti və ya birdəfəlik bir barmaqla "Delete" etmək qabiliyyətinə yiyələndik. 

Yadınızda saxlayın, sizi boya-başa çatdıran əzizlərinizə çox diqqət yetirin, onlar əbədi deyillər. Bir gün olmayacaqlar.  Əziz ananızı, atanızı, sizə doğma olanları, sizə ehtiyacı olanları bağrınıza basın, qucaqlayın ki, sonra peşiman olmayasınız. Bu sizin alıb-sata bilməyəcəyiniz qiymətsiz bir hissdir.

Əgər səndən umacağı olan insanı səmimi qəlbdən qucaqlayıb bağrına basa bilsən, bütün küsülülüklər unudulacaq. 

Fikirləş ki, bir gün onu qucaqlamaq istəyənda qolların boş qalacaq. Nə qədər ki, sağdır, yanındadır, dəyərini bil. Zaman gözləmir. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.07.2024)

“Ədəbiyyat və İncəsənət” portalı Salman Qaraların (Balakişiyevin) Gəncənin Gülüstan qəsəbəsində yaşayan, Usta Eldar təxəllüsü ilə şeirlər yazan Eldar İsayevlə görüşünün təəssüratlarını təqdim edir. Bu görüşdə el ağsaqqalı Usta Eldar Aşıq Ələsgərin təhrif edilmiş şeirləri barədə danışır. 

 

 

“Sən mənim canımın ixtiyarısan”

 

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Gəncə bölməsində “Gəncə qapısı” adlı ədəbi-bədii, publisistik dərginin 4-cü nömrəsinin təqdimatı keçirilirdi. Həmin dərgidə mənim də bir neçə şeirim çap olunduğu üçün təqdimata dəvət olunmuşdum. Geciksəm də, gəlib çatdım. Təqdimatdan sonra Birliyin həyətində bir neçə qələm adamı ilə ayaqüstü hal-əhval tutduq, söhbətləşdik. Usta Eldar təxəllüsü ilə şeirlər yazan Eldar İsayev məndən Aşıq Ələsgərin nəticəsi, İslam Ələsgərin oğlu Xətaini soruşdu. Mən ağsaqqalın sorğularına cavab verdim, təşəkkürümü bildirdim. S.Babullaoğlunu, R.Süleymanovu, X.Ələsgərlini keçən ilin payızında AYB-nin Gəncə bölməsində mənim üzvlük vəsiqəmin təqdimatı zamanı gördüyünü xatırladım.

Usta Eldar söhbət əsnasında bildirdi ki, aşıqlar Dədə Ələsgərin bəzi şeirlərini düzgün oxumurlar. Bu haqda Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin rəhbərinə məlumat versəm də, əhəmiyyət verən olmayıb.

Bu qısa söhbətdən sonra Usta Eldar onu gözləyən yoldaşların maşınına minib getdi. Ancaq onun qısa, mənalı sözləri mənim ürəyimdən getmədi. “Dədə Ələsgər” ədəbi məclisinin üzvü olduğumdan və “Adım Ələsgərdi…” kitabının üzərində işlədiyimdən Usta Eldarla görüşmək, onun “çinədanına” yığdıqlarını araşdırmaq arzusu mənə rahatlıq vermədi.

Bir neçə gündən sonra bu qocaman el sənətkarının telefonunu öyrənib ona zəng etdim, onunla görüşmək istədiyimi bildirdim. Məni evinə dəvət etdi. Tənbəllik etməyib işdən çıxdıqdan sonra Gəncənin Gülüstan qəsəbəsinə getdim, soraqlaşıb evini tapdım. Həyətdə oturmaq təklifimi qəbul etmədi. Evdə əyləşdik, çay içib şirin söhbətə girişdik. 

 

*

Ustad Eldarın verdiyi məlumatlar əsasında öyrəndim ki, o, 1942-ci ildə Kəlbəcər rayonunun Alxaslı (Sınıq Kilsə) kəndində anadan olmuşdur. Altı aylıq olanda atasını müharibəyə aparıblar. Yetimliklə böyüyüb, orta ixtisas təhsilli mütəxəssis kimi mühasib işləyib. Yaxşı əl qabiliyyəti olduğu üçün xalq arasında Usta Eldar kimi tanınmışdır. Gülüstan qəsəbəsində tikdiyi öz evindən başqa, 60-dan çox evdə onun əl işləri var. Yeniyetmə yaşlarından xalq şeiri üslubunda şeirlər qoşduğundan “Şair Eldar” adı ilə də tanınır. “Elsiz-günsüz qalan dağlar”, “Məhəbbətin açarı” adlı şeirlər kitablarının, “Usta Eldar və Sevil” dastanının müəllifi, AYB-nin üzvüdür.

Ailəlidir. Ömür-gün yoldaşı Səyyarə xanımla uzun və mənalı həyat yolunu birgə addımlamaqdan məmnun görünən Usta Eldarın üç oğlu, iki qızı var. Oğlu İsayev Vüqar fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktorudur.

 

*

Usta Eldarın dediklərindən:

- Mən yaylaq vaxtı Qoçdaşda Pirin yolunda anadan olmuşam. Doğulduğum yer dağın zirvəsi olsa da, təyyarə, vertolyot düşəcək qədər böyük, düz, meydan kimi bir yer idi. İnsanlar oranı ziyarət edir, orda qurban kəsirdilər. Məni İsa babam böyüdüb saxladığından onun söz-söhbətləri yadımda yaxşı qalıb. Babam Aşıq Ələsgəri, onun şəyirdlərini yaxşı tanıyırmış. Babam deyirdi ki, Kəlbəcər rayonunda o vaxt elə bir kənd olmayıbdır ki, oranın üzdə olan, tanınan kişiləri Aşıq Ələsgəri tanımasın, ona hörmət, ehtiram bəsləməsin. Aşıq Ələsgərin də Kəlbəcər rayonunda getmədiyi kənd, yaylaq yeri qalmayıb. O zamanlar bu rayon Cavanşir qəzası adlanırmış. Bu qəzanın hər bir kəndində, elində Aşıq Ələsgərin dostları, tanışları olmuşdur. Kəlbəcərin rayon mərkəzindən aşağı hissəsində – Tərtər çayının hər iki tərəfində olan kəndlərin əhalisi ümumi şəkildə Alxaslı adlanır. Bizim camaatın xeyir işlərinin çoxunu Aşıq Ələsgər eyləyib. Aşıq Ələsgərin tərif dediyi gözəllərin bir neçəsi də Alxaslı gözəlləri olub. Camaat – dağ, aran elləri Aşıq Ələsgərə çox hörmətlə yanaşırmışlar, ona xələt verərmişlər. O da edilən xahişə görə qızlara, gəlinlərə, igid oğlanlara uyğun tərif deyərmiş.

Alağalı bizim yaylaq yerimizdir. Ağca qız qəbiristanlığında ilk dəfn olunan isə mənim ulu babamın sətəlcəmdən ölən bacısı Ağca adlı qız olub. Ağdamın Alağalı kəndindən olan Usub Alxaslıdan Musa kişinin bacısını alıb, Alxaslıda da yaşayıb. Oğlu Göyüş, Göyüşün oğlu Məcid idi. Onlar Alxaslıda 3-4 ev idilər, ailə idilər.

Aşıq Ələsgər başının dəstəsi ilə Alağalı yaylağına, Alxaslı kəndindən də bir dəstə camaat İstibulaq kəndinə toya gedirmişlər. Çaykənddə (Çay Alxaslıda) körpünün üstündə qarşılaşırlar. Məşədi Güllü dilli-dilavər imiş. Aşıqları tanıdığından soruşur:

- Ələsgər əmi, hara gedirsiz? Biz toya sizin adınızı eşidib gedirik.

Aşıq Ələsgər başqa toya getdiklərini bildirir və qızların, gəlinlərin xahişi ilə “Gözəllər” rədifli gözəlləməsini bədahətən söyləyir:

 

Minəş Günə bənzər, Əsli bir Aya,

Şəms olub, aləmə salıbdı saya.

İstəyirəm körpü düşəm bu çaya,

Gələ, keçə sinəm üstə(n) gözəllər.

 

Bu qoşma əslində mən dediyim kimidir. Körpünün üstündə rast gəldiyi gözəllərə Aşıq Ələsgər obrazlı bir dillə “çaya körpü düşməyi” arzu edir. Gözəllər aşığın sinəsinin üstündən keçib getsələr, həm gözəllərin yolu rahat olar, həm də aşığın ruhu dincələr. “Aşıq Ələsgər Qarabağlıların yaylağında” dastan-rəvayətindən də görünür ki, Aşıq Ələsgər bu qoşmanı Çaykənd kəndində Tərtər çayının üstündə demişdir. Kitablarda isə həmin bəndin üçüncü misrası təhrif olunmuş və aşağıdakı kimi çap edilmişdir: 

 

Minəş Günə bənzər, Əsli bir Aya,

Şəms olub, aləmə salıbdı saya.

İncimərəm, qəsəm olsun Xudaya,

Qədəm bassa gözüm üstə gözəllər.

 

Göründüyü kimi, üçüncü və dördüncü misralar qoşmanın ümumi ruhu ilə bağlanmır. Burada xudaya and içməyə ehtiyac yoxdur. Eyni zamanda “Aşığın gözü üstünə gözəlin qədəm basması” o qədər də münasib söz deyil. Ancaq “Aşığın çayın üstünə körpü düşməsi və gözəllərin Aşığın sinəsi üstündən gəlib keçmələri” ən gözəl bədii sözdür.

Şeirdə adı çəkilən gözəllərin hər biri real həyati insanlardır. Həmin gözəlləri məndən əvvəlki nəslin adamları da yaxşı tanıyırdı. Mən də onlardan bir neçəsini uşaqlıq illərimdə şəxsən görmüşəm. Həmin adamların nəslindən olan insanlar bu gün də yaşayırlar. 

Minəş – Hacıyev Zülfünün qoca nənəsi, yəni atasının anası olub. Bu həmin Zülfü Hacıyevdir ki, Azərbaycan Respublikasının baş nazirinin müavini olub. Qarakənddə vertolyot qəzasında həlak olan dövlət xadimlərindən biri idi bu rəhmətlik. Bizim kəndin adı son illərdə dəyişdirilərək Hacıkənd adlandırıldı. Minəşlə Salatın bacı olublar, Aşıq Ələsgər “Sarıköynək” şeirini də Salatına həsr eyləyib. Hər iki bacı gözəl, layiqli adamlar olub. “Sarıköynək” gözəlləməsinin son bəndində adı çəkilən Səltənət isə Məmişin qızı, Qalalı Muxtarın arvadı imiş. Aşıqlar o şeiri elə oxuyurlar ki, elə bil ki, səltənət mülk, saray, var-dövlət olan yer kimi başa düşülür. Yox, elə deyil. Səltənət qadındır, deyilənə görə, bir az sosur arvad olub. Aşıq Ələsgər ona görə də “Yoxdur mərhəməti bu Səltənətin”, – deyib.

Qeyd: sosur – dialekt sözüdür, qaraqabaq, özündən razı, eqoist, paxıl kimi mənalarda bu gün də işlənməkdədir(S.Qaralar).

“Sarıköynək” qoşmasının birinci bəndi isə belə oxunmalıdır: 

 

Cilvələnib nə qarşımda durubsan, 

Oldum sana heyran, ay sarı köynək.

 

Aşıq Ələsgər cilvələnib qarşıda duran gözələ heyranlığını bildirib, burda “ananı qurban etmək” heç yerinə düşmür.Qoşmanın sonrakı bəndləri də göstərir ki, Aşıq Ələsgərin Salatın adlı bu el gözəlinə bir heyranlığı olmuş və onu ən gözəl bədii vasitələrlə tərənnüm etmişdir: 

 

Ləb qönçə, diş inci, yanağın lala, 

Çəkilib qaşların yay, sarı köynək.

 

Aşıq Ələsgər Qanlıkənd kəndində toyda olanda dirəyin dibində əyləşmiş bir qızın sakit, səssiz oturub aşığa qulaq asdığını görür, bu qızın kimliyini Qurbandan soruşur. Qurban deyir ki, o, gözəl göyçək olmaqla bərabər, ağıllı, tərbiyəlidir. Yanşaq kəndindən Nəbi kişinin qızıdır. Aşıq Ələsgər də Qurbana deyir ki, mənim artıq yaşım keçib, hələ Səhnəbanıdan sonra heç bir qıza, gəlinə ürəyim yatmayıb. Birinci dəfədir ki, bu xanımı görəndə ruhumda bir canlanma, könlümdə bir oyanış hiss etdim. Bununla evlənərəm. Qurban bildirir ki, bu qızın – Anaxanımın qardaşı Kalva Zeynal da tanınmış adamlardan biridir.

 

Qeyd: Bu məlumat Aşıq Ələsgərin təvəllüdü haqqında yayılan uydurma, qeyri-dəqiq söz-söhbətlərə də nöqtə qoyan bir fakt kimi qəbul edilə bilər. Qurban isə o vaxtlar Dəmirçidam kəndində yaşayan, sonradan qışlaq yeri olan Ağdabanda məskunlaşan Şair Qurbandır (S.Qaralar).

 

Haşiyə: Aşıq Ələsgər Anaxanımı görəndə hansı hissləri, duyğuları keçirdi? Nələri düşündü, daşındı? Bilmirik. Ancaq təxmini xəyallar, ehtimallar irəli sürə, bəzi versiyalar söyləyə bilərik:

Anaxanımın sifətində işıq qarışıq bir mülayimlik, gözlərində, baxışlarında kədər qarışıq bir dərinlik var idi. Uca boyu ağ əndamına, qara uzun hörükləri uca boyuna xüsusi bir yaraşıq verirdi. Qeyri-iradi olaraq ilk dəfə gördüyü bu gözəli Səhnəbanı ilə müqayisə etdi. “Bunun nəyi ondan əksikdir?” fikri beynindən şimşək kimi çaxıb keçdi. Bəlkə də bu qız Səhnəbanıdan gözəllikdə də, boy-buxunda da, rəftar və davranışda da üstündür?

Tezcə də özü öz qənaətindən əl götürdü, könlündə apardığı bu müqayisə üçün özü özündən utandı, Səhnəbanının xəyalından həya eylədi. Özünü ilk eşqinə dönük çıxan kimi saydı. Az qala ömrün yarısını bir eşqin yolunda xərcləmiş, Səhnəbanının sevgisində “sabitqədəm” olmuş Aşığa birdən-birə nə oldu? Nəfsəmi tabe oldu, şeytanamı uydu? Bu xam xəyallara düşməyin özü də bir günah deyilmi?

 

Dolandım bihudə, gəzdim əfsana,

Tabe oldum nəfsə, uydum şeytana. 

Xey(i)r əməlim yoxdu mərdi-mərdana,

Günahkar, günahkar, günahkar mənəm.

 

Dərin düşüncələr içində onu “çaşdırmağa” çalışan xəyallardan uzaqlaşmağa, fikrini ayrı səmtə yönəltməyə çalışdı. Yaxşı, tək-tənha nə qədər, hara qədər getmək olar bu həyatda? Həm də bu həyatdan əl üzməklə, bir eşqin yolunda bir ömür boyu inləməklə, sazın pərdələrindən qopan qığılcımlardan qovrulmaqla, için-için yanmaqla...

 

Ağıldan kəm, huşdan çaşqın, dildən küt,

Naqabil, kəlməsi bisəmər mənəm.

Məcnun kimi viranələr küncündə 

Sərgərdan, səhrayi-qələndər mənəm. 

 

“Zəmanənin Məcnunu” özünün məşhur fəlsəfi, irfani mətləblərlə yüklənmiş “Mənəm” rədifli qoşmasından parçaları yad edə-edə düşüncələr dəryasında sual, şübhə dalğaları ilə əlbəyaxa mübarizədə qaldı. Gah amansız dalğalar, təlatümlər Aşığın ruhunu dərinliklərə çəkib aparır, gah da Aşıq xilasedici ləpələrin köməyi ilə sahilə doğru yönəlirdi. 

Yenə amansız suallar qəlbini didməyə başladı. Yaxşı mən “viranələr küncündə qələndər” həyatı keçirdiyim, Məcnun kimi səhraları dolaşdığım halda, Səhnəbanı Leyli oldumu, Qeysin sorağı ilə səhralara üz tutdumu?

Aşığın ağlı (əqli) ürəyinə cavab verdi:

– Xeyr. Uzun illərdir ki, Səhnəbanı daxili dünyasında olmasa da, zahiri dünyasında bu pak eşqə əlvida deyib, atasının, əmisinin hökmünə çoxdan baş əyib. İllərdir ki, ər çörəyi yeyib, ər paltarı geyib.

Ürək ağlın nəsihətini qəbul etmədi. Səhnəbanının qohumlarının günahını Səhnəbanıda görməkdən məmnun olmadı:

 

Müddətdi, gözümdən olubdu iraq,

Əridib ürəyim dərdü qəm, fəraq.

Billur buxaq, lalə yanaq, ay qabaq,

Ala gözlü Səhnəbanım gedibdir.

 

Ağıl yenə ürəyi qınadı: sənin günün ah-vay ilə keçəndə onun da günü nişanla-toyla keçdi:

 

Ala gözlüm, səndən ayrı düşəli,

Hicranın qəmiylə kef eyləmişəm.

Ah-vay ilə günüm keçib dünyada,

Qəm satıb, dərd alıb nəf eyləmişəm.

 

Bu mükalimədə ürək ağlın qarşısında məğlub kimi göründü. Ağıl davam etdi:

– Ulu ozanımız Dədə Qorqud demişdir: “Ölən adam dirilməz, çıxan can geri gəlməz.” Uzaq yox, cəmi bir il bundan əvvəl bitən güllər bir də bitərmi? Axar su bir də geri dönərmi? Yaşanan bir ömür bir də geri qayıdarmı?

Ağıl ilə ürəyin bu bəhsində ağlın sualları önündə ürək cavab tapmadı. Aşıq Ələsgər illər ərzində hökmünə tabe olduğu ürəyin əsarətindən çıxıb ağlın səltənətində binə salmağa qərar verdi. Bu qərar gələcəyin oğullu-qızlı xoşbəxt bir ailəsinin əsasını qoydu. Aşıq Ələsgərlə Anaxanımdan törənən nəvə, nəticə və kötücələr bu gün də elinə, obasına, ölkəsinə yararlı insanlardır.

 

*

Aşıq Ələsgərin “Xəbərin varmı?” gəraylısının ikinci və üçüncü bəndlərinin hər biri “Nə zaman ki...” sözləri ilə başlamalıdır. Həmin gəraylının üçüncü bəndi aşağıdakı kimi olmalıdır:

 

Nə zaman ki, gəlin oldun,

Mənim əhl(i)-əyalım oldun.

Qaynanana zalım oldun,

Dilindən xəbərin varmı?

 

Aşıq Ələsgər öz uşaqlarının anasına, baş yoldaşına “qabırğası qalın” deməzdi. Bunu aşıqlar şirinlik yaratmaq, məclisdəki insanları güldürmək üçün demişlər.

“İncimərəm” qoşmasının birinci bəndinin üçüncü misrasını da səhv oxuyurlar. Kitablarda yazılan, aşıqlar tərəfindən oxunan üçüncü misra (“Həsrətindən məcnun oldum səhrada”) ilə dördüncü misra (“Alırsan canımı, al, incimərəm”) bir-birini bağlamır. “Səhrada Məcnun olmaqla canımı almağın” nə əlaqəsi var? Bəndin düzgün olan variantı belədir:

 

İstər dara çəkdir, istər qul eylə,

Qoymuşam əmrinə qol, incimərəm.

Sən mənim canimin ixtiyarısan,

Alırsan canımı, al, incimərəm.

 

“Həsrətindən” sözü bu qoşmanın ikinci bəndində işlənmiş sözdür:

 

Həsrətindən saralıban solanam,

İzin versən, yar, başına dolanam,

Əlli yol çapılam, yüz yol talanam,

Bir şey deyil dövlət-mal, incimərəm.

 

Aşıq Ələsgərin şeirlərinin hamısını mən əzbər bilmirəm, ancaq bildiklərimi düzgün bilirəm, dəqiq bilirəm. Mənim babam İsa kişinin babasının adı Uğurlu olub. Uğurlu gözəl şeirlər deyirmiş. Uğurlunun nəvələri Salmanın, Kamranın şeirlərini aşıqlar bu gün də məclislərdə oxuyurlar. Nəcəf mənim dayımdı. Onun “Qocalmışam” şeirini 3-4 adam öz adına çıxmağa çalışıb, ya da başqaları ara qatıb, şeirin son bəndində müəllifin adını düzgün qeyd etməyiblər. Nakam taleli şair Bimar Əli də mənim qohumum olub. Kəlbəcərdə saza-sözə bələd olan kişilərin çox olması da Aşıq Ələsgəri bu torpağa bağlayan vasitələrdən biri olmuşdur. Onun şeirlərini təkcə aşıqlar yox, qadınlı-kişili çox söz xiridarları əzbər bilirdi.

Dünyaya çox aşıqlar, şairlər gəlib-gedib. Aşıq Ələsgərin şeirləri bütün aşıqların, şairlərin sözündən seçilir. Dili şirindi, axıcıdı, ürəyəyatandı. Göyçənin, Kəlbəcərin havası, suyu kimi cana yatır, ürəyə yayılır. Mən Ələsgəri zirvəsinə əl çatmayan dağa bənzədirəm. Bu haqda bir təcnisimdə belə demişəm:

 

Dən düşüb saçıma dərdin əlindən,

Cavanı qocaldan bu dağa bir bax.

Açmadı güllərim, sazağa düşdü,

Bülbülü qonmayan budağa bir bax.

 

Dürr sayıllar Nizaminin sözdərin, 

Kamal dərin, məna dərin, söz dərin.

Ələsgərin gülşənindən söz dərin,

Zirvəsi əlçatmaz bu dağa bir bax.

 

Allahı sev, qulluq elə bir dinə,

Kamil insan min düşünə, bir dinə.

Usta Eldar, qəlbindəki birdi nə?

Fələyin çəkdiyi bu dağa bir bax.

 

 

Köynəyə deyilən qoşma

 

Kəlbəcərin Alxaslı adlanan kəndlərinin camaatı yumorlu danışığı, şirin ləhcəsi, saz-sözə aludəliyi ilə seçilir. Usta Eldar da şirin ləhcəyə, xoş avaza malik olan, həmsöhbətini özünə cəlb etməyi bacaran sənətkardır. Mənə danışdığı əhvalatlardan birinin də maraqlı olacağını nəzərə alıb hörmətli oxucularla bölüşməyi lazım bilirəm. Usta deyir:

– Ələmdarın qızı ilə (həyat yoldaşı Səyyarə xanımı nəzərdə tutur) Gəncə şəhərindən avtobusla Mingəçevir şəhərinə xəstə yanına gedirdik. Qaragüneyli (Kəlbəcərdə kənd adıdır) Aşıq Ədalət də avtobusda olduğundan sazdan, sözdən danışaraq, şeir söyləyərək yola körpü salırdıq. Avtobusda gənc, olduqca gözəl bir xanım da əyləşmişdi. Əlində Kəlbəcər şairlərindən birinin kitabı var idi. Aşıq Ədalətlə mənim söhbətimə bu xanım da qoşuldu. Əlindəki kitabdan bir şeir oxuyub dedi:

– Bu şairin yaxşı şeirləri olsa da, filan, filan misralar yerində deyil, filan fikir şeirin məzmununa kobudluq gətirir. Yüksək sənət əsəri yaradan Aşıq Ələsgər kimi olar. Görün onun “Köynəyinə” şeiri nə qədər yüksək məharətlə deyilib.

Xanım Aşıq Ələsgərin “Köynəyinə” şeirini əzbər söylədi:

 

Güləbətin qıyı tər sinən üstə,

Nə gözəl yaraşır, qız, köynəyinə.

Sinən Kəbə, köynək Kəbə örtüyü,

İzin versən, sürtəm üz köynəyinə...

 

Gözəl yaranıbsan qalu bəladan,

Yanağın göyçəkdi güldən, laladan.

Zərgər gül doğrasın zərin tiladan,

Əlindən gəldikcə düz köynəyinə.

 

Ələsgər də dost yolunda sürünür,

Sinən üstə dərdə dərman görünür.

O köynəyə nar məmələr bürünür,

Onçu qurban olluq biz köynəyinə.

 

Xanım şeiri deyəndən sonra üzünü mənə tutub dedi:

– Şair, şeiri belə yazarlar! Bacararsanmı?

Mən xanımın duruşunu, oturuşunu bir də gözdən keçirdim. Olduqca səliqəli geyinmişdi. Aşıq Ələsgər demişkən, libası əndamına uyurdu, əndamı da libasına.

Bədənindəki üst paltarının yaxası, qolları yüksək zövqlə hörülmüş naxışlarla bəzənmişdi. Sanki Allah Təala bu xanımı eyibsiz yaratmışdı. Gözəlliyi, geyim-keçimi ilə bərabər, nitqi, savadı da yerində idi. Hamı deyəcəyim cavabı gözləyirdi. Yoldaşıma tərəf dönüb dedim:

– Ələmdarın qızı, bu xanıma cavab verməsəm, sinəm yanar.

Avtobusdakılar gülüşdülər.

Aşıq Ələsgərin sözləri beynimdən işıq kimi axıb keçdi, ürəyimdən su kimi süzülüb axdı. Dedim: 

– Ay xanım, qulaq as. Aşıq Ələsgər “Köynəyinə” qoşmasını bədahətən Səhnəbanıya söyləyib, mən də bu qoşmanı sənə həsr edirəm.

 

Eyibsiz yaradıb yaradan səni,

Yaraşır əndamın dar köynəyinə.

Qurbanlar deyirəm, toxunsun əlim,

Çoxdan ziyarətim var köynəyinə.

 

Bu yeni bəzəyi kimdə görmüsən?

Qollarına, yaxasına hörmüsən.

Əli bağlı xəstə üçün gəlmisən?

Büküb gətirmisən nar köynəyinə.

 

Eldarı yanında saxlasan nökər,

Babalın boynuna qalmasa əgər.

Öldüsən arını, şandan əl çəkər,

Mən ölsəm, bükələr yar köynəyinə.

 

Mənim qoşmam avtobusdakılar tərəfindən bəyənildi və alqışlandı. Xanım həmin qoşmanı yazıb ona verməyimi xahiş etdi və bildirdi ki, o, Şuşa şəhərindəndir, saza, sözə, poeziyaya dəyər verməyi, dinləməyi çox sevir.

 

*

Zamanında bədii sözün ixtiyari Dədə Ələsgərin əlində olanda o, ən zərif, ən incə sözləri seçdi, “saf eylədi”, dinləyicilərinə, oxucularına böyük bir ərməğan göndərdi. Ustadın vəfatından bir neçə il keçəndən sonra bu dəyərli söz inciləri toplandı, nəşr edildi. İxtiyar sahibi olan tərtibçilərin, naşirlərin, şərhçilərin, aşıqların, qiraətçilərin məsuliyyətli, savadlı olanları, bu işə can yandıranları da oldu, məsuliyyəsiz, savadsız olanları, can yandırmayanları da. Beləliklə, dəyərli söz incilərinin bir qismi əbədi olaraq it-bat oldu, unuduldu, bir qismi az və ya çox dərəcədə təhriflərə uğradı.

Usta Eldarın bu qeydlərini qələmə alsam da, ciddi rəy bildirməkdən çəkindim. İstəkli oxucuların, hörmətli mütəxəssislərin də fikir və qənaətlərini dinləmək xoş olardı.

Təsəllimiz bundan ibarətdir ki, Aşıq Ələsgər söz sənətinin zirvələrindən biridir. Zirvədən müəyyən zərrələr küləyin, yağışın, günəşin təsiri ilə düşə bilər, öz formasını, rəngini və keyfiyyətini dəyişə bilər. Ancaq zirvə öz zirvəliyində qalır. Qiyamətə qədər də qalacaqdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Dəmir Çeşməlinin 

şeirlərini təqdim edirik. 

 

 

Bir az mənəm

 

İştah açdı gördüyümə,

Surumu var dərdiyimə?

Halal olsun verdiyimə,

Bir az sənsən, bir az mənəm.

 

Ayrıla bilmədik bizdən,

Mayamız tutulub sözdən.

Gələn o üzdən, bu üzdən

Bir az sənsən, bir az mənəm.

 

Cütləşdik, bir cütük nədi?

Xəyalımnan ötdük nədi?

Məbəddik, ya Bütdük nədi?

Bir az sənsən, bir az mənəm.

 

Öz dərdimnən özüm öldüm,

Öz dərdimə özüm "güldüm".

Aldım böldüm,verdim böldüm,

Bir az sənsən, bir az mənəm.

 

 

Hələ ki

 

Mən eşqimin əndazəsin aşmışam,

Burasını buraxmışam, çaşmışam?

Köpüklənib öz bətnimnən daşmışam,

Sədasını bəyənmişəm hələ ki.

 

Yazı yaydan ayırmadı, ayırdım,

Çınqısını yerdən göyə sovurdum.

Eşqimi öz daxmasında qovurdum,

Ədasını bəyənmişəm hələ ki.

 

"Ürəyimlə vurulmuşam" deyirsə,

"Öz suyumda durulmuşam" deyirsə,

"Məhəbbətdən  yoğrulmuşam" deyirsə,

Nidasını bəyənmişəm hələ ki.

 

Naz eyləyir, naznazıymış bu gözəl,

Qışdan gələn öz yazıymış  bu gözəl,

Rubabımın saz - sazıymış bu gözəl,

Odasını bəyənmişəm hələ ki.

 

Azar verir, azarını görəmmir,

Alış-veriş bazarını görəmmir,

Dəmir boyda yazarını görəmmir,

Qadasını bəyənmişəm hələ ki.

 

 

Bilmirəm

 

Daraşan daraşıb yenə başıma,

Alnımın tərini yığa bilmirəm.

Getdiyim yollar da düşüb tərsinə

Yönlənib sola, ya sağa, bilmirəm.

 

Qalmışam gecəylə gündüz arası,

Mən baxtı qaranı de, kim  sorası?!

Sən mənim ömrümün təkcə parası,

Sənə Xan deyim, ya Ağa, bilmirəm?!

 

Üz tutdum göylərə, sədam gəlmədi,

Mən can verib öldüm, ölən ölmədi.

Sözümü Allaha dedim, bilmədi,

Yaxşı ki dözdüm bu dağa, bilmirəm.

 

Verdiyi ağrılar çıxmır canımnan,

İnsafsız bir kərə ötmür yanımnan.

Zülmünü çəkirəm gedən anımnan,

Kim gələr-gəlməz, o çağa, bilmirəm.

 

Buludlar bulanıb, ağlaşma qurub,

Şimşək hədələyib, ildırım vurub,

Yolumun üstündə xeyir-şər durub,

Deyirəm, bəlkə gün doğa, bilmirəm?!

 

Aranı qaranlıq görürəm daha,

Dərdimin çarəsi satılır baha.

Məəttəl qaldım bu boyda günaha,

Mətərisim hara sığa, bilmirəm.

 

 

Gəldim

 

Sən tək sənə sənnən baxdım.

Halalın gözümə tıxdım.

Sıyrıldım, özümnən çıxdım,

Qılınctək qınına gəldim.

 

Xavər vardı, Gövhər vardı,

Hər kəsdə bir gövhər vardı,

Məni sevən-sevər vardı,

Adına, sanına gəldim. 

 

Yerişimi ütülədim,

Kəsərini itilədim.

Tez-tələsik ütülədim,

Bu eşqin sonuna gəldim.

 

Qohumsunub qanıxmışdım,

Sınağında sınıxmışdım.

O üzdən də yanıxmışdım,

Susadım, yanına gəldim.  

 

 

Hələlik

 

Öz ağrımı mən özümnən almışam,

Ağrı-acı içindəyəm hələlik.

Qayğılarım nə çoxuymuş, bilməzdim,

Əkən olub, biçimdəyəm hələlik.

 

Gözətçimiz gözgörəti mürgüdə,

Adətini oğul istər tərgidə.

Quru başlar paslanıbdı sərgidə,

Dəstələnib köçündəyəm hələlik.

 

İstilədi, isitmədi istimi,

Hiss elədi, eləmədi tüstümü?

Sınağında sınamışdı şəsdimi,

Var-yoxunun heçindəyəm hələlik.

 

Aldanmışam neçə ada adınnan,

Unudulmur, unudulan yadınnan.

Allah saxlar bədnəzərin badınnan,

Seçən seçir, seçimdəyəm hələlik.

 

İlişmişəm qarmağının ucuna,

Dolayıbdı barmağının ucuna,

Çoxdan məni götürmürmüş qucuna,

Ürəyinə pərçimdəyəm hələlik.

 

 

Bayatılar

 

Yozulan yol dar olur,

Yan-yörəsi qar olur,

Mənim qada-balamı

Alan elə yar olur.

 

Mən aşiq, yara dedim,

Dərdimə çara dedim,

Gələsiydi, gəlmədi,

Baxtıma qara dedim.

 

O üzdən gələnə bax,

Bu üzdən gülənə bax,

Bu bədbəxt halımı

Dərd bilib bölənə bax.

 

Mən aşiqəm, gün gəldi,

Bulud gəldi, çən gəldi,

Çox şükürlər Rəbbimə,

Gözlədiyim gün gəldi.

 

Mən aşiqəm, gəlinə,

Söz var belə gəlinə?

Qismətimə tuş gələ,

Fürsət düşə əlinə.

 

Mən aşiq, o gələnə,

Gözlərindən gülənə.

Allah özü qorusun

Mənnən xəbər bilənə.

 

Mən aşiqəm, üzünə,

Üzü üzdü, üzü nə.

İstəyi var gəlməyə

Üzü gəlmir özünə.

 

Mən aşiqəm, çölünə,

Qırov düşüb telinə.

Gələn yarın özüdü,

Çiçək verdim əlinə.

 

Mən aşiqəm, xalına,

Dodağında balına.

Özgəsinə inanma,

Yad yanarmı halına?

 

 

Sənsiz

 

Gecəni gündüzə qatmışam, oof!

Göydən tutub, göyə çatmışam, oof!

Əcəlin tərinə batmışam, oof!

Bu minvalla səni gəzirəm, sənsiz.

 

Baxanım baxmadı oysanıb burda,

Oxşayır dərəsi kimsəsiz qurda.

Nəfəsin dəymir nə vaxtdı bu yurda,

Yaxşı ki, salamat dözürəm, sənsiz.

 

Gedişin zülməti ərşə dayanır,

Eşqin harda susub, məndən yayınır?!

Gecələr gözümün didəsi yanır,

Göydə ulduzları süzürəm, sənsiz.

 

Hərdən yuxu gördüm, məhəbbət sayaq,

Can cana möhtacmış, can cana dayaq,

Bu eşqin yığvalın de, hara qoyaq?

"Can" dediyin kəsi üzürəm, sənsiz.

 

 

Hardasan?

 

O vaxtdan salmırsan yadına məni,

Tamarzı qoymusan dadına məni,

Gəl, qonaq elə o qadına məni,

Mənim tanıdığım adam, hardasan?

 

Günahımmı mənim adam olmağım?

Qalıb sənnən xeyir-dua almağım.

Bəs elədi mənə sadiq qalmağım,

Mənim  tanıdığım adam, hardasan?

 

Dağımı yanıltdın, cod adam kimi,

Cismimi üşütdün, od adam kimi,

Eh! Əndişələndin, yad adam kimi,

Mənim tanıdığım adam, hardasan?

 

Sən olmayan yerdə əli yalınam,

Bəlkə mən deyiləm, bəlkə yalanam?

Sənin balacanam, sənin balanam,

Mənim tanıdığım adam, hardasan?

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.07.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

SUAL

”Varlı olmaq istəyirsinizsə, təkcə pul qazanmağı deyil, həm də qənaətcil olmağı öyrənin". (Bencamin Franklin) 

Ruslan bəy, indiki gənclər qənaətcildirlərmi, yoxsa bu xarakterə bağlı olan məsələdir?

 

CAVAB

Söhbət puldan gedirsə, onu ürək rahatlığıyla xərcləmək lazımdır. Arzulara, doğmalara, insanlara…

Varlı və ya kasıb olmağa qaldıqda isə, buna yalnız mənəviyyat müstəvisində baxmaq lazımdır.

 

Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.07.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Status yağışı rubrikası” bu dəfə qapılarını qazi şair Emin Piri üçün açır. Buyurun.

 

 

KSEROKS HƏYATLAR

 

Zaman keçdikcə insanlarda özəlliklər, təbiilik və.s qeybə çəkilməyə başlayır. Özü olmağı bacaranları günün günorta çağı şam işığında axtarmalı oluruq.

 

Kapitalist dünyasının bəşəriyyətə sırıdığı “baxımlı olmaq” nədənsə insanlara bahalı hədiyyələr, gündə bir geyim dəyişmək, brend ətirlər və estetik əməliyyatlar bazarının aşılanması ilə nəticələndi.

 

Dəbədəb, özünü aldadan günlük şöhrət, bəhsə girmələr əslində fərqlilikləri, özü olmağı deyil, eyniləşdirməyi gətirdi.

 

Bir növ kseroks həyatlar yaşamağa başladıq. Hər hansı əsər kimi orijinaldan kseroks edilmiş eyni insanlar ətrafımızda dolaşır. Onlar nəinki eyni görünür, get-gedə əməlləri hərəkətləri, davranışları da bir-birinə bənzəyir. Estetik əməliyyatlar bazarı nəticəsində insanların sevinci, kədəri, sevgisi belə oxşardır. Kədərə eyni üzülən, şad xəbərə eyni cür sevinən mimikalar...Eyni insanlar...

 

Bu təkcə görüntüdə, mimikada jestlərdə belədirmi? Xeyr. Elə kitab aludəçisi olanlar, mütaliə və.sdə kseroks həyatlara dönüb.  İnsanlar öz şəklini belə öz sözüylə deyil brend markalar, imzaların aforizmiylə paylaşır.

 

Söhbət əsnasında belə yalnız başqalarından sitatlar, sözlər. Sanki canlı deyil, hansısa yazıçının əsərindəki obrazlardı. Və o obrazların dilindən danışırlar.

 

Axı, özün nə yaşayırsan, nə düşünürsən? Heç öz fikrin, öz hissin, öz yanaşman yoxdur?

 

..Tv-ni açdım, xəbər izləyim dedim. ...Sonra bir-bir kanalları dəyişdirdim. İlahi, bütün aparıcılar eyni adam idi. Bütün kanallarda eyni aparıcı xəbər oxuyurdu. Hətta bu da bəs etmədi, şou verilişə döndərdim, bəlkə yanlış edirəm deyə. Orda da həmin aparıcı idi. Dəli olmuşam deyə düşünməyə başladım. Bəlkə sosial şəbəkədə bir psixoloq tapım məsləhətləşim dedim. Biri, iksi, üçünün profilinə baxdım. Hamsı eyni adam idi.

 

Özüm-özüm şübhə etməyə başlayırdım ki, ayıldım. Mən hamını eyni görmürəm, sadəcə kapitalizm dünyasının estetik əməliyyatları bazarı hamını bir sifətə çevirib. Məqsədli, bir tərəfli təbliğatsa hamını eyniləşdirib. Bizi bir növ idarə olunan dəlilərə çeviriblər.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağla Təbrizdə yaşayıb yaradan Arda Xaninin  şeirlərini təqdim edir. 

 

 

ÖZÜN GƏL

 

Mənə məktub yaz

Dəlicəsinə göydə dans edən ulduzları.

Mənə məktub yaz

Özləmlərini bilmirəm.

Səni hiss edə biləcək şəkilin yox məndə

Şəkilini qoy paketə göndər.

Can alan dəqiqələrdən vaz keç

Ömrünü yaz.

Gecələr hansı düşüncə ilə uyuduğunu,

Səhərlər hansı öpücüklə oyandığını,

Küçələrdə qorxduqca hansı əllərə sığındığını

Mənə məktub yaz.

Hər sabah günəş burdan çıxıb, orda batır

Sən yaşamın o tayındasan!

Mən bu tayında çırpınıram

Hər gün batıram sizin oralarda...

Hər gecə bir çillədir bizim buralarda

Soyuqdur soyuq!

Günəşi gizlədirsən gözlərində

Qaynağı yox bu gecələrin səhər olmağı.

Yarımçılıq qaldı,

Yaşanmadıq...

Yaşaya bilmədik,

Yaşlandıq.

Yaşayış, yaş-yaş axır gözümdən

Canlı bir ölü dolaşır şeir dəftərimdə

Mənə məktub yaz.

Olduğun yeri anlat mənə

Hələ də Türkcə danışan varmı orda?

“Divar-divar mirizəm

Dər la be laye şəhri ke to ra qom kərdeəm”.[1]

İncə-incə qalınlaşır sözlərim

Telefonun o biri ucunda duran qadın!

Səsini məktub yaz.

Qucağını məktub yaz.

Qələmi burax, mənə məktub yazma...

Özün gəl!..

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.07.2024)

 

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bir gün ondan soruşurlar ki:

- Mirzə, siz həkimsiniz, niyə uzun illərdir ki, müəllimlik edirsiniz?

O isə cavabında deyir:

- Mən müəllimlik etməklə öz xalqımın ən ağır xəstəliyini, onun savadsızlığını müalicə edirəm. 

 

Bu gün Azərbaycan ədəbi-ictimai fikri tarixində Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, şeir nəzəriyyəçisi, Azərbaycan ədəbiyyatında romantizm ədəbi cərəyanının nümayəndəsi, şair, nasir, dramaturq, tərcüməçi, müəllim, həkim kimi tanınmış  Abbas Səhhətin anım günüdür. 

 

Abbas Əliabbas oğlu Mehdizadə 1874-cü ildə Şamaxıda ruhani ailəsində dünyaya gəlib. 1900-cü ildə Tehran Universitetinin Tibb fakültəsini bitirən, rus, ərəb, fars və fransız dillərini mükəmməl bilən şair 1901-ci ildə Şamaxıya qayıdır və həkimlik etməklə yanaşı, məktəblərdə Azərbaycan dilindən dərs deyir. 

 

Yaradıcılığının əsas mövzusu vətən olan şair ik şeirini 1904-cü ildə “Şərqi-Rus” qəzetində dərc etdirmiş və sonralar da mütəmadi olaraq Azərbaycan dövri mətbuatında şeir, məqalə və hekayələrlə çıxış etmişdir. 

 

1905-ci ildə “Yeni poeziya necə olmalıdır?” adlı məqaləsi, daha sonra “Poetik nitq”, “Azadlığa mədhiyyə”, “Oyanışın səsi” şeirləri işıq üzü görmüşdür.

“Yeni üslublu məktəblər” ideyasının qızğın tərəfdarı və təbliğatçısı olan Abbas Səhhət, professor Əli bəy Hüseynzadənin banisi olduğu Azərbaycan romantik ədəbiyyatı cərəyanına qoşulmuş və onun görkəmli nümayəndəsi olmuşdur. 

 

Tərcüməçilik fəaliyyəti ilə də məşğul olan şair Lermontov, Puşkin, Krılov, Maksim Qorki, Viktor Hüqo və digər şair və yazıçıların əsərlərini Azərbaycan dilinə çevirmişdir. 

 

1912-ci ildə şairin şeirlərindən ibarət “Sınıq saz” və Avropa şairlərindən tərcümə etdiyi “Qərb günəşi” adlı şeirlər toplusu işıq üzü görür. Bir qədər sonra “Əhmədin şücaəti” adlı poeması, 1916-cı ildə isə “Şair, muza və şəhərli” adında romantik poeması nəşr olunur. 

 

Dövri mətbuatdakı çıxışları arasında böyük Azərbaycan şairi, əziz dostu və məsləkdaşı Mirzə Ələkbər Sabir haqqında məqalələri xüsusi yer tutur. O, həmçinin Sabirin əsərlərini toplayaraq, vəfatının ildönümünə qədər ilk dəfə “Hophopnamə” adı ilə nəşr etdirmiş. Və çox gözəl ön sözüylə Mirzə  Əkbər Sabirin yığcam tərcümeyi-halını qələmə almışdı. 

 

Abbas Səhhət Azərbaycanda liberal burjuaziya ideyasını müdafiə etmiş, İslam dəyərlərindən imtinaya qəti etirazını bildirmiş və əsərlərində “ümummüsəlman qərbçiliyi” ideyasını dəstəkləmişdir.

Görkəmli şair 1918-ci il iyulun 11-də Gəncədə vəfat edib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.07.2024)

Jalə İslam, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Beni tanımamıştın, ne o zaman ne de şimdi, hiçbir zaman beni tanımadın. Sana, o an yaşadığım hayal kırıklığını nasıl anlatabilirim sevgilim? Senin tarafından tanınmamanın hayal kırıklığını ilk defa yaşıyordum. Bütün ömrüm boyunca bu his ile yaşadım, şimdi bu his ile ölüyorum ve sen hâlâ beni tanımıyorsun. 

 

Kitabı oxudum bitirdim və bir müddət səssizcə tavanı izləməyə başladım. İçimdən gələcək ilə bağlı bir çox suallara cavab axtarırdım. Bunlardan biri də sevginin mənim həyatımdakı dərin və tilsimli həyat yolu idi. Bu yaşına qədər hər zaman bu mövzunu həyatı üçün ən böyük əngəl hesab edən birinin indi oturub bütün hər şeyi ən dərin nüansları ilə nəzərdən keçirməsi əlbəttə qəribə bir hal idi. Bir sual verdim özümə:"Həqiqətən insan öz mənliyini və qürurunu yox sayaraq bir nəfəri bu qədər dərindən sevə bilərmi?!" 

Sonra yenidən özümə cavab verdim:"Yox!"

Yenidən  özümə bir daha sual verdim: "Sən heç olacaqları düşünmədən həyatını öz əllərin ilə birisinə təslim edə bilərsənmi?! "

Yenə öz cavabım özümə gecikmədi: "Yox!"

Bu dəmdə otaq yoldaşım ilə evdə elə eynilə bu mövzu ilə bağlı mübahisə edərkən mənə çox sərt bir şəkildə bir sualla bütün sualların cavabını verdi:

-Sən sevgidən çox anlayırsan axı?! 

Susdum..., deyəsən, doğru deyirdi. Doğru sözün isə insana necə təsir etdiyini açıqlamaq məncə çox çətindir. 

 

Əsas məsələ budur ki, insan yaşamadığı və hiss etmədiyi bir duyğu və yaxud hadisə üzərinə nə qədər fikir ifadə etsə hər zaman yarım qalacaq. Ona görə də mən bu kitaba istədiyim qədər incələmə yazım yenə nələrsə yarım qalacaq. 

Mənə görə bu kitab başdan sona bir eşqdən bəhs edirdi, amma sevgi ilə uzaqdan yaxından əlaqəsi yox idi. Mənə görə bu bilinməz qadın yaşamadığı və hiss edə bilmədiyi ata sevgisini  uşaq qəlbinin özü üçün yaratdığı cismani obraza sevgi və hədsiz ehtiras donu geyindirərək özünü hər məqamda düzgün çıxarmağa çalışırdı. Atasının öz qolları arasında sevgi və məhəbbət duyğusu aşılamadığı bir qızın öz vücudunu cismani obrazına heç düşünmədən satmasını kim qınaya bilərdi ki? 

Və yaxud yenə atasının öz qolları arasında sevgi və məhəbbət duyğusu aşılamadığı qızlardan biri olan mən öz ətrafımdakı heç bir qarşı cinsə güvənmirəmsə, həyatıma daxil olmasına məhəl qoya bilmirəmsə, məni kim qınaya bilərdi ki?! 

Əlbəttə, heç kim qınaya bilməz. Hər birimizin öz həyatımızdan çıxardığı nəticələr fərqli olur. Və hər birimizin hiss etdiyi duyğuların kökündə də dərin yara izləri olur. Eşqi itirməliyik və sevgiyi, hörməti, qayğını tapmalıyıq. Tapdıqlarımız itirdiklərimizdən hər zaman dəyərli olur. 

 

Əziz Stefan baba, məktubları sevirəm və mən səndən fərqli olaraq bilinəndən bilinməyənə yazıram. Və o məktublar bir gün əgər bilinən birinə xitab edəcək olarsa, deməli mən eşqi itirib sevgini tapmışam. 

Hiss edilmədən yaşanan hər şey yarıda qalmalıdır, həmçinin bu yazı kimi. Əgər bir gün hisslərim tökəzləyərsə, yenidən görüşərik. 

Xoş mütaliələr! 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birlikdə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün nəsr zamanıdır, sizlərə İlqar İsmayılzadənin “İtmiş pul” hekayəsi təqdim ediləcək.

 

 

 

İlqar İSMAYILZADƏ      

 

İTMİŞ PUL...

(Turqayın acı hekayəsi)

 

Həyatda doğru-dürüst olanlara ithaf olunur!

 

         Bu hekayədə rayon mərkəzindən xeyli uzaqda yerləşən ucqar bir kənd sakininin başına gəlmiş real və acı hadisədən bəhs olunur.Hekayənin əsas qəhrəmanı 18 yaşlı Turqaydır.Turqay hələ 5 yaşında ikən atasını bədbəxt hadisə nəticəsində itirmişdi, o vaxtdan zəhmətkeş anası və kiçik bacısı Aytənlə birlikdə böyük çətinliklə yaşayırdılar.Anası həyətyanı sahədə tərəvəz əkib-becərir, evin ehtiyacını ödəməklə yanaşı, onların satışı ilə də məşğul olurdu. Bəzən maddi durumları çox ağır olanda qonşu kəndlərdə ev işində çalışaraq övladlarını saxlamaq üçün pul qazanırdı. Turqay və kiçik bacısı fədakar ananın zəhməti sayəsində böyümüş, boya-başa çatmışdılar. Turqay ananın evdən kənarda işləməməsi və evdə qalıb istirahət etməsi üçün özünə uyğun iş axtarır, lakin kənd yerində belə bir işi tapa bilmirdi. Tək anası və balaca bacısını evdə qoyub Bakıda fəhlə işlməyə getməsi də düz gəlmirdi. Bütün bunlara rəğmən, ara-sıra həm yaşadığı kənddə, həm də qonşu kəndlərdə fəhlə və usta köməkçisi kimi çalışırdı. O, orta məktəbi yalnız natamam şəhadətnamə ilə bitirmişdi, maddi durumun aşağı olması, həm də yolun uzaqlığından onun yaşadığı kəndlə 8 km. məsafədə yerləşən qonşu kənddə orta təhsilini davam etdirə bilməmişdi. Bir neçə yaxın qohumu olsa da, yalnız Turqayın Rusiyada yaşayan dayısı onları fikirləşir, çətinliyə düşəndə imkanı daxilində onlara yardım əlini uzadırdı.Lakin iki əmisi və başqa qohumları atası dünyasını dəyişən gündən bəri onları heç düşünmür, vəziyyətləri ilə maraqlanmırdılar.Bu kiçik ailə birmərtəbəli, həm də kiçik və köhnə ata evində yaşayırdı. Bu ev, əslində, Turqayın babasından onlara qalmış ata evi idi. Mərhum atası bir neçə dəfə Rusiyaya işləmək üçün gedib yenidən ev tikməyə qərar versə də, kifayət qədər qazana bilmədiyindən buna nail ola bilməmişdi. İndi havalar yağışlı olanda evin hər iki otağı və eyvanına ara-sıra yağış damırdı. Buna görə yağışlı havada su daman yerlərə böyük qazan və qablar qoyurdular.

Artıq mart ayının yarısı arxada qalmış, ağaclar tumurcuqlamış, ətraf  yaşıllaşmış, bahar fəslinin müjdəçiləri sayılan qaranquşlar uçub gəlmişdi. Ötən ilin ortalarından etibarən ananın xəstələnməsi həm Turqayı, həm də bacısı Aytəni çox sarsıtmışdı.Turqay bu ilin ilk ayında anasını rayon mərkəzində yerləşən xəstəxanaya gətirib həkim müayinəsindən keçirmiş, onun ağır xəstə olduğunu öyrənmişdi. Lakin maddi durumları çox aşağı olduğundan Bakıda müalicə almağa və həkimin yazdığı bahalı dərmanları almağa imkanları çatmamış, yalnız ev şəraitində təbabət üsulu ilə hazırlanan dərmanlarından yararlanmağa çalışmışdı. Anasının müalicəsi üçün dayısından kömək istəsə də, dayısı maddi vəziyyətinin yaxşı olmadığından hələ ki pul yollaya bilməmişdi.Qarşıdan Novruz bayramı gəlirdi.Anası xəstə halda evi və həyət-bacanı təmizləsə də, Novruz bayramını qeyd etmək üçün əllərində heç bir pul, heç bir imkan yox idi. Neçə il idi ki, imkansızlıq ucbatından Novruz bayramına görə özlərinə yeni paltar da ala bilmirdilər.Ana adəti üzrə səhər günəş doğmazdan öncə yuxudan oyanıb evin işlərini görməli, çay hazırlamalı və daha sonra işləmək məqsədi ilə torpaq sahəsinə getməli idi.Lakin belə bir gözəl və ürəkaçan səhərdə evə tam səssizlik hakim idi.Turqay yuxudan oyanıb ətrafa baxdı və anasından səs gəlmədiyini duydu.Dərhal anası ilə kiçik bacısının yatdığı otağa yaxınlaşıb qapını astaca döydü.Səs gəlmədiyindən qapını yavaşca açıb içəri baxdı.Anasının yataqda uzandığını və yaxşı vəziyyətdə olmadığını gördü.Aytən isə ananın yanında uzanıb ona qısılaraq yuxuya getmişdi.

– Ana! Sabahın xeyir! Niyə qalxmırsan?Axı sən bu vaxta kimi heç yatmırdın.

– Turqay, oğlum, bu gün heç yaxşı deyiləm. Heç ayağa qalxmağa belə taqətim yoxdur.

– Ana, sənə hazırladığın bitki suyundan gətirim?

– Yox, balam. Bitkidən hazırladığım dərman bitib.Gərək yenidən hazırlayaq.Bax gör imkan olsa, dayına yenidən xəbər yolla.Bu vəziyyətlə davam edə bilmirəm.Dayına de ki, ananın vəziyyəti çox ağırdır. Turqay anasına bir az xidmət göstərdikdən sonra qonşuluqda yaşayan dostunun evinə tələsdi. Qapını döyüb onu çağırdı.Sonra ondan Rusiyada yaşayan dayısına whatsapp vasitəsilə mesaj atmasını xahiş etdi.Əslində, Turqayın dostuna müraciət etməsinin səbəbi özünün mobil telefonu və internetə çıxışının olmamasına görə idi.Turqay evə qayıdıb anasının yanında əyləşdi.Anasının taqətsiz və ağrılı halına baxdıqca ürəyinə çox qorxulu fikirlər gəlirdi.Sanki tezliklə anasını itirəcəyini düşünür, ondan sonra həyatının qaralacağı kimi xəyallar içində batıb qalırdı. Bacısı Aytən də anasına qısılaraq astaca ağlayır, göz yaşı tökürdü...

Axşam saatlarına yaxın evə səssizlik, qəm-qüssə və kədərin hakim olduğu bir vaxtda birdən dostu onu səslədi.Dərhal həyətə tərəf qaçdı.Dayısından cavab gəldiyi xəbərini alıb sevinclə anasının yanına qayıtdı.

– Ana! Dayı cavab göndərib. Yazıb ki, mənim adıma 300 manat pul yollayıb. Səhər tezdən rayonda banka gedib pulu götürəcəm! Ana,narahatolma, pulualankimihəkiminyazdığı dərmanları alaram. Birisi gün isə səni yenidən rayona həkimə apararam. Yaxşı olarsan...

 Bu xəbər xəstə və halsız vəziyyətdə olan ananı, bir də ona qısılmış ağlar gözlü bacını çox sevindirdi. Ananın gözlərindən yaş axdı və yavaşca ağlamağa başladı. Amma ağlaya-ağlaya şükür edir, ona belə bir çıxılmaz vəziyyətdə yardım əlini uzatmış qardaşına dua edirdi. Turqay isə o gecəni səhərə qədər yata bilmədi. Yerində gah sağa, gah da sola fırlanıb fikirləşir, yarısevinc, yarıkədər sabahın açılmasını gözləyirdi.

 O, günəş doğmazdan öncə hazırlaşdı, şəxsiyyət vəsiqəsi və ötən il həkimin anası üçün yazdığı, lakin imkansızlıq üzündən ala bilmədiyi dərman reseptini götürüb rayon mərkəzinə doğru yola çıxdı. Əlində bu qədər böyük məbləğdə pul olacağını düşünüb özü ilə uzun illər evdə saxladığı boş pulqabını da götürdü. Amma bəlkə də, buna heç ehtiyac yox idi... Bir az yol qət etdikdən sonra qonşu kənddən rayon mərkəzinə gedən bir yük maşını saxladıb mindi. Beləcə Turqay müəyyən müddətdən sonra rayon mərkəzinə çatıb bankın yerləşdiyi küçəyə tərəf tələsdi. Banka çatıb sevinclə içəri daxil oldu. İçəridə böyük izdihamın olduğunu gördü. Bir saat gözlədikdən sonra növbəsi çatanda dayısının onun adına yolladığı pulu götürüb özü ilə gətirdiyi pulqabına yerləşdirdi. Daha sonra pulqabını əynindəki gödəkcənin cibinə qoyub kəndə qayıtmağa qərar verdi. Amma o həm də keçən il həkimin anası üçün yazdığı dərmanları almalı idi. Onun dərman alacağı aptek kəndə gedən maşınların dayanacağına yaxın yerləşirdi. Turqay özünü itirmiş kimi dayanmadan hərəkət edir, bankın ətrafı və önündəhesabından pul çıxarmaq və eləcə də pensiyasını almaq üçün ora toplanmış adamları yara-yara tələsirdi. Təxminən 20 dəqiqəlik yol qət etdikdən sonra kəndə tərəf hərəkət edən maşınların dayanacaq yerinə çatdı və sevincindən aptekə getməyi belə unudaraq maşınlardan birinə əyləşib yola düşdü. Maşın hərəkət edərkən sevinc və ümid hissi ilə əlini gödəkcəsinin cibinə yaxınlaşdırdı. Lakin cibinin boş olduğunu görüb birdən-birə diksindi. Dərhal maşını saxlatdırıb pulunun itdiyini söylədi. Əvvəcə maşının içində, sonra dayanacaqda axtarmağa başladı. Pulunu itirdiyini söyləyib, ətrafdakılardan onu görüb-görmədiklərini soruşdu... Orada pulunu tapmadıqda gəldiyi yolla banka doğru geriyə qayıtmağa qərar verdi və yol boyu sağa-sola baxara iztirabla geriyə qayıtdı. Bəlkə də, bu, Turqayın ömründə üzləşdiyi ən ağrılı, ən acılı və ən sarsıdıcı hadisə idi. O, itmiş puldan daha çox, bəlkə də, ölüm ayağında olan xəstə anasını düşünür, itirdiyi pulla əziz anasını da itirəcəyini fikirləşirdi. Banka çatan kimi yenidən ətrafdakılar və ətrafda yerləşən dükanlara bir-bir yaxınlaşıb pulunu itirdiyini bildirdi,onlardan pulunu görüb-görmədiklərini  soruşdu. Lakin bir cavab almadı, bəlkə də, heç kəs onun nə çəkdiyini anlamır, bəlkə də, anlamaq istəmirdi. Çünki ətrafdakı adamlar özünü və öz rahatlığını düşünən kimi görünürdü. Turqay banka daxil olub məsul şəxslərə pulunu itirdiyini söylədi. Lakin onlar bundan xəbərsiz olduqlarını, hansısa tapılmış pulun qeydə alınmadığını bildirdilər. Turqay bütün bunlardan sonra özünü çox çətin və acı bir durumda hiss etməyə başladı. Anladı ki, artıq itirdiyi pulu tapmaq mümkün olmayacaq. Lakin yenə də tam ümidsiz deyildi. Bankın önündə dayanıb gəlib-gedənlərə yaxınlaşaraq pulunu itirdiyini söyləyir, ümidini üzmürdü...

Artıq günəş batmaq üzrə idi. Hava get-gedə qaralırdı. Turqay bu vəziyyətdə kəndə qayıtmağı münasibbilmədiyi üçün gecəni rayon mərkəzində qalmağa qərar verdi. Hava soyuq olduğundan hansısa parkda və ya küçədə gecələyə bilməzdi. Buna görə rayon məscidlərindən birinə gedib gecəni orada qalmağı düşündü.  Cibindəki qəpikləri toplayıb iki ədəd pirojki aldı, aclığına qalib gəlməyə çalışdı. Məscidə gələndə orada 3-4 nəfərin olduğunu görüb sakitcə bir küncə yaxınlaşdı. Bura yarıqaranlıq olduğundan məsciddə olan azsaylı adamlar onu görmədilər. Beləliklə də, orada yığılmış nalçaların arxasında özünə yatmaq üçün balaca bir yer hazırladı, kədərli və ümidsiz halda uzanıb gözlərini yumdu. Nə qədər yatmağa çalışsa da, sanki ölüm ayağında olan xəstə anası və kiçik bacısını düşünür, düşdüyü bu çıxılmaz vəziyyətdən necə qurtulmağıyla bağlı fikirlərdən rahatlıq tapa bilmirdi.  Turqay illər boyu evdə saxladığı pulqabını özü ilə gətirib bankdan götürdüyü pulları da pulqabıya yerləşdirdiyinin yanlış və yersiz hərəkət olduğunu fikirləşib özünü danlayır, məzəmmət edirdi. O, pulunun ya əlini cibindən çıxararkən yerə düşdüyünü, ya da kiminsə onu izləyib izdiham içində cibindən götürdüyünüdüşünürdü. Lakin bu fikirlər onun itirdiyini geri qaytara bilməzdi. Gözlərinə yuxu gedənə kimi Tanrıya yalvarır, itirdiyi pulu tapmaqda ona yardımçı olmasını diləyirdi...

         Gözlərini açanda artıq saatın 9-10 radələrində olduğunu gördü. Dərhal məsciddən çıxıb bank tərəfə getməyə tələsdi. Lakin məscidin gözətçisi  onu yolda yaxalayıb gecəni məsciddə qaldığını, əsəblə bunun yolverilməz olduğunu söylədi. Turqay başına gələnləri gözətçiyə danışdıqda yaşlı kişi dayandı, əsəbləri sakitləşdi və gözləri doldu. O, Turqayın cibinə 2-3 manat pul qoyub ümiddən düşməməyi, pulu itirdiyi yerə gedib yenidən axtarmasını tövsiyə etdi. Həm də bildirdi ki, günorta namazı vaxtı məscidə gəlib məscidin axunduna olanları söyləyib ondan yardım ala bilər. Turqay ağsaqqal ilə sağollaşıb yoluna davam etdi. Bankın ətrafında saatlarla dayanıb dünənki kimi pulu axtarmağa, divarlara yazılan elanları oxumağa başladı, puldansa heç bir xəbər olmadı və heç kim onun itirdiyi pulu tapdığını söyləmədi. Günorta çağı azan səsini eşitcək məscid gözətçisinin məsləhətini xatırladı və dərhal məscidə getdi. Məscidin həyətinə çatanda orada 15-20 nəfər vardı. Onlar artıq namazı qılıb məscidi tərke dirdilər. Ətrafdakılardan məscidin axundunu soruşdu, qapının girişində nurani bir ruhani ilə üzləşdi. Ona salam verib başına gələnləri danışdı və gözətçinin ona verdiyi məsləhəti xatırlatdı. Məscidin axundu onu təmkinlə və ara-sıra hövsələsiz şəkildə dinləyib dedi: "Ay bala! Mən başa düşə bilmirəm ki, pulu, imkanı olmayanlar nə üçün mənim yanıma gəlirlər! Pulun yoxdur, get işlə, qazan! Əlin-ayağın var. Şikəst deyilsən ki! Pul itirmisən, get tap, ən azından diqqətli ol ki, itməsin. Anan xəstədir, Allah şəfasını versin! Mən pirəm, yoxsa bank? Mənim bankım yoxdur ki, hər yoldan ötənə pul verim.Mənim də balalarım var. İndi sənə pul verdim, o birisinə əl tutdum, bəs onda balalarımı hansı pulla saxlayım?!"

Turqay bu sözləri eşidəndə pərt olub, çox pis hala düşdü. Özünü daha da alçalmış, daha da üzülmüş və məğlub kimi hiss etdi. Məscidin axundu isə onunla sağollaşmadan üzünü ağsaqqala (ona pul üçün axunda müraciət etməyi məsləhət görmüş gözətçiyə) çevirib onu verdiyi məsləhətə görə danlamağa başladı. Bu zaman əlindəki mobil telefonuna gələn zəngə görə telefonunu açıb kiminləsə gülə-gülə danışdı. Bir az danışdıqdan sonra çox bahalı avtomobilinə əyləşib uzaqlaşdı...

Turqay dərdinin üzərinə gəlmiş böyük pərtliklə yenidən banka tərəfgetdi. Axşam saatlarına kimi ac-susuz halda orada və ətraf yerlərdə itirdiyi pulu axtarmağa başladı. Lakin heç bir nəticə olmadı. Yalnız bir neçə dəfə yaxınlıqda olan kafeyə yaxınlaşıb krantdan doyunca su içə bilmişdi. O, anasının hansı vəziyyətdə olduğu və hansı hisslər keçirdiyini düşündükcə az qala dəli olurdu. Çünki anası xəstə halında oğlunun başına nəsə pis bir hadisə gəldiyini də düşünə bilərdi. Üstəlik, onun çəkdiyi acılıq və xəstəlik vəziyyəti çox ağır və dözülməz idi. Düşünürdü ki, bəlkə də, itirdiyi pulu tapan adam bu pulların, əslində, ağır xəstəlikdən əziyyət çəkən və sanki ölüm ayağında olan əziz anasının dərman-həkim pulu olduğunu bilsəydi, qəlbinə mərhəmət hissi gələr, pulu sahibinə çatdırmadan oradan uzaqlaşmazdı. Amma görən, onun itirdiyi pulu tapan şəxs bu qədər doğru-dürüst idimi?! Beləcə ürəyində danışır, müxtəlif ehtimallar irəli sürür və ilk növbədə özünü qınayırdı. Çünki bu acı hadisə ilk öncə onun öz diqqətsizliyi ucbatından baş vermişdi. Günəş batana qədər orada dayanıb itirdiyi pulu axtarmaqla vaxt keçirdi. Anlar, saatlar ötdükcə Turqay itmiş pulunu bir daha tapmayacağına əmin olmağa başlayırdı. Lakin bu dəfə də kəndə qayıtmağa üzü gəlmədiyindən rayonda gecələməyə qərar verdi. Bir yandan aclıq və susuzluqdan dodaqları qurumuş, bir yandan da mart ayının soyuq havasından titrəyirdi. Yaxınlıqda yerləşən dörd-beş mərtəbəli yaşayış binalarına doğru gedib binaların istiliyini təmin edən qazanxananın arxasında borulara yaxınlaşdı. Boruya toxunduqda olduqca isti olduğunu görüb gecəni həmin boruların üzərində yatmağı fikirləşdi. Əslində, onun gecələmək üçün bundan başqa bir yeri də yox idi. Beləliklə də, yaxınlıqdakı dükanın zibil qutusuna atılmış bir neçə boş və quru kartonu yığıb özü üçün qazanxanadan çıxan istilik boruları üzərində yatacaq hazırladı.  Xəstə və əziz anasının vəziyyəti, çarəsiz balaca bacısının durumu, üzləşdiyi uğursuz olay və qarşıdan gələn Novruz bayramı barədə düşünüb parlaq ulduzlarla dolu səmaya baxır və gözündən yaş damlaları yanaqlarına axıb-tökülürdü. Beləcə yuxuya gedib yatdı...  

         Səhər başının üzərində dayanmış ortayaşlı bir kişinin səsinə yuxudan ayıldı. Bu, qazanxananın işçisi idi. Onun nə üçün burada yatdığını, haralı olduğu və niyə evə getmədiyini dayanmadan soruşurdu. Turqay heç nə demədən ayağa qalxıb  uzaqlaşdı və yolda üzünə su vurub bir daha ümidsiz halda banka tərəf yollandı. Amma bu dəfə heç kimə yaxınlaşmadan və heç kəsdən bir söz soruşmadan yalnız qaşqabaqlı və acıqlı halda ətrafı axtarmağa məşğul oldu. Bu zaman onu ötən günlərdə bir neçə dəfə görən orta yaşlı dükan sahibi gülə-gülə soruşdu: "Ay bala, nə oldu, pulunu tapa bildin?!" – Yox, tapa bilmədim. – Əşi, pulu itirdinsə, səndən getdi. Özünü zəhmətə salıb axtarma! Hamı sənin kimi ürəyi təmiz deyil ki...

 Onun bu sözləri Turqayın ümidsiz qəlbini daha da möhürlədi. Bundan sonra axtarışa davam etməyin mənasız olduğuna daha çox inanmağa başladı. O düşünürdü ki, pulu tapsa, ilk öncə aptekdən həkimin yazdığı dərmanları alacaq, daha sonra bayramı qeyd etməyə lazım olan xırda bazarlıq edəcəkdi. Hətta anası və balaca bacısını sevindirmək üçün kiçik hədiyyələr almağı da düşünürdü. Amma bütün bunlar onun gerçəkləşməyən arzuları, xəyalları idi. Bütün bunları düşününcə özündən asılı olmadan gözlərindən yaş axırdı. Birdən ürəyinə hardansa qəribə bir hiss və acılıq həsrəti gəldi. Dərhal xəstə anasını düşünüb necə olursa-olsun, kəndə qayıtmağa qərar verdi. Kəndə gedən maşınların dayanacağı yaxınlığında apteki görüb içəri girdi. Orada orta yaşlı mədəni və təmkinli bir kişini gördü. Bu, əslində onun indiyədək adını eşitdiyi və ilk dəfə gördüyü Qabil doktor idi. Kənddə bir neçə dəfə onun yaxşı insan olduğu və imkansız adamlara nisyə dərman verdiyi, bəzən isə qarşılıqsız yardım etdiyini eşitmişdi. Yaxınlaşıb salam verdikdən sonra başına gələnləri və anasının xəstə vəziyyətdə olduğunu söylədi. Qabil doktor ondan həkimin yazdığı resepti istədikdə, Turqay ötən il həkimin yazdığı resepti evdən çıxarkən pulqabına qoyduğu və onun da pullarla birlikdə itdiyini bildirdi. – Oğlum, bax mən sənə nisyə dərman verərəm. Səni tanımasam da, doğru danışdığına inanıram. Amma reseptsiz sənə necə və hansı dərmanı verə bilərəm?! – Əmi, bəlkə anamın xəstəliyinə uyğun dərman verəsiz? – Yox, bu, yolverilməzdir. Yalnız xəstəliyi dəqiqləşdirməklə iş bitmir. Hər xəstəliyin öz dərəcəsi, öz dərmanı olur. Həkimin müayinəsindən sonra yazdığı iynə-dərmanları təsbit etmək lazımdır. Sən də ki onların adını belə bilmirsən... Turqay bu cavabdan çox sarsıldı. Sağollaşıb ümidsiz halda aptekdən çıxmaq istədikdə Qabil doktor onu çağırıb dedi: – Dayan, ən azından bir neçə sakitləşdirici dərmanlar verim, apar. Sonra reseptlə gələrsən, dərmanları olduğu kimi verərəm. Bunu deyib içərisində 2 dərman, bir də 10 manat pul olan bir paketi ona uzatdı və bunların bir hədiyyə olduğunu söylədi. Amma dərmanları hər gün yeməkdən sonra 3 dəfə içilməsini söylədikdə Turqay tutulub qaldı. Axı onların evində gün ərzində üç dəfə yemək olmur və imkansızlıq ucbatından yalnız bir dəfə sadə yemək yeyə bilirdilər. O hər şeyə rəğmən, dərmanları alıb təşəkkür etdi və kəndə gedən maşınlardan birinə minib yola düşdü. Ən arxa sırada pəncərənin kənarında əyləşərək özünə qapılmışdı...

         Axşam saatları idi. Günəşin batmasına hələ təxminən 2 saat qalırdı. Turqay yol boyu narahatlıq və pərtlik içində idi. Evə hansı üzlə və necə gedəcəyini, anasına nə cavab verəcəyini fikirləşirdi. Özünə qapanıb dərindən düşündüyündən maşında əyləşmiş insanların danışıqlarını heç dinləmirdi. Lakin ara-sıra maşında əyləşən bir neçə nəfərin bir-biri ilə danışdığı və kiməsə rəhmət oxuduqlarını, "Allah rəhmət eləsin!" sözünü dediklərini eşitdi. Özünə dərindən qapandığı və fikrə getdiyi üçün bu barədə dərinə getmədən danışanlara fikir vermədi. Nəhayət, kəndə çatdıqda maşından düşüb utanc və xəcalət, həm də ümidsizliklə evlərinə doğru hərəkət etməyə başladı. Uzaqdan həyətlərinə baxanda evlərinin qarşısında adamların toplandığını görüb həyəcanlamağa başladı. Hərəkətini sürətləndirərək evə tərəf qaçdı. Evə çatanda evin içərisindən ağlaşma səslərini duymağa başladı. Ağlaşma səslərini eşidincə sanki bütün vücudu soyudu, anasının başına pis hadisə gəldiyini anlamağa başladı. Turqay evə daxil olanda qonşular ona başsağlığı verməyə, səbirli olmağı tövsiyə etməyə başladılar. Bir-iki nəfər isə ona acıqlanıb indiyə qədər harada itib-batdığını soruşdu. Evlərinin kiçik eyvanında üzü ağ parça ilə örtülmüş bir cənazəni görüb diksindi. Bu onun xəstə halında yataqda əzab çəkən anasının cənazəsi idi. O, xəstəliyin şiddətindən dözməyib bu gün səhər saatlarında dünyasını dəyişmişdi. Ətrafa baxanda bacısı Aytəni gördü. O, ağlamaqdan doymuş kimi halsız haldaydı, qonşu qadınların biri qucaqlayıb nəvaziş göstərirdi. Turqay anasının üzərinə örtülmüş ağ parçanı qaldırıb ona sarıldı və hönkürtü ilə ürəkdən ağlamağa başladı: "Ana, bizi qoyub hara gedirsən? Bəs məni və Aytəni kimə tapşırırsan? Ana, qalx ayağa, ölmə! Bizim sənə ehtiyacımız var. Ay ana, ana, ana..." Ətrafdakılar onu sakitləşdirib otaqdan həyətə çıxartdılar.Əslində o, pulu itirməsəydi, anasına lazım olan dərmanları vaxtında alıb gətirər, onun sağalması üçün lazım olan işləri görə bilərdi.Lakin həm bütün bunların olmaması, həm də evin tək oğlunun uzağa gedib 3 günə qədər xəbərsiz qalması ananın ölümünü tezləşdirmişdi.Bəlkə də, onun itirdiyi pulu tapmış və ya onu oğurlamış şəxs həmin pulla özünə və ailəsinə bir neçə günlük xoş anlar yaşatsa da, əslində, Turqayın ailəsi üçün əbədi kədər və acılığı ərməğan etmişdi.Sonra anasının dəfn işləri yerinə yetirildi.Onu kənd qəbristanında, həyat yoldaşının məzarı yanında torpağa tapşırdılar. O vaxtdan sonra Turqay hər il mart ayı gələndə kədər, qəm-qüssə dəryasına batır, mənəvi əzab çəkirdi. Lakin əsas mənəvi əzab çəkməli olan onun pulunu cibindən oğurlayan və ya onun itirdiyi pulu tapıb mənimsəyən kəs olmalı idi...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.07.2024)