Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

SUAL

Hər gün bir az unutmaq,

Hər gün bir az ölməkdir.

İndi gülmək doğrusu,

Xətir üçün gülməkdir. 

(İntiqam Yaşar)

Dəyərli yazarımız, saxta gülüşlər zamanı biz eşitməsək də, gözlər dodaqlara, sizcə, nə söyləyər?

 

CAVAB

-Gözlərin söylədiyi hər zaman həqiqət olur. Yetər ki, o həqiqəti görmək qabiliyyəti olsun insanda.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Azadə Novruzovanın şeirlərini təqdim edirik. 

 

Ovum-ovum ovulub,

Bircə çimdik toz olmuşam.

Gülüm, gəl "Xəlvət"ində

gizlət məni.

Vətən bütövlənəndə

Qatarsan Araz suyuna.

 

*

Yolumun üstündə çiçək bitirdin,

Bütün çiçəklərdən çox sevdim onu.

Adımı çiçəyin adına qoydun,

Çox sevdim adımı, çiçək adında.

 

*

Gördüm darıxıram,

Sarıldım boynuna xatirələrin.

Göyə çəkilmişdi Yerin insafı,

Hörümçək toruna düşmüşdü canım.

Yusifin quyusu gəldi gözümə

Yerdən də, göydən də üzüləndə əl.

Ümid göyərdərmiş, quru dənəni.

Dağıtdım telini şəkillərində,

Öpdüm gözlərindən, gülüşlərindən.

Ümid çoxalırdı,

Dan sökülürdü...

Göy Yerin telini sığallayırdı.

 

*

Bəndi-bərəni bağlama,

Yol ver, yar gəlsin, yar gəlsin.

Qoyma solub, saralmağa,

Yol ver, yar gəlsin, yar gəlsin.

Çıxıb gedirəm dünyadan,

Bilirsən, könlüm sınıqdı,

Sınıq könlümü almağa

Yol ver, yar gəlsin, yar gəlsin.

Yarıma qurban olaram,

Darayıb telin yan gəlsin.

Dəyməsin qara xalına,

Gözləri alam qoy, gəlsin.

Havamı çal, yana-yana,

Zilə qalxma, aşıq qardaş.

Ehmal-ehmal, yavaş-yavaş,

Asta-asta qoy, təb gəlsin.

Mən sevdiyim bir mələkdir,

Yerdə gəzmə, göydə ara.

Günəşdən, Aydan soraqla,

Dolansın göyləri, gəlsin.

Bəndi-bərəni bağlama,

Yol ver, yar gəlsin, yar gəlsin.

Sınıq könlümü almağa

Yol ver, yar gəlsin, yar gəlsin.

 

*

Sən də bilirsənmi?

Hələ də anasının qucağında

            əsir düşən bir qız ağlar

Kor ocağın başında.

Özü açar, özü bükər, kimsə görməz dərdini...

Yağıların daldasında

anasının qucağında əsir düşən bir qız ağlar...

Yaddaşından silə bilmir o gecəni...

Gecə deyər, gündüz ağlar öz dərdini.

Şeytanların yuvasında,

Hörümçək torunda

Qarışqalar, cücülər ağlar ...

Gözümüzdə gillənən yaş tökülər bacasından,

İlimiz on iki ay

göyə açılan ovcuna qar yağar...

Gavır yıxan o yuvanın

Xarabalığında bayquşlar ağlar,

Ümidi ölür o qızın

Qoyma, Allah!

 

*

Xeyirə yozuram səni

Qorxulu yuxular kimi

Suya danışıram səhər

Yuvasını azan bala qarışqalar

Yuvasını gəzib tapa.

Kobud, köntöy, saymaz adam,

Yaxşıya yozuram səni,

Salamı almayan adam.

 

*

Dəymə xatirəmə

Bir insaf eylə,

Ovulub, tökülər,

Çilik-çilikdir.

O da yaralanıb namərd əliylə

İnləyir, yarası təzədir hələ.

Sınıq saxlamazlar

Adətə görə.

"Düşəri düşməzi olur" deyirlər.

Üstünü toz bassa,

Solsan, saralsan,

Səni saxlayacam ölənə kimi

Ay boynu qısılı,

sınıq xatirəm.

Geridə nəyim var?

Bir quru adım,

Bir də dolu sandıq

Xatirələrim...

Bir gün yalınayaq çıxıb gedəndə

Dünya, əziz saxla,

sənə əmanətdir

Xatirələrim...

 

*

Dağıldı sərhədlər

Dirəklər öldü...

Qulağına pıçıldamağa ürək etmədiyim

            hər şey yerbəyer oldu.

Minsifətlər Aya qaçdı,

Ayın kölgəsi yox oldu,

Adəmlə Həvva günahlarını yudular.

 

*

Udur qara torpaq əjdahanı da,

Qarğa da, sərçə də

Bir ömür yaşar.

Kiminsə ömrünü kəssə də kimsə

O ömrü ömrünə calaya bilmir.

Var-dövlət çoxalıb başdan aşsa da,

Ömür başdan aşmır,

Bir yumaq misalı

Başa açılır.

Yumağım heç ələ gəlmir, İlahi.

Ayağı başına yaman dolaşıb.

Əl at, düyünləri aça bilmirəm.

Gedirəm, sonuma çata bilmirəm.

 

*

Quş görmüşəm yuxumda...

Danışsam, yozan olar?

Bir çimir almamışdım,

Gəldi şirin yuxuma...

Dolandı, cövlan etdi,

tapammadı yuvasın..

Çırpınırdı zavallı...

Düşmüşdi biçarə quş

Taleyin tərs əlinə.

İtirmişdi yuvasın,

Yuvasında balasın...

Bir nainsaf kəsmişdi ağacları gecəli.

Dünyanın faniliyin kim anlamış,

Kim bilmiş?

Quş ağlının kəsdiyin

Kəsməmiş insan ağlı.

Xəlvətdə, aşkarada

kəsəndə ağacları,

Özünə ev tikəndə

Bu adam bilməmiş ki?

Yıxır quşların evin...

 

*

Götür apar məni, hara istəsən,

Təki dərdlərimdən aralı düşüm.

İtim ilim-ilim, tapan olmasın,

Ta mən itiyimi tapana kimi.

Nə ahım yetişir, nə də fəryadım,

Gecəli gündüzlü, ha yol gedirəm.

Dağ aşsam, çay keçsəm,

Nə dərdim olar?

Eləcə düzəngah uzanıb gedir.

Girəvə gəzirəm, qaçım əlindən,

Yayınım gözündən taleyin, bəxtin.

Axtaran tapmasın,

Ya qeybə çəkilim, ya daşa dönüm,

Ta mən itiyimi tapana kimi.

 

*

Dost hanı, yar hanı?

Dərd çəkən ortada, dərd verən hanı?

Allah, mələkləri soraqlayıram.

Can verən ortada, can alan hanı?

Min sual eylədim,

Bir cavab aldım.

Çəkil bir hücrəyə,

Yorma yolları.

Axtaran tapmayıb,

İstəyən alıb

Allahın yanında

axtardıqların.

 

*

Necə xoşbəxt olum...

Sən gülməyəndə.

Sevinə bilim...

Beş barmağım qızıla dönsə,

Bal tökülsə dilimdən

Canım necə əziz olar?

Həyat necə şirin olar?

Sən olmayanda...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2024)

Zahirə Cabir, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Çox-cox illər bundan əvvəl Tanrının yaratdığı gözəl bir meşə vardı. Bu meşədə hər şey gözəl idi. Hündür, qoca ağaclar bəlkə də min illərin xatirəsini özündə yaşadırdı. Ağacların sıx budaqları böyük bir çətir kimi meşəni günəşin yandırıcı istisindən qoruyurdu. Meşəyə girənhər kəs özünü başqa bir dünyaya düşmüş kimi hiss edərdi: sonsuz, sakit, təmiz bir dünya ilə. Bu meşənin gecə sakinlərinin də öz maraqlı həyatları vardı. Gecələr cüyürlər mələyir, marallar böyürür, ayılar bağırır, canavarlar ulaşır, vaşaqlar ağacda gizlənib ov güdür, tülkülər isə tör-töküntü axtarırdılar. Bir sözlə, meşə sehrli bir nağıllar aləmiydi. Ay da gecələr bu meşəyə gələrdi. O, gümüşü uzun saçları, ağ bənizi, işıltılı daşlarla bəzənmiş mavi paltarla otların, ağacların üstü ilə gəzir, ətrafa nur saçırdı. Bir gün ay meşənin dərinliyində ağlamaq səsi eşitdi. Daxmaya yaxınlaşdı. Uçuq-sökük daxmada bir qoca xəstə uşağı ilə yatırdı. Qoca Ayı görüb ürəkləndi: - “ Necə gündür ki, burada tək- tənha qalmışıq. Düşmənlər bizim kəndin adamlarını qırdılar. Mən nəvəmlə zirzəmidə gizləndim. Qırğın qurtarandan sonra nəvəmi götürüb qırx gün,qırx gecə yorulmadan yol getdim. Bu meşəyə yetişdim. Meşənin qalın yerində bu daxmanı tapıb, daldalandıq. Tanımadığımız bu diyarda sakitçilik tapdığımız üçün Tanrıya min şükür. Amma bu kimsəsiz yurdda neçəgündür ki, ac-susuz yaşayırıq”. 

Sehrli Ay cibindən çörək çıxartdı, onlara su verdi. Sonra həzin səslə mahnı oxudu. Beləcə Ay hər gün onlara qonaq gəlib, öz məlahətli səsi ilə onlara sevinc gətirir, dərdlərinin unutdurur, yaşadırdı. Tezliklə Ay meşənin yaxınlığında, yol üstündə bir məbəd ucaltdı. Qoca öz nəvəsi ilə bu məbəddə yaşamağa başladı. Az keçmədi ki, yeni tikilən məbədin xəbəri bu torpaqda yaşayan oğuz tayfalarına yetişdi. Onlar zülm əlindən qaçıb canını qurtaran, onlara pənah gətirən insanlara kömək əllərini uzatdılar.  İllər keçdi. Məbədə demək olar ki, uzaq ellərdən pənah gətirən insanlar sığındılar. Karvan yoluna yaxın tikilən məbəd insanların səfər zamanı əziyyətli yolçuluqdan sonra dincəlib istirahət etmələrinə, soyuqdan və yağışdan qorunmalarına, axşam düşdükdə gecələmələrinə şərait yarandı. Bu məbədi insanlar “Aysəsi məbədi” adlandırdılar. Çünki onları yaşadan, xoşbəxt edən Ayın həzin, məlahətli, ipək kimi  yumşaq səsi olmuşdu.

 

Aysəsi məbədi VII-VIII yüzilliklərdə Dərələyəz mahalının Keşişkənd rayonunda hündür bir təpənin üstündə tikilmiş alban-türk məbədidir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində sizlərə İlhamə Nasirin hekayələri təqdim olunur. İlk olaraq “Allahın kolleksiyaları” adlı hekayə ilə tanış olacaqsınız.

 

 

İlhamə NASİR             

                        

YÜK

 

Qışın lap oğlan çağı olsa da, həmin səhər qəribə bir gün doğuşuyla açıldı. Çəpəki düşən zəif şüalardan sığallanan tənbəl dalğalar, qırov bağlamış sahil daşları par-par parıldayırdı. Havanın isinmək istəyinə rəğmən, sazaq adamın üz-gözünü qarsırdırdı. Günəşin üfüqdən boylanan sarısından öncə güclə eşidilən gəminin fiti divara söykənib mürgüyə gedənləri çoxdan ayağa qaldırmışdı.

         Qoca mürgünün əsarətindən hələ qurtara bilməyən qızarmış gözlərini ovuşdura-ovuşdura gəlib düz sahildə dayandı. Əlini alnına – qaşlarının üstünə qoyub gözlərini qıydı. Uzaqdan görünən gəmini sahilə tez yaxınlaşdıra biləydi kaş ki...

O, bir dəfə də burada durub gəmini belə səbirsizliklə gözləmişdi. Əsgərlikdə olarkən, orada tanış olub sevdiyi qız gələndə. O vaxtdan bəri vağzal xeyli dəyişilsə də, dəniz, ətrafdakı qaraltı kimi görünən evlər, gəminin ləngər vura-vura gəlişi eyni idi. Onda da ürəyi bu cür əsmişdi. Qız gələcəkdi, evlənəcəkdilər və şəhərdə kirayə ev tutub yaşayacaqdılar. Sonrası Allah kərimdir. Bəlkə, qismət olar, ev də alardı. Hər halda, rus qızını kəndə aparası deyildi. Çoxlu uşaqları olacaqdı. Hamısı da bir-birindən yaraşıqlı. Tətillərdə də yığışıb kəndə gedəcəkdilər...  Bir xoşbəxtlik tablosu asmışdı ürəyinin başından. Hələ bu xoşbəxliyi məktubda qıza da yazmışdı. O da eyni qarşılığı vermişdi. Qızın gəlişindən qabaq şəhərdə özünə iş də tapmışdı. Ona görə deyirlər, sən saydığını say, gör fələk nə sayır. Qız gəlmişdi gəlməyinə, amma anası var-yox bircə oğlunun xristian qızıyla evlənməsinə icazə verməmişdi. Qızı gəlişinə peşman edib, gəldiyi kimi də geri qaytarmışdı. Xəyalları puç olmuşdu zavallı oğlanın. Şəhər də gözündən düşmüşdü, hər şey mənasızlaşmışdı.  Elə o vaxtdan – qızın gedişindən sonra şəhərə gəlişinə tövbə edib öz kəndinə bağlanmışdı. Uzun müddət subay qaldı. Heç vaxt evlənməyəcəyinə söz vermişdi. Amma yaşlı anası ağır xəstəliyə düçar olanda oğlundan evlənməyi xahiş etmişdi. Görmədən, sevmədən öz qohumunun qızı ilə evlənmişdi. Qucağına övlad alanda yaşı artıq əllini keçmişdi.

Heç indi də gəlməyəcəkdi şəhərə, üzərində bu qədər yük olmasaydı. Axı o, bu yaşda hardan iş tapa biləcəkdi ki, həm də dərənin, düzün ortasında? Bu işi də qonşusu Abbas ağlına salmışdı. Abbas ondan canısulu idi. Gəlib şəhərdə işləyib evə pul göndərmək ona o qədər də çətin deyildi. Qoca bir müddət tərəddüd etsə də, sonda razılaşmışdı. Məcbur idi...

Gəmi yaxınlaşdıqca, içi keçə ilə döşənmiş rütubətli otaqda oğlunun qaranquş balaları kimi yan-yana oturmuş üç balasının üzü gülürdü, gözü yaşlı gəlininin ocaq üstündəki boş qazanı dolurdu, xəstə qarısı dərman içib sağalırdı  qocanın gözləri önündə. Elə öz ağrılarını da tamamən unutmuşdu. Elə bil gecələri vağzalın beton döşəməsində yatdığından  sızıldayan sümükləri, nəfəs almağına imkan verməyən öskürəyi indi onun deyildi. Arada özündən biixtiyar soyuqdan daha da nazilmiş arıq, damarlı əllərini havada yelləyib, gəmiyə “tez gəl” işarəsi də verirdi.

Gəmi düz gəlib sahildə həmişəki yerində dayandı. Hay-küyləri qulaq batıran hamballar bir-birini itələyə-itələyə yüklərin boşalmasına səbirsizlənirdilər. Nəhayət, iri yeşiklər və bağlamalar yerə boşaldıldı. Qarmaqarışıqlıqdan yük sahibləri macal tapıb hambal seçimi də edə bilmirdilər. Qoca özünü hamıdan qabağa atıb yüklərin üstünə şığıdı. Bəxtindən də əlini atıb yapışdığı yük bağlamaların ən irisi oldu. Birtəhər sürüyüb kənara çəkdi. Qəddini düzəldib bağlamaya baxdıqda qocanın gözləri qorxdu. Nə etsin?  Çöllü-biyabanda qanadının altına yığdığı bir çətən külfətin yükü heç qorxutmamışdı onu. İndi niyə qorxsun?  Yükdən yapışıb dərindən nəfəs aldı. “Nədən qorxursan, ay qorxaq, məgər çiyinlərində daşıdığın yük bu yükdən yüngüldürmü?” – deyərək özünü danladı. “Ya Allah” deyib yükü arıq, çəlimsiz kürəyinə atdı. Az qala yıxılacaqdı, tez özünü cəmləyib dayandı. Bu işi əldən verməmək üçün büdrədiyini belə, öskürməyini belə yük sahibinə bildirməməliydi o qədər cavan hambalların içində.  Öz-özünə “bumuydu səni qorxudan, axmaq qoca?” pıçıldadı və sonra da ruhuna təkan verərək dilinin altında  “dünya gözüm boydadır, sirri özüm boydadır” özü qoşduğu mahnısını zümzümə edə-edə addımladı. Ağırlıq kürəyinə tanış gəldi sanki, sümükləri səksəkə içində ayılıb sızıldamağa başladı. Boynundan axan zəiflik təri köynəyinin yaxasını islatdıqda  içinə xof doldu qocanın. Ürəyi necə döyünməyə başladısa, səsi qulaqlarını batırırdı az qala. Özündən ixtiyarsız cəld əlinin birini yükün kəndirindən ayırıb, boynundan axan isti axıntıya vurdu. Yox, qan deyildi... Bir az toxtadı. Yükü nə qədər kürəyində daşıyacağını hələ bilmirdi. Yeridikcə ayağının altına sıxılıb suya dönərək ayaqqabısına dolan qar,  yükün altında sızıldayan sümükləri onun yaddaşını təzələyirdi. Hər şey  kino lenti kimi gözlərinin qabağından gəlib keçdi bir andaca.

Onda da qış vaxtı idi – soyuq fevral ayı. Həyatının ən ağır yükünü kürəyinə alanda. Kürəyi elə o vaxtdan qorxmuşdu yükdən. Müharibənin dağıntısına, itkisinə öyrəşsə də, kəndin bir gecənin içində yandırılacağı ağlına da gəlməzdi. Oğlu hərbçiydi. Bir yandan düşmənlə döyüşür, bir yandan da adamları yanan evlərdən çıxarmağa çalışırdı. Düşmən onu çoxdan hədəfə almışdı. Odur ki, bir neçə istiqamətdən atılan güllələr onun bədənini deşik-deşik etmişdi. Yanan evindən ailəsini güclə çıxardan ata, yaralı lay-divar oğlunu da kürəyinə alıb meşəliklərlə üz tutmuşdu. Onda da o ərazidən uzaqlaşmaq üçüna yol sicim kimi uzanırdı. Onda da yeridikcə qar suya dönüb ayaqqabısına dolmuşdu. Onda da boynundan nəsə axıb yaxasını islatmışdı - oğlunun sinəsindən axan qanı. Qan axdıqca oğlu kürəyində buza dönüb lap da ağırlaşmışdı. Onda da “az qalıb, döz, döz!”  demişdi özünə. Kilometrlərcə oğlunun donmuş cəsədini kürəyində daşımışdı. Düşmən yaxınlaşmamış ailəni uzaqlaşdırmalıydı. Güllələr düz yanlarında ötüb keçirdi. İki körpə uşağın əlindən tutub qaçan hamilə gəlinini və pərişan arvadını bir az qabağa ötürüb özü geri qayıtmışdı.  Əlləri ilə bir ağacın dibindəki buzlu torpağı qazıb oğlunu  dəfn eləmişdi.  Nə zülm-zillətlə ailəsini düşmənin caynağından qurtara bilmişdi. Gəlib yad, nabələd yerdə uçuq bir tikiliyə sığınmışdı. Bir ay keçmişdi, gəlini iki qızdan sonra bir oğul dünyaya gətirmişdi.

İndi uçuq tikilidə məskən salan ailə qocanın əllərinə baxırdı. Uşaqlar böyüdükcə aldığı təqaüd ailəyə bəs eləmirdi. Hələ oğlundan sonra yataq xəstəsi olan qarısı ona başqa bir göz dağı olmuşdu. Həya edib gizliyə çəkilərək əri üçün ağlayan gəlinini görəndə qəddi lap əyilirdi qocanın. Nəvələri  məktəbə getdiyindən tələbat böyümüşdü. Onları böyüdüb yerbəyer eləsəydi, çiyinlərindəki yükü bir az azalardı. Qoca məcbur idi bir iş tapmağa. Ona görə üz tutmuşdu şəhərə.

Yeridikcə qoca yükün altında görünməz hala düşürdü. Deyəsən, mənzil uzaqda idi, yorğunluq isə lap yaxında. Ürəyi üzünə vuran səhər mehindən də xəfif olmuşdu. Get-gedə yük böyüyürdü, qoca kiçilirdi.  Başı dizlərinə çatacaq qədər beli bükülmüşdü. Qarşıdan gedən yük sahibinin ancaq ayaqlarını görə bilirdi. Ağzına susuzluq, dizlərinə ağırlıq çökürdü qocanın. Amma dözəcəkdi, yorğunluğa təslim olmayacaqdı, o vaxt dözdüyü kimi... Bircə mənzil başına tez çatıb pulu ala bilsəydi... Ərzaqla dolu səbətlərlə evinin qapısından içəri girə bilsəydi... Həkimin yazdığı dərmanları qarısına tez çatdıra bilsəydi... Əlində oyuncaq avtomatla oğlunun adını daşıyan nəvəsinin qarşısında dura bilsəydi...

Yük sahibindən geri qalmamaq üçün sürətini artırmaq istədi, bu vaxt öskürək tutdu onu. Nə illah etdisə, özünü öskürəyin əlindən ala bilmədi. Kilometrlərcə kürəyində daşıdığı oğlunun qolunu buraxmadığı kimi, bərk-bərk tutduğu yükün kəndirini də buraxmadan öskürməyə başladı. Birdən içində nəyinsə qırılıb düşdüyünü hiss etdi. Yüngülləşdi... Hələ heç vaxt belə yüngülləşməməşdi. Dayandı... dayandı....  Yük yolun ortasında tərpənməz qaldı.

Yüklərə uzaqdan baxan qoca bilə bilmədi içindəki o qırılanı kürəyindəki yükmü qırdı, yoxsa çiynindəki yükmü.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2024)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Ulduz” jurnalı ilə birgə QƏRBİ AZƏRBAYCANA QAYIDIŞA TÖHFƏ layihəsini təqdim edir. Bu gün sizlər üçün  Diqəm Əhmədin “Azərbaycan milli komitəsinin üzvü: irəvanlı Cabbar Ərtürk”

məqaləsi təqdim ediləcək.

 

II Dünya müharibəsi dövründə Əbdürrəhman Fətəlibəylinin yaratdığı Azərbaycan Milli Komitəsinin üzvü olan Cabbar İbrahimoğlu 1915-ci ildə İrəvanın Xaçaparaq (Zəhmət) kəndində doğulub. Xatirələrində doğulduğu kəndin yerini belə təsvir edib: "Bizim kənd və bölgəmiz Araz çayının şimalında İrəvan xanlığına daxildi. İrəvan xanlığı Qərbi Azərbaycanın bir bölgəsi idi. İrəvanın əhalisinin 90 faizi türklərdən mütəşəkkildi. Doğulduğum kənd İrəvandan 8 km cənubdaydı. Göyçə gölündən çıxan Zəngi çayı kəndimizin yanından axaraq Arpaçay ilə birləşir və Araz çayına tökülürdü".

Qacar tayfasından olan Cabbar bəyin ulu babasının adı Əhməd xan olub. Ardıcıllıqla: Əhməd xan – Zeynəl bəy – Abdullah bəy – İbrahim bəy – Cabbar bəy. Atası İbrahim bəy Gülüs xanımla evlənib, ilk övlad Cabbar bəy olub. İkinci övladları Əsəd iki yaşında ikən çayda boğularaq həyatını itirib. 1923-cü ildə doğulan digər övladlarına yenidən Əsəd adı qoyublar.

1920-ci ilin iyununda bölgədəki xaosdan istifadə edən ermənilər, Zəngibasar başda olmaqla, türklərin yaşadığı bölgələrə hücum etmiş, nəticədə əhali Osmanlı Türkiyəsinə və Cənubi Azərbaycana köç etmək məcburiyyətində qalmışdı. İbrahim bəy ailəsini Qarsa aparmaq istəsə də, mümkün olmamış, ona görə də Cənubi Azərbaycana keçmişdilər. Fəqət burada da müxtəlif dəstələrin qarətçi hücumlarına məruz qalıblar, nəticədə bolşeviklər İrəvanda daşnakları məğlub etdikləri dövrə qədər iki Azərbaycanın sərhədində tarlalarda yaşayıblar. Bu ərəfədə Ərəblər kəndi civarında olarkən iki yaşlı bacısı Zəhra soyuqdan donaraq vəfat edib. Ermənistanın bolşevikləşdirilməsindən sonra İbrahim bəy ailəsini yenidən kəndlərinə aparıb.

1929-cu ildə orta məktəbi bitirən Cabbar bəy ardınca iki il İrəvandakı Ziraət Texnikumunda oxuyub, 1933-cü ildə ali təhsil almaq üçün Bakıya gedib. Ədəbiyyat fakültəsini qazansa da, ailəsinin istəyi ilə kimya-biologiya fakültəsinə keçirilib. Beş il ali təhsil aldıqdan sonra Basarkeçər qəzasının Zod kəndindəki orta məktəbə direktor təyin edilib. Bir neçə il burada çalışdıqdan sonra İrəvan Pedaqoji Texnikumuna göndərilib. Cabbar bəy məcburi xidmətini bitirdikdən sonra doktorantura pilləsində təhsil alsa da, Almaniyanın Rusiyaya hücumu nəticəsində 23 iyun 1941-ci ildə hərbi xidmətə çağırılıb, 177-ci alaya göndərilib. Onları aparan qatar Uluxanlı stansiyasından keçdiyi üçün sonuncu dəfə ailəsi ilə görüşə bilib.

Ukrayna cəbhəsinə göndərilən Cabbar bəy almanların şiddətli hücumları qarşısında tab gətirə bilməyən rus ordusundan ayrılaraq oktyabr ayında yoldaşları ilə Mariupol şəhərində alman cəbhəsinə keçib. Almanlar onları Azov dənizi sahilindəki əsir düşərgəsinə aparıblar. Xatirələrində düşərgələrdəki ağır vəziyyətdən geniş bəhs edən Cabbar bəy 1941-ci ilin dekabrındakı 200 min əsirdən 1942-ci ilin aprelində sadəcə iki min nəfərin sağ qaldığını yazıb. O, müharibə dövründə qələmə aldığı gündəliyində almanların insan əti yeməyə başlayan erməniləri güllələmələrindən də bəhs edib. Cabbar bəyin sağ qalmasının önəmli səbəblərindən biri də Bakıda ali təhsil alarkən bir az alman dili öyrənməsi olub: "Əsir düşərgəsinə gəlməyimizin üçüncü həftəsində tərcüman axtarılması ilə bağlı elan asılmışdı... Rusca, almanca və müxtəlif türk ləhcələrini bildiyimi söylədim, məni tərcüman olaraq qəbul etdilər". Bu vəzifədə ikən 1942-ci ildə xəstələnən Cabbar bəy Vyana yaxınlığındakı bir qəsəbədəki xəstəxanaya göndərilib. Sağaldıqdan sonra o, Berlinə çağırılıb, orada türk xalqlarının tarixini mükəmməl bilən professor Mende və azərbaycanlı mayor Əbdürrəhman Fətəlibəyli ilə tanış olub.

1943-cü il noyabrın 6-da Berlində "Kayserof" mehmanxanasında Fətəlibəylinin təşkilatçılığı ilə Milli Azərbaycan Qurultayı keçirilib. Qurultay saat 10-da 300 nəfər azərbaycanlının iştirakı ilə baş tutub. Qurultayın Berlin nümayəndələrindən Məhəmməd Tuğayın təklifi ilə tədbiri 1920-ci il Gəncə üsyanının rəhbərlərindən Cahangir bəy Kazımbəy açıb. Cahangir bəydən sonra Abbas bəy Atamalıbəyov çıxış edib. Ardınca mayor Fətəlibəylinin 1 saat 10 dəqiqəlik çıxışı dinlənilib. Qurultayda Azərbaycan Milli Birlik Məclisi formalaşdırılıb. Cabbar bəy Fətəlibəylinin xarici siyasət və təhsil məsələləri üzrə müavini seçilib.

Bu mühüm qurultayın tarixini yazmaq da Cabbar bəyə qismət olub. Onun redaktorluğu ilə 1944-cü ildə "Birinci Azərbaycan Birlik Qurultayı" adlı broşür çap olunub. Bu əsər "Azərbaycan legionunun səyyar kitabxanası" seriyasından dördüncü nəşr idi. Seriyanın ilk nəşri də Cabbar bəyin İbrahimoğlu imzası ilə 1944-cü ildə Berlində çıxan "Azərbaycanın istiqlal mübarizələri" adlı əsəridir. 1945-ci ildə Berlində onun "Doğu türklərinin istiqlal savaşları" adlı kitabı işıq üzü görüb. "Boraltan"da ruslara təhvil verilən azərbaycanlı əsirlərdən Ənvər Qazıyev istintaqda verdiyi ifadəsində Cabbar İbrahim oğlu Məmmədovun "Azərbaycanda milli hərəkat" adlı əsərindən bəhs edib. Ehtimal ki, bu əsər Cabbar bəy İbrahimoğlu imzası ilə çap olunan ilk kitabıdır. Bu dövrdə Cabbar bəy alman cəbhəsində vuruşan Azərbaycan legionunun qəzeti olan "Azərbaycan"da və "Milli birlik" jurnalında İbrahimoğlu imzası ilə müxtəlif məqalələr yazıb.

"Azərbaycan" qəzetində onun "Novruz bayramı haqqında", "Vətən müdafiəsi və milli saflıq", "Gənc yazıçılarımızda ana, Vətən və millət hissi", "Milli ideal, birlik və qurtuluş", "Biz məğlub olduqmu?", "Sovetə ümid bağlamaq olarmı?" və s. yazıları dərc olunub. "Milli birlik" jurnalının 6-cı sayında Cabbar bəyin "Azərbaycanın yabancılara qarşı mübarizəsi" adlı məqaləsi fotoşəkli ilə birlikdə çıxıb.

Cabbar bəy xatirələrində və digər əsərlərində Nuru paşa və Məhəmməd Əmin Rəsulzadədən də bəhs edib. O, Rəsulzadənin milli komitənin rəhbəri olmaqdan imtinasının səbəbini bu şəkildə açıqlayıb: "O kritik illərdə Polşada və sonra da Avstriyada olan Məhəmmədəmin Rəsulzadə şəxsən Fətəlibəyli tərəfindən dəvət edildi. "Gəlin bizim Komitə sədrliyini sizə təhvil verim və keçmiş dövlət başqanımız olaraq bizi almanların və digər dövlətlərin qarşısında təmsil edin" dediyi halda mərhum Rəsulzadənin verdiyi cavab bu oldu: "Mən keçmiş dövlət başqanı olaraq Almaniya idarəçiliyindəki bir komitənin başqanı olaraq özümü kiçiltmərəm".

Dövrün tanınmış türk ziyalılarından Nejdət Sançar bəy Cabbar Ərtürk barədə yazdığı bioqrafik məqaləsində onun müharibənin sonlarındakı həyatından bu şəkildə bəhs edib:

"...İtaliyanın Milan şəhərinə gələn Cabbar Ərtürk bu məmləkətdəki alman bölüklərinin amerikalılara təslim olması üzərinə amerikalıların əlinə keçdi... Bir müddət sonra Santa Mariya adasındakı türk qaçqın düşərgəsinə aparıldı. Fəqət iki ay qədər sonra ingilislər onu və iki dostunu alıb Bari şəhərindəki suçlulara məxsus həbsxanaya saldılar. Dörd aya qədər qaldıqları bu həbsxanada çox pis rəftar gördülər. İngilislərin məqsədi onların rusiyalı türk olduqlarını təsbit etmək və Moskvaya təslim etməkdi. Cabbar Ərtürk və yoldaşları bunu anladıqları üçün özlərini türkiyəli türk olaraq göstərdilər, təhsil və ya ticarət üçün Avropaya gəldiklərini, müharibədə vəsiqələrini itirdiklərini iddia etdilər. İngilislər bir ipucu əldə edə bilməyincə Cabbar Ərtürk ilə yoldaşlarını sədrləri general-leytenant olan yeddi nəfərdən ibarət ali rütbəli Moskva heyətinin qarşısına çıxardılar. Cabbar Ərtürk bu heyətin qarşısında da türkiyəli olduğu iddiasından vaz keçmədi. Moskva heyəti başda general-leytenantları olduğu halda rusca ən ağır söyüşləri söyür, bu surətlə Cabbar Ərtürkün rusca bildiyini təsbit etməyə çalışırdılar. Fəqət o bu söyüşləri anlamazlıqdan gəldi və bu surətlə əllərindən qurtuldu. Adriatik sahilindəki Rimini şəhərinə gətirilən Cabbar Ərtürk oradakı ingilis əsir düşərgəsinə salındı və 1946-cı ilin dekabr ayında buradan sərbəst düşərgəyə göndərildi... 1947-ci ildə İtaliyaya misirli bir şahzadə gəlmişdi. Türküstanlılardan bir neçə nəfər yaşlı mühacir bu şahzadə ilə görüşüb Türkiyəyə qəbul edilənə qədər Misirdə yaşamaları üçün kömək istədilər. Şahzadə kral Faruk ilə təmas qurub işi həll etdikdən sonra 123 nəfər Misirə hərəkət etdi. Bu qafilədə Cabbar Ertürk də vardı. Cabbar Ertürk Misirdə misirlilərin türk düşmənliyi altında iki il qaldı. Bu arada Qahirə baş konsulluğunda da çalışdı. Misirlilərin bu türkləri Avstraliyaya göndərməsi təhlükəsinin yaranması üzərinə ozamankı baş konsulun hümməti ilə bu bəxtsiz qafilə, nəhayət, Türkiyəyə göndərildi. Bu surətlə 1949-cu ilin sonlarında Cabbar Ertürk ikinci ana vətəninə qovuşdu". 1950-ci ildə Türkiyə vətəndaşı olan Cabbar bəy iki il sonra Ayşə Veciha adlı xanımla evlənib. Bu evlilikdən Alparslan (1953), Gülsüm (1954) və Türkhan (1956) adlı övladı olub. Böyük oğlu 1968-ci ildə vəfat edib. Cabbar bəy Qahirədə ikən Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Nuru paşa ilə görüşüb. Bu görüşdə Nuru paşa ona deyib: "Qardaşımın şəhid olması qəlbimi nə qədər yandırdısa, Azərbaycanın istilası qəlbimi ondan da çox yandırdı. Qardaşım bir fani idi. Fəqət Azərbaycandakı türklük əbədi idi. Kaş öz həyatımı itirəydim, amma Azərbaycan türklüyün kənarında qalmayaydı". Ərtürkün Türkiyədə aşağıdakı kitabları çap olunub: "Ana yurdda unudulan türklük" (Kayseri, 1955), "Türkiyə türkləri və ana yurddakı türklərin qurtuluşları" (Kayseri, 1957), "Üçüncü Dünya hərbinin zəngləri çalınırmı?" (Kayseri, 1957), "Atatürk süfrəsində türklük və milliyyətçilik" (Ankara, 1994). Vəfatından sonra 2005-ci ildə "Bir türkün İkinci Dünya hərbi xatirələri" adlı geniş həcmli kitabı işıq üzü görüb. Ərtürk "Mücahid", "Ocaq", "Yeni Ərciyəs", "Orkun", "Türk birliyi" kimi qəzet və jurnallarda məqalələr, şeirlər qələmə alıb. Eləcə də əsərləri haqqında geniş resenziyalar yazılıb. "Ocaq" qəzetində onun geniş həcmli "Dörd əsarətdən sonra qovuşulan vətən" adlı memuarı da çap olunub. Bu qəzetdə həmçinin onun müxtəlif ictimai-siyasi məqalələri işıq üzü görüb. "Yeni Ərciyəs" jurnalında isə "Köç yollarında qalan türklər" adlı silsilə məqalələri dərc edilib. Cabbar bəy 10 avqust 2004-cü ildə Muğlanın Milas rayonunun Mumcular qəsəbəsində vəfat edib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2024)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağla Təbrizdə yaşayıb yaradan Arda Xaninin  şeirlərini təqdim edir. 

 

 

URMU

 

Urmuya qan dolub su şəkilində,

İntihar edilən yerdə dayanıb.

İçində gəzdiyim torpağın indi,

Hər evdə iki-üç satqın oyanıb.

 

Hələ də axacaq damcı-damcı su,

Urmu quruyunca bizim damlardan.

Urmunu evimdə gizlədirəm mən,

Ölkədə qan içən bu adamlardan.

 

Keçdiyim Urmuda qorxu səsi var,

Ölüm qoxusunu unutmamışam.

Əlimi vurduğum yaşlı gəlindən,

İllərdir gölümdən su tutmamışam.

 

Həsrətim göyərir su damcısına,

Nisgilim boy atır duzlu su ilə.

Aylardır köçürəm öz vətənimdən,

Hər gecə yatıram bu qorxu ilə.

 

Urmunun duzların al-ver edirlər,

Ölkədə insanlar duz-çörək yeyir.

Ölümün özünü görürük burda,

Urmunun duzundan qoxuyur şeir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2024)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSNDƏ layihəsində bu gün Şeir vaxtıdır, sizlərə Hafiz Hacıxalılın şeirləri təqdim edilir.                                                                

***

 

Bu qış da gedəcək, yaz ağacların

Qönçə dodağında dönəcək geri.

Yağışın altında qalacaq hər gün

Bizim sön görüşün xatirə yeri.

 

Bizim sın görüşün xatirə yeri

Ağlayar, kiriməz yetim uşaqtək.

Deyinər söyüdün salxım telləri,

Bir də o sevənlər haçan gələcək?

 

Bir də o sevənlər haçan gələcək?

Dünyanı başına götürər bu səs.

O cavan gedənlər qoca gələcək,

Birdən yox olanlar dönəcəkmi bəs?

 

Birdən yox olanlar nağıla döndü,

Düşdülər dodaqdan-dodağa belə.

Sapanddan atılan daşlar misalı,

İnsan da düşürmüş uzağa belə.

 

İnsan da düşürmüş uzağa belə,

Yad ola bilirmiş ürək də, can da.

Qovuşdur, İlahi, vaxt varsa hələ

Köhnə sevgiləri təzə ünvanda.

 

 

***

 

Mənim bir dostum var qələm adında,

Sevincim, nisgilim, naləm adında.

Əlimi çörəyə yetirən odur,

Uzağı yaxına gətirən odur.

Mənim ürəyimin əkizi qələm,

Mənim kişi üzüm, ərk üzüm qələm.

Qürurun, mənliyin tək üzü qələm,

Düşməni tanıdıb, dostu sevdirib,

Əlimdə qabardı, alnımda tərdi.

Bilib, ürəyimin dilini bilib,

Susdusa, qayadan, daşdan betərdi.

Çevrəmiz boyunca bu Yer üzünü

Gəzib dolanmadıq sərgərdan, səfil.

Onun mürəkkəbi, mənimsə ömrüm

Bitəcək nə vaxtsa, hardasa qəfil.

Bir şeir, bir nəğmə, lap ikicə söz

Yadigar qalacaq, bəsimdir, bəsim.

Qoşulub güllərə şeir deyəcək,

Özümdən sonra da qələm nəfəsim.

 

 

***

 

Köklənər dəlisov yaz havasına,

Bu qəmli mahnının notu payızdır.

Payızdır ruhumun vətən tərəfi,

Ağacı, yarpağı, otu payızdır.

 

Yoruldum düşməkdən bərkə-boşa mən,

Bir də çətin çıxam bu yoxuşa mən.

Getmək istəyirəm üzü qışa mən,

Ürəyim deyir ki, otur, payızdır.

 

Başımı xoş sözlə qatan ömrümün,

Ölümlə göz-gözə yatan ömrümün.

İlləri dördnala çapan ömrümün,

Qamçısı payızdır, atı payızdır.

 

 

***

 

Bizimçün son duracaq,

Uyuduğun məzarlıq.

Sən getdiyin yol isə

Uzun, dibsiz, qaranlıq.

 

Sən gedəndə anladıq:

Gedənlər geri dönmür.

Ora burdan yaxşıdır?

Gedənin biri dönmür.

 

Şəkillər buz parçası,

Donuruq bu istidə.

Sən orda darıxırsan,

Biz də yerin üstündə.

 

Kimi ovudar denən,

Bu qəbir daşı, kimi?

Ana sözü tökülür

Göydən göz yaşı kimi.

 

 

***

 

Salamat qal, Şuşa!

Suyunu, havanı halal elə.

İki gün qoynunda qaldığım yuvanı halal elə.

Daşı güllə yarası almış Şuşam,

30 il xəyala dalmış, xaraba qalmış Şuşam.

Həsrətinə ip keçirib boğazından asan,

Taleyini özü yazan.

Ümidi 30 ildən sonra göyərən

Bu gün də itirdiklərinə göynəyən.

Sevinci bol görməyən,

Kədəri dastan Şuşam.

Özünə yas çadırı qurulan oğullar

Çıxardılar səni yasdan, Şuşam!

 

 

***

 

Günəş şəkli şək, oğlum,

Çünki onun həsrətini çoxları çəkir.

 

 

***

 

Mən ölsəm, bir söz də düşər dilindən,

Mən ölsəm, kimaxı tutar əlindən.

Mən ölsəm, küsərsən aya, günəşə,

Mən ölsəm, düşərsən oda, atəşə.

Mən ölsəm, üç nöqtə, sonunu sən yaz,

Yaz ki, bu qış ölmə, qalsın gələn yaz.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2024)

 

Təqdim edir: Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Saçlarıma dən düşür,

Deyəsən erkən düşür.

Ömrümün zirvəsinə,

Duman enir, çən düşür... 

Məni vaxtsız qocaldır 

Vətənimin həsrəti. 

Çöhrəmdən uçub gedir 

Gəncliyin təravəti. 

Lakin qəlbimdə ilham 

Coşur yenə dəniz tək. 

Nə qədər ki, mən sağam 

O ilham sönməyəcək! 

Qoy düşmən sevinməsin 

Ürəyim susmuş deyə. 

Yox, mən öz varlığımı 

Vətənimə hədiyyə, 

Xalqa qurban demişəm! 

Mən hər zaman demişəm: 

Qəlbim kül altındakı 

Yanar odu yandırar; 

Bir gün şölələnərək, 

O od yaxıb, yandırar. 

Bizim də obalara 

Ağ günlər gəlsin gərək, 

O günün arzusuyla 

Yazıb-yaradır ürək.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2024)