Bu gün Azərbaycan Dillər Universitetinin Azərbaycan ədəbiyyatı kafedrasının müdiri, AMEA-nın həqiqi üzvü Muxtar İmanovun 70 yaşı tamam olur. Bu münasibətlə Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasında akademikin mənalı ömür yolundan və fədakar elmi fəaliyyətindən bəhs edən elektron məlumat bazası hazırlanaraq istifadəçilərə təqdim edilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına kitabxanadan verilən məlumata görə, kitabxananın rəsmi saytında yerləşdirilən elektron məlumat bazasında Muxtar İmanovun həyat və fəaliyyətinin əsas tarixləri, bir sıra görkəmli şəxslərinin onun haqqında söylədikləri dəyərli fikirlər, rəsmi sənədlər, layiq görüldüyü mükafatlarla yanaşı, akademik Nizami Cəfərovun “Muxtar Kazımoğlu – tanınmış folklorçu, nüfuzlu ədəbiyyatşünas”, ədəbiyyatşünas alim, filologiya elmləri doktoru, professor Bədirxan Əhmədlinin “Bütün yönləri ilə akademik səviyyə” və filologiya elmləri doktoru, professor Kamran Əliyevin “Paralel xronologiyalar” kimi məqalələrinin tam mətni təqdim edilir.

Elektron bazada görkəmli alimin layihə rəhbəri, elmi redaktoru, elmi məsləhətçisi, baş redaktoru, rəyçisi,  təşkilat komitəsi və redaksiya heyətində olduğu, tərtib etdiyi, ön söz yazdığı kitabların, Azərbaycan və xarici dillərdə çap edilən məqalə və məruzələrinin, eləcə də Muxtar İmanov haqqında qələmə alınan kitabların, dövri mətbuat nümunələrinin siyahıları yer alır. Akademikın 70 illik yubileyi ilə əlaqədar hazırlanan məlumat bazasında Muxtar İmanovun yaradıcılıq nümunələri-şeirləri, tərcümələri ilə yanaşı “Dissertasiya və avtoreferatlar”, “Hikmətli sözlər”, “Foto və videoqalereya” kimi  bölmələr də təqdim edilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.05.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Bu gün "Konstitusiya və Suverenlik İli" çərçivəsində Qarabağ Regional Gənclər İdman İdarəsinin və "İmarət" İntelektual Klubun təşkilatçılığı ilə Ağdam Dövlət Sosial-İqtisadi Kollecində maraqlı bir tədbir təşkil olunub.

Söhbət Fənn Birləşmələri Komissiyalarının komandaları arasında 28 May-Müntəqillik Gününə həsr olunmuş "Nə? Harada? Nə zaman?" intellektual yarışından gedir.

Yarışda "Tesla" komandası I, "Məclisi-üns" komandası ll, "Dəmir yumruq" komandası isə III yeri tutubdur.

Qalib komandalar Diplom və digər hədiyyələrlə təltif olunublar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.05.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Laçında duman dağlara yatıb, göyüzü açıq, ürəklər işıqlıdır. Açılan hər bir qapı, yüksələn hər bayraq – sanki bircə cümlə deyir: “Azərbaycan dövləti geri döndü”! Bu gözəlliyə başqa bir gözəllik də qatılıb: “Böyük Qayıdış”lılara təhvil verilən və böyüklüyə, qayıdışa, Laçına layiq mənzillərin açarları mənzərəni ən kamil şəkildə bütövləşdirir.

Sadəcə Laçına dönüş deyil bu, 

bu, Azərbaycanın tarixlə anlaşmasının təzələnməsidir. Bu möhtəşəm qayıdışın bax, bax, bu gün – 28 Mayda çiçəklənməsi, qanadlanması, əsla təsadüf deyil. Çünki bu torpaqlarda təqvimlə tarix birləşib, torpaqla ruh eyni dərəcə daşıyır - Səttar Bəhlulzadənin ünlü əsərinin adı ilə desək “Torpağın arzuları”nı görürük, oxuyuruq, dinləyirik!

Prezident İlham Əliyev dünən və bu gün Laçındadır. Yalnız açılışlar etmədi Prezident. Prezident səmimi görüşlər keçirdi, xeyir-dualar verdi, ovqatlaşdı, umud payladı, inam aşıladı. Sakinlərlə danışdı – hər birinin gözlərinin içinə baxaraq… Hələ-hələ azyaşlı uşaqlarla çox yaxşı söhbətlər könüllərə yazıldı, könüllərə!..

Laçınlıların evlərinə açar deyil, talelərinə yeni bir səhifə verdi Dövlət başçımız.

Yeri gəlmişkən, Laçın Hava Limanının açılışı da bu günə -Müstəqillik Günümüzə düşdü. Dünən qardaş Pakistanın Baş naziri Məhəmməd Şahbaz Şərifi gətirən uçağın endiyi yeni aeroporta bu gün qardaş Türkiyənin Cümhurbaşqanı Rəcəb Tayyib Ərdoğanın uçağı endi. Laçında göyüzünün yeni qapısı açıldı! Simvolikdir: bu torpaq bir vaxtlar “bağlı qapı” idi – işğalda, susqunluqda qalmışdı… İndi isə açıqdır: dostlara, dünyaya, xoşbəxt gələcəyə!

Bu qapılardan təkcə adamlar yox, bir xalqın taleyi keçir.

Dünən açarı verilən o mənzillərə isə yalnız ailələr yox, qürur yerləşir.

O meydanlarda yalnız rəsmi nitqlər yox, yüzilliklərin yaddaşı səslənir.

Laçının yolları təzə çəkilib, amma ayaq səsləri köhnədir – haqq dünyasında olan baba-nənələrin, şəhidlərin ayaq səsləri… Bu yolları öncə xəyallar keçdi, sonra alxışlar, sonra da şanlı ordumuzun addımları! İndi həmin yollarla müjdələr gəlir: işıq, su, məktəb, iş, hava limanı və əlbəttə bayraq!..

28 May 1918 – Xalq Cümhuriyyətinin elan olunduğu gündür…

O vaxt da cəbhə vardı, parçalanmış torpaqlar vardı. Amma bir millətin iradəsi vardı – qurtulmaq istəyən bir ulus vardı. İndi həmin ulus – 107 il sonra – yenə ayaqdadır, yenə meydandadır. Sadəcə fərq ondadır ki, bu dəfə qalibdir!

Və bu qələbə təkcə hərb meydanına aid deyil. Bu qələbə quruculuqda, yenidənqurmada, ruhların yenilənməsindədir. Prezident Əliyev sadəcə dövlət başçısı kimi deyil, ulusun yol yoldaşı kimi Laçındadır. Sakinlərlə birgə gülür, dinləyir, duyğularını bölüşür. Bu obraz artıq təkcə siyasi deyil, şanlı tarix və qürurlu simvol mahiyyəti daşıyır.

Laçında torpaq da danışır bu gün.

Dağlar da bayram edir.

Uşaqların gözündə işıq var – onlar ilk dəfə yurdlarında ucalan - ucalardan-uca bayrağı görürlər. Hələ yurdun daşına, torpağına alışmamış bu ən yeni nəsil, artıq öz dövlətini görür, hiss edir, güvənir, qürur duyur!

Bu torpaqda babaların ruhu şaddır. Onlar bir vaxtlar ayaqlarının altından sürüşən yurdun indi ayaq yeri deyil, baş tacı olduğunu görürlər. Bir zamanlar əllərindəki daşla Vətən müdafiə edənlər, indi əlində açarla evlərinə dönür. Yerini düşmənin tapdaq etdiyi, İrəvanla Stepanakert dedikləri Xankəndi arasında “su yolu”na döndərdiyi Laçının indi təkcə yeri deyil, göyü də meydan oxuyur: dost ola bilməyənlərə bilavasitə meydan oxuyan Laçın, dostlara hava meydanında da, futbol meydanında da, turizm meydanında da… qucaq açır, könül verir.

28 May sadəcə bir tarix deyil.

O bir iradədir.

O iradə ki, bir milləti yüzillərin içindən keçirib bu günə gətirib.

O günün övladları bu gün Laçındadır.

Qalib və azad!

Ədalətli və qürurlu!

Və bu ulusun bir diləyi var: barış içində yaşamaq, azadlığın qədrini bilmək, gələcəyin yolunu birlikdə qurmaq.

Bayramın qutlu olsun, can Azərbaycan!

Sənə Zəfər yaraşır!

Sənə inama dönüşən umud yaraşır.

Və sənə – bu dağlara dönən sevinc çox yaraşır!

Laçın LAÇIN, Hava limanın - göyüzünə açılan qapın da, yayda sərin, qışda isti yuvalara açılan qapıların da qutlu olsun!

Şəhidlər ölmədi, Vətən bölünmədi!

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yazıçı, dramaturq, filosof Firuz Mustafanın yazısını təqdim edir.

Bu günlərdə təsadüfən bir videolent qarşıma çıxdı. Ömürlük həbs cəzası almış bir adamın çıxışı diqqətimi çəkdi. Ortayaşlı bu şəxsin siması mənə tanış gəldi. Bir qədər dinlədim. Adamı tanıdım. Tanıdım deyəndə ki, bu, mənim keçmiş tanışlarımdan biri idi. Bəlkə ona heç tanış da demək olmaz. Həyatda bir neçə dəfə qarşılaşdığım, həmsöhbət olduğum adam idi.

Müəyyən yaşı olan adamlar bir zaman, lap dəqiqi 1999-2000-ci illərdə, qəzetlərin səhifələrindən, daha doğrusu manşetindən düşməyən qətl hadisəsi haqqında silsilə yazıları yəqin ki, yaxşı xatırlayırlar. Qətli özəl ali məktəblərdən birinin rektoru törətmişdi.

Bəli, Milli Zadəganlar Universitetitinin rektoru Oruc Rəhimov 1999-cu ildə avtomat silahla dörd nəfəri, səhv etmirəmsə iki bacanağını, qaynını və həyat yoldaşını  öldürmüşdü. 

Oruc Rəhimov 1960-cı ildə Şərur rayonunda doğulub. Ali təhsillidir. Texniki Universiteti bitirib. İxtisası üzrə alimlik dərəcəsi alıb. 

Bütün bunlar öz yerində. 

Dediyim kimi, məsələ burasındadır ki, mənim bu adamla ünsiyyətim olmuşdu. 

Yadımdadır, 1992-ci ildə Təhsil Nazirliyinin təşəbbüsü ilə bir qurum yaradılmışdı. Qurumun vəzifəsi yeni yaradılan və ya yaradılmaqda olan ali və orta ixtisas məktəblərinin “ümumi vəziyyətini”- tədris yükünü, texniki bazasını, təhsil keyfiyyətini, pedaqoji kollektivin elmi səviyyəsini və digər parametrləri yoxlamaqdan ibarət idi. Məni də həmin quruma üzv seçmişdilər.

Sən demə, “yoxlayacağımız” növbəti ali məktəb o zamanlar mənim qaldığım evin lap yaxınlığında - Biləcəridə imiş. Universitet Dəmiryol Xəstəxanasının böyük korpusunu icarəyə götürmüşdü. Komissiyamızın üzvlərinin ümumi qənaəti belə oldu ki, Oruc Rəhimov bəzi istisnalar nəzərə alınmaqla işini yaxşı qurub. Hiss olunurdu ki, bu adamda təşkilatçılıq qabiliyyəti var, iradəlidir, ünsiyyətcildir...

Sonralar Oruc müəllimlə “hadisə yerində”- işlədiyi ali məktəbin qənşərində arabir qarşılaşır, əhvallaşırdıq. Yadımdadır, hətta, Oruc müəllim bir neçə dəfə mənə təklif etdi ki, onun rəhbərlik etdiyi təhsil ocağında prorektor işləyim. Təşəkkür etdim, dedim ki, mənə Elmlər Akademiyasında işləmək daha xoşdur. O, təklifində israrlı idi. Dedi ki, onda kafedra müdiri ola bilərsiniz, filosofa ehtiyacımız çoxdur. Təbii ki, yenə razılıq vermədim. İsrarlı xahişini görüb bir dəfə ona yarızarafat-yarıciddi dedim ki, ildə bir neçə dəfə gəlib pulsuz mühazirə deyərəm - “ustad dərsləri kimi bir şey…

Az sonra eşitdim, daha doğrusu mətbuatdan oxudum ki, rektor Oruc Rəhimov dörd yaxın adamını qətlə yetirib...

Hə, yuxarıda qeyd etdiyim kimi, bu yaxınlarda bir verilişdə təsadüfən onun həyat, daha doğrusu “cinayət tarixçəsinin” bir hissəsinə baxmalı oldum. Məntiqli danışır, ağıllı mühakimələr yürüdürdü. Bəzi cinayətkarlar kimi, yaxasını kənara çəkib “mənim günahım yoxdur”- demirdi. Əksinə, böyük günah sahibi olduğunu etiraf edirdi. Həbsxanada ola-ola yetim qalmış övladlarının hamısına - üç uşağına ali təhsil verib. Həyatının sonunu... bəlkə də davamını gözləyərək yaşayır.

 Bax belə.

 Bizə o qalır ki, deyək: Allah qapısını açsın.

 Məşhur bir filmin adını da yada salmaq olar: “Onu bağışlamaq olarmı?”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.05.2025)

Aida Eyvazlı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı ilə birgə Türk dünyasını tanıyaq layihəsində bu dəfə bizləri Saxa-Yakutiyaya virtual səfər gözləyir.

Yakutiya bir də özünün əbədi soyuğu və buzlaqları ilə gözəl və əsrarəngizdir. Hazırda sakini olduğumuz dünyanın-  Yer səthinin 25%-ni əbədi buzlaqlar təşkil edir.  Bunun da böyük hissəsi Sibirin və Şimali Amerikanın payına düşür.

Sibirdə buzlaqlarla ilk rastlaşan insanın yazılı xatirələri 1827-ci ilə təsadüf edir. Boris Şerqin adlı tacir və ekspedisiyaçı öz həyətyanı sahəsində su quyusu qazmağa başlayır. Yeri qazdıqca dərinliklərdə buz qatının olduğunu görür. Digər bir mənbələrdə isə qeyd edilir ki, İmperatorun Sibirə sürgün etdiyi Bestujev Marlinskiy öz xatirələrində yazırdı: “Artıq 7 quyu qazmışam. Su çıxmır. Belə getsə mən buralarda su tapmayacağam”.

Rus tacirləri və səyyahları, müxtəlif elmi ekspedisiyaların üzvləri öz tədqiqat və elmi məqalələrində, hesabatlarında  Sibir ərazisində torpağın dərin qatlarında buzlanmış qrunt yığıntısının, Tayqa meşələrinin altında buzlaqların olduğunu yazsalar da, avropalılar əvvəlcə bu mülahizələrə inanmırdılar.

Avropalılardan fərqli olaraq, Şimali Amerikadakı mütəxəssislər öz ölkələrində buzlaqların olmasına şahid idilər. Həmin dövrdə Rusiya İmperiyası ilə Amerika arasında  Rus Amerikası deyilən müştərək bir Fond fəaliyyət göstərirdi.  Rus Amerikası  fonunun rəhbəri Ferdinand Vrangel  bu xəbəri eşidib,1836-cı ildə  Yakutsk şəhərinə gəlir, tacir Şerqini tapır. Tacirdən xahiş edir ki, o həyətindəki quyunu qazmağa davam etsin.  Beləliklə, Boris Şerqin 116 metr quyu qazır, hər laydan sonra torpaq qatı yox, buz qatı çıxır. Aldığı ərazinin buzlaq olmasından heyifsilənən, Şerqin buraları tərk edir.

Yakutskın ətrafında meşələr və göllər, bol sulu çaylar, bu yerlərin  canlı heyvanlarla bol təbiəti isə Çar Rusiyasının iqtisadi maraqlarına uyğun idi. Buzlaq olsa belə, bu şəhəri əldən vermək olmazdı. 1844-cü ildə Çar Rusiyasının ekspedisiyasının tərkibində Aleksandr Minderrof adlı təbiətşünas da buzlaqları öyrənməyə gəlir. Burada geoloji qazıntılara və tədqiqatlara başlayır. 

İmperator İnstitutu Aleksandr Minderrofun qarşısında alt qatı buzlaqlar olan Yakutsk şəhərində  daş evlər, yollar, körpülər, dəmir yolları tikmək kimi məsuliyyətli bir məsələ qoymuşdu. Bu plana uyğun olaraq nə qədər təcrübələr aparılsa da, tikintilərin davamlılığı istənilən nəticəni vermirdi. Sanki buzlaqlar  ona yaxınlaşanlara ögey ana kimi soyuq münasibət bəsləyirdi.

Yalnız 20-ci əsrin əvvəllərində məşhur avropalı memar Konrad Leşeviçin  layihəsi və rəhbərliyi ilə Yakutskda ilk daş bina tikildi.  Fundamentin altındakı buzlaqlar bu tikilini saxlamağa imkan verdi.  Daha sonra şəhərdə  istilik elektrik stansiyası və 1937-ci ildə ilk hamam da tikildi. Qazma üsulu ilə qrunt torpaqların və buzlaqların üzərində  bərkidilən tikililəri elə layihələndirmişdilər ki, torpağın dərin qatına istilik təsir etməsin. Buna görə hər bir tikilinin müəyyən hissələrində yer qatının altının havalandırma sistemini yaratmışdılar. Taxta  balaqan evləri ilə, taxta sarayları ilə məşhur olan Yakutskda ilk dəfə    birmərtəbəli daş evlər və mülklər tikilməyə başladı. 1953-cü ildə isə  ilk hündürmərtəbəli  yaşayış binası tikilib istifadəyə verildi. Əslində Yakutskda daş yataqları olmadığından, buraya daş binaların özülləri də  Rusiyanın cənubundan gətirilirdi.

Bu yeniliklərin timsalında  buzlaqları öyrənən elmi müəssisə  saat mexanizmi kimi işləməliydi ki, şəhərdə inkişaf baş versin.  Yakutskın təbiətinə uyğun olaraq, burada dünyada ilk Buzlaqşünaslıq İnstitutu fəaliyyətə başladı.

Yakutskda buzlaqlar üzərində ilk hündür tikili Vladimir Leninə həsr olunmuş, 1967-ci ildə ucaldılan 14 metirlik abidə idi. 1982-ci ildə isə Yakutskda  əbədi buzlaqlar diyarında  hündürlüyü 18 metr olan  televiziya qülləsi tikildi. Onun yerin altına gedən gövdəsi 8 metr, yerin üstündə olan gövdəsi isə 18 metrə bərabər idi.

Məhz Buzlaqşünaslıq İnstitutu yaranandan sonra, alimlərin, elm xadimlərinin, geoloq və bioloqların apardıqları tədqiqatlar nəticəsində məlum oldu ki, ən qədim buzlaq yeri Şərqi Sibirin Baqatay  qəsəbəsindədir. Bu buzlağın yaşı 65 min ilə yaxındır. Bu buzlaq öz yaşına uyğun olaraq dəfələrlə  isti və soyuq hava kütlələri nəticəsində  əriyib və bərkiyib. Onun təməlinə ən böyük ziyanı isə insanlar vurub. Buradakı  dağ silsiləsinin ətəyindəki buzlaq qatı 50 metr dərinliyə qədər uzanır. Temperatur isə həmişə  mənfi -10 C^o dərəcədən  yuxarı olur.

Buzlaq qatının üzərində  yaşıllıqalrın yaranması da təbiətdə baş verən istilik və yağıntılarla əlaqədardır.  Aydındır ki, buzlaşma başlamazdan əvvəl həmin yerlərdə də milyon illər əvvəl həyat mövcud olub. Kəskin buzlaşma dövrü başlayanda  hər şey öz inkişafından dayanıb.

Beləcə torpağın altında qalan heyvan və bitki aləmi, bütün canlı aləm buzlaşaraq, təbii aşınma nəticəsində qrunt qatını yaradır.  Yenə bütöv onilliklər və yüzilliklər ərzində baş verən istiləşmə prosesi nəticəsində əvvəlcə buz qatı əriyir, bataqlıqlar yaranır. Bataqlıqlar tədricən quruduqca , torpaq  üzə çıxır və bitki aləmi inkişaf etməyə başlayır. Buzlaqlar əridikdə  bioloji aləmin  bakteriyaları  aktivləşir. Bunun nəticəsində bitkilərin metobolizmi başlayır və  qaz təbəqələri yaranır. Bu qazlardan da kömür və metan qazı ayrılır. 

Bu qədər buzlaqlar olan ərazidə isə yay nə qədər qısa olsa da, yağıntılar da az düşür. Yağıntıların az düşməsi səbəbindən rütubət və nəmişlik yaranır.  Buna görə də Yakutiyada və Şimalda çoxillik ağaclara az-az rast gəlinir. Çünki yağan qarlar suyu əvəz edə bilmir. Qarın yerə düşməyi ilə şaxtalar onu buza çevirir. Ağaclar və bitki aləminin əksəriyyəti lazım olan qədər su ehtiyatı ala bilmədiklərindən əziyyət çəkirlər.

Yakutiya öz təbiəti və insanları ilə hər zaman dünyanı heyrətə gətirə bilir.

 Əbədi buzlaqlar diyarının əbədi sakinlərindən biri haqqında danışmaq da yerinə düşər. Yakutiyalılar bu əbədi buzlaqların  alt qatından bu gün də dünyanı heyrətə gətirən tapıntılar aşkar edirlər. Onlardan biri də min illər bundan əvvəl yaşamış mamontlardır. 3 milyon kvadratmetr sahəsi olan bu buzlaqlar ölkəsində az qala hər yerdən mamont qalıqları tapılır.  İlk dəfə Yakutiyada mamont qalıqları 1799-cu ildə tapılıb. Bu gün Yakutsk şəhərində Şimal Şərq Universitetinin nəzdində Lazaryev adına Mamont Muzeyi fəaliyyət göstərir. Muzeydə 2 mindən artıq  mamont qalıqları nümayiş etdirilir.

Burada həmçinin 30 min il yaşı olan Tiryaxtyax mamontunun skleti nümayiş olunur. Arxeoloji qazıntılar zamanı tapılan heyvan sümükləri  onu deməyə əsas verir ki, qədim heyvanlar Yakutiya ərazisində 100 milyon illər əvvəl də yaşayıblar.

Ancaq Yakutiya ərazisində dünyada ən qoca sayılan 15 mamont tapılıb.  Ən sonuncu tapılan mamontun 49 min il bundan əvvəl bu ərazilərdə yaşadığı təsdiq olunub. Alimlər belə hesab edirlər ki,  soyuq diyarlara gəlib çıxan mamontlar  vaxtilə Xəzər hövzəsində yaşayıblar, Xəzər hövzəsindəki tüklü mamontlar onların əcdadıdırl. Ən son tapılan mamontun dərisinin üzərində dərin tük qatı vardır.  Onun da burada skletinin üzərində qurulan maketi dayanıb. Alimlər belə nəticəyə gəliblər ki, bu mamont balasının mədəsində yediyi ot da buzlamış şəkildə qalıb. Belə ehtimal olunur ki, ya torpaq sürüşməsi, ya süxurların aralanması nəticəsində digər heyvanlar kimi bu mamont da sonsuz buzlaşma ərazisinə düşüb və bu günə kimi öz formasını itirmədən qalıb. Yakutiyada bu günə qədər də 30-40 min əvvəl donmuş  əbədi soyuq yer qatlarından canlılar tapılır.

Lazaryev adına Mamont Muzeyinin elmi əməkdaşı  Maksim Çeprasov deyir ki, Xəzər mamontundan   700 min əvvəl Traqanteriya mamontu yaşayıb. Traqanteriya mamontlarının boyu   4-5 metr hündürlüyündə  12 tona yaxın ağırlığında olur. O zaman nəhənglər faunası  dünyası mövcud olub.  Sonra isə Xəzər mamontlarının ömrü başlayıb. Dərisi tüklü Xəzər mamontları da bütün mamontlar kimi təbii inteqrasiyaya uğradıqdan sonra,   Xəzərin sahilindən Yakutiyaya inteqrasiya ediblər. Hansısa  təbii iqlim dəyişməsi nəticəsində belə böyük nəhənglər öz yaşayış yerlərini bütün dövrlərdə dəyişiblər.  Xəzər mamontlarının yaşı 350 min hesablanır. Xəzər mamontları bu günkü Yakutiya mamontlarının əcdadıdırlar. Traqanteriya və Xəzər mamontları həm də Avropaya, Asiyaya və Sibirə miqrasiya ediblər.  Bu ərazilərdə 1 milyon 300 min il əvvəl yaşamış Yakutsk mamontunun da qalıqları tapılıb. 

Mamont Muzeyinin elmi əməkdaşı Maksim Çerpasov mamontların yaşının necə hesablanmasına da  aydınlıq gətirərək dedi ki,  mamontlar öz dişlərini və buynuzlarını bir dəfə dəyişə bilirlər. Bu onların bədənlərindəki təbii prosesdir. Mamontların yaşını , yaşam tərzini həm dişləri , həm də buynuzlarındakı xətlərə görə təyin edirlər. Bu buynuzda kalsium maddəsinin tərkibinə görə onların  harada, necə yaşadığını , hamiləlik dövrünü, hansı bitkilərlə qidalandığını da təyin etmək olur. Mamontun buynuzlarındakı həlqələr çox sirrləri özündə gizlədir.  Hətta ana mamontun neçə dəfə hamilə olduğunu da təyin edirik. Tədqiqatlar nəticəsində məlum olub ki,  muzeyimizin laboratoriyasında hazırda tədqiq edilən  Malalyaxov mamontunun 8 dəfə hamiləlik dövrü olub. Onun 8-ci hamiləliyi yarımçıq  düşüklə nəticələnib.

Yakutsk muzeyində 30 min ilə yaxın yaşı olan   Yukagir mamontunun buzlaqlar altında öz ilkin formasını saxlamış qalıqları da saxlanılır.  Həmin mamont hazırda muzeyin laboratoriyasındadır. Çəkisi 1500 tondan artıqdır. Hazırda dünyanın bir çox  elmi mərkəzləri ilə bu mamontun klonlaşdırılması üzərində elmi tədqiqat işləri aparılır. Ümid etmək olar ki, bir neçə ildən sonra mamontun klonunu da dünyaya gətirəcəyik.

Dünya mamont Muzeyi 1991-ci ildə yakutiyalı mamontoloq Pyotr Alekseyeviç Lazaryevin təşəbbüsü ilə yaradılıb. Muzeyidə saxlanılan  məlumatlarda bildirilir ki, Yakutiyada aparılan arxeoloji və geoloji qazıntılar və ya  sel-su daşqınlarının açdığı  yarğanların 75 faizində  mamont və dördayaqlı heyvanlar faunasına aid nümunələr tapılır.  Bu tapıntıların içərisində  Verxoyansk vilayətində tapılan  4450 yaşı olan at, Baqatayda 8200 yaşı olan los, 2011-ci ildə Ust Yanqinski rayonunda  tapılan 12450 yaşı olan  tülkü... Tapılan heyvanların skleti deyil, bütöv bədəni buzlanmış formada  bu günümüzə şahid kimi gəlib çıxır.

Əbədi buzlaqlar ölkəsi öz gücünü və sehrini insanlara çatdırmaq üçün milyon illərə aid sirrlərini bax beləcə xəsisliklə açmaqda davam edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.05.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Deyir ki:- “Məni nədə ittiham edə bilərlər?! Rüşvət almıram, rüşvət vermirəm, istedadsız deyiləm. Bu söhbətləri kənara qoymaq lazımdır. Məni nədəsə ittiham edib Bəstəkarlar İttifaqını parçalamaq lazım deyil. Əlbəttə, savaşmaqla nəsə əldə etmək olmaz, bir araya gəlmək lazımdır. Dava, mübahisə lazımsız və boş işlərdir. Hərdən gənc bəstəkarlar yanıma gəlir, görürəm həvəssiz, pessimist ab-havadadırlar. Onlar da burada gedən davaları görür, ruhdan düşürlər. Yenə də mən çalışıram onlara təskinlik verim...”

Həmişə çalışır ki, icra etdiyi Bəstəkarlar İttifaqının sədiri vəzifəsi yaradıcılığına əngəl olmasın. Təbii ki, ittifaqda işləməsəydi, daha çox əsərlər yazardı. Axı, vəzifə öhdəlikləri yaradıcı adamların vaxtını çox aparır. Amma bu da bir həqiqətdir ki, Üzeyir Hacıbəyov, Qara Qarayev rəhbər vəzifədə çalışmaqla gözəl əsərlər də yaradıblar. Onlar vəzifə ilə yanaşı, qalan vaxtlarını bizim musiqi mədəniyyətimizə sərf ediblər...

 Əsərləri az deyil, 90-dan çox əsərin müəllifidir. Təəssüf ki, onların cəmi 15 faizi Azərbaycanda ifa olunur. Məsələnin maraqlı tərəfi də odur ki, musiqişünaslar onun o biri əsərləri ilə maraqlanmağı unudurlar. Çoxdandır ki, nə bir filmə, nə bir tamaşaya musiqi bəstələmək üçün ona mürciət etmirlər. Qəribə hadisələrlə çox üzləşib. Məsələn, London Simfonik Orkestrindən təklif alanda və əsərinin adının "NİZAMİ Cosmology" olduğunu bildirəndə uzun mübahisə yaranıb. İsrarla ona sübut etməyə çalışıblar ki, Nizami azərbaycanlı deyil və nədən fars şairi Nizaminin şərəfinə əsər yazıb. Bu mübahisə onu xeyli əsəbləşdirib. Sonra Bakıda Nizami Forumu keçiriləndə, istəyib ki, bu məsələyə də vaxt ayrılsın. Nizami haqqında diskussiya apardıqda isə, o Qara Qarayevin "7 gözəl" baleti və Fikrət Əmirovun "Nizami" simfoniyası haqqında söz açıb...

“Mənim hər il iki-üç premyeram olur. Bakıda yox ha, xaricdə. Yorğunluğumun səbəbi səfərlərimin çoxluğudur. Bu yaxınlarda mənə dedilər ki, Avstraliyada “Üç sulu boya” əsərinizi ifa ediblər, özü də Azərbaycan dilində. Mən onu iki dildə yazmışdım, rus və Azərbaycan. İndi bilirsiniz də rus dilindən çoxları imtina edir. Orası da var ki, mən onu 80-ci ildə yazmışam.”- söyləyir.

Bəli, haqqında söhbət açdığım Firəngiz Əlizadə müasir Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin dünya miqyasında ən çox tanınan simalarındandır. Onun əsərləri xarici ölkələrin böyük konsert və teatr səhnələrində, beynəlxalq festivallarda ifaçılar tərəfindən tez-tez səsləndirilir. Musiqiləri milyonlarla xarici dinləyici tərəfindən böyük rəğbətlə qarşılanaraq beynəlxalq arenalarda şöhrət qazanıb...

Deyir ki:- “Mən beş dil bilirəm və heç bir dildən də imtina etmirəm. Əgər dünyaya çıxmaq istəyirsənsə, mütləq dil biliyin olmalıdır. Dildən imtina etmək yoxsullaşmaq deməkdir. Almaniyada demək olar hamı ingilis dilini bilir, rahatlıqla yaşaya bilərsən, amma almanla doğma dilində danışanda üzündə təbəssüm yaranır. Təbii ki, hər şeydən əvvəl öz dilini bilməlisən. Necə ola bilər ki, sən öz ata-baba dilində danışmaq istəmədiyin halda, başqa dilləri öyrənirsən. Olmaz!”

Firəngiz Əliağa qızı Əlizadə 1947-ci il mayın 28-də Bakıda anadan olub. İlk musiqi təhsilini Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının nəzdində xüsusi istedadlı uşaqlar üçün orta ixtisas musiqi məktəbində alıb. Daha sonra Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında bəstəkarlıq və fortepiano ixtisasları üzrə təhsilini davam etdirib. Həm Qara Qarayevin sinfində bəstəkarlıq, həm də professor Urfan Xəlilovun sinfində fortepiano ixtisası üzrə konservatoriyanı fərqlənmə diplomu ilə bitirib. 1970-ci ildən indiki Bakı Musiqi Akademiyasında pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmağa başlayıb və 1972–1974-cü illər ərzində Qara Qarayevin assistenti kimi çalışıb. O, 1994-cü ildə dissertasiya müdafiə edərək, sənətşünaslıq elmləri namizədi elmi dərəcəsinə və 1998-ci ildə isə professor elmi adına layiq görülüb. Xidmətlərinə görə bir sıra mükafatlarla yanaşı, Xalq artisti, Əməkdar icəsənət xadimi fəxri adları, o cümlədən, “Şərəf” və “Şöhrət” ordenləri ilə təltif olunub...

 “Bəstəkarlar İttifaqının nizamnaməsini Üzeyir Hacıbəyov hazırlayıb, biz də ona uyğun hərəkət edirik. Doğrudur, oraya bəzi əlavələr olunub, amma üzvlüklə bağlı əsas qanunlar olduğu kimi qalır. Üzvlük üçün bəstəkarlıq, yaxud musiqişünaslıq diplomu vacibdir. Diplomsuz mümkün deyil. İkinci məsələ, konservatoriyanı bitirdikdən sonra orkestr üçün müstəqil şəkildə bir-iki simfonik əsər yazılmalıdır. Ona görə də bizim üzvlərimiz çox deyil, cəmi iki yüzə qədər peşəkar və diplomlu üzvümüz var. Yaşı 35-ə qədər olan 10 gəncə də təqaüd veririk...”- söyləyir.

Kübar xanımdır. Yüksək mədəniyyəti ilə seçilir. Zərif təbəssümü, incə davranışı, ciddi görkəmi onu daha möhtəşəm göstərir. Dilə gətirir ki: “Bizdə müəlliflik hüququ ilə bağlı ciddi problemlər var. Dəfələrlə bu işə qarışmaq istəmişəm, deyiblər ki, qarışmayın, bununla bağlı Əqli Mülkiyyət Agentliyi var. Şəxsən mənim “İntizar” operamı bəlkə yüz dəfə “Mədəniyyət” kanalında göstəriblər. Halbuki mən elə onun qonorarına yaşayardım. Operamı icazəsiz göstərəndə nə xəbərim olur, nə bir qəpik verən. Nə də ki, “çox sağ ol” deyən yoxdur...”

Bəli, bu gün - may ayının 28-i, Müstəqillik Günü xalq artisti Firəngiz Əlizadənin doğum günüdür. Bu dəfə bu zərif xanımın 78 yaşı tamam olur. Ona möhkəm can sağlığı, ağrı-acısız günlər arzulayırıq...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.05.2025)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

27 may 2025-ci il tarixində Sumqayıt Dövlət Universitetində açılan və bu gün də davam edən IV Sumqayıt Kitab Sərgisi Azərbaycan Nəşriyyatları Assosiasiyasının (ANAİB) təşkilatçılığı ilə baş tutub. “#kitablagəlirik” şüarı ilə keçirilən tədbir, bu dəfə də kitabsevərləri, müəllifləri, naşirləri və gənc oxucuları bir araya toplayıb. Fərqli nəşriyyatların stendləri, endirimli satışlar, müəlliflərlə görüşlər və imza saatları tədbiri həm ruhlandırıcı, həm də maarifləndirici bir mühitə çevirməkdədir.

Sərginin xüsusi qonaqlarından biri tanınmış yazıçı Varis idi. Tədbirin ilk günündə o, gənclərlə görüşərək öz yaradıcılığı, yazı prosesi və ədəbiyyata yanaşması haqqında səmimi və açıq fikirlərini bölüşdü. O, sərgidə satışa çıxarılan kitablarından bəhs etdi, oxuculara hansı əsərlərlə başlamalarının daha uyğun olacağını söylədi və onların ədəbi maraqlarına uyğun tövsiyələr verdi. Bu söhbət zamanı iştirakçılar təkcə müəllifin əsərləri ilə deyil, həm də onun şəxsi yazı fəlsəfəsi ilə tanış olmaq imkanı qazandılar.

Varis daha sonra auditoriyada geniş auditoriyaya xitab etdi. Çıxışı sadəcə bir müəllifin nitqi deyildi – bu, yazı ilə insanın iç dünyası arasında qurulan körpünün izahı, ədəbiyyatın insan ruhundakı səssiz təsirlərinin təhlili idi. O, öz çıxışında yazıçı olmaqdan çox, insan olmaqdan danışdı. Oxucuların reaksiyası da bunu göstərdi – hər cümləsi maraqla dinlənildi, hər fikri səmimi alqışlarla qarşılandı. Auditoriyada yaranan coşqu və emosional bağlılıq, tədbirin ruhunu daha da gücləndirdi.

Tədbirin sonunda isə ən sevilən an – imza saatı baş tutdu. Varis oxucularının kitablarını imzaladı, onlarla şəkillər çəkdirdi, şəxsən tanımaq və bir neçə söz də olsa söhbət etmək üçün vaxt ayırdı. Bu anlar, hər bir iştirakçı üçün xüsusi idi, çünki müəlliflə birbaşa təmas yaratmaq, onunla ünsiyyət qurmaq nadir və dəyərli bir təcrübədir.

Sonda isə aydın şəkildə görünürdü ki, “#kitablagəlirik” sadəcə bir şüar deyil. Bu, gənclərin öz yolunu tapmaq üçün kitaba üz tutmasının, müəlliflərin oxucularla canlı dialoqunun, və ən əsası, ədəbiyyatın cəmiyyətin ruhuna nəfəs verdiyinin göstəricisi idi.

IV Sumqayıt Kitab Sərgisi sübut edir ki, kitab hələ də bizi birləşdirən ən güclü vasitədir. Və bu yolda atılan hər addım – müəllifin yazdığı bir cümlə, oxucunun duyduğu bir hiss, sərgidə qurulan bir ünsiyyət – gələcəyin daha savadlı, daha duyarlı və daha düşünən cəmiyyətinə aparan yoldur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.05.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Onu kamanın sehirkar ifaçısı kimi tanıyırdıq, eləcə də duzlu-baməzə söhbətləri həmişə dillərdə dolaşırdı.

Musiqi dahisi Habil Əliyev 28 may 1927-ci ildə Ağdaş rayonunun Üçqovaq kəndində anadan olub. Yeddinci sinfi və həm də musiqi məktəbini bitirəndən sonra pedaqoji məktəbə daxil olub.

Habil Əliyev 1952-ci ildə Bakıya gəlib Asəf Zeynallı adına orta ixtisas musiqi məktəbinin kamança şöbəsinə daxil olub. Görkəmli tarzən Qurban Pirimovdan və məşhur müğənni Xan Şuşinskidən muğam sənətinin sirrlərini öyrənməyə başlayıb. Habilin ifaçılığı bəstəkar Soltan Hacıbəyovun da diqqətindən yayınmayıb. Bəstəkar, Habilin potensial imkanlarını nəzərə alıb ona filarmoniyada işləməyi məsləhət görüb.

Habil Əliyev 1953-cü ildə Müslüm Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında əvvəlcə rəqs ansamblında müşayiətçi, sonra isə trioda kamança çalan kimi fəaliyyətə başlayır. 

 "Segah", "Bayatı-Qacar", "Bəstənigar", "Bayatı-Şiraz", "Rahab", "Bayatı-Kürd", "Cahargah", "Rast", "Zabul" muğamlarına yeni kamança həyatı vermişdir. Beləliklə, Habil Əliyev əllinci illərin sonu, altmışıncı illərin əvvəllərində mahir kamança ustası kimi formalaşıb, el arasında geniş şöhrət tapıb.

Habil Əliyevin virtuoz çalğısını musiqi biliciləri, tez-tez Nikkolo Paqanininin ifaçılığı ilə müqayisə edirlər.

Ustad sənətkar virtuoz ifaçılığı ilə yanaşı gözəl mahnıların da müəllifidir. Onun bəstələdiyi 15-dən artıq mahnı bu gün də tanınmış musiqiçilər tərəfindən sevilə-sevilə ifa olunur. Habil Əliyevin ABŞ, Fransa, Yaponiya, İtaliya və Yunanıstanda Azərbaycan muğamlarından və xalq mahnılarından ibarət kompakt diskləri də buraxılıb.

Fəxri adları

"Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı 

"Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

"Şöhrət" ordeni

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü 

"İstiqlal" ordeni 

Filmoqrafiya

- Qanun naminə 

- Dəli Kür 

- Günlərin bir günü...

- Nəğməkar torpaq 

- Habil Kaman 

- Sarı gəlin 

- Qızıl fonddan seçmələr

- Kamanın naxış sehri 

- Muğamat var olan yerdə

- Heydər Əliyev 

- Kamançanamə

Habil Əliyev 2015-ci il sentyabrın 8-də vəfat etmişdir. Bakıda, I Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuşdur.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.05.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sərfəli xidmətləri ilə abunəçilərinə ən yaxın mobil operator olan “Nar”ın əsas tərəfdaşlığı ilə keçirilən “TEDxSumgait” tədbiri bu il də ilhamverici çıxışlar və maraqlı ideyalarla yadda qaldı.

Təxminən 500-dən çox iştirakçının qatıldığı tədbirdə 8 spiker səhnəyə çıxaraq builki mövzu – “Təsadüf | Kəpənək effekti” barədə şəxsi təcrübə və baxışlarını bölüşdülər.

İki hissədən ibarət proqramda müxtəlif peşə sahələrini təmsil edən spiker çıxışları ilə yanaşı, musiqili fasilələr və interaktiv anlar da iştirakçılar tərəfindən maraqla qarşılandı. Qeyd edək ki, ilk dəfə 2019, daha sonra 2023-cü ildə keçirilmiş “TEDxSumgait” artıq şəhər üçün ənənəvi və gözlənilən layihələrdən birinə çevrilib.

Tədbirin açılışında çıxış edən “Nar”ın İctimaiyyətlə əlaqələr və korporativ ünsiyyət departamentinin direktoru Hökümə Kərimova bildirib: “Nar olaraq gənclərin bilik və bacarıqlarının inkişafına, intellektual mühitin formalaşmasına hər zaman xüsusi önəm veririk. “TEDx” kimi platformalara dəstəyimiz də bu istiqamətdə atılmış ardıcıl və məqsədli addımlarımızdan biridir”.

“TEDxSumgait”ın əsas tərəfdaşı olan “Nar” cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrinə xitab edən sosial təşəbbüslərə verdiyi dəstəklə tanınır. Bu tərəfdaşlığın məqsədi isə gəncləri və öyrənməyə həvəsli insanları bir araya gətirmək idi. “Nar”ın dəstəyi ilə gerçəkləşən sosial layihələr haqqında daha ətraflı məlumatı buradan əldə edə bilərsiniz.

Hazırda 2,2 milyon abunəçiyə yüksəkkeyfiyyətli rabitə xidmətləri göstərən “Nar” son 6 ildə Müştəri Loyallığı İndeksinə görə ölkədə lider mobil operatordur. Mobil operator müştəriyönümlülük strategiyasına sadiq qalaraq sərfəli qiymət qarşılığında üstün xidmət təqdim edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.05.2025)