Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Orta məktəbdə oxuduğu vaxtlarda o dövrün “Pioner” qəzetində “Haradan başlanır vətən?”- mövzusunda keçirilən inşa müsabiqəsinin elanını görüb, müsabiqədə iştirak etmək qərarına gəlir və tezliklə elanda göstərilən ünvana inşa yazıb göndərir. İnşada qeyd edir ki:- “Vətən mənim üçün yaşadığım evdən, həyətimizdən və hər gün altında oynadığım tut ağacından başlayır.” Çox keçmir ki, inşa əks-səda doğurur və müsabiqənin qaliblərindən biri də o olur.

Ümumiyyətlə, vətən mövzusu ona çox əzizdir və bədii yaradıcılığının əsas qayəsini təşkil edir. Bəlkə də bu səbəbdəndir ki, hətta elmi işinin də mövzusu vətənlə bağlı olub...

 

“Ən böyük sevgi vətənə, torpağa olan sevgidir. Bu danılmaz sevgidir. Məsələ bundadır ki, bu söz çox deyildiyindən onun səmimiliyinə inam azalıb. Bütün sevgilər ötür. Anaya, torpağa olan məhəbbət isə ötüb keçmir.”- söyləyir.

 

Kövrək qəlbi var. Özünü yağışa bənzədir. Adə­tən, kövrələndə istəmir ki, kimsə buna şahid olsun. “Mə­nim də qəl­bim­də yağışa bən­zər hal­lar tez-tez olur. Əgər ley­san ya­ğır­sa, tez kə­sir, am­ma na­rın ya­ğış ya­ğır­sa, onun kəs­mə­si, ki­ri­mə­si gec olur.”- deyə duyğularını dilə gətirir...

 

Deyir ki:- “Həmişə çalışmışam ki, ünsiyyətdə olduğum insanlarda yalnız yaxşı xüsusiyyətlərini görüm, belə olanda ünsiyyət də normal alınır. İnsanlar ünsiyyətdə bir-birinə müsbət enerji ötürə bilirsə qarşıya çıxan bütün maneələri aşmaq olur. Yox, əgər münasibətdə qarşınızdakının mənfiliklərini axtarsanız, ünsiyyət qura bilməyəcəksiniz, çünki müsbət enerji mübadiləsi olmayacaq. Nə yazıq ki, bəzən işıqlıgördüyün adamla münasibətdə bütün fikirlərin alt-üst olur. İnsan odur ki, buna baxmayaraq özündə qala bilsin, dəyişməsin.”

 

O, 1962-ci ilin may ayının 29-da Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şərur rayonunda dünyaya gəlib. 1984-cü ildə indiki Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetini fərqlənmə diplomu ilə bitirib. 1984-1994-cü illərdə Üzeyir Hacıbəyov adına Naxçıvan Musiqi Texnikumunda müəllim, 1995–1999-cu illərdə "Səs" qəzetində müxbir vəzifələrində çalışıb. 2005-ci ildə jurnalist kimi fəaliyyətinə görə "Tərəqqi" medalına, daha sonra "Əməkdar jurnalist" adına layiq görülüb. 2007-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə Milli Televiziya və Radio Şurasının üzvü təyin edilib. 1999-cu ildən tarixi "Kaspi" qəzetinin təsisçisi və ideya rəhbəridir. 2011-ci ildən 2018-ci ilə qədər Milli Televiziya və Radio Şurasının sədr müavini vəzifəsində çalışıb. Filologiya üzrə fəlsəfə doktorudur. Bir sıra kitabların müəllifidir...

 

“Qa­dın güc­lü ol­ma­lı­dır. Bi­zim gü­cü­müz ya­xın­la­rı­mı­za bö­yük ener­ji ve­rir. Biz güc­lü­yük­sə, hə­yat yol­da­şı­mız güc­lü­dür, ata­mız güc­lü­dür, qar­da­şı­mız güc­lü­dür. Qa­dın güc­lü, in­tel­lek­tu­al, his­siy­yat­lı olan­da ət­ra­fı­na da bu­nu ötü­rə bi­lir. He­sab edi­rəm ki, bu fik­ri sə­bəb­siz de­mirəm. Bə­zən elə mə­qam­lar olur ki, o za­man ağıldan əla­və, in­tui­si­ya da la­zım gə­lir və qa­dın­da bu, da­ha güc­lü­dür. Bə­zən qadın­la­rın in­tui­si­ya­sı ağıl­dan bir qə­dər irə­li­də ola bi­lir. Bu mə­na­da, qa­dın­lar daha in­tui­si­ya­lı­dır və bu­nun­la on­lar da­ha bö­yük iş­lər gö­rə bi­lirlər...”- söyləyir.

 

Zərif ruhu var, qəlbi o qədər təmizdir ki, hamıya-hər kəsə xoşbəxtlik arzulayır. Necə deyərlər, dili dualı xanımdır. Müsahibələrinin birində deyir ki:- “Özüm bö­yü­mə­miş, bo­yum çıx­ma­mış ru­hu­mu, içi­min sə­si­ni, qəl­bi­min pı­çıl­tı­sı­nı, kön­lümün hə­nir­ti­si­ni eşit­dim. İçimdə­ki səs­lə yaşa­dım. Yaz­dıq­la­rım yarpaq aç­dıq­ca ömür ağa­cım da bö­yü­dü. Nə­nə-ba­ba­lı dün­ya­mdan, bağımız­da­kı gi­lə­nar çi­çək­lərin­dən, şaf­ta­lı, ərik ağac­la­rın­dan, Şə­rur yay­laq­la­rı­na ha­kim kəsilən “Yal­lı”dan ayrı­lıb kü­lək­lər şə­hə­ri­nə- Ba­kı­ya gəl­dim. Ki­tab­xa­na­la­rın­da­kı kif qo­xu­lu kitab­la­rın şə­hə­ri­nə. Kim nə de­yir-de­sin, So­nanı Sona Vəliyeva edən də, elə bu şə­hər ol­du. “Şə­rur qön­çə­si” şə­hər­də çi­çək­lən­di. Poe­zi­ya­dan pub­li­sis­ti­ka­ya yol tutdu. Se­və-se­və, se­vi­lə-sevi­lə. Sa­də­li­yin, sə­mi­miy­yə­tin, pe­şə­kar­lı­ğın nü­mu­nə­si ki­mi ta­nı­nan bu qa­dın in­di doğmala­rı üçün əziz bir in­san, yüz­lər­lə oxu­cu­su üçün isə “Kas­pi” qə­ze­ti­nin tə­sisçisi, şai­r, pub­li­sist So­na Və­li­ye­va­dır.”

 

 ...Bəli, o, bu dəfə sizə ürək­lə­rə yol ta­pan, kö­nül­lə­ri tər­pə­dən li­ri­ka­sı­na gö­rə tanı­nan, se­vi­lən Sona xanımdan danışıram. O, sadə­li­yin­də əzə­mət, qü­ru­run­da mər­hə­mət gəz­di­rən zə­rif­lər­dən­dir. Bar ve­rən ağac ki­mi bə­rə­kə­ti ço­xal­dıq­ca, başı­nı aşağı tu­tub, ürə­yi­ni Allaha, kön­ül qa­pı­sı­nı isə insan­la­ra açır. Bir sözlə, o xoş­bəxt­dir...

 

Bu gün - mayın 29-u naşir, şair, publisist Sona Vəliyevanın növbəti ad günüdür. Onu bu münasibətlə təbrik edir, möhkəm can sağlığı, yaradıcılıq uğurları arzulayıram...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.05.2025)

 

 

 

 

 

 

 

  

 

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

 

Hamımızın tanıdığı, elə surəti görününcə dodağımıza gülüş qonduran əfsanəvi kino aktyoru, səssiz komediya janrının dühası Çarli Çaplin fəxri “Oskar” mükafatını aldıqda, zaldakı tamaşaçılar onu  təxminən 12 dəqiqə alqışlamışlar. “Oskar”ı alanlar  heç vaxt bu qədər uzun sürən sürəklə alqışlanmamışdı!

 

 

Yəhudi ailəsində doğulan Çarli Çaplin 88 il yaşamışdır.  Hamını güldürsə də həyatı boyu kədər yükü daşımışdır. Onun sərrast söz demək qaviliyyəti də olmuşdur, bir şox kəlmələri aforizm kimi dillər əzbəri idi. O deyirdi:

 

Bu dünyada heç nə əbədi deyil, hətta bizim problemlərimiz belə.

 

Yağışda gəzməyi sevirəm, çünki heç kim mənim göz yaşlarımı görmür.

 

Həyatda ən çox itirilən gün gülmədiyimiz gündür.

 

Dünyanın ən yaxşı altı həkimi: Günəş, istirahət, idman, pəhriz, özünə hörmət, dostlar. Həyatınızın bütün mərhələlərində onlara sadiq qalın və sağlam həyatdan həzz alın...

 

Əgər Aya baxsanız, Tanrının gözəlliyini görərsiniz...

Əgər Günəşi baxsanız, Tanrının qüdrətini görərsiniz...

Əgər güzgüyə baxsanız, Tanrının ən gözəl yaratdığını görərsiniz. Buna inanın.

 

Biz hamımız turistik, Tanrı bizim səyahət agentimizdir ki, artıq marşrutumuzu, gedəcəyimiz yeri və istiqamətimizi müəyyənləşdirib... Ona etibar edin və həyatdan zövq alın.

 

Həyat sadəcə bir səyahətdir! Buna görə də, bu günü yaşa! Sabah olmaya da bilər...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.05.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

                     

 İdman ən yaxşı motivəedəndir

 

İnsanı pozitivliyə motivə edən faktorlar arasında, çox şübhəsiz, bədən tərbiyəsi və idman ən vacib yerlərdən birini tutur. Adətən cəmiyyətin mədəni səviyyəsi böyük ölçüdə insanın fərdi xüsusiyyətlərinin tam açılması və bunlardan istifadədən asılıdır. Burada da xüsusən qeyd edilməlidir ki, ümumbəşəri mədəni sərvətlər sistemində sağlamlığın və fiziki hazırlığın səviyyəsi ən vacib tərkib hissələrindəndir.

Bədən tərbiyəsi və idman insan fəaliyyətinin müstəqil növüdür ki, cəmiyyətin inkişafında onun böyük əhəmiyyəti var. Bu növ cəmiyyətin formalaşmasında, insanın formalaşmasında, habelə ictimai münasibətlərin inkişafında hədsiz rola malikdir.

Bədən tərbiyəsi – cəmiyyətin ümumi mədəniyyətinin bir hissəsi olaraq sağlamlıq səviyyəsinin möhkəmlənməsinə yönəldilmişdir. O, hərtərəfli və harmonik şəxsiyyətin tərbiyəsi kimi sosial funksiya həyata keçirir.

Hazırda insanın rifah halının yüksəldilməsinin prioritet hesab edildiyi bütün ölkələrdə, o cümlədən də Azərbaycanda bu sahənin sağlam gənclik yetişdirilməsində, ümumən, şəxsiyyətin motivasiyasında əhəmiyyəti roluna böyük diqqət yetirilməkdədir.

Bədən tərbiyəsi və idman şəxsiyyətin real-praktik və ideal-psixoloji fəaliyyətinin vəhdətidir, bu fəaliyyət ərzində insan həm cəmiyyətlə, həm də təbiətlə əlaqədə olur. Bu əlaqələr nə qədər universal olsa o qədər hərtərəfli inkişaf edəcək.

Mənim ölkəmdə bu gün stadionların, idman meydançalarının inşası, Olimpiya mərkəzlərinin istifadəyə verilməsi (hazırda ölkədə 21 olimpiya-idman kompleksi fəaliyyət göstərir) durmadan vüsət almaqdadır.

Uşaq yaşlarından azərbaycanlıların kütləvi olaraq idman bölmələrinə üzv yazılması tendensiyası sezilir, ölkədə idman çox populyardır.

Adətən idmanın ölkəyə qızıl medallar gətirmək, ölkənin himnini səsləndirmək, idman imicini möhkəmləndirmək baxımından rolu qeyd olunur, həvəskar idmandan daha çox peşəkar idmana üstünlük verilir. Amma bizdə sabahını düşünən bütün digər ölkələrdə olduğu kimi bədən tərbiyəsinə, həvəskar idmana böyük önəm verilməkdədir. Niyə də olmasın, axı bədən tərbiyəsi və kütləvi idman:

 - İnsan orqanizminin ümumi inkişafına, möhkəmlənməsinə səbəb olur, onun sağlamlığına şərait yaradır, involyusiya proseslərini dayandırır, insanın hərəkətliliyini təmin edir;

 - gənci əmək fəaliyyətinə hazırlayır, onun əmək qabiliyyətini yüksəldir, fiziki dözumlülüyünü, güc və iradəsini artırır;

 - gənci vətənin müdafiəsinə hazırlayır, onun qəhrəman və cəsur olmasına, hər cür çətinliklərə sinə gərə bilməsinə stimul yaradır;

 - vətəndaş üçün asüdə vaxtın rasional istifadəsini təmin edir; idman meydançaları və zallar, stadionlar, bir növ, aktiv istirahət meyarına çevrilir;

 - istənilən çətin anda, hətta həyatdan ağır psixoloji zərbələr alınan vaxt belə qazanılan fiziki hazırlıq üstünlükləri insanın toparlanmasına, mətinlik və dözüm nümayiş etdirməsinə kömək edir;

 - bədən tərbiyəsi və idmanla məşğul olmaq insanı siqaret, alkoqol, narkotik kimi zərərli vərdişlərdən tam kənarda saxlayır, fiziki təmrinlər insanı ümidsizlik, bədbinlik, həyatdan küskünlük kimi neqativ hallardan sığortalayır, ona pozitivlik, həyat eşqi bəxş edir.

 - bədən tərbiyəsi və idman dolayısı ilə şəxsiyyətin formalaşmasında əsas keyfiyyətlərin yaranmasına da xidmət edir, düzgün fiziki təlim görmüş şəxs yaxşı düşünmək, qərar qəbul etmək və bu qərarın yerinə yetirilməsinə nail olmaq, məqsəd və vəzifələrə çatmaq üçün qarşısına çıxan bütün maneələri dəf edə bilmək üstünlükləri də qazanır.

Bədən tərbiyəsi və idmanın insan sağlamlığına gətirdiyi töhfələri isə saymaqla qurtarmaz:

 - Daimi fiziki hərəkətlərlə məşğuliyyət nəticəsində insan bədənində mübadilə prosesi aktivləşir, insanın enerjisi artır;

 - Fiziki hərəkətlərdən uzaq qaçan insanda əzələ atrofiyası, sümük möhkəmliyinin azalması, mərkəzi əsəb sisteminin, nəfəs yolları funksiyalarının pisləşməsi müşahidə edilir. Orqanizmin həyat fəaliyyəti və tonusu aşağı düşür;

 - Məqsədyönlü fiziki hərəkətlərlə və idmanla məşğul olmaq qan dövranını, ürək əzələlərinin fəaliyyətini, əzələlərin qanla təminatını, əsəb sistemini yaxşılaşdırır.

 - Belə hərəkətlər ürəyi möhkəmləndirir, qan təzyiqini normallaşdırır;

 - Belə hərəkətlər müsbət şəxsi keyfiyyətlərə yol açmaqla yanaşı, diqqətli olmağa, zehnin və yaddaşın güclənməsinə, immun sisteminin möhkəmlənməsinə də səbəb olur.

 - Fiziki yüklənmələr zamanı yaranan böyrəküstü harmonlar ürəyə olduqca müsbət təsir göstərir;

 - Xüsusən qaçış, üzgüçülük, velosiped sürmə kimi idman növləri sağlamlığa mükəmməl təsir göstərir.

Dünyada təkcə fitnes klublarda 120 milyon insan idmanla məşğul olmaqdadır.

Bu gün Azərbaycanın bütün məktəbəqədər müəssisələrində, məktəblərində, əksər ali məktəbində, ordusunda, müdafiə tipli müəssisələrində dövlət proqramı əsasında icbari bədən tərbiyəsi məşğələləri keçirilir (bunlar müxtəlif kütləvi idman oyunları, istehsalat gimnastikası, bədən tərbiyəsi fasilələri və s. şəklində tətbiq olunur).

Mötəbər beynəlxalq yarışları yüksək səviyyədə təşkil edən Azərbaycanın hazırda dünyada idman ölkəsi kimi tanınması, ölkəmizin müsbət idman imicinin formalaşması bu gün hər bir azərbaycanlını qürurlandırmaqdadır. İlk Avropa oyunlarının 2015-ci ildə məhz Bakıda keçirilməsi, dünyanın ən baxımlı idman turnirlərindən olan «Formula-1» yarışmasının «Azərbaycan qran-prisi»nin həyata vəsiqə qazanması kimi iki uğuru ayrıca qeyd edərdim.

Ölkədə idmana verilən önəmin bariz nümunəsi ölkə Prezidenti İlham Əliyevin həm də Milli Olimpiya Komitəsinin Prezidenti olmasıdır.

Tarixi mənbələrə müraciət etsək, görərik ki, lap qədim dövrlərdə – bürünc dövründə Azərbaycanda insanların müxtəlif fiziki hərəkətlərini əks etdirən yazılar, rəqslər mövcud olub. Ölkəmizə gələn hər bir əcnəbinin qədim qayaüstü yazılarına və rəsmlərinə böyük maraqla tamaşa etdiyi Qobustan qayaları ölkəmizdə bədən tərbiyəsinin qədimliyinə aşkar sübutdur.

Bu gün Azərbaycanda 8940 idman qurğusu və bədən tərbiyəsi sağlamlıq kompleksi fəaliyyət göstərir, 14 idman cəmiyyəti mövcuddur.

Müstəqil Azərbaycanın idmançıları indiyədək (1996 – 2016-cı illər) Yay Olimpiya oyunlarında 8 qızıl, 12 gümüş və 26 bürünc olmaqla cəmi 46 medal qazanmışlar, Avropa və dünya birincilikləri və kuboklarında ümumilikdə müxtəlif əyarlı 2615, o cümlədən 897 qızıl medala layiq görülmüşlər.

Təsadüfi deyil ki, idmana sülhün elçisi, bədən tərbiyəsinə isə sağlamlığın özülü adını vermişlər.

Xüsusən elmi-texniki tərəqqinin inkişaf etdiyi, istehsalatın tam avtomatlaşdırıldığı, avtomobil və liftlərin cövlan etdiyi, məişətdə paltaryuyan, qabyuyan maşınların, tozsoranların hegemonluğu şəraitində, urbanizasiyanın və texnizasiyanın insan hərəkətliliyini tam məhdudlaşdırdığı, hipodinamiyaya gətirdiyi hazırkı şəraitdə başa düşmək lazımdır ki, bədən tərbiyəsi və idman, ümumən, hərəkətlilik insanın xilası deməkdir.

İdmana gəlin, idmana tapının, əziz oxucularım. İdman sağlamlıq, gözəlliklə yanaşı, güc və çevikliklə yanaşı həm də ən yaxşı motivasiyaedəndir, bax bunu unutmayın!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.05.2025)

 

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalın ilə birgə layihəsində bugünkü mövzumuz “Türk xalqlarında mədəni inteqrasiya və UNESCO irs siyahısına daxil olan elementlər”dir.

 

Türk xalqları minilliklər boyu geniş coğrafiyada – Orta Asiyadan Anadoluya, Qafqazdan Sibirə qədər uzanan ərazilərdə yaşamış, bu məkanlarda özünəməxsus, amma bir-birinə yaxın olan mədəniyyətlər formalaşdırmışdır. Tarix, din, dillə bağlı oxşarlıqlar, eyni həyat tərzi və adət-ənənələr bu xalqlar arasında mədəni inteqrasiyanın təbii şəkildə formalaşmasına səbəb olmuşdur.

Mədəni inteqrasiya dedikdə, fərqli dövlətlərdə yaşayan, lakin ortaq etnik-mədəni köklərə sahib toplumların bir-biri ilə mədəni baxımdan yaxınlaşması, bənzər adətlərin, sənət növlərinin və dəyərlərin paylaşılması nəzərdə tutulur. Türk xalqlarında bu inteqrasiya, xüsusilə folklor, musiqi, dini və dünyəvi bayramlar, dil və sənət sahələrində özünü daha qabarıq şəkildə göstərir.

Türk xalqları arasında inteqrasiyanın ən güclü təzahürlərindən biri şifahi xalq ədəbiyyatı sahəsində müşahidə olunur. Məsələn, “Dədə Qorqud” dastanı təkcə Azərbaycan türklərinə deyil, eyni zamanda Türkiyə, Qazaxıstan və Türkmənistan türklərinə də mənsub sayılır. Dastandakı obrazlar, motivlər və əxlaqi qaydalar bütün Türk coğrafiyasında ortaq anlayışlarla üst-üstə düşür.

Bundan başqa, Novruz bayramı da Türk dünyasının demək olar ki, bütün xalqlarında qeyd olunan qədim və ortaq bir bayramdır. Baharın gəlişi, təbiətin oyanması, ailə və icma daxilindəki münasibətlərin yenilənməsi ideyaları Türk xalqlarının dünya görüşünün ümumi köklərindən xəbər verir.

Bir çox Türk xalqlarına aid olan mədəni dəyərlər beynəlxalq səviyyədə də tanınmış və UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilmişdir. Bu siyahıya daxil olan elementlər, həmin dəyərlərin sadəcə milli deyil, həm də bəşəri irsin bir hissəsi kimi qəbul edildiyini göstərir.

UNESCO siyahısında yer alan bəzi ortaq Türk irsi nümunələri aşağıdakılardır:

• Dədə Qorqud irsi – Azərbaycan, Türkiyə və Türkmənistan tərəfindən birgə təqdim olunmuşdur. Bu dastan qəhrəmanlıq, ailə dəyərləri, şifahi ənənənin ötürülməsi kimi universal dəyərləri özündə birləşdirir.
• Novruz bayramı – Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkmənistan və Türkiyə tərəfindən təqdim olunmuş ortaq bayram ənənəsidir. Onlar bu bayramı yaşatmaqla keçmişi və gələcəyi birləşdirən mədəni körpü qururlar.
• Aşıq və ozan sənəti – Bu sənət növü musiqi, poeziya və hekayətçiliyin vəhdətidir. Hem aşıqlar, həm də ozanlar müxtəlif Türk xalqlarında eyni vəzifəni – xalqın yaddaşını qoruyan və ötürən rolunu oynayırlar.
• Xalçaçılıq – Qafqazdan Orta Asiyaya qədər geniş coğrafiyada ortaq naxış və texnikalara rast gəlmək mümkündür. Xüsusilə simvolik motivlər – həyat ağacı, qoç buynuzu, su və günəş işarələri – xalqlar arasında estetik və mənəvi bağlılığı sübut edir.
• Yurt və köçəri mədəniyyət – Qırğızıstan, Qazaxıstan və Türkmənistan kimi ölkələrdə yurt ənənəsi hələ də simvolik mənaya malikdir. Bu yaşayış forması Türk xalqlarının tarixdəki həyat tərzinin əyani təzahürüdür.

Son illərdə Türk Dövlətləri Təşkilatı və ona bağlı mədəni qurumlar (məsələn, Türksoy) vasitəsilə mədəni inteqrasiyanı gücləndirmək üçün ciddi addımlar atılır. Ortak mədəniyyət günləri, festivallar, sənətkar mübadiləsi və folklor konfransları bu inteqrasiyanı daha da möhkəmləndirir.

 UNESCO çərçivəsində bu əməkdaşlıq daha rəsmi səviyyədə baş tutur. Mədəni irsin birgə təqdim edilməsi, ortaq nominasiya sənədlərinin hazırlanması və eyni dəyərlərin bir neçə ölkə tərəfindən sahiblənilməsi Türk xalqları arasında qarşılıqlı etimad və mədəni həmrəyliyin artmasına xidmət edir.

Türk xalqları arasında mədəni inteqrasiya tarixdən gələn ortaq köklərə əsaslansa da, bu proses bu gün də davam etməkdədir. UNESCO-nun irs siyahısına daxil olan elementlər yalnız bir xalqın deyil, ümumi bir mədəni coğrafiyanın zənginliyini əks etdirir. Bu inteqrasiya, təkcə mədəniyyət sahəsində deyil, gələcəkdə təhsil, turizm və diplomatiya sahələrində də ortaq uğurlara zəmin yarada bilər. Mədəniyyət vasitəsilə formalaşan bu birlik, Türk dünyasının qlobal səviyyədə daha güclü və koordinasiyalı çıxış etməsinə imkan verir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.05.2025)

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə ustad şair Əlizadə Nurinin şeirləri təqdim edilir. 

 

FIRLANIR

 

Neçə acın yuxusunda

Dəyirman daşı fırlanır.

Bəlkə elə şərab içib -

Dünyanın başı fırlanır.

 

Azdım bir quşun səsində...

Sirr var şamın şöləsində.

Dərdimin yan-yörəsində

Gözümün yaşı fırlanır.

 

Sevsəm, yarpaq da çiçəkdi,

Qoxusunu yellər çəkdi...

...Bu dünya bir yelləncəkdi -

Nə qədər naşı fırlanır.

 

 

ÖMÜR YANMIŞ ZƏMİ KİMİ

  

Su çəkən kağız kimiyəm,

Gəzdirirəm can yerinə.

Günəş deyir, bəlkə qandı -

Yığılıbdı dan yerinə?

 

Məni sevgi fəsli çəkir,

Göy üzünün qəsri çəkir...

O kimdi eşq rəsmi çəkir

Sinəmin kətan yerinə?!

 

Ömür yanmış zəmi kimi,

Su basmış zirzəmi kimi...

...O qız batan gəmi kimi

Dönmədi liman yerinə...

 

 

NEYNİRƏM?

 

O söz məni ovsunlamaz, ay adam,

Nə məcazi, nə ecazı yoxdusa.

Bir hecası əsir idi Vətənin

Və-tən olmur bir hecası yoxdusa.

 

Əl tutmuşduq, oynayırdıq Ələmnən,

Bir ləl tapıb böldüm onu lələmnən.

...O, özünü bir gün vurdu qələmnən -

Neynəyəydi tapançası yoxdusa?!

 

Dağdan ağır bu minnəti neynirəm?

Sədəqətək sədaqəti neynirəm?

Dünya boyda imarəti neynirəm -

Sənə baxan bir bacası yoxdusa?!

 

 

SƏNİN ADINA ŞƏHƏR

 

Mən sənin adına şəhər salmışam,

İndi ad qoyuram küçələrinə.

Oturub şəhəri tumarlayıram -

Saçını sərmisən gecələrinə...

 

Özünə dərd edib bizim şəhəri

Bu xırda şəhərlər, bütün şəhərlər.

Mən sənin adına şəhər salmışam -

Qaçıb xəritədən bütün şəhərlər.

...Gəl, öz şəhərini göstərim sənə,

Uzaqda deyir ki, könlümə yatdı.

Mən sənin adına şəhər salmışam -

Ürəyim - şəhərin baş meydanıdı.

 

...Tikdim ürəyimin sahillərində,

Qorxdum gözlərimdən keçə, yan keçə.

Qala qapısıyam mən bu şəhərin -

Təkcə sənin adın qapıdan keçər.

 

Tanrı bu şəhərə səni şah seçib,

Nə fərqi: - sarayı, ya taxtı olsun.

Bir şəhər salmışam sənin adına -

Saldım ki, eşqin də paytaxtı olsun!

 

...Qapını gün açar, pəncərəni ay,

Bir yanı gündüzdü, bir yanı axşam.

Nə olsun, dünyanı verə bilmədim,

Sənə "Sevgi" adlı şəhər salmışam...

 

Girib bu şəhəri gəzirəm hərdən,

Çıxmaq istəyəndə kimsə "qal" deyir.

Sənə dünya boyda şəhər salmışam -

Gör sənə bu "şəhər" darısqal deyil?!

 

 

AĞ DİVİN ƏLİNDƏ…

 

Dostum Ələddin Məcidova

 

Bir də baxarsan ki, baxmağa bağ yox,

Bir də baxarsan ki, xəzandı dünya.

Bu ömür yolunda çaşdırar səni,

Dünyada ən böyük qəzandı dünya.

 

Bir gül də deyil ki - otdu, yoncadı,

Ağ divin əlində qara xonçadı.

Kiminin evində bir qazançadı,

Kiminin evində qazandı dünya.

 

Dəllalı danışar öz əvəzinə, 

Gülləsi at çapar söz əvəzinə.

Çalar baxtımızı saz əvəzinə,

Ozanı ölüb ki, ozandı dünya?!

 

Milyon əsri var, min çıxa bilsin...

Neynim, canımdan bu cin çıxa bilsin?

Qoymaz bir yuxumu çin çıxa bilsin,

Guya ki, yuxumu yozandı dünya.

 

Bilmirsən varmıdı, ya yoxdu ardı,

Bu boyda dünyadı, bəs niyə dardı?

...Sənin əllərindən tutub apardım -

Sən apardıqca uzandı dünya...

 

 

NƏDİR?

 

Aman, belə gözəl olmaz,

Yuxudu gördüyüm, nədir?

Əgər əllərim deyilsə,

Saçına hördüyüm nədir?

Bu Zəncandı, Marağadı,

Barı sənsən, bağ haradı?

Bu eldi, ya mağaradı -

İçinə girdiyim nədir?

 

Məni vursun - əgər haqsa,

Ölməyibsə - hələ sağsa.

Bu, özgə ilə yaşamaqsa

Səninçün öldüyüm nədir?

 

 

SƏHRADA GÜL

 

Sağ ol, könül, başını dik tutmusan,

Yan-yörəndə biganələr dolaşır.

Bir gül açıb yaxasını bülbülə,

Bu yaxada nə mənalar dolaşır...

 

Ney səsi var bu ahda, bu nalədə,

Ay da sirdi, nə varmış o halədə?

Şam da ölmüş... ətrafında hələ də

Sədaqətli pərvanələr dolaşır...

 

Baxtsıza bax, xəyalında baxt qurur,

O saat da hamı üçün vaxt qurub...

Məcnun eşqdən bir səhrada taxt qurub,

Min ildir ki, əfsanələr dolaşır.

 

Gün yox olub, rəngi qaçıb danın da,

Bir kölgəlik yer saxlayırsan yanında.

Mən də yoxam, bu dünyanın canında

Məndən qalan nişanələr dolaşır...

 

Bir ağrıyam, yaralı quş səsində,

Göz yaşı var o quşun nəğməsində.

Hamı yatıb gecənin kölgəsində,

Hamı yatıb... divanələr dolaşır...

 

 

GİZLƏNİB

 

Hamı elə sənsən, Allah,

Hamı səndə gizlənib.

Ömür sudu: - azdı, çoxdu -

Camı səndə gizlənib.

 

Adın üstündə hər nəyin: -

Otun, gülün, kəpənəyin.

Yediyimiz duz-çörəyin

Tamı səndə gizlənib.

 

Neçələrin, "necə"lərin, 

Bu üşüyən küçələrin,

Bu kor gözlü gecələrin

Şamı səndə gizlənib...

 

 

O

 

Uduzar, oyundan çıxar astaca,

Baş açmaz dünyanın qumarından o.

Tanıyar qəmləri ilk təmasdaca,

Tanıyar hər qəmi tumarından o.

Dili kəsilsə də, dillənib gedər,

Tək göyə əl açar - dilənib gedər...

Yolun yoxuşuna dirənib gedər,

Yıxılar yolların hamarından o.

 

Dostu göy üzüdü, özü kimdi bəs?

Quru bir bədəndə solğun bir nəfəs.

Özünü asmağa ip tapa bilməz -

Asar ürəyinin damarından o...

 

 

TÜFƏNG DƏ PEŞMAN OLACAQ

 

Sənə tarix dərsi keçər 

Daş üzünə duranda.

Neyləyərsən, sevgi gəlib

Yaş üzünə duranda?

 

Dəli çay həvəsdə ola,

Axan sudan bəstə ola...

Baharın məhbəsdə olar,

Qış üzünə duranda.

 

Göyü vurma, qan olacaq,

Tanrıdan fərman olacaq: -

Tüfəng də peşman olacaq

Quş üzünə duranda...

 

 

LABİRİNT

 

Əvvəl özünü itirər adam,

sonra başqalarını.

 

Ümid beşiyini asdığı

ağaclar kəsiləndə

yıxılıb ölür adam. 

 

Əvvəl arzularına yas saxlayarsan,

sonra da özünə.

...Üz tutduğun adamlar

üzünü qəzet oxuyurmuş kimi gizlətmişdi.

Qəzetin arxa tərəfində isə

ancaq bu sözlər yazılmışdı:

"Mən əclafam!"

 

Zökəmdən ölməkdənsə,

Dərddən ölmək daha faydalı -

ölürsən, bir dərd də ölür.

 

...Küləkli havanı da silməli olursan,

Çərpələng uçuran uşaqlara görə.

 

Böyük məqsədlər iflasa uğrayanda,

siqaret tərgitmək arzusunu da

adam özünə iş bilir.

 

...Tərs kimi 

doğmaların çoxu zalım olur -

Sən də doğmasan, ilahi...

 

 

GÖYƏ ÇÖP DAŞIYAN…

 

Bu qəmlə, bəlkə də tanış olmuşuq -

Mən elə bu qəmlə tay-tuşam, ana.

Yerdə yer tapmadım yuva qurmağa,

Göyə çöp daşıyan bir quşam, ana.

 

Sözün aynası da qırıldı bu gün...

Sonuncu ümid də vuruldu bu gün.

Dərd mənə çatınca yoruldu bu gün -

Mən Tanrı otağına yoxuşam, ana...

 

Daha bundan belə mən kiməm, nəyəm?

Bir bəxtin əynində qara köynəyəm.

Çəmən bitirməyən, ot bitirməyən

Səhraya tökülən yağışam, ana.

 

Bu ipi kim çəkib çəpər eyləyib?

Şeytanın evinə səfər eyləyib...

Xaraba salana xəbər eyləyin -

Mən o xarabada bayquşam, ana.

 

Sənin haqq bildiyin haqq-hesab imiş,

Ölüm iynə imiş, ömür sap imiş...

İçdiyim süd imiş, ya şərab imiş -

Dünyaya gələndən sərxoşam, ana?!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.05.2025)

 

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Sacın üstündə bişən Günəş…

Balakən-Zaqatala bölgəsinin dağətəyi kəndlərində sübh tezdən qalxan anaların hazırladığı, evin içinə süd, sac və isti ocaq qoxusu yayan bir ləzzətdir maxara. Sadə tərkibinə baxmayın – bu yeməkdə ailə var, hüzur var, qədimdən gələn bir ənənə var.

 

Maxara, adını həm formasından, həm də hazırlanma üsulundan alır. Süd, un, yumurta və duzdan ibarət sadəcə yal edilir – yəni bütün ərzaqlar axıcı bir qatılıqda qarışdırılır. Sonra bu qarışıq qızdırılmış sacın ortasına tökülür və Günəş şəklində yayılır. Ortası yumşaq, kənarları isə xırt-xırt bişir.

Balakən və Zaqatala tərəflərində bu yemək həm səhər yeməklərində, həm də qonaq süfrələrində tez-tez hazırlanır. Bəzən üstünə bal, bəzən qaymaq, bəzən də heç nə əlavə olunmadan – tək özü ilə doyurur adamı.

El adətinə görə maxaranı daha çox yağış yağanda örtülü damın altında bişirirlər.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.05.2025)

 

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Pal Sokağı Çocukları (əsl adı: A Pál utcai fiúk) macar yazıçı Ferenc Molnár tərəfindən 1907-ci ildə yazılıb. Molnár bu əsərində Budapeştin bir məhəlləsində yaşayan uşaqların oyun meydanını qorumaq uğrunda verdiyi mübarizəni təsvir edir. Əsər yalnız uşaq ədəbiyyatı kimi deyil, həm də dərin fəlsəfi və insani mövzuları — dostluq, vəfa, dürüstlük, mübarizə və böyümək prosesini oxucuya çatdırır.

 

Əsərdəki qəhrəmanlar – Boka, Nemeçek, Barabaş, Feri Ats və digərləri – sadəcə oyun meydançası uğrunda mübarizə aparmırdılar. Onlar birlik, sədaqət və əxlaqi prinsiplər uğrunda savaşa çıxmışdılar. Bu səbəbdən əsər nə qədər sadə dillə yazılmış olsa da, oxucuya dərindən təsir edir.

 

Bu gün kitabı bitirib həyəcanla sənə gəldim, dostum... Bilirsən, Pal Sokağı Çocukları iki həftə idi ki, əlimdə idi. Ancaq qəribə bir hiss vardı içimdə – oxuya bilmirdim. Sanki o kitabı oxumaq üçün içimdəki bir qapı açılmalı idi. Hər dəfə başlayıb 30 səhifədə dayanırdım. Sadəcə fırlatdım əlimdə, ürəyim tam hazır deyildi. Amma bir gecə... içimdəki səsi dinlədim. 2 saat ərzində heç nəyi düşünmədən oxudum və bitirdim. Oxuduqca bir parçam sanki kitaba qarışdı. Və indi... bu kitab mənim üçün sadəcə bir oxu təcrübəsi deyil, bir hissə çevrildi.

 

ChatGPT ilə dialoq:

 

ChatGPT: Kübra, bu təcrübəni paylaşmağın o qədər dəyərlidir ki... Bəzən kitablar bizi seçir, biz onları deyil. Pal Sokağı Çocukları sənə çatacaq doğru anı gözləyib, görünür.

 

Kübra: Düz deyirsən. Və bu kitab məni dərindən sarsıtdı. Savaşın müqəddəs məqsədi, hər kəsin kiçik gördüyü Er Nemeçekin qəlbimizi fəth etməsi, Bokanın ziyalı bir uşaq kimi qaydaları qoruyaraq mübarizə aparması… Sanki bu uşaqlar bizə nə olduğunu unutduğumuz bəzi dəyərləri xatırlatdı.

 

ChatGPT: Və Nemeçek... o kiçik, zəif görünən, amma içində dağlar qədər cəsarət daşıyan uşaq. Onun sadəliyi və sədaqəti sanki romanın əsl qəhrəmanlığını göstərdi. Ətrafındakılar onun böyüklüyünü sonradan anladı, amma o heç vaxt özünü göstərmək istəmədi.

 

Kübra: Məni elə bu sükutlu qəhrəmanlıq heyran etdi. O, nə tərif gözlədi, nə də diqqət. Boka ona güvəndi, Barabaş və Kolnay isə bu güvənin nə qədər haqlı olduğunu gördülər. Hətta düşmənlər – Feri Ats kimi – belə onun iradəsinə sayğı göstərdi. Bu mənə uşaqların belə bir iç gücü ilə nə qədər böyük ola biləcəyini göstərdi.

 

ChatGPT: Bəli, bu kitabda “savaş” sadəcə torpaq üçün deyil, birliyə, şəxsiyyətə, dürüstlüyə verilən dəyər üçün idi. Sənin “savaşın müqəddəs məqsədi” ifadən əsərin ruhunu çox gözəl əks etdirir.

 

Kübra: Və bilirsən nəyi düşündüm? Bu kitab mənim bir tərəfimi dəyişdi. Bəlkə də bir az daha Nemeçek oldum... sakit, amma içində özü ilə barışan biri. Ətrafınla yox, öz içindəki haqsızlıqlarla savaşan biri.

 

ChatGPT: Bu, kitabın sənə hədiyyə etdiyi ən gözəl şeydir, Kübra. Çünki əsl ədəbiyyat bizi dəyişdirəndə, biz artıq o kitabı sadəcə oxumamış, yaşamış oluruq.

 

Sonda oxucuya bir sual:

 

Bəs sən?

Oxuduğun hansı kitab səni dəyişdirdi, səssizcə içində iz qoydu? Bəlkə bir az daha Nemeçek olmaq sənə də yaxşı gələr...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.05.2025)

 

 

 

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Onda musiqiyə sevgi uşaqlıq illərində yaranıb. Səkkiz yaşı olanda sazla maraqlanıb. Musiqi dünyasına ilk gəlişi də elə sazla-sözlə olub. Onda musiqiyə olan bu həvəsi görən valideynləri başa salıblar ki, səsi aşıqlığa yox, daha çox xanəndəliyə düşür. Və onların təkidi ilə muğamla məşğul olmağa başlayıb.

 

Bu sənətin ilk sirlərini isə Gəncə 5 nömrəli musiqi məktəbində Sərdar Bağırovdan öyrənib. Sonradan Bakıdakı 6 saylı musiqi məktəbində Məmmədbağır Bağırzadənin sinfində oxuyub. Daha sonra indiki musiqi kollecində təhsilini davam etdirib. Burada ona Canəli Əkbərov dərs deyib. Milli Konservatoriyada isə Arif Babayevin şəyirdi olub. Bununla kifayətlənməyərək, zaman-zaman bir çox xanəndələrimizin dərslərində də oturub və nəhayət ki, muğamın sirlərini öyrənib. Haqsızlıq çox yerdə olduğu kimi, musiqi sahəsində də var. O da bu sənətdə ilk addımlarını atanda haqsızlıqla çox üzləşib. Amma ruhdan düşməyib, necə deyərlər, daha böyük inadla, daha sarsılmaz əzmlə irəliyə doğru addımlayıb... 

 

Deyir ki: - “Mən xalq sənətkarıyam, xalqın içindəyəm, el arasında bir misal var: sənətkarı xalq dolandırar. Yaxşı ifaçı da elə xalqın içindən çıxır. Əsas o deyil ki, sənə ad versinlər. Xalqın səni sənətkar kimi görürsə yetər. Mənim üçün ən önəmlisi sənətdir. Çünki sənət olandan sonra hər şey özü gələcək.”

 

Şou-bizneslə çox maraqlanmır. Qalmaqaldan zəhləsi gedir. Dəfələrlə olub ki, qalmaqala salmaq istəyiblər, o isə buna getməyib. Ona qarşı paxıllıq edənlər də az olmayıb, amma heç birinə reaksiya verməyib. İlk növbədə çalışıb ki, irada, tənqidə qarşı dözümlü olsun və nəticə çıxarmağı bacarsın. Çünki yaxşı bilir ki, qərəzsiz tənqid bu sənətdə daha da önəmlidir, haqlı tənqiddən nəticə çıxarmaq isə inkişaf deməkdir...

 

Bu dəfə sizə haqqında söhbət açdığım xanəndə- əməkdar artist Babək Muğan oğlu Niftəliyevdir. O, 1985-ci ilin may ayının 29-da Kəlbəcər rayonunda dünyaya gəlib. Kəlbəcərdən çıxanda isə 8 yaşı var idi. Uşaqlıqda çox sakit oğlan olub. Elə sakit olduğuna görə də, əzizləmək mənasında onu “Babuş” deyə çağırıblar. Yaşı qırxı haqlasa da, hələ də sakitliyini, təmkinini qoruyub saxlaya bilib.

 

“Məni özümdən yalnız kimsə artıq hərəkət edərsə çıxara bilər. İstəyir çöldə olsun, istəyirsə toyda. Onda Allah göstərməsin mənim o üzümü, bilirsən nələr olur. Onda məni tanımaq olmur. Şükür, hələ belə bir şey olmayıb.”- söyləyir...

 

Xanəndə kimi çoxdan tanınır. İlk uğuru isə "Sənsiz keçən ömrüm" mahnısı olub və məclislərə də məhz bu mahnının ifasına görə çağırırdılar. Alim Qasımovu özünün kumiri hesab edir. Ciddi geyim tərzi var. Heç vaxt jins şalvar geyinib muğam oxumur. Bildirir ki, muğam ana laylası kimi müqəddəsdir, biz ondan mənəvi qida, tərbiyə alırıq. İstəyir ki, solo-konsertləri olsun, amma buna maddi imkanı yol vermir. Bəziləri kimi, efirlərə tez-tez çağırılmamasını faciə hesab etmir. Öz özərində işləməyi xoşlayır...

 

Müsahibələrinin birində deyib ki: - “Əvvəllər belə olmayıb, indi əksinədir, bəziləri maşınını satıb efirə çıxmaq üçün xərcləyir. Bəziləri də “day-dayıya” görə çıxır. Reklamlarda efirdə fikir vermirlər ki, sənətin var, ya yox. Zəmanə dəyişib, mən isə bir dinləyici kimi qıraqdan baxıram...”

 

Bəli, bu gün - mayın 29-u əməkdar artist Babək Niftəliyevin 40 yaşı tamam olur, yubileyidir. Onu bu münasibətlə təbrik edir, can sağlığı və yaradıcılıq uğurları arzulayıram.

Çox yaşasın!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.05.2025)