İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəli, böyük Molla Pənah Vaqifi, Səməd Vurğunu, üstəlik, Yusif və Vaqif Səmədoğluları  yetirən Yuxarı Salahlı kəndi həm də şair, tərcüməçi Mənsur Vəkilovu yetirib. Düzdür, o 1935-ci ildə Bakıda ziyalı ailəsində ailəsində anadan olub, amma əslən Qazaxın Yuxarı Salahlı kəndinin Vəkilovlar soyundan olması da var.

Mansur Vəkilov 1961-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin bitirib. 1963-cü ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin orqanı olan "ЛитературныйАзербайджан" jurnalında çalışıb,ədəbi işçidən Baş redaktora kimi böyük bir yol keçib. Azərbaycan ədəbiyyatının rus dilində təbliği kimi mühüm işin başında duranlardan biri, Azərbaycan yazıçılar birliyinin katibi olub. Onun qələmindən çıxan nəzm nümunələri ukrain, gürcü, latış və digər xalqların dillərinə tərcümə olunub.

Onun şeirlərini rus dilindən doğma dilimizə S.Məmmədzadə, N.Həsənzadə, F.Qoca, Ə.Muxtar, Ç. Əlioğlu tərcümə ediblər. Mənsur Vəkilov öz vətənində geniş oxucu kütləsi üçün müəyyən dərəcədə yad dildə – rusca yazıb, yaratsa da, öz dədə-baba yurdunun mənəvi örnəklərinə qırılmaz tellərlə bağlı, varislik duyğusunun çox güclü olduğu bir sənətkardır. Onun yaradıcılığı barədə ədəbi tənqidin fikri belədir: o, sözün, sənətin qədrini bilən, şairlik adını uca tutan bir şəxsdir. Yazdıqları hay-küydən uzaq, təmkinli, həyalı poetik nümunədir.

Kitabları

Rus dilində: Serlər (1970), Avar səsi (1970), Son etiraf (1977), Qarçıdan atılan güllə (1980), Lirika (2002);

Azərbaycan dilində: Payız uçuşu (1983).

Mükafatları

- "Əməkdar incəsənət xadimi"

- "Şərəf nişanı" ordeni və "Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasər Heyətinin fəxri fərmanı

Ədib 21 oktyabr 2008-ci ildə Bakıda vəfat edib. Bu gün onun anım günüdür.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Faciəli bir həyat. Bir plastik əməliyyat, həkim səhvi və vaxtsız vəfat. Bir zamanlar – SSRİ dönəminin olduqca populyar müğənnisi, Zeynəb Xanlarova ilə rəqabət aparan birisi idi o. Cəmi 36 il yaşadı, bu gün anım günüdür.

Nəzakət Məmmədova 28 fevral 1944-cü ildə Gəncə şəhərində anadan olub. Uşaq yaşlarında atasını itirib. Valideynləri onu müəllimə görmək istəyirdilər. Onların bu istəyini nəzərə alan gənc qız Bakıya gəlir və Xarici Dillər İnstitutuna daxil olur. Amma təhsilini yarımçıq qoyaraq 1966-cı ildə Asəf Zeynallı adına Bakı Musiqi Texnikumuna daxil olur. Onun səsinə ilk qiyməti Əhməd Bakıxanov və Hacıbaba Hüseynov verirlər. Onların qarşısında "Bayatı-Qacar" oxuyan gənc qız hər iki sənətkarın diqqətini cəlb edir. Sonralar təhsilini İncəsənət İnstitutunda davam etdirən Nəzakət Məmmədova bir müddət "Lalə" qızlar ansamblında çalışır.

1968-ci ildə Opera və Balet Teatrına qəbul olunur və 1971-ci ildə tamaşaçılar qarşısına yeni Leylilərdən biri kimi çıxır. Nəzakət Məmmədova opera müğənnisi kimi parlaq istedadını nümayiş etdirir. Sürəyya Qacar, Həqiqət Rzayeva, Gülxar Həsənova kimi sənətkarlardan sonra Nəzakət Məmmədova da Leyli obrazları arasında yeni bir səhifə açır. O, "Rast", "Qatar", "Şahnaz", "Segah" və digər muğamların, mahnı və təsniflərin mahir ifaçısı kimi tanınır. Azərbaycan musiqi sənətinin incəliklərini gözəl və məlahətli səsi ilə vətənindən çox-çox uzaqlara da apara bilir. Türkiyə, İran, Əfqanıstan‚ Almaniya, Belçika, İtaliya və s. ölkələrdə qastrol səfərlərində olur.

Filmoqrafiya

1. Payız melodiyaları

2. Xanəndənin taleyi

Soçi şəhərində plastik əməliyyatlarla lisenziyasız məşğul olan Karol Anatoli İvanoviç adlı birinə müraciət edən sənətçi boynundakı qırışlardan azad olmaq istəyir. Lakin əməliyyat zamanı həkim-dermatoloqun səhvi – bıçağın boğazdakı şah damara dəyməsi müğənninin ölümünə səbəb olur. Nəzakət Məmmədova qanaxmadan dünyasını dəyişir. Əslən erməni olan həkim Karol isə törətdiyi əmələ görə Krasnodar məhkəməsi tərəfindən 9 il azadlıqdan məhrum edilir.

Bu, 21 oktyabr 1980-ci ildə baş verir.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azadlığı istəmirəm zərrə-zərrə, qram-qram!

Qolumdakı zəncirləri qıram gərək, qıram, qıram!

Azadlığı istəmirəm bir həb kimi, dərman kimi!

İstəyirəm səma kimi, günəş kimi, cahan kimi!

Çəkil, çəkil, ey qəsbkar! Mən bu əsrin gur səsiyəm!

Gərək deyil sısqa bulaq! Mən ümmanlar təşnəsiyəm!

Xəlil Rza Ulutürk 1932-ci il oktyabrın 21-də Azərbaycanın Salyan rayonunun Pirəbbə kəndində dünyaya gəlmişdir. Bəzi qaynaqlarda onun doğum tarixi 1933-cü il olaraq qeyd edilib. Belə ki, onun pasportu və hərbi biletində təvəllüdü 1933-cü il yazılıb. Lakin X. Rzanın özü doğum tarixinin 1932-ci il olduğunu bildirib və özünün "Təşviqatçı" jurnalı ilə yaşıd olduğunu söyləyib.

Xəlil Rza Ulutürk 1939-cu ildə Salyan rayonu 2 nömrəli orta məktəbdə təhsil həyatına başlayıb və 1949-cu ildə orta məktəbi bitirib. Ulutürkün düşüncə dünyasını şeirlə ifadə etmə meyli orta məktəb illərində formalaşıb.

Onun orta məktəb illəri ədəbi yaradıcılığının hazırlıq dövrü sayılır. Müasir və klassik yazarların, eləcə də şifahi xalq ədəbiyyatının əsərləri ilə tanış olan Xəlil Rza bu illərdə özünü şeir vasitəsilə ifadə etməyə başlayır.

Xəlil Rza Ulutürk 1949-cu ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsinə daxil olur. O, universitetdə oxuduğu dövrdə Cəfər Xəndan və Bəxtiyar Vahabzadənin rəhbərlik etdiyi ədəbi dərnəyə qoşulur. Daha sonra Xəlil Rza Ulutürk "Azərbaycan Yazıçılar Birliyi"nin sədri Mirzə İbrahimovun rəhbərliyi ilə təşkil olunan "Gənclər Günü" tədbirlərində iştirak edir. Ulutürkün daxil olduğu bu ədəbi mühit onun şair kimi yetişməsində və ədəbi biliklər qazanmasında mühüm rol oynayıb.

Xəlil Rza Ulutürkün şeirləri 1949–1954-cü illərdə tez-tez çap olunur. Beləliklə o, ədəbi mühitdə tanınmağa başlayır. Ulutürk 1954-cü ildə universitetdən məzun olur və həmin il Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə üzv seçilir. Universitet təhsilini başa vurduqdan sonra "Azərbaycan Qadını" jurnalında işləməyə başlayır və iki il bu jurnalda fəaliyyət göstərir.

1957–1958-ci dərs ilində Xəlil Rza Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının tövsiyəsi ilə Moskvaya, M. Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutu nəzdində fəaliyyət göstərən Ali Ədəbiyyat kurslarına göndərilir. N. Xəzri, Ə. Kürçaylı, Qabil, M. Araz, S. Tahir, Ə. Əylisli, Fikrət Qoca, A. Mustafazadə, S. Məmmədzadə və başqaları da həmin təhsil ocağında təhsil alıblar. Bu kurslarda müxtəlif illərdə Çingiz Aytmatov, Rəsul Həmzətov, Yevgeni Yevtuşenko, David Kuqultinov və başqaları da təhsil almış, görkəmli yazıçılar Pablo Neruda, Romen Rollan, Nazim Hikmət və başqaları ilə kursun müdavimlərinin maraqlı görüşləri keçirilmişdir. X. Rza Pavel Antokolskinin sinfində oxuyub.

1959–1962-ci illərdə "Göyərçin" jurnalının redaksiyasında çalışır. 1959-cu ildə Moskva şəhərindəki təhsilini tamamladıqdan sonra Bakıya qayıdaraq Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunda bir müddət assistent kimi fəaliyyət göstərir. 1963-cü ildə o, "Müharibədən Sonrakı Azərbaycan Sovet Ədəbiyyatında Poema Janrı" mövzusunda dissertasiyasını müdafiə edərək "Filologiya elmləri namizədi" elmi dərəcəsini qazanır.

Böyük Azərbaycan şairi Vaqifin 250 illik yubileyi münasibətilə Azərbaycana gələn Türkiyə heyəti ilə Ulutürkün görüşməsinə icazə verilməyib. Yubiley müddətində Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi tərəfindən izlənilən şair, bütün bu təzyiqlərə məhəl qoymadan Türkiyədən gələn qonaqları ilə hoteldə görüşərək onlara öz əl yazmalarını təqdim edib. Ulutürk Türkiyədə dərc olunan "Ana dili" şeirinə görə, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi tərəfindən təzyiqlərə məruz qalır. Birliyin sədri Mehdi Hüseyn 8 sentyabr 1962-ci il tarixli "Ədəbiyyat və İncəsənət" qəzetində çap olunan məqaləsində Xəlil Rzanın "zərərli milli qürur"unu tənqid edir. Ulutürk "Ana dili" şeirinin yayımlanmasından sonra 1967-ci ildə Azərbaycanlı yazıçıları təmsil edərək Türkiyəyə səfər edir. Bu vacib səfər şairin türkçülük ideyalarının əsasını qoyub.

Xəlil Rza bədii yaradıcılığa XX əsrin 40-cı illərinin sonlarından başlayıb. 1939–1949-cu illər Xəlil Rza Ulutürkün ilk romantik-yaradıcılıq şeir təcrübələrini etdiyi və onun bədii dünyasının formalaşma dövrü hesab olunur. Ulutürkün kommunizmi tənqid edən ilk şeiri olan "Kitab" 1948-ci ildə "Azərbaycan pioneri" qəzetində dərc edilib. Bu şeir şairin arxiv sənədlərində də ilk mətbu əsəri kimi göstərilsə də, həmin ildə Pioner qəzetində şairin "Abşeron" şeiri də dərc edilib. Hələ 16 yaşında çap olunan bu şeir, şairin daha geniş bir ədəbi mühitlə tanış olmasına, müxtəlif dərnək və jurnallarda şeirləri ilə iştirak etməsinə şərait yaradıb.

X. Rzanın 50-ci illərdə "Qatar gedər" (1951), "Budapeştdə heykəl" (1951), "Müqəddəs yol" (1952), "Böyük günlər bayramı" (1953), "Radionu dinlərkən" (1954), "Həyat düşüncələri" (1954) şeirlərində poetik intonasiya azlıq edib, "Şərqin gözləri" (1956), "Şairin cavabı" (1956), "Bəzənin, a qızlar" (1961) kimi sosial-siyasi şeirlərində ənənəvi motivlər, epik-lirik təhkiyə görünən xüsusiyyət olub. 1957-ci ildə şairin ilk şeir kitabı "Bahar gəlir" işıq üzü görür. Bundan iki il sonra isə "Sevən gözlər" adlı şeir kitabı çapdan çıxır. 1950-ci ildə yazılan şeirlər şairin yaradıcılığında məhəbbət, qəhrəmanlıq və azadlıq mövzularının qaynağı hesab olunur. Məsələn: "Mənim ata yurdum, ata məskənim" (1957–58), "Ata işdən gələndə" (1958), "Zəfər çələngi" (1958), "Ata əlləri" (1959), "Sırıqlı" (1959), "Miras" (1959), "Ay ana, yanımda olaydın mənim" (1959).

Bu dövrdə yazılan şeirlərdə şairin müharibəyə olan münasibəti də özünü büruzə verir. "Nə gözəl yerləri qorumuşdur o" (1958), "Sizin mavzoleyiniz" (1958), "Hayıf, ata, sən görmədin" (1958), "Mən dava görməmişəm" (1967), "Atanın şer dəftərindən" (1968), "Ən qiymətli əklil" (1969) əsərləri döyüşçü ataya xatirat kimi yazılıb. 1960-cı illərdə dünyada baş verən ictimai-siyasi hadisələr və azadlıq hərəkatları milli ədəbiyyatlarda xalq və bəşəri dəyərlərin inkişafına səbəb olub, poeziyada bədii keyfiyyət dəyişikliklərinə yol açıb. Bu dövrdə şairlərin əsərlərində ictimai-siyasi ideyalar daha qabarıq şəkildə öz əksini tapıb. 60-cı illərin poetik axtarışları Xəlil Rzanın yaradıcılıq idealının mənbələrini aydınlaşdırıb, türkçülük, vətənpərvərlik, azadlıq və istiqlalçılıq ideyalarını ön plana çıxarıb.

Şairin "Bahar" (1960), "Yeni pəncərələr" (1960), "Göygöldə sübh açılır" (1961), "Mən Dneprə vurulmuşam" (1961), "Riqa körfəzində günəşin qürubu", "Günəşin yarısı görünür ancaq" (1961), "Bir dəstə çiçək" (1961), "Bakı bağları" (1961), "Bahar kimi" (1962), "Qızıl balıq və şəlalə" (1962), "Sonsuz qüvvət" (1962) şeirlərində təbiət idillyası, bədii obrazlar və dərin düşüncə qatları bir arada ifadə olunub.

Kitabları

1. Bahar gəlir

2. Bəhrəli gəlin

3. Səvən gözlər

4. Məhəbbət dastanı

5. Poema o Lyubvi

6. Mənim günəşim

7. Nastoyaşaya Lyubov

8. Qollarını geniş aç

9. Krasnodon qartalları

10. Yeni zirvələrə

11. Ucalıq

12. Doğmalıq

Xəstəliklərinə görə 1992-ci ildə Süleyman Dəmirəlin göstərişi ilə Cərrahpaşa xəstəxanasında şəkər və göz müayinəsindən keçir. Mayın 19-da isə Haseki Ürək Xəstəxanasında ürəyindən əməliyyat olunur. 1993-cü il fevralın 11-də Bakıya qayıdır lakin, ayağındakı yara sağalmadığı üçün 23 avqust 1993-cü ildə Almaniyaya göndərilir. Burada Zolenger şəhər klinikasında müalicə olunur.

 Onun müalicəsi Bakıda Kardiologiya İnstitutunda davam edir. Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin Fransaya səfəri zamanı nümayəndə heyətinin tərkibinə Xəlil Rza və xanımı da var idi. Şəkərli diabet şairə orada da rahatlıq vermir və ayaq barmaqlarında yaralar əmələ gəlir. Bakıya qayıtdıqdan sonra onun ayaq barmağını amputasiya etməli olurlar. Bu səfər Xəlil Rzanın son səfəri olur.  Fransadan qayıdarkən cəbhə bölgələrində, məktəblərdə və birliklərdə tez-tez çıxışları onun səhhətini pisləşdirir və bədəni müalicələrə cavab vermir.

 Bu illərdə Xəlil Rza həm də yeni işıq üzü görən Günay qəzetində də baş redaktor kimi çalışmağa başlayır. Xəlil Rza Ulutürk 22 iyun 1994-cü ildə vəfat edir. Ulutürkün cənazəsi Azərbaycan Dövlət Filarmoniya Orkestrinin müşayiəti ilə çiyinlərdə aparılaraq Fəxri Xiyabanda torpağa tapşırılıb.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.10.2025)

İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, "Həməşəra" mətbu orqanının təsisçisi və baş redaktoru, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, "Ədəbiyyat və incəsənət" portalının Cənub təmsilçisi

19 oktyabr 2025-ci il tarixdə AYB Lənkəran Bölməsi və Lənkəran Dövlət Dram Teatrının birgə təşkilatçılığı ilə Əməkdar İncəsənət xadimi, yazıçı-dramaturq Məmmədhüseyn Əliyevin 100 illik yubileyi təntənəli şəkildə qeyd olundu.

Əvvəlcə iştirakçılar teatrın foyesində yazıçının yaradıcılığını əks etdirən sərgi ilə tanış oldular. Rəsmi tədbiri teatrın aparıcı aktrisası, Prezident təqaüdçüsü Aynur Əhmədova açaraq iştirakçıları  Məmmədhüseyn Əliyevin haqqında çəkilmiş sənədli filmə baxmağa dəvət etdi. Filmdə yazıçının həyat salnaməsi varaqlandı, doğulduğu kənd, təhsil aldığı orta və ali məktəb illəri, müəllim işlədiyi dövrlər, eləcə də ədəbi sahədə qazandığı uğurlar əyani şəkildə nümayiş olundu.

Sonra söz teatrın direktoru Dağıstan Respublikasının Əməkdar artisti, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar mədəniyyət işçisi Laləzar Hüseynovaya verildi. Laləzar xanım Məmmədhüseyn Əliyevin dram əsərlərinin səhnə həyatından danışdı. İndiyədək Lənkəran teatrında üç əsərinin tamaşaya qoyulduğunu bildirdi. Yubiley ilində paytaxtda və qonşu rayonlarda bu tamaşaların müvəffəqiyyətlə göstərildiyini qeyd etdi. Sonra AYB Lənkəran Bölməsinin sədri, yazıçı-dramaturq Qafar Cəfərli çıxış edərək Məmmədhüseyn Əliyevin ədəbi fəaliyyəti haqqında məlumat verdi. Onun Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının Lənkəran Zona Şöbəsinin ilk məsul katibi kimi bölgədə ədəbi mühitin inkişaf etdirilməsində mühüm xidmətləri olduğunu bildirdi. Bu ənənənin bu gün də davam etdirildiyini vurğulayıb, yaxın günlərdə Bakıda da yazıçının yubiley tədbiri olacağını nəzərə çatdırdı.

Daha sonra şair-publisist Ağacəfər Həsənli, Lerik şəhər İcra Hakimiyyəti başçısının müavini Habil Məlikov, yazıçının qızı, fəlsəfə elmləri doktoru Sədaqət Əliyeva, Lerikə Dəstək İctimai Birliyin sədri Arzuman Muradlı və yazıçının şagirdi olmuş Hacı Müqabil Şahbazov çıxış edərək Məmmədhüseyn Əliyevin əsərlərinin nəinki Azərbaycanda, eləcə də keçmiş Sovetlər İttifaqında çap olunub ona böyük şöhrət qazandırdığından, mərd və qorxmaz bir insan olduğundan, hamıya qayğı ilə yanaşmasından, gözəl müəllim, gözəl ailə başçısı olduğundan danışıb həmişə hörmətlə yad olunacağını bildirdilər.

Rəsmi hissədən sonra iştirakçılar Lənkəran Dövlət Dram Teatrının rejissoru Emil Əsgərovun quruluşunda Məmmədhüseyn Əliyevin "Kölgəli üz" pyesinin tamaşasına baxdılar...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

O Bakıya üz tutub gələndə, inana bilərdimi bu qədər yüksələcəyinə?

Azərbaycan Respublikasının xalq artisti Tünzalə Ağayeva barədə danışıram. Bu gün 49-unu aşırıb gələnilki yarıməsrlik yubileyinə hazırlaşır o.

Azərbaycan müğənnisi və bəstəkarı olan Tünzalə Ağayeva 1976-cı ilin oktyabrın 21-də Azərbaycanın şimal-qərbində yerləşən Tovuz şəhərində doğulub. O, Tovuzda musiqi məktəbinin piano sinfini bitirmiş və daha sonra təhsilini Gəncə şəhərində Qəmbər Hüseynli adına musiqi texnikumu fortepiano sinfində davam etdirib. O, həm də Üzeyir Hacıbəyov adına Bakı Musiqi Akademiyasında bəstəkarlıq dərsləri alıb. O, hələ 12 yaşındaykən Azərbaycanın şairi Səməd Vurğunun sözlərinə “Sən o deyilsən” adlı ilk mahnısını bəstələyib. Daha sonra bu mahnı onun ilk albomuna daxil edilib.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin 16 may 2006-cı il tarixli Sərəncamı ilə "Əməkdar artist", 21 oktyabr 2019-cu ildə Azərbaycanın xalq artisti fəxri adına layiq görülüb. O, 20 iyun 2011-ci ildə Yeni Azərbaycan Partiyasına üzv qəbul edilib.

2001-ci ildə Tünzalə Ağayeva gənc ifaçılar üçün tanınan musiqi yarışması olan “Bakı Payızı” festivalının qalibi oldu. Həmin vaxtdan estrada mahnılarının bəstəçisi və ifaçısı kimi peşəkar yaradıcı fəaliyyətlə məşğuldur. 2002-ci ildə o, Rusiya Federasiyasında keçirilən Türksoy — Türk Gənclərinin Beynəlxalq Musiqi Yaradıcılığı Festivalında qalıb gəlib. 2003-cü ildə isə Tünzalə Ağayeva Ukraynada “Yalta-2003” Beynəlxalq Musiqi Müsabiqəsinin Qran-pri mükafatçısı olub.

2006-cı ildə Tünzalə Ağayeva Azərbaycanın "Əməkdar Artisti" fəxri adına layiq görürülüb. 2008-ci ildə Tünzalə Ağayeva tanınmış caz bəstəkarı, pianoçu və aranjimançı Cəmil Əmirovla birgə "Ölkəm" layihəsini həyata keçirdi. Layihədə bəstəkar Asəf Zeynallının "Ölkəm" romansı yeni aranjiman və yeni üslubda tamaşaçılara təqdim olunub.

2008-ci ildən Tünzalə Ağayeva Avroviziya beynəlxalq musiqi müsabiqəsində Azərbaycanın daimi münsiflərindən biridir. 2010-cu ildə “Qızıl Başlar” Gənclər Mədəniyyət Mərkəzinin apardığı sorğunun nəticələrinə əsasən, Tünzalə Ağayeva Azərbaycanda "İlin ən vətənpərvər müğənnisi" seçilib.

2016-cı ildə Murad Arif və Səs Azərbaycan iştirakçıları ilə birlikdə Autizmli uşaqlara həsr olunmuş "Fərqliyəm" layihəsini təqdim edib. 2016-cı ildə Bakıda keçirilən "ЖАРА" Beynəlxalq festivalında səhnə alıb. 2016-cı ildə Formula 1 üçün bəstələdiyi "Sürət" adlı mahnını ifa edib. Eyni zamanda Formula 1 Avropa Qran Prisini təmsil edəcək ulduz səfirlərdən biri olub. 2017-ci ildə Bakı İslam Həmrəylik Oyunlarının ulduz səfiri seçilib, həmçinin Bakı İslam Həmrəylik Oyunları üçün bəstələdiyi "Salam Bakı" adlı mahnını ifa edib.

Solo konsertlər

- "Olmuşam"

- "Oxu…"

- "Ölkəm"

- "Sülhümüzü qoruyaq" (insan alverinə qarşı beynəlxalq proqram çərçivəsində təşkil olunub)

Albomlar

1. Sevdi Can Səni

2. Bir Də Baxım…

3. Oxu... (Live)

4. Özümü Bilirəm

5. Building Our Peace

6. Anam Azərbaycan

7. Favorite Hits

8. Salamat Qal

Videoqrafiya

- Gözlərim

- Unutma

- Xavərim

- İlhamlı Günlər    

- Bir Də Baxım

- Sevgilər

- Yağış

- Sən Varsan

- Gözləyirəm

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Varis Dirie — somalili model, aktrisa, yazıçı və insan haqları müdafiəçisidir. O, xüsusilə qadın sünnəti (female genital mutilation — FGM) adlı zərərli ənənəyə qarşı apardığı beynəlxalq mübarizə ilə tanınır.

Yazıçı Varis danışır ki, bir gün bir oxucu mənə zəng edib söylədi ki, sənin təzə kitabını oxumayacam, “Dirie” adlı kitab yazmısan, üstündə də zənci şəkli, özümüzünküləri qoyub, indi də zəncilərə keçdin?

İnsan kitabın üstündə Varis Dirie sözlərini görüb də elə bilib, Varis müəllifin, Diriye isə onun kitabının adlarıdır.

Varis Dirie 21 oktyabr 1965-ci ildə Somalinin səhralıq bölgəsində köçəri ailədə doğulub. Uşaqlıqda qadın sünnətinə məruz qalıb və 13 yaşında onu yaşca böyük bir kişi ilə evləndirmək istədikdə ailəsindən qaçıb. O, sığınacaq taparaq əvvəlcə Londona gedib, burada əvvəlcə xidmətçi kimi çalışıb. 1980-ci illərin sonunda fotoqraf Terence Donovan tərəfindən kəşf olunaraq model karyerasına başlayıb.

Tezliklə “Vogue”, “Elle”, “Marie Claire” kimi məşhur jurnalların üz qabığında yer alıb, Chanel, Revlon, Levi’s kimi brendlərlə çalışıb. 1997-ci ildə “Marie Claire” jurnalına verdiyi müsahibədə uşaq yaşlarında qadın sünnəti keçirdiyini danışdıqdan sonra dünya miqyasında böyük rezonans doğurdu.

 Həmin hadisədən sonra o, BMT-nin Qadın Sünnəti ilə Mübarizə üzrə xüsusi səfiri təyin edildi. O, Desert Flower Foundation (Səhrə Gülü Fondu) adlı təşkilatı yaradaraq Afrika və Asiyada qadın sünnətinə qarşı maarifləndirmə və yardım kampaniyaları aparır.

Əsərləri

Varis Dirie həmçinin bir neçə kitab müəllifidir, ən məşhuru:

- “Desert Flower” (Səhrə çiçəyi) — onun avtobioqrafiyası (1998). Bu kitab əsasında 2009-cu ildə eyni adlı film çəkilib.

- “Desert Dawn”

- “Desert Children”

- “Letter to My Mother”

Mükafatlar və tanınma

1. BMT-nin sülh səfiri kimi fəaliyyətinə görə müxtəlif beynəlxalq mükafatlara layiq görülüb.

2. Onun hekayəsi qadın haqları uğrunda mübarizənin simvoluna çevrilib.

3. İndi də Varis Dirie dünyanı gəzərək qadın və qız uşaqlarının hüquqlarını müdafiə edir, maarifləndirici çıxışlar edir.

Aşağıda Varis Dirienin “Səhra çiçəyi” (“Desert Flower”) kitabının xülasəsi və əsas fikirlərini təqdim edirəm. Somalili bir qızın səhradan dünyaca məşhur model və insan haqları müdafiəçisinə çevrilməsi hekayəsi.

Kitab Varis Dirienin uşaqlıq illərindən başlayır. O, Somalinin səhrasında köçəri ailədə böyüyür. Ailəsi ənənəvi müsəlman adətlərinə sadiq idi. Uşaqlıqda Varis böyük bir ağrı ilə üzləşir — qadın sünnəti adlı ağır və zərərli əməliyyatdan keçir. Bu hadisə onun yaddaşında ömürlük iz buraxır. 13 yaşında atasının onu yaşca çox böyük bir kişi ilə evləndirmək istədiyini eşidəndə o, evdən qaçır. Günlərlə səhrada susuz və aclıq içində yol gedərək paytaxt Mogadişoya çatır.

Buradan qohumlarının köməyi ilə Londona gedir və orada Somalinin səfirinin evində xidmətçi kimi işləməyə başlayır. Səfir ailəsi ölkədən gedəndə o, qaçaq vəziyyətdə Londonda qalır. Küçələrdə tək başına yaşasa da, cəsarəti və iradəsi sayəsində həyatını yenidən qurur. Bir gün məşhur fotoqraf Terence Donovan onun gözəlliyini görür və model kimi karyerası başlayır. Varis çox tez məşhurlaşır — “Vogue”, “Elle”, “Marie Claire” kimi jurnallarda yer alır, Revlonun siması olur.

Lakin o, içindəki yaraları heç vaxt unutmur və qadın sünnəti keçirmiş milyonlarla qız üçün səsini qaldırır. Kitabın son hissələrində o, artıq tanınan model və BMT-nin xüsusi səfiri kimi qadın sünnəti ilə mübarizəyə başlayır. Öz ağrı dolu uşaqlığını danışmaqla, dünyanı bu faciəyə qarşı birləşməyə çağırır.

Əsas fikirlər və mövzular

1. Qadın azadlığı və bərabərlik:

Varis Dirie qadınların həyatına zorla qərar verən patriarxal sistemin ağrılarını göstərir.

2. Qorxuya qarşı cəsarət:

Onun səhradan qaçışı və bütün çətinliklərə baxmayaraq uğura çatması, cəsarətin simvoludur.

3. Təhsil və maarifləndirmə:

Kitab göstərir ki, cəmiyyətin dəyişməsi üçün təhsil və şüur vacibdir.

4. Mədəniyyət və insan haqları toqquşması:

Dirie dini və mədəni adətlərin arxasında gizlənən zərərli ənənələrə qarşı çıxır.

5. Ümid və dirəniş:

“Səhrə çiçəyi” – səhrada böyüyən, amma bütün çətinliklərə baxmayaraq gözəl bir güllə çevrilən qadının simvoludur.

2009-cu ildə “Desert Flower” adlı film çəkilib. Baş rolda Liya Kebede (model və aktrisa) Varis Dirieni canlandırır. Film kitabdakı hadisələrə əsaslanır və çox emosional, təsirli səhnələri ilə yadda qalır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.10.2025)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir zamanlar hər kəsin bir qəhrəmanı vardı.

Əvvəllər bir film qəhrəmanı olmaq istərdik. Ona bənzəmək, onun kimi geyinmək, danışmaq, hərəkətlərini təkrarlamaq... Özümüzü onunla bir dünyada hiss edirdik. O an bütün hadisələrin mərkəzində idik — qorxusuz, cəsur, mübarizə aparan hekayə qəhrəmanı.

Sadəcə bir istəyimiz vardı — onun kimi olmaq.

Hər tərəf onun şəkilləri ilə dolu olardı. Hər cümlənin əvvəli onun adıyla bağlıydı. İndi isə həyatımızı filmə bənzədirik. Bir yox, daha çox qəhrəman olmağa çalışır, ətrafımızda baş verən hadisələri, insanları da dəyişməyə çalışırıq.

“Bax, onlar necə də gözəl, anlamlı həyat sürürlər. Hər şey belə olsa, biz də xoşbəxt ola bilərik,” — deyərək manipulyasiya etməyə başlayırıq. Həm aldanır, həm də aldadırıq.

Qəhrəman olmaq sadəcə xoşbəxtlik gətirmir, bəzən xoşbəxt anlarını da əlindən alır. Xoşbəxtlik göstərilən həyatlarda yox, görünməyən yaşamın arxasında gizlidir.

Və biz bu gün görüntüyə aldanaraq gerçək həyatı, yaşam tərzimizi görməzdən gəlməyə, xoşbəxt dolu anları itirməyə başlayırıq.

Nə həyatımızı filmə çevirə bilirik, nə də bir qəhrəman olmağı bacarırıq. Həyatımız elə bu iki arzunun arasında — boşluqda keçir. Nə tam yaşaya bilirik, nə də tam xəyala qapıla bilirik.

Bir gün anlamağa başlayırsan ki, hər insan əslində öz hekayəsinin qəhrəmanıdır. Hər kəs öz hekayəsini fərqli şəkildə yazır. Önəmli olan isə bu hekayəni yaşamaqdır — düşə-qalxa, cəsarətlə, ümid dolu. Çünki yaşamağı bacarmaq, elə qəhrəman olmaq deməkdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.10.2025)

Şəhla Rəvan,

Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru, filoloq, ədəbi təhlilçi və tənqidçi, şair. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Gənc şair Arzu Əyyarqızının "Ən müqəddəs pay kəlağay" adlı kitabını oxudum və haqqında rəy yazmaq üçün bəzi məlumatlara nəzər salaraq ümumi bir rəy formalaşdırmaq qərarına gəldim.

Ümumiyyətlə, Arzu xanımın məlum kitabı ilə bağlı bir neçə aspekdən danışmaq olar:

Mövzu dairəsi:

Təqdimat mərasimindən və kitab haqqında verilən məlumatlardan aydın olur ki, kitabda kəlağayıya (Azərbaycan qadınlarının milli baş örtüyü) xüsusi yer verilir, bu da milli-mənəvi dəyərlərə, abır-həya rəmzinə hörmətin ifadəsidir. Həmçinin, şeirlərində vətənpərvərlik, vətənə sevgi, şəhidlərə ehtiram və lirik duyğular üstünlük təşkil edir.

Yaradıcılıq tərzi:

Arzu Əyyarqızının lirik dünyasının saf və duyğulu olduğu, şeirlərində poetik ətrin, müdrik düşüncələrin olduğu qeyd edilir.

Kitabın önəmi:

Bu, müəllifin sayca üçüncü kitabıdır və gənc olsa da, milli ruhu və əxlaqi dəyərləri təbliğ etməsi ilə oxucularına nümunə göstərilir.

Gənc şair Arzu Əyyarqızının "Ən müqəddəs pay kəlağay" adlı yeni kitabı Azərbaycan poeziyasına milli ruhlu, saf duyğularla zəngin bir töhfədir.

Kitabın adı da təsadüfi seçilməyib. Azərbaycan qadınının namus, ismət və qürur rəmzi olan kəlağayıya xüsusi ehtiramın ifadəsi kimi, müəllif milli-mənəvi dəyərlərə olan sonsuz bağlılığını nümayiş etdirir.

Şairnin yaradıcılığında vətənpərvərlik ruhu, vətənə və həyata olan ali sevgi motivləri əsas yer tutur. Həm lirik, həm də vətənpərvərlik mövzusunda yazdığı şeirlər gənc olmasına baxmayaraq müdrik düşüncələri ilə seçilir və hər bir oxucunu düşündürməyə vadar edir. Arzu Əyyarqızı şeirləri ilə sanki milli ruhun nəğməsini oxuyur, hər bənd və misrada bir çəki, bir məna daşıyır.

"Ən müqəddəs pay kəlağay" kitabı gənc şairnin poetik istedadının, vətənə və milli-mənəvi dəyərlərə olan səmimi sevgisinin bariz nümunəsidir.

Kitabın geniş oxucu auditoriyasına təqdim olunması Azərbaycan ədəbiyyatı üçün sevindirici hadisədir. Arzu xanıma yaradılıq həyatında uğurlar diləyirik!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.10.2025)

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birlikdə həyata keçirdikləri Qızıl alma layihəsində bu gün sizlərə türk dünyasının görkəmli dövlət xadimlərindən növbətisini – Süleyman Paşanı təqdim edirik.

Layihənin koordinatoru: Nigar Xanəliyeva

Süleyman Paşa (təxmini XIV əsr) Osmanlı dövründə ordunun təşkili və genişləndirilməsində mühüm rol oynamış hərbi liderdir. O, xüsusilə Rumeli fəthlərində və Balkanlarda Osmanlı mövqelərinin möhkəmləndirilməsində sərkərdəlik bacarığı ilə tanınır.

Süleyman Paşa Osmanlı ordusunun ilk illərində, xüsusilə Osman Gazi dövründə Rumeli səmtinə yürüşlər aparmışdır. Onun rəhbərliyi ilə Osmanlılar Balkanlarda strateji mövqelər qazanmış, düşmən qüvvələrinə qarşı çevik və məqsədyönlü hücumlar həyata keçirmişdir. Süleyman Paşanın hərbi fəaliyyəti ordunun təşkilatlanmasına, süvari və piyadə birliklərinin effektiv istifadəsinə və sərhəd bölgələrinin qorunmasına önəmli töhfələr vermişdir.

Süleyman Paşa yalnız hərbi sərkərdə kimi deyil, həm də bölgədə dövlətin möhkəmləndirilməsində mühüm rol oynamışdır. O, fəth olunan ərazilərdə inzibati idarəçiliyi qurmuş, həm yerli əhali ilə münasibətləri tənzimləmiş, həm də Osmanlı hakimiyyətinin nüfuzunu artırmışdır. Onun fəaliyyəti Osmanlı dövlətinin Rumeli səmtində uzunmüddətli möhkəmlənməsinə zəmin yaratmışdır.

Süleyman Paşa Osmanlı ordusunun qurucularından biri kimi tarixdə qalmaqdadır. Onun hərbi bacarığı, strateji düşüncəsi və dövlət idarəçiliyindəki rolu Osmanlı dövlətinin ilkin illərində ordunun güclənməsinə və ərazilərin fəth olunmasına imkan vermişdir. Bu baxımdan Süleyman Paşa həm sərkərdə, həm də dövlət xadimi kimi önəmli bir fiqurdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.10.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Redqksiyanın poçtundan rubrikasında sizlərə Mina Rəşidin şeirlərini təqdim edirik. 

PAYIZ

Hərənin öz havası var,
Hər kəsin öz fəsli var.
Mənim də ürəyimdə
Payız möhtəşəm olar…

Payız nə mehribandı
Günəşi gülümsəyir.
Yağışı damla-damla
Könlümdə rəqs eləyir…

Külək mənə bənzəyir,
Gah küsür, gah da gülür.
Həzin-həzin əsəndə
Heyva qoxusu gəlir.

Sanki dünya boş qalıb
Bir payızdı, bir də mən.
Yarpaq qonur çiynimə
Pıçıldayır: “Çəkmə qəm...” 

GÜN GƏLƏR

(Həsən bəy Zərdabinin dilindən)

Gün gələr bilərsiniz

Sizi necə sevmişəm.

El yolunda ömrümü 

Şam kimi əritmişəm.

Bundan ötrü heç kimdən

Mükafat ummamışam.

Bu zəhmət hədər getməz,

Boşuna yanmamışam.

Xalqımın balasını

İstərəm balam kimi.

Öz yurduma aşiqəm

Doğmaca anam kimi.

Bilirəm, cəfası çox,

Səfası az bu yolun.

Siz öz qələminizlə 

Qaranlığa nur olun.

Aranızda xainə

Bir an verməyin aman.

Sabaha ümidiniz

Azalmasın heç zaman.

Qoy gur yansın ocağı,

Övladı Zəfər yazsın.

Azərbaycan dünyada 

Günəş kimi parlasın.

DAHA BİTDİ BU İŞGƏNCƏ 

Daha bitdi bu işgəncə

Dünya həvəsi keçdi.

Sevdiyim havalar keçdi,

Sevdiyim quşlar köçdü...

Tək bircə Sən qaldın, Allah,

Çünki Haysan, Qəyyumsan.

Kimsəyə bel bağlamaram

Günəşimsən, Ayımsan.

Günahım çoxdu, bilirəm,

Sən Rəhmansan, Rəhimsən.

Kim nə deyir desin, Ya Rəbb,

Sən Həlimsən, Hakimsən...

Nə var Səndən başlamışdı,

Nə var Səndə bitəcək.

Bu çal-çağır qeyb olacaq,

Qırğınlar da bitəcək.

İndi bunu çoxu bilməz

Hər kəs Səni nə anlar?

İşığına yüyürəcək 

O gün bütün adamlar...

ADAMI SEVGİ BÖYÜDÜR

Adamı sevgi böyüdür,

Nifrət kiçildir adamı.

Bu qədər çıxma özündən

Qəflət kiçildir adamı.

Dünyada tək deyilsən ki,

Yer var, göy var, ağaclar var.

Hər kəsin öz imtahanı

Qəlbi tox var, gözü ac var. 

Yaxşılıq əlindən gəlmir,

Eybi yox, pislik eləmə.

Bircə sözdən adam ölər

Belə acı söz söyləmə.

Biz dünyada bir qonağıq

Durmarıq ki, min il burda.

Nə varsa Allaha şükür,

Doğan gün də, yağan qar da.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.10.2025)