Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə təsadüf edən əlamətdar hadisələri diqqətinizə çatdırırıq.

22 oktyabr. Ümumdünya pəltəklər günü

Deyirlər ki, Böyük Britaniyanın, Kanadanın, Avstraliyanın və Cənubi Afrikanın kralı olan VI Georq pəltək imiş, hələ 20-ci əsrin əvvəllərində nitq terapiyasının vacibliyindən bəhs edibmiş. Ümumdünya pəltəklər gününün təşəbbüskarlarının da məhz kanadalılar olması (Kanada Nitq Patalogiyası Cəmiyyəti) bəlkə elə bu hadisə ilə qaynaqlanır. Statistikaya görə, dünyada 3 milyon insan bu problemlə yaşayır. Bu patalogiyanın səbəbi isə hələ də elmə məlum deyil. Onu aradan götürmək üçünsə bir çox vasitələr vardır, loqopedik, psixoloji, psixoterapevtik, medikamentoz, fizioterapevtik və s. və i. Təəssüf ki, bu vasitələrin heç biri pəltəkliyi tam aradan götürə bilmir.

Bizdə tək kəkələyənə deyil, nitqi qüsurluyu da pəltək deyilir. Siyasətdə təmsil olunanlar arasında r hərfinə y deyənlər az olmayıb. Nazir, komitə sədrinin müavini, səfir, müxalifət lideri... Əlbəttə, fiziki qüsurdur deyə bunun üzərində dayanmayacağıq.

Pəltəklik bir fiziki qüsur olsa da lətifəqoşanlar ona da şəbədə qoşmaqdan vaz keçməyiblər, belə insanlar bir çox lətifələrin qəhrəmanlarına çevriliblər. Bu lətifələrdən birini lap uşaqkən eşitmişəm. Dörd nəfər ağır pianonu liftsiz binanın 20-ci mərtəbəsinə qaldırır, biri pəltək olur, yol boyu –Biz sə... sə... sə... – deyə kəkələyir, digər üçü onu acılayır, pəltək olduğu üçün aşağılayır, hər dəfəsində sözünü axıra çatdırmağa imkan vermirlər. Yalnız 20-ci mərtəbəyə çatanda o, sözünü tamamlaya bilir: -Biz səhv gəldik, o biri bloka getməli idik.

Üçlər niyə öncədən bunu demədiyinə görə onu söyüş yiyəsi edə-edə çar-naçar pianonu aşağı düşürməyə başlayanda o yenidən kəkələməyə başlayır, bu dəfə -Mən za.. za... za...- deyə fikrini izah etmək istəyir. Yenə də söyüş, təhqirlər sıralanır, yenə yol boyu ona fikrini izah etməyə imkan vermirlər. 1-ci mərtəbəyə çatanda o, nəhayət ki, fikrini tam deyə bilir: -Mən zarafat edirdim.

22 oktyabr. “Metropoliten – Opera”, İvan Bunin və dirijor çubuğu

Ümumdünya şampan şərabı günü. Qazlı çaxırın vətəni Fransadır, biləsiniz. Beynəlxalq Caps Lock günü. Kompüterin bu düyməsini aktual edən bir gündür. Yaponiyada Dziday-matsuri festival – musiqi ənənələri ilə dini ritualların remiksi. Fexner günü. Alman filosofu, fiziki və psixoloqu Qustav Fexnerə həsr olunan beynəlxalq gün. Psixofizikanın banisi olan Fexner bu təlimi məhz 1850-ci ilin 22 oktyabrında yaradıb. Psixofizika isə fiziki stimullarla hissiyyatlar arasındakı əlaqəni öyrənən bir elm sahəsidir.

O ki qaldı amerikalılara, bu gün onlarda milli qoz günüdür. Amerikalıların öz milli qozları olmasa da onlar yunan və hind qozlarını milliləşdirib həzmi-rabeədən keçirirlər.

22 oktyabrda nələr baş verib bəs? Mütləq deyək ki, 1949-cu ildə SSRİ ilk dəfə nüvə silahını sınaqdan keçirib. 1947-ci ildə yeniyetmə yaşında dünya şöhrəti qazanmış məşhur italiyalı müğənni Robertino Loretti doğulub. 1938-ci ildə Çester Karlsion kağız sənədin ilk dəfə fotokopiyasını çıxarıb. 1883-cü ildə dünya mədəniyyətinin ən triumfal hadisələrindən biri baş verib – Nyu-Yorkda “Metropoliten – Opera” açılıb, ilk günündə Qunonun “Faust” operası oynanılıb. Həmin il irland yazışısı Tomas Mayn Rid dünyasını dəyişib. 1870-ci ildə 1933-cu ilin Nobel mükafatçısı olan rus yazıçısı İvan Bunin doğulub. Ən nəhayət, 1859-cu ildə alman skripkaçısı, musiqidə romantizmin yaradıcısı Lui Şpor vəfat edib. Lui Şpor dirijor çubuğunu kəşf edən şəxs kimi də tarixə düşüb, yeri gəlmişkən.

Futbol azarkeşlərinə isə onu xatırlatmaq istəyirəm ki, bu gün çox sayda tanınmış futbol adamı dünyaya gəlib, onlardan biri millimizin baş məşqçisi olmuş Ağasəlim Mircavadovdur, digəri “Arsenal” klubunun fransalı məşqçisi Arsen Venger, digəri əfsanəvi sovet qapışısı Lev Yaşin. Digərləri də qalsınlar növbəti dəfəyə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Televiziyamızda unudulmaz adlar elə də çox deyil, əksərən, bunlar diktorlardır, rejissorlardır. Haqqında söhbət açacağım şəxs ssenaristdir, ərsəyə gətirdiyi bir-birindən məzmunlu proqramlarla yaddaşlara yazılmağı bacarıbdır.

Mailə Muradxanlı 1940-cı il oktyabrın 22-də Salyan şəhərində müəllim ailəsində anadan olub. 1946-cı ildə ailəliklə Bakıya köçüblər. Burada Maştağa qəsəbəsindəki 187 saylı orta məktəbi bitirib. ADU-nun filologiya fakültəsinin jurnalistika bölməsində təhsilini davam etdirib. Əmək fəaliyyətinə təyinatla göndərildiyi Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Şirkətində radionun uşaq verilişləri şöbəsinin kiçik redaktoru kimi başlayıb, redaktor, ədəbi dram verilişləri baş redaksiyasında, incəsənət, bədii ədəbiyyat şöbələrində müdir, ədəbi-dram verilişləri baş redaksiyasında baş redaktor vəzifəsində işləyib, televiziyanın ədəbi dram verilişləri Baş redaksiyasında baş redaktor olub

Ədəbi aləmə sovet və xarici ölkə yazıçılarından doğma dilə etdiyi tərcümələri və dövri mətbuatda çıxan oçerkləri ilə daxil olub. "Azərbaycan", "Azərbaycan qadını" jurnallarında, "Kommunist", "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetlərində müntəzəm çıxış edib. Onun "Qınamayın məni" pyesi Sumqayıtda tamaşaya qoyulub. Tərcümə etdiyi Əhməd-Əbubəkrin "Dulusçunun hekayəti", Orxan Kamalın "Yad qızı", A.Koşutanın "Vətənə dönmək istəyirəm", Bernard Şounun "Sezar və Kleopatra", Evripidin "İfigeniyalı Avlitdə", Brextin "Kurja ana və ya sərbəst qadın" pyesləri respublikanın dram teatrlarında göstərilib. Ruscadan Azərbaycan dilinə tərcümə olunmuş yüzdən artıq filmin sinxron mətninin müəllifidir.

Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin təşəbbüsü ilə bir neçə pyesi Azərbaycan dilinə çevirib. Azərbaycan radiosunda "Sənətkarlar öz qəhrəmanların arasında" silsilə verilişlərin və həftəlik əyləncəli "Sabahınız xeyir" proqramının ssenari müəllifi olub. Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi İdarə Heyətinın üzvü seçilib. Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin katibi vəzifəsində çalışıb. Jurnalistlər heyətinin tərkibində Suriya, Livan, Yunanıstan, Türkiyədə olub Azərbaycan Qadınlar Cəmiyyəti nümayəndələri tərkibində Türkiyədə, İranda olub. İstanbulda keçirilən I Azərbaycan konqresində iştirak edib

Tərcümələri

(rus dilindən)

1. Enoraud. Uçan boşqablar əhvalatı.

2. Donat Şayner. Dəcəl

3. Paul Maar. Bir həftənin yeddi şənbəsi

4. A.İmermanis, Q.Sirulis. "Tabaqo" səmtini dəyişir

Filmoqrafiya

1. Bağdada putyovka var...

2. Bizim qəribə taleyimiz

3. Gəl qohum olaq

4. Gəlinlər

5. Qaydasız döyüş

6. "Qayınana" əməliyyatı

7. Qeybdən gələn səs

8. Qızlar

9. Manqurt

10. Məhv olmuş gündəliklər

12 iyun 2010-cu ildə, 69 yaşında vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.10.2025)

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və İncəsənət"

Mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyində fəaliyyət göstərən Azərbaycan Respublikasının Kino Agentliyinin 2025-ci il üzrə "Dövlət Dəstəyi ilə istehsal ediləcək film layihələri" müsabiqəsinin qalibi olmuş "Sonuncu Güllə" tammetrajlı bədii film layihəsi müharibənin ən kritik və gərgin günlərində baş verən dramatik hadisələri əks etdirəcək.

Filmin rejissoru Cavid Zaidov, Prodüsseri isə Vüsal Abbasovdur. 

Filmdə Mayor batalyonu ilə birlikdə  ölüm təhlükəsi altında strateji bir mövqeyi ələ keçirmə əmri alır. Vəzifə və vicdan arasında seçim etmək məcburiyyətində qalan mayor, həm əsgərlərinin həyatını, həmdə öz şərəfini qorumaq üçün riskli bir qərar verməlidir. "Sonuncu güllə" zabitin seçimlərinin yalnız döyüşün taleyini deyil,  həm də onun ruhunun və həyat yolunun necə həll olunduğundan bəhs edən dram filmidir.

Film barədə daha ətraflı məlumat nümayişdən sonra veriləcəkdir. 

Zəfərlə bitən 2-ci Qarabağ müharibəsi barədə nə qədər çox film çəkilsə, kitab yazılsa, bir o qədər yaxşıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.10.2025)

Rəqsanə Babayeva

Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rejissoru, “Gənclik” xalq teatrının rəhbəri, yazıçı. “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün

Dövlətlər arasında münasibətlərin ən həssas, amma eyni zamanda ən incə vasitəsi hərbi güc, iqtisadi maraqlar və ya sərt siyasi çıxışlar deyil – mədəniyyətdir. Çünki mədəniyyət sərhəd tanımır, millətlərin ruhunu bir-birinə yaxınlaşdırır, insanların düşüncə və qəlb dünyasına təsir göstərir. Diplomatiyanın sərt, çox vaxt quru dildən ibarət olan üslubuna qarşı, incəsənət və ədəbiyyat insanların qəlbinə işləyən yumşaq gücdür. Məhz buna görə də müasir dövrdə “mədəni diplomatiya” anlayışı dövlətlərin beynəlxalq münasibətlərdə ən təsirli alətlərindən birinə çevrilmişdir.

Azərbaycanın bu sahədə təcrübəsi xüsusilə diqqətəlayiqdir. Çünki əsrlərlə zəngin irsə malik bir xalq üçün mədəniyyət sadəcə estetik zövq deyil, həm də milli kimliyin qorunması və dünyaya tanıdılması vasitəsidir. Muğamdan miniatür sənətinə, aşıq yaradıcılığından caz musiqisinə qədər bizim hər bir incəsənət nümunəmiz diplomatiyada vizit kartı rolunu oynayır.

Mədəniyyət – millətin pasportu

Dövlətlər özünü dünyaya necə tanıdır? Əlbəttə ki, siyasətçilərin imzaladığı sənədlərlə, iqtisadi güclə, amma bunların hamısı məhdud auditoriyaya təsir edir. Bir xalqın pasportu onun mədəniyyətidir. UNESCO siyahısına daxil edilmiş muğamımız, Xocalı abidələrində əks olunmuş qədim tariximiz, Şuşada bərpa edilən məclislər və teatrlar bizi dünyada sözlə yox, sənətlə tanıdır.

Bu gün Parisdə bir azərbaycanlı musiqiçinin ifa etdiyi muğam, Tokioda nümayiş olunan xalça sənətimiz və ya Berlin festivalında göstərilən filmimiz, rəsmi bəyanatlardan daha çox təsir gücünə malikdir. Çünki sənət səmimidir, o təbliğatdan çox, həqiqəti göstərir.

Yumşaq gücün sərt nəticələri

Bəzən “yumşaq güc” anlayışı zəiflik kimi qəbul olunur. Halbuki tarix göstərir ki, musiqi, ədəbiyyat və teatr bəzən toplardan daha güclü ola bilir. XX əsrin ortalarında caz musiqisi ABŞ-ın dünyada nüfuz qazanmasında necə rol oynadısa, bu gün də Azərbaycan cazı beynəlxalq arenada ölkəmizi müasir, açıq fikirli bir dövlət kimi tanıdır.

Muğam festivalları, beynəlxalq sərgilər və kino festivallarında iştirak təkcə mədəniyyət hadisəsi deyil, həm də diplomatik uğurdur. Çünki bu tədbirlərdə Azərbaycan yalnız sənətini göstərmir, eyni zamanda öz dəyərlərini, sülh və birgəyaşayış fəlsəfəsini təqdim edir.

Qarabağ həqiqətlərinin mədəni dildə ifadəsi

Uzun illər işğal altında qalan Qarabağ torpaqları bu gün mədəniyyətin bərpası ilə yenidən həyat tapır. Şuşada keçirilən “Xarıbülbül” festivalı sadəcə musiqi bayramı deyil, həm də dünyaya bir mesajdır: Azərbaycan mədəniyyətlə yaradır, dağıntılardan sonra qurur, barış və sənət gətirir.Qarabağ mövzusunun teatr tamaşalarında, filmlərdə və rəsm əsərlərində işlənməsi həm xalqın yaddaşını möhkəmləndirir, həm də beynəlxalq ictimaiyyətə incəsənətin dili ilə həqiqətləri çatdırır. Sərt siyasi bəyanatlar bəzən qulaq ardına vurulur, amma bir film kadrı, bir muğam sədası yaddaşlardan silinmir.

Ədəbiyyatın diplomatik missiyası

Ədəbiyyat tərcümələr vasitəsilə sərhədləri aşır. Nizami Gəncəvi, Füzuli və Nəsimi əsrlər boyu Şərq və Qərb arasında körpü rolunu oynayıb. Bu gün müasir yazıçılarımızın əsərləri də müxtəlif dillərə çevrilərək Azərbaycan haqqında təsəvvür yaradır.

Bir roman diplomatik müstəvidə ölkəni daha dərindən tanıdır: insanlar siyasətçilərin çıxışlarına deyil, yazıçıların hekayələrinə inanır. Bu mənada, dövlətin yazıçı və tərcüməçilərə verdiyi dəstək, milli ədəbiyyatın dünyaya çıxışı üçün əvəzsizdir.

Teatr və kino – səhnədə diplomatiya

Teatr tamaşası bir millətin ruhunu göstərir. Azərbaycan teatrı uzun illərdir ki, beynəlxalq festivallarda çıxış edir və bu çıxışlar dövlətlərin mədəni dialoquna çevrilir.

Kino isə müasir dövrdə ən güclü mədəniyyət diplomatiyası vasitəsidir. Bir filmin beynəlxalq festivalda göstərilməsi minlərlə tamaşaçıya, yüzlərlə tənqidçiyə və jurnalistə birbaşa mesajdır. Qarabağ, multikulturalizm və milli irs mövzularında çəkilən filmlər Azərbaycanı dünyaya tanıtmaqda mühüm rol oynayır.

Gənc nəslin rolu

Mədəni diplomatiyanın gələcəyi gənc sənətçilərin əlindədir. Onlar sosial şəbəkələr, rəqəmsal platformalar vasitəsilə ölkəmizi daha geniş auditoriyalara tanıda bilirlər. Bu gün Londonda caz ifa edən bir azərbaycanlı gənc musiqiçi, Parisdə rəsm sərgisi açan bir tələbə rəssam və ya Berlində qısa film nümayiş etdirən bir gənc rejissor əslində diplomatik missiyanı yerinə yetirir.

Dövlətin bu gənclərə yaratdığı imkanlar, onların beynəlxalq səviyyədə dəstəklənməsi Azərbaycanın gələcək mədəni diplomatiyasını daha güclü edəcək.

Mədəniyyət və diplomatiya bir-birindən ayrılmazdır. Diplomatiya xalqları yaxınlaşdırmaq üçün çox vaxt mədəniyyətin dilinə möhtac qalır. Azərbaycan bu sahədə zəngin irsi və güclü yaradıcı potensialı ilə dünyada öz yerini möhkəmləndirir.

İncəsənət hər zaman sülhün, anlaşmanın və birgəyaşayışın vasitəsi olub. Azərbaycan da bu prinsiplə dünyaya özünü təqdim edir: biz müharibədən sonra belə yaradırıq, dağıntılardan sonra sənətlə qururuq, düşmənçiliyi yox, harmoniyanı tanıdırıq.

Dövlətin diplomatiyası sərt çıxışlarla deyil, incə muğam sədaları, xalçaların naxış dili, kinonun parlaq kadrları ilə daha güclü olur. Bu, Azərbaycanın həm gücü, həm də üstünlüyüdür.

Çünki tarix sübut edib: mədəniyyət unudulmur, incəsənət silinmir, ədəbiyyat həmişə qalır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.10.2025)

İmran Verdiyev,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Onun  adı Mərmər Mustafa qızı Dəftəzanovadır. 1917-ci ildə Oğuz (keçmiş Vartaşen) rayonunun Baş Daşağıl kəndində anadan olmuşdu. Digər sənətkarlıq növləri ilə yanaşı xalçaçılığın da geniş inkişaf etdiyi bu kənddə çoxlu məşhur xalçaçılar yetişmişdir. Onların bir qismi nəinki Azərbaycanda, həm də bir sıra digər ölkələrdə də tanınmışlar.

M.Dəftəzanova da onlardan biri idi. Onun toxuduğu xalılar bir çox beynəlxalq sərgilərdə, o cümlədən dəfələrlə Bakıda və Moskvada nümayiş etdirilmişdir. M.Dəftəzanova SSRİ Rəsamlıq İttifaqının üzvü olmuşdur. (P.Yaqub: “Baş Daşağıl ensiklopediyası”, “Zərdabi LTD” MMC, Bakı-2012, səh:53). Mənbələrdə onun hətta İttifaqın ilk azərbaycanlı qadın üzvü olduğu da göstərilir. (N.Hüseynli: “Oğuz soraqlı, Vətən sevdalı insanlar”, “Elm və təhsil”, Bakı-2025, səh: 42)

Onun haqqında rayon qəzetində və respublika mətbuatında dəfələrlə yazılar verilmişdir. “Azərbaycan xalçaları” jurnalının 2015-ci il tarixli 5-ci sayında verilmiş “Baş Daşağıl xalçaları” məqaləsində, rayon qəzetində dərc olunmuş “Xalça ustası”, “İlmələrdə döyünən ürək” və digər yazılarda M.Dəftəzanova haqqında da geniş məlumatlar, özünün və toxuduğu xalçaların foto-şəkilləri  qoyulmuşdur. “Baş Daşağıl xalçaları” məqaləsində qeyd olunur ki, Mərmər xanım xalça toxumağı 7-8 yaşlarından anası Nurcahandan öyrənmişdir. Nurcahan xanım peşəkar xalçaçı olub, bu sənətin sirlərini öz övladları ilə yanaşı kəndin qız-gəlinlərinə də sevdirmişdir.

M.Dəftəzanovanı məşhur xalçaçı edən doğma kəndinin misilsiz gözəlliyə malik təbiəti olmuşdur. Mərmər xanıma hər bir əsərin mövzusunu təbiət özü verirdi.Qədim Dədə Qorqud yurdu olan bu diyarın bənzərsiz mənzərələri – cürbəcür çiçəklərlə, güllərlə süslənmiş çəmənləri, yamyaşıl dağları, çayları və bulaqları, ulu nənələrindən bu yana nəsildən-nəslə keçən xalçaçılıq sənətinə olan məhəbbəti onu da məşhur xalçaçı etmişdir. SSRİ Rəssamlar İttifqaının üzvü olan bu məşhur xalı ustası qəzetlərin birinə verdiyi müsahibədə müxbirin “Siz xalçaların eskizini hardan götürürsünüz? Yəqin əvvəlcədən necə toxuyacağınızı ölçüb-biçir, təxmini çertyoj cızır, sonra işə başlayırsınız?” sorğusuna belə cavab verir:

         - Yox, mənim iş üslubum heç də sizin fikirləşdiyiniz kimi deyil. Əvvəlcədən toxuyacağım xalça haqqında heç də fikirləşmirəm. Hər şey sonradan yaranır. Naxışlar da, rənglər də. Elə ki işə başladım, ətrafdakı hər şeyi unuduram. Xəyalımda ancaq bir vaxt uşaqkən oynadığım çəmənliklərdəki güllər, çiçəklər canlanır. Toxuduğum hər bir xalı da öz rəngini, naxışlarını ondan alır. Yaşımın çoxluğuna baxmayın, o çəmənləri indi də tez-tez gəzib dolaşıram”.

O, öz xalqının milli-mənəvi dəyərlərinə bağlı, milli-mədəni irsinin təəsübünü çəkən insan olub. Rayon qəzetinin foto-müxbiri işləmiş E.Süleymanov söyləyir ki, 1983-cü ildə qəzetin tapşrığı ilə Mərmər xanımın şəklini çəkmək üçün Baş Daşağıl kəndinə getmişdim. Evlərinə gələndə onun tərcüməçi vasitəsilə Almaniyadan gələn bir xalça mütəxəssisi ilə söhbətinin şahidi oldum. Qonaq ondan xalça toxuduğu dəzgahın qiymətini soruşurdu, hansı qiymətə olsa da, onu almaq istədiyini bildirirdi. Mərmər xala dedi ki, mən toxuduğum xalçaları sata bilərəm. Amma bu dəzgah mənə ulu nənələrimin yadıgarıdır, onu heç kimə və heç bir qiymətə satmaram. Hazırda həmin dəzgah Oğuz Rayon Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyində qiymətli eksponat kimi qorunur.

Anası Nurcahan kimi Mərmər Dəftəzanovanın da peşəsinin sirlərini öyrətdiyi onlarla həmyerlisi xalçaçı kimi yetişərək fəaliyyət göstərmiş və onların bir çoxu indi də bu ecazkar sənətin nəsildən-nəslə ötürlməsində mühüm rol oynamaqdadırlar.

M.Dəftəzanova 13 mart 1985-ci il tarixdə dünyasını dəyişmişdir. Amma onun toxuduğu xalçalar hələ də evləri, muzeyləri bəzəyir. Hələ neçə illər boyu da bəzəyəcək və görənləri valeh edəcəkdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.10.2025)

Gülxarə Əhmədova, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin deputatı, “Ədəbiyyat və invəsənət” üçün

Zəngilanın azadlığı — yalnız torpağın düşmən tapdağından xilas edilməsi deyildi. Bu, bir xalqın ruhunun, kimliyinin və tarixinin dirçəlişi, min illərin sükutundan sonra torpağın yenidən nəfəs alması idi. O gün təkcə Zəngilan şəhəri deyil, bütün Azərbaycanın yaddaşında yurd nisgili ilə qapanmış bir səhifə açıldı. Azərbaycanın hər bölgəsi kimi, Zəngilan da xalqımızın yaddaşında əvəzsiz yer tutur. Bu diyarın hər daşı, hər bulağı, hər ağacı qədim bir dastanın, unudulmaz bir həyatın xatirəsini daşıyır. Burada tarix torpaqla, torpaq isə ruhla qovuşur. Zəngilanın dağları əsrlərin səssiz şahididir, çayları isə keçmişdən bu günə axan bir yaddaşdır.

Bu yurd təkcə coğrafi bir məkan deyil — mədəniyyətin beşiyi, sivilizasiyanın yurdu, milli varlığımızın canlı nişanəsidir. Zəngilan torpağında maddi və mənəvi dəyərlər bir-birinə qarışıb, xalqın ruhundan süzülərək gələcəyə ötürülüb. Hər qədim abidə, hər türbə və körpü bu torpaqda yaşayan insanların yaradıcılıq ruhunun, imanının və sədaqətinin sükutla danışan dilidir. Zəngilanın daş yaddaşı var. Məmmədbəyli kəndindəki Yəhya ibn Məhəmməd türbəsi, Bartazdakı Qız qalası, Tağlı körpüsü, Şərifan abidələri — bunların hər biri tariximizin canlı nəfəsidir. Hər daşın altında bir dua, hər kitabədə bir iztirab, hər pirdə bir ümid yatır. Zəngilanın qədim məscidləri, sufi xanəgahları və Alban kilsələri min illərin mədəni təbəqəsini, dinlərin və mədəniyyətlərin qovuşduğu bu torpağın bəşəri dəyərlərini əks etdirir.

Lakin bir zamanlar Zəngilanda sükut hökm sürürdü. Daşlar ağlayırdı, çinarlar kəsilmiş, çaylar zəhərlənmişdi. Məscidlər təhqir olunmuş, abidələr viran qoyulmuşdu. Zəngilan sanki bir ana kimi övladlarını itirmiş, amma ruhundan əl çəkməmişdi. O, səssizcə, lakin qürurla gözləyirdi — o müqəddəs günü, o azadlıq səhərini. Və nəhayət, 2020-ci ilin oktyabrında həmin gün doğdu. Azərbaycan Ordusu Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Zəngilanı işğaldan azad etdi. O gün təkcə bir şəhər deyil, bütün Azərbaycan xalqının ruhu azad oldu. Zəngilan torpağında üçrəngli bayrağımız dalğalananda sanki çinarlar baş qaldırdı, dağlar nəfəs aldı, çaylar azadlığa axdı.

Bu gün Zəngilan yenidən doğulur. Bərpa olunan yollar, salınan evlər, dirçələn abidələr — bunlar sadəcə tikinti deyil, milli yaddaşın yenidən qurulmasıdır. Hər yeni bina, hər ucaldılan məktəb, hər təmir olunan körpü xalqımızın bu torpağa olan sevgisinin və sədaqətinin təcəssümüdür. Zəngilanın azadlığı — mədəni irsimizin, mənəvi köklərimizin və milli birliyimizin qələbəsidir. Bu torpaq yalnız daş və torpaq deyil — xalqın yaddaşı, ruhu və gələcəyidir. Zəngilanın dirçəlişi ilə Azərbaycan ruhu bir daha sübut etdi ki, heç bir güc xalqın yaddaşını, mədəniyyətini və imanını məhv edə bilməz. Bu gün azad Zəngilanın səmasında dalğalanan bayraq təkcə dövlətimizin deyil, xalqımızın əbədi qürurunun və milli ruhunun simvoludur.

Elmi-arxeoloji tədqiqatlar göstərir ki, Zəngilanın tarixi təxminən 1400 ilə yaxın bir dövrü əhatə edir. Görkəmli alim Həmdullah Qəzvini yazırdı ki, Zəngilan şəhərinin əsası hicri 15-ci (miladi 636-cı) ildə qoyulub. Bu fakt bölgənin qədim sivilizasiyalarla bağlılığını bir daha sübut edir. Zəngilanın hər abidəsi keçmişin izlərini yaşadır. Məmmədbəyli kəndindəki Yəhya ibn Məhəmməd türbəsi (1304–1305) memarlıq zərifliyi və dini motivləri ilə seçilən nadir abidələrdəndir. Səkkizguşəli memarlıq forması və piramidalı günbəzi ilə bu türbə Azərbaycan memarlıq məktəbinin qiymətli nümunəsidir. Türbənin yaxınlığındakı Şıxbaba Qədiriyyə sufi xanəgahı (XIII–XIV əsrlər) və onun davamçılarının məzar daşları Zəngilanın dini-fəlsəfi mühitindən xəbər verir. Şərifan kəndində aparılan qazıntılar zamanı aşkar edilən maddi-mədəniyyət nümunələri burada qədim şəhər tipli yaşayış məskəninin — Şəhri-Şərifanın mövcudluğunu sübut edir. Tapılmış iki qəbiristanlıq həmin dövrdəki sosial təbəqələşməni və dəfn adətlərini öyrənmək baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Zəngilan ərazisindəki Alban kilsələri, Tağlı körpüsü (XVI əsr), Qız qalası (Bartaz), Hacallı bürcü və Şərifan sərdabəsi kimi abidələr bu torpağın qədim mədəniyyət və dövlətçilik ənənələrinin daşıyıcısıdır.

Zəngilan 1993-cü il oktyabrın 30-da Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edilmişdi. 1 şəhər, 5 qəsəbə və 83 kənddən ibarət rayonda 45 mindən çox əhali yaşayırdı. İşğal zamanı rayonun mədəni, dini və ekoloji sərvətləri məhv edildi, Bəsitçay qoruğundakı yüzillik çinarlar kəsildi, Oxçuçay isə sənaye tullantıları ilə zəhərləndi. Məscidlər, qəbiristanlıqlar və muzeylər viran qoyuldu.

44 günlük Vətən müharibəsinin ən parlaq səhifələrindən biri məhz Zəngilanın azad olunması oldu. 2020-ci il oktyabrın 20-də Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Ordusu Zəngilan şəhərini və bir sıra kəndləri işğaldan azad etdi. Prezidentin imzaladığı sərəncama əsasən, həmin tarix “Zəngilan şəhər günü” kimi qeyd olunur. Bu gün xalqımızın qəhrəman oğullarının, şəhid və qazilərimizin şücaətinə ehtiramın rəmzidir. Zəngilan azad edildikdən sonra Prezident İlham Əliyev və Birinci xanım Mehriban Əliyeva şəhərə səfər edərək Azərbaycan bayrağını ucaltdılar. Bu, yalnız simvolik addım deyil, həm də dirçəlişin başlanğıcı idi.

Bu gün Zəngilanda genişmiqyaslı bərpa və quruculuq işləri həyata keçirilir. Müasir yollar, körpülər, məktəblər, yaşayış məhəllələri salınır. Tarixi abidələrin bərpası, mədəni irsin qorunması istiqamətində məqsədyönlü addımlar atılır.Yaxın zamanda ilk köçkün ailələrinin doğma Zəngilan torpağına qayıdışı planlaşdırılır. Bu, Böyük Qayıdışın real başlanğıcıdır. Azad olunmuş Zəngilan bu gün milli kimliyimizin, mədəni dirçəlişimizin və torpaq sevgimizin simvoluna çevrilib. Burada aparılan hər bir bərpa işi, qorunan hər bir daş parçası xalqımızın keçmişə sədaqətinin və gələcəyə inamının ifadəsidir. Zəngilan – tariximizin yenidən yazıldığı, mədəniyyətin və həyatın yenidən doğulduğu torpaqdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.10.2025)