İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ədəbiyyat tariximizdə həqiqətən də mükəmməl söz ustaları olub ki, sadəcə, dövrün dahilərinin adları onların adlarını kölgədə qoyub. Bu gün onlardan birinin - "Qızıl qələmlər" ədəbi cəmiyyətinin üzvü, şair Bayraməli Abbaszadənin anım günüdür.

Bayraməli Abbaszadə 1869-cu ildə Cənubi Azərbaycanın Sərab mahalının Dünni kəndində rəncbər ailəsində anadan olmuşdur. İbtidai təhsilini kənd mollaxanasında almış, ilk satirik şerini "Mirzə Gülzar", "Gülzari-Sərabi" imzaları ilə yazmışdır. Sərabdan Bakıya ilk gəlişi XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. Burada "Qafqaz Merkurisi" körpüsündə liman fəhləsi işləmişdir. İlk publisistik yazısını "Molla Nəsrəddin" səhifələrində "Hambal" ləqəbi ilə çap etdirmişdir.

Cənubi Azərbaycanda başlayan milli azadlıq hərəkatında iştirak etmək üçün Təbrizə getmişdir. Səttar xanın məşrutə hərəkatına qoşulması onun bir şair kimi formalaşmasına ciddi təsir göstərmişdir. Təbriz dövri mətbuatında "Azərbaycan" (1906), "Əncümən" (1907), "Mücahid" (1907), "Azad" (1907), "İttihad" (1908), "Naleyi-millət" (1908), "Müsavat" (1908), "İstiqlal" (1909), "Buqələmun" (1909) və s. qəzet və jurnallarda cəsur səttarxançıları tərənnüm, məşrutə hərəkatını ləkələyən ikiüzlü, satqın, xarici və daxili düşmənləri ifşa edən şerlərini dərc etdirmişdir.

1909-cu ilin aprelində təqib edildiyindən yenidən Bakıya qayıtmış, ömrünün axırınadək burada İçəri şəhərdə yaşamışdır. "Tazə həyat", "İttifaq", "Zənbur", "Səda", "Məzəli", "Məşəl", 1920-ci ildən sonra isə "Kommunist", "Yeni yol", "Yeni fikir", "Kəndçi qəzetəsi", "Molla Nəsrəddin" səhifələrində "Hambal", "Rəncbər-hambal", "Hambal Azərbaycani", "Hambali-Gülzari Sərabi", "Bayraməli Abbaszadə Hambal" və b. imzalar ilə əsərlərini çap etdirmişdir. Ədəbi dərnəklərdə fəal çalışmışdır. "Qızıl qələmlər" cəmiyyətinin üzvü olmuşdur.

Zəngin ədəbi irs yaratmışdır.

1926-cı il iyunun 4-də uzun xəstəlikdən sonra Bakıda vəfat etmiş, köhnə Əhmədli qəbiristanlığında dəfn olunmuşdur. 1970-ci ilin payızında Azərbaycanda şairin anadan olmasının 100 illik yubileyi təntənə ilə keçirilmişdir. Tanınmış ədəbiyyatşünas-alim, filologiya elmləri doktoru, professor Asif Rüstəmli "Tufanlardan keçən ömür" (Bakı, "Sabah", 1995,132 səh.) monoqrafiyasını görkəmli Mollanəsrəddinçi şair, hürriyyət fədaisi Bayraməli Abbaszadənin həyat və yaradıcılığına həsr etmişdir.

Kitabları

- Seçilmiş əsərləri. Bakı: Azərnəşr, 1948, 104 səh.

- Seçilmiş şerlər. Bakı: Azərnəşr, 1964, 124 səh.

Şair 4 iyun 1926-cı ildə vəfat etmişdir. Ruhu şad olsun.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.056.2025)

Ruhəngiz Əşrəfqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 “Əli və Nino” romanı  barəsində  bir  fioloq, yazıçı kimi fikir söyləməyi özümə mənəvi borc bildim. Əsər mənə o qədər təsir etdi ki, “dünya ədəbiyyatında vaxtında öz yerini tapmış, dahilərdən lazımi qiymətini almış “Əli və Nino” doğma vətənində də gərək dəyərli sənət nümunəsi kimi qiymətləndirilsin” düşüncəsi ilə öz söz atımı çapmağa qərar verdim və ..

.

“Sənin əməllərin unudulmazdır, amma nə üçün Ninonun məhəbbəti sənin ömründən uzun oldu?”—15-ci  fəslin ilk cümlələrindən olan bu fikirlə yazıma rəvac verməyim heç də təsadüfi deyi. Xeyir, bu romanın qəhrəmanlarına aid deyil. Aleksandr Qriboyedov  və onun arvadı Nino Çavçavadze haqqındadır. Tiflisdə məşhur şairin qəbir daşına həkk olunmuş bu yazı sonda bizim qəhrəmanlara da şamil ediləcək. Bunu müəllif oxucunun mühakiməsinə buraxaraq məzar daşının sözlərini əsərdə iki dəfə təkrarlayır. İnsanda ağır təsir oyadan, düşüncəsini, hisslərini alıb aparan qəbir daşının sözləri şübhə toxumu da əkir ürəklərə. Və oxucu əvvəlcədən duyur ki, onun da qəhrəmanını eyni aqibət gözləyir. Bəli, bir-birini ürəkdən sevən iki gəncin  taleyi Aleksandr Qriboyedov və onun gənc arvadı Nino Çavçavadzenin  qisməti ilə üst-üstə düşür. Xeyir, mən bu məhəbbəti başqa sevgilərə oxşatmaq, müqayisə etmək istəmirəm. Çünki bu, doğrudan da, fərqli, bənzərsiz, misli görünməmiş bir  məhəbbətdir. Amerikada “The Washinqton Post” qəzeti yazırdı: “Ölməz şedevr... Bədii ədəbiyyatda buna oxşar heç bir məhəbbət tarixini xatırlaya bilmirəm”. Sadəcə talelər eyniyyət yaşayır və...

Romanın qəhrəmanı gənc azərbaycanlı Əli xandır. Özünü əsl asiyalı sayan, ancaq Avropa mədəniyyətinə də bələd olan, qəbul edən Əli xan əsl vətənpərvər biridir. Əli xan rus təhsili alsa da, ingilis dilində danışmağı bacarsa da, onu avropalı saymaq olmaz. Çünki o  özü bunu tələb edir. Bütün roman boyu Əli xan asiyalı olaraq qalır. Onu Avropaya yaxınlşadıran yeganə bir səbəbi var: o da Ninodur, Ninonun sevgisidir. Lakin o, barbar asiyalılardan fərqli olaraq mütərəqqi fikirli şəxsdir. Naxararyan tərəfindən qaçırılan Ninonu xilas edərkən “dəmir qanunlar”a rəğmən sevgilisini öldürmür. Onu sevdiyi üçün, dəyər verdiyi üçün “qadını öldür” pıçıltılarına əhəmiyyət vermir. Axı Əli xan Ninonu ,həqiqətən, ülvi bir məhəbbətlə sevirdi. Amma bu məhəbbət Vətən segisini aşa bilmir. Əli xan Ninosunu , körpə qızını sevə-sevə Vətənin azadlığı uğrunda canını fəda verməkdən çəkinmir. Halbuki o bu azadlığın mümkünsüzlüyünü çox yaxşı bilirdi. Avropanın bütün qapıları bu milyonerin üzünə açıq olduğu halda, Əli xan qürbəti seçmədi. Çünki o, Vətənini sevirdi. Boz səhrada yerləşən, qumlu sahilləri olan köhnə və təzə Bakısını sevirdi. O  öz millətini sevirdi. Bu millətin yaxşısını da, pisini də sevirdi. 

“... Məni dərin və dəhşətli Vətən həsrəti bürüdü. Toz basmış qala və Nargin adasının arxasında batan günəş gəlib gözlərimin qabağında durdu... Mən bu şəhəri heç zaman tərk etməli deyildim. Allahın məni dünyaya gətirdiyi bu şəhəri. Mən bu köhnə təbiətə it öz komasına bağlı olan kimi bağlı idim. Səmaya baxdım. İran ulduzları şahın tacındakı qiymətli daşlar kimi iri və uzaq idi. Mən qəriblik hissini indiki kimi heç zaman duymamışdım. Mən Bakıya mənsubam. Köhnə qalaya, kölgəsində Ninonun gülər gözləri parlayan köhnə qalaya mənsubam”. Əsərdə Əli xanın dilindən İranda olarkən dediyi sözlər qəhrəmanımızın necə böyük vətənpərvər olduğuna ən bariz nümunədir.

Onu başqalarından fərqləndirən elə bir cəhəti yoxdur. Çünki təhsil illərində bütün uşaqlar kimi o da kopya çəkib, müəllimlərini incidib, başqa uşaqlarla dalaşıb. Ən əsası yeniyetmə oğlanlara xas olan  “sevgi” hissini dadıb. Lakin fərq ondadır ki, Əli xanın məhəbbəti ötəri deyil.  Ninoya qarşı sevgisi Vətəninə olan məhəbbəti qədər əbədidir. Əslində müəllif bu iki məhəbbəti açıq şəkildə müqayisə etməsə də, oxucusuna anlatmağa çalışır ki, Əli xanın qəlbində iki sevgi var: Vətən sevgisi, bir də gürcü qızına olan sevgi. Birinci sevgi nə qədər millidirsə, ikinci sevgi bir o qədər əcnəbidir. Amma Əli xan buiki məhəbbəti birləşdirməyi bacarır. Və sonda Nino sevgisi Vətən sevgisinin qucağında əbədiyyətə qovuşur.  

Əli xan bütün əsər boyu Asiya-Avropa qarşıdurmasının öhdəsindən gəlməyə çalışır.  Bəzən bu qarşıdurma Əli-Nino xətləri ilə kəsişir, sərtləşir, bəzən də  Əli-Nino xətləri bu qarşıdurmanı yumşaldır, mülayimləşdirir.Əli xan hiss edir ki, Avropa üstündür, Asiyanı boğmağa, onu kölgədə qoymağa qadirdir. Lakin o, Asiyanın məhv olmasını istəmir. Asiyada qalmaq istəyənlər dar macalda  İrana üz tuturlar. Çünki Asiya  İranda şah rejiminin qüdrətilə qorunub saxlanılır, mühafizə olunur. İranda yaşadığı müddətdə Əli xan Asiyanın ab-havasını bütün qəlbilə duyur. Ancaq onu bu ölkə sıxır. Çünki Avropa-Asiya kəsişməsində mövcud olan Bakı—doğma diyar onu özünə tərəf çəkir. Əli xan rusların, türklərin, ingilislərin, farsların  döyüş meydanına çevrilmiş  Bakısını o qədər sevir ki, silah arxasına keçib uğrunda döyüşə atılır. Romanda işğalçı ruslara qarşı dəruni bir nifrət hissi də sezilir. Əli xan onun Vətənini zəbt etmiş kəslərə qarşı soyuqdur, barışmazdır. Türklərin gəlişini toy-bayramla qarşılayan Əli xanlar rusların  ölkəmizə qədəm basmasına bir o qədər təəssüf, kədər hissi keçirirlər. Türkmənçay, Gülüstan müqavilələrindən qaynaqlanan  rus siyasəti Əli xanın Vətəninin üzərində Domokl qılıncı kimi  asılıb. Bu qılıncı götürüb atmaq isə mümkünsüzdür. Bakı uğrunda müharibə əslində neft səltənəti uğrunda mübarizədir. Həm də Avropanın Asiyaya qarşı elan olnmamış, bəlkə də olunmuş müharibəsi.  Bu müharibədə Əli xanlar məğlub olur,amma tarix  unudulmur və dünənin parlaq bu günü  gələcəyə  işıq salır.  Bugününkü azad Azərbaycan Əli xanın arzu etdiyi, xəyalını qurduğu Vətəndir.

Realist  nümunə  olan əsər hətta Əli-Nino sevgisini də romantik  dona bürüyə bilmir. Bu məhəbbət  həyati bir dərsdir. İnsanlığınhəyat dərsidir. 

Maraqlı, yaddaqalan obrazlardan biri də Ninodur. Gürcü qızı Nino. Əli xanın sevgilisi Nino. 

“—De görüm, müqəddəs Nino sənin hansı günahını bağışlamalıdır?

--- Səni, Əli xan”.

Əli xanla Ninonun dialoqundan verilmiş nümunə əcnəbi qızının da məhəbbətində üzləşdiyi çətinliklərdən xəbər verir. Nino da anlayır ki, onun Əli xana qarşı sevgisi mənsub olduğu dini, məzhəbi tərəfindən yolverilməzdir. Ancaq o, yenə də bu “günah”ını   qəbullanır və sona qədər Əli xanı sevir, ona yaxşı arvad olur. Dağıstanda yaşadıqları müddətdə  bu aristokrat, milyoner qızı bütün işlərini özü yerinə yetirir. Bulaqdan su gətirir, yemək bişirir, evinin səliqə-sahmanına fikir verir. Bir sözlə, sadə qadın missiyasını həyata keçirir. O bu işləri həvəslə, sevərəkdən edir. Əli xanın atası onlara aşpaz, nökər göndərmək istəyəndə Nino təlaşla etiraz edir, bildirir ki, o, ərinə özü qulluq etmək istəyir. Ninonun atası cənab Kipiani qızının səfil həyatını görüb dəhşətə gəlir və onları israrla Avropaya getməyə məcbur edir. Amma Nino atasına deyir ki, bir qadının vəzifəsi ərinin yanında olmaqdır.

Nino Əli xanın asiyalı olmasını bilir, lakin onu necə var, elə də sevir. Ərinin  dostlarını da  qəbul edir, halbuki onların xarakterləri, hərəkətləri, “kobud asiyalı” olmaları Ninonu çox narahat edir. Ancaq bu insanlar Əli xanın ayrılmaz parçaları olan asiyalılardır. 

“-Bilirəm, darıxırsan. Daim o qədim qalanın və Seyid Mustafa ilə ruhlandırıcı söhbətlərin həsrətini çəkirsən. Amma zərər yoxdur, mən səni sevirəm. Necə varsansa  elə də qal”. 

Nino öz Əli xanını necə var, elə də sevir. Və beləcə bu məhəbbət hər iki tərəfin  öz qabığına çəkilib qarşı tərəfin yaşam tərzinə qarşılıqlı hörmət  səviyyəsində  davam edir: Avropa və Asiya kimi.

Romanda maraqlı dost surətləri var: İlyas bəy, Seyid Mustafa, Arslan Ağa, Məhəmməd Heydər. Hərəsinin özünəməxsus xüsusiyyəti olan bu insanları birləşdirən nədir? --- Vətən sevgisi.  Canlarını doğma Bakı – Vətən uğrunda qurban verməkdən çəkinməyən dostlar  elə bu cəhətlərinə görə yadda qalırlar.

“Arslan Ağa da yanımızda oturmuşdu və onun ağzından, tökülmüş dişlərinin yerindən qan gəlirdi.

--- Qorxuram ,Əli xan, mən çox  qorxağam.

--- Onda qoy silahı yerə, tarlalardan keçib Pula çayından Gürcüstana qaç.

--- Bunu edə bilmərəm, mən vuruşmaq istəyirəm, çünki qorxaq da olsam, vətənimi o biriləri kimi sevirəm”.

Əsərdə  çox gənc olan Arslan Ağa  yazı əhlidir. Qəzetlərə məqalə yazır, hadisələri şərh edir. Atasının Tiflisə qaçmasına baxmayaraq, o, Vətəni uğrunda vuruşmaq istəyir. Ölümdən, düşmən gülləsindən qorxan Arslan Ağa  üçün silah asan deyil. Çünki o, bir ziyalıdır. Vətəninə  öz qələmi ilə xidmət edir. Ancaq dar macalda o, ölməyə də hazırdır.

“Düşmənlə mənim aramda yalnız Arslan Ağanın meyiti durmuşdu. Deməli, insan qorxaq da olsa, yenə öz vətəni uğrunda qəhrəman kimi ölə bilərmiş”.

Bu kəlmələr bəşəriyyətin hər zaman burulğanlı günlər yaşadığı, silahların toqquşduğu, torpaqların zəbt olunduğu, insanların öldürüldüyü, təcavüzə məruz qaldığı və VƏTƏN  anlamının müqəddəs sayıldığı bugünümüzdə də çox dəyərlidir. Bu gün xaricə açılan pəncərənin böyüklüyü çoxlarını çaşdırır, intellekt, problemsiz yaşam, asudə, xoşbəxt həyat arzusunda olanlar Vətəndən uzaqlara üz tutmaqda çıxış yolu tapırlar. Sonda “cəhənnəm  olsun hər şey, mənim başım salamat olsun” fikri Əli xanın dövründə də, bu günümüzdə də  üzdəniraq  vətəndaşalr tərəfindən söylənib və söylənəcək də. Amma  Əli xan və onun dostları kimilər dünən də olub, bu gün də var, sabah da olacaq  inamı insanı qürurlandırır, Azərbaycanın gələcəyinə böyük inam, ümid hissləri doğurur insanda.

Əsərdə maraqlı, deyərdim ki,  Avropa-Asiya  qarşıdurmasında, bəlkə də, sonuncu olan  bir obraz var: Ata, Əli xanın atası. Zahirən sakit, qapalı insan təsiri bağışlayan qoca nə qədər asiyalı olsa da, şüuru, düşüncəsi ilə Avropaya meyilli şəxsdir. Çünki anlayır ki, neft Bakısı öz qapılarını Avropaya açan gündən asiyalılar yavaş-yavaş öz  paltarını, şüurunu, davranışını dəyişdirib.  Hər kəsin qəlbində, gözündə  “  saraylarda olan 40-cı otağın” sirri, sehri yaşayır və  Avropa “40-cı otaqdır” düşüncələrdə. Onun fikrincə, Asiya məhv olmayıb. Əli xanın təlaşla:”Ata, Asiya məhv olub”,- sözlərinə təmkinlə cavab verir:”...Sən rus məktəbinə getmisən, latından başın çıxır.Sənin arvadın da avropalıdır. Sən hələ özünə asiyalı deyirsən? Axı sən qalib gəlsəydin, heç istəmədən Avropa həyat tərzini Bakıya gətirəcəkdin... Asiya məhv olmayıb, onun sərhədləri dəyişilib”.

Ata bu sözləri oğluna o vaxt deyir ki, Bakıda rus-erməni terrorizmi baş alıb gedirdi. 1918-ci ilin mart hadisələri insanları vəhşət içərisində sıxırdı. İmkanı olan da, olmayan da qaçmaq, silahların eşidilmədiyi sakit bir guşədə gizlənmək niyyətində idi. Ata Bakının çox qarışıq  bir zamanda yaşadığını və bütün Avropanın bura ayaq açdığı bir dönəmdə sağlam düşüncə tərzi ilə yanaşır hadisələrə. O anlayır ki, Asiyanı daha Avropadan kəsib ayırmaq mümkün deyil. Bu iki qitənin sərhəddində yerləşən şəhər gec-tez təslim olacaq Avropaya və ... 

Romanda bir neçə ölkənin adı çəkilməklə yanaşı, oradakı mühit də göstərilir: İran, Dağıstan, Gürcüstan,. Ancaq ortaq məxrəc  Bakıdır, Azərbaycandır.İran da, Dağıstan da, Gürcüstan da, hələ adı gedən Paris də, Avropanın digər şəhərləri, ölkələri də Əli xana Bakı qədər doğma, Bakı qədər  munis, əziz ola bilməz. Bütün əsər boyu Bakı- qürbət qarşıdurması var. İranda olarkən onu sıxıntı içində  üzən məngənə, qədim Şərq adət-ənənəsi, saray mühiti  müasir Əli xana zövq verə bilməzdi. Həmçinin Dağıstanın nisbətən azad  kəndli həyatı,  Tiflisin mərkəz də olsa, müəyyən dövrdə mədəniyyət beşiyi sayılsa da,  yaşam tərzi  Əli xanı  rahatlada bilməzdi. O, Bakını sevirdi, yalnız onun qucağında ovuna bilərdi, göz yaşlarını burda  silər, burda üzü gülərdi.

AXC zamanı dövlətin idarə olunmasında iştirak edən qəhrəman Xarici İşlər Nazirliyinin xətti ilə Paris konsulluğuna təyinatını eşidəndə qəzəblənir. Dərhal Xarici İşlər nazirinə etirazını bildirir: “Amma mən Parisə getmək istəmirəm  və məni buna məcbur etmək istəyirsənsə, mən vəzifəmdən çıxıram. Mən yad aləmə nifrət edirəm, yad küçələrə, yad insanlara və yad adətlərə nifrət edirəm”. Avropaya can atan arvadına isə belə deyir:” ... Gəl burada, Asiya və Avropanın  hiss edilməyən şəkildə bir-birinə qarışdığı Bakıda qalaq. Mən Parisə gedə bilmərəm... Mən vaxtdan-vaxta Asiyanın ruhu ilə qidalanmalıyam ki, bizim ölkəmizə gələn çoxlu əcnəbiyə dözə bilim... Mən bu ölkədə anadan olmuşam, burada  ölmək istəyirəm”. 

Maraqlıdır, müəllif Vətən və Qürbət arasında sərhədi kəskin qoyur. Halbuki bu günümüzdə, elə dünənimizdə də çoxları üçün bu məfhumlar eyniyyət təşkil edir və edib də. Ancaq Q.Səid üçün bu, aralarında Yer və Göy qədər olan məsafədir. Və bu məsafəni keçib getmək istəyənlərə  Vətəndə yer yoxdur müəllifin və onun qəhrəmanı Əlinin fikrincə. Əslində  Q.Səid  qəhrəmanı Əlinin timsalında özünü, öz düşüncələrini əks etdirir. Çünki qürbətin acısınıdadmış, Vətənə dönməyə qapıları bağlanmış roman müəllifi  ancaq  “başına gələn başmaqçı olar”  məsəlinin yükü altında qalaraq qələmini bu qədər ustalıqla işlədə bilərdi. Əfsus ki, ona, yəni Q.Səidə doğma Bakısına geri dönmək qismət olmadı. Bəlkə də,  bu əsəri yazarkən gözləri önündə canlandırdığı doğma yerlərə qayıtmağın mümkünlüyünü yaşayırdı sənətkar. Bəlkə nə vaxtsa... 

Buna görə qəhrəmanını qürbətdə yox, Vətən torpağında ölümə məhkum etmişdi. Vətən torpağına qarışmaq, onu bir qarış artırmaq   müəllifin ,şübhəsiz,  ən böyük arzusu idi. Amma bu gün Q.Səid romanı öz Vətənindədir. Doğma Bakısının mətbəələrində çap olunaraq  kitab evlərində, dükanlarında  oxucularını mütəəssir edir, həyəcanlandırır. “Əli və Nino” müəllifindən fərqli olaraq  Vətəndə  azaddır, illərin sınağına dözərək geri dönə bilmişdir. Müstəqil, azad ölkəmizdə həmvətənlərinin təkcə bədii zövqünü oxşamır, həm də vətənpərvərlik hisslərini  coşdurur, onlara  Vətən məfhumunun müqəddəsliyini anladır.Bugünümüzdə -- Qarabağın azad olunduğu bir dönəmdə vətənpərvərlik hisslərinin mənbəyi  Əli xanlardan, İlyas bəylərdən, Arslan Ağalardan  qaynaqlanaraq gəlib. Çünki biz onların nəvələriyik, 23 ay  yaşayan Cumhiriyyət qurucularının meyvələriyik. Qanımızda, canımızda o günümüzü hiss edərək, duyaraq müstəqilliyimizin bərpası uğrunda qan da tökdük, can da verdik. “Əli və Nino”dan qidalandıq. Şərq-Qərb qarşıdurmasını  Əli xan kimi qəbullanaraq yaşayırıq. 

Əsəri oxuyarkən kövrəkliyinin qarşısına sədd qoymaq mümkün deyil. Çox səhifələrdə oxucunun göz yaşlarının izi qalır. Çox sətirlərin altından oxucu tərəfindən karandaşla xətt çəkilir ki, bu fikirləri unutmasın. Əlbəttə, bu, müəllif qələminin yaratdığı əsrarəngiz  sehrin gücüdür. Qürbətin dadını görmüş Qurban Səid, bəlkə də, Əli xanın prototipidir. Müəllif uşaqkən doğma yurdundan qoparılıb  Avropaya  sovrularkən yeniyetməlik, gənclik illərinin həsrətini ifadə etmək üçün ölməz bir əsər yaratmışdır.

Bu gün Gürcüstanda  bir sevgi heykəli ucaldılıb. Batumi şəhərində dənizkənarı bulvarda  yerləşən bu heykəlin müəllifi Tamar  Kvesitadzedir. Heykəltəraş əsəri yaradərkən Qurban Səidin azərbaycanlı gənclə gürcü qızı arasındakı sevgisindən bəhs edən "Əli və Nino" romanından ilhamlandığını, bu iki gəncin əbədi segisi üçün abidə ucaltmaq istədiyini bildirib. Müəllif əsərinin ideyasını belə izah edir: “İnsanlar abidəni sevgi ilə assosiasiya edir və bu, seyrçilərdə müsbət emosiyalar yaradır. Hər kəs bu abidəni bir cür izah edə bilər. Mənim əsərim bunu ifadə edir: birlikdə olmaq yalnız bir müddət mümkündür. Bu qısa müddət kimin üçünsə bir əsr ola bilər”.

Həmçinin  roman əsasında bədii filmlər də çəkilib. 33 dilə tərcümə edilən, 66 ölkədə nəşr edilən roman XX əsrin “Ölməz şedevr”i  adlandırılıb. XXI əsrdə də populyarlığını qoruyub saxlayan  “Əli və Nino” gələcəyə işıq salaraq  neçə-neçə nəsillərə örnəkdir. Qəhrəmanlarının ömrü yarımçıq qalsa da, vaxtsız dünyasını dəyişsə  də, roman öz bədii xüsusiyyətləri, dili, mövzusu ilə əbədiyaşarlıq qazanmışdır.

Yazımı romandan gətirdiyim nümunə ilə bitirmək istəyirəm:

“--- Əli xan altıya on beş dəqiqə işləmiş Gəncə körpüsündə pulemyot arxasındakı mövqeyində həlak oldu. Onun meyiti qurumuş çaya düşmüşdü. Bədənini səkkiz güllə deşmişdi... onu məscidin həyətində dəfn etdik. Cümhuriyyətimizin ömrü Əli xan Şirvanşirin ömrü kimi sona çatdı.”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.06.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalını “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində növbəti şeir vaxtı yetişib, sizlərə Ceyhun Ötkəmin şeirləri təqdim edilir.

***

fənər tut hər kəsin üzünə bir-bir,

aman ver, axtarım tapım özümü...

ömür vaxtı deyil bu darmacalda

zaman ver, axtarım tapım özümü...

yox ikən var oldum, var isəm, yoxam,

özümə çatmağa atılmış oxam,

qorxuram səhv düşəm, yadımdan çıxam,

nişan ver, axtarım tapım özümü...

ən üstdə bir ev var-qapısı altda,

durmuşam o evin çatısı altda...

itmişəm alnımın yazısı altda,

pozan ver, axtarım tapım özümü...

*** 

mən bir günəbaxan olsam günəbaxanlar cərgəsində,

pozaram bu qayidəni...

sənə baxaram...

pozuram bu qafiyəni,

mən günəbaxan deyiləm,

"sənəbaxanam"...

insanın yerəbaxanı,

kişinin falabaxanı,

qadının qarayaxanı,

xəstənin ələbaxanı,

ürəyin sözəbaxanı aciz olur...

mən nə yerəbaxanam,

nə günəbaxan...

mən sənəbaxanam...

sən günəşdən gözəlsən,

sən günəşdən günəşsən!

mən nə dostun başa,

nə düşmənin ayağa baxanıyam...

baxışım bayquş baxışının kəskinliyi...

özüm gözdən uzaq xarabaxanayam...

mən nə itin ulduza hürəni,

nə yetimin gözəgirəni,

nə də insanın uzaqgörəniyəm...

sevginin gözünün kor olduğu dünyanın

kor bucağından kor-peşman,

lal-peşman sənə baxıram...

***

üzümüz də yoxdu ki yağış umaq buluddan,

yağışın nə günahı? kimin üzünə yağsın?

tənbehlədim dərdimi, qəmimi buludlara,

dərdin üzünə dursun, qəmin üzünə yağsın...

soyuduqmu, sevgilim? payızmı canımıza

saldı soyuqdəyməni, gətirdi naxoşluğu?

qəfil bir şimşək çaxa, bölə bu qaranlığı,

qəfil bir dolu yağa, doldura bu boşluğu...

ağla, sevgilim, ağla... hayqır üzü dənizə,

bilirsən, balıqların dərində qulağı var...

ağla, sevgilim, ağla... danış bulud dilində,

buludun dili varsa, yerin də qulağı var...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.06.2025)

Ad soyad: Mehtiyeva Rəqsanə 

Təhsil ocağı: Ağdam Sosial-İqtisad Kolleci

İxtisas: Məktəbəqədər Təhsil 2A 

Mövzu: Səssiz haray

Heç kimin gözünə görünməyən, amma içində dünyaları daşıyan bir qız vardı. Sükut onun dili, kölgələr isə dostu olmuşdu. Hər kəsin arasında tək, təkliyin içində itmişdi. Bu, onun səssiz mübarizəsinin hekayəsidir.

Hər şey onun məktəbi bitirməsi və universitetə qəbul olması ilə başlamışdı. Amma bu yeni başlanğıc, onun üçün azadlıqdan çox, içindəki boşluğun daha da böyüməsinə səbəb oldu. O sanırdı ki, burada onun yeni dostları, gözəl ətrafı, və şən bir həyatı olacaq. Ancaq heç də düşündüyü kimi olmadı. İnsanların üzlərindəki saxta gülüşlər, onun ruhundakı səmimiyyətə toxuna bilmirdi; o, bu gur səs-küy içində daha da tənha hiss edirdi özünü.

İlk dərs günü özünü yad hiss edirdi. Tanış olmayan insanlar, yad simalar və evindən, ailəsindən uzaq olmaq onu tənha hiss etdirirdi. Sinif otağında ətrafına boylandıqca, hər kəs bir-birinə tanış görünür, yalnız o, bu tablonun kənarında, kimsəsiz bir ləkə kimi dayanırdı. "Bəlkə hələ ilk gündür deyə belə hiss edirəm. Biraz vaxt keçsin, hamı ilə qaynayıb qarışacaq və mehriban olacam" deyə fikirləşirdi. Amma günlər keçdikcə nə simalar isindi, nə də səs-küylər içində ona ünvanlanan bir "salam" oldu; zamanla ümidləri də onun kimi susqunlaşmağa başladı. Niyə belə olurdu axı? 

Uşaqlıqdan onun ən böyük xəyalı idi universitet tələbəsi olmaq. Ancaq indi heç bu fikirdə deyildi. O, anlayırdı ki, bəzən xəyal etdiyimiz yerlər belə bizi xoşbəxt etməyə bilirmiş — çünki məsələ harada olduğumuzda deyil, kimlə olduğumuzdaymış. 

Zaman keçdikcə həmin sinifdə sadəcə 2 nəfərlə dostluq etməyə başlamışdı - Elgün və Dilarə. Onlarla keçirdiyi anlar bir az da olsa içindəki boşluğu azaldır, ona burada da aid ola biləcəyini xatırladırdı — amma bu bağlılıq da narın və ehtiyatlı idi, sanki bir anda yox ola bilərdi.

Vaxt keçdikcə o Elgünə daha bağlı olduğunu və bunun dostluqdan daha çoxu olacağını başa düşdü. Bu hisslərini Dilarəyə deməyi fikirləşdi. Ancaq susdu. O bilirdi ki, uşaq vaxtından hər nə istəyirdisə bir kəsə dedikdə istəyi əlindən alınırdı. Elə buna görə də o, bu məsələni Dilarəyə deməyə tərəddüd etdi. O, hisslərini içində böyütdükcə, Elgünlə keçirdiyi hər an həm onu sevindirir, həm də içində izaholunmaz bir qorxu oyadırdı — çünki bu dəfə də qırılmaqdan, bir daha toparlanmamaqdan qorxurdu. Dilarə onun Elgünə arabir baxışlarını tutmuş - "məncə əla yaraşırsız" - deyə zarafatyana sözlər də demişdi. Ancaq bunun həqiqi olduğunu bilmirdi. Həmin sözlər ürəyində bir ümid çırağı yandırmışdı, amma eyni zamanda Dilarənin gülüşünün arxasında gizlənən sirrlərin nə olduğunu anlamaq istəyirdi.

Bir bazar günü Elgün ilə birlikdə dərs hazırlamaq üçün onun evinə gedəcəkdi. Evin yerini dəqiq bilmirdi, yolda gördüyü yaşlı bir qadından soruşdu – Salam, xala, siz Elgünü tanıyırsız, onun evi hansıdır? 

"Sən Dilarəsən?" dedi ona. Dilarəni hardan tanıyırdı ki. Yox mən Dilarənin rəfiqəsiyəm, Elgünün evi hansıdır deyə bilərsiz zəhmət olmasa? Dedi. 

Qadın sakit səslə cavab verdi: "Bəli, Elgünün evi buradandır, köhnə məktəbin yaxınlığında, yaşıl qapılı sarı evdir. Yolunu azmamaq üçün sola dönəndə diqqətli ol, yol bir az dolaşıqdır."

"Yaxşı xala çox sağ olun" dedi. Yolu getdikcə beynində bir sual var idi. O qadın Dilarəni hardan tanıyırdı? Addımlarını sürətləndirib evə doğru yaxınlaşırdı, amma ağlında o sual dolaşırdı — Dilarə ilə qadın arasında gizli bir bağ, ya da bilinməyən bir sirr ola bilərdimi? Evə çatdı, qapını 3 dəfə ehmalca döydü. Elgün qapını açanda ona ilk sözü "Dilarə sənin evinə gəlmişdi?" oldu. 

Elgün bir anlıq donub qaldı, sonra dərin nəfəs alıb dedi: "Hə, gəldi... Amma bu, bizim aramızda danışılmayan çox şeylərin başlanğıcı oldu"

 "Niyə? Mənə niyə demədi onu? Sən çağırmışdın?" onu sual yağışına tutmuşdum. 

Elgün baxışlarını qaçıraraq cavab verdi: “Dilarə özü gəldi, mən çağırmamışdım... Amma hər şey o gündən sonra dəyişdi, sən bunu hiss edə bilərsən.” 

Nə? necə? noldu axı o gün? 

Elgün gözlərini yerə dikib yavaşca danışdı: “O gün Dilarə sənin haqqındakı hislərimdən danışdı... Mən isə hələ hazır deyildim, vəziyyət gərginləşdi və aramızda anlaşılmazlıqlar başladı.”

 Nə, mənim haqqımda? Axı bunu məndən niyə gizlədib?

Elgün üzünü qarışdırıb dedi: “Çünki mən öz hislərimi anlamırdım, qorxurdum ki, səninlə aramızdakı dostluq da pozular. Ona görə sənə deməkdən çəkinirdim.” 

Danışıb həll edə bilərik. Bəlkə daha yaxşı olar? 

Elgün yavaşca başını salladı: “Bəlkə də... Səmimi danışmaq hər şeyi aydınlaşdırar. Amma mənə vaxt ver, ürəyimi tam açmaq üçün hazır olmaq lazımdır.” 

“Yaxşı. Məncə bu gün dərs hazırlamaq üçün yaxşı bir gün deyil. Mən evə qayıdım.”

 Elgün gözlərində bir az ümid parıltısı ilə dedi: “Anlayıram, istirahət et. Sabah yenidən danışarıq, bəlkə o zaman hər şey daha aydın olar.” 

Sağollaşıb evə gəldi. Ancaq hələ də pazl parçaları kimi dağınıq idi. O gecə çox düşündü. Ancaq məntiqli bir cavab tapa bilmədi. Sükut içində keçən o gecədə, ürəyindəki suallar sanki daha da artdı; amma bilirdi ki, cavablar zamanla, və bəlkə də açıq ürəklə danışdıqca tapılar.

Ertəsi gün Dilarə dərsə gəlməmişdi. Dünənki sualları daha da artmışdı. Ancaq bu sualların cavabı kimdə idi? Dilarənin yoxluğu ürəyindəki boşluğu daha da dərinləşdirdi və onu bir qərara gətirdi — bu sirrləri, qəlbinin ağırlığını özündən başqa kimsəyə danışmadan tapmalıydı.

Elgün gəlib yanında oturdu. Dərs boyu asta səslə söhbət etdilər. Suallarının bir qisminə cavab tapmışdı. Ancaq Dilarə niyə ondan xəbərsiz hərəkət edirdi? Bu ki onun həyatı idi.

Elgün baxışlarını yerə dikərək, səmimi bir şəkildə dedi: “Dilarə öz qorxularıyla, sənə zərər vermək istəmədiyi üçün gizli addımlar atırdı. Onun hərəkətləri sənin üçün çətin olsa da, məqsədi sənin yaxşılığın idi.”

Günlər keçdikcə, aralarındakı anlaşılmazlıq dərinləşdi. Dilarənin sirr dolu davranışları Elgünün də əlindən çıxmağa başladı və o, tək qalaraq, özünü daha da tənha və boşluqda hiss etdi. Sonunda, içindəki ümidlər qırıldı, və o, heç vaxt əvvəlki kimi gülə bilməyəcək bir yerə çəkildi.

Dilarə hər gün aşiq olduğu oğlandan danışardı. Ancaq onun adını deməzdi. Adını soruşduqda "bilmirəm, sadəcə görmüşəm" deyirdi. Ancaq buna inana bilmirdi. Dilarənin gözlərində gizli bir kədər vardı, amma o, onun sözlərinin arxasında gizlənən həqiqəti heç vaxt tam aça bilmədi — sanki o, özünü də aldatmağa çalışırdı. Elgünlə onun təklikdə söhbət etmələrinə imkan vermirdi. Elgünə yaxın olmağa çalışır, onunla söhbət edir və dərs boyu gözünü ondan çəkmirdi. Bundan şübhələnməyə başlamışdı. Bu şübhələr ürəyində tikan kimi batırdı, amma arxasında gizlənən gerçəyi üzə çıxarmaqdan qorxurdu — çünki bəlkə də Dilarənin Elgünlə arasında düşündüyündən daha dərin bir bağ vardı.

Dərsdən sonra Elgünün evinə getmək qərarı aldı. Ancaq bunu heç kimə demədi. Qapının zəngini çaldıqda qapını Dilarə açdı. O an dünya dayanmışdı onun üçün. Dilarənin gözlərində qarışıq bir duyğu vardı — həm təəccüb, həm də gizli bir narahatlıq. O səssiz an, ürəyində uzun zamandır susan şübhələrin və qorxuların qığılcımını yandırdı. 

Sən burda nə edirsən? - təəccüblə soruşdu. 

Dilarə səsini titrədərək cavab verdi: “Mən... mən sadəcə Elgünə bir şey vermək üçün gəlmişdim. Amma sən... sən buradasan, nə üçün?” 

Qapını tam açaraq içəri girdi. Elgün "Dilarə, gözəlim kimdi gələn" dedikdə gözündən axan yaşlar yerə düşdü. Elgün təəccüblənmiş və bir anlıq susmuşdu, amma sonra səsini alçaltdı: “Biz bunu sənə deməliydik... Amma bilmirdik necə...”

O an qəlbində bütün qaranlıq, bütün gizli incikliklər bir anda parçalanıb dağıldı — amma bu parçalanışla birlikdə, tərk edilmişlik hissi daha da dərinləşdi. Axı o kimsəsiz idi. O, həyatı bu universitetdə tapacağına inanmışdı. Ancaq düşündüyünün tam əksi oldu. O an anladı ki, bəzən insan ən çox ehtiyac duyduğu yerdə belə tək qala bilər; universitet, dostlar, sevgi – hamısı yalnız bir xəyal olaraq qalır, ürəyində dərin bir yaraya çevrilir.

Günlərdən bir gün, o, boş koridorlarda addımlayarkən birdən dayanıb arxasına baxdı — arxasında isə heç kim yox idi. Qəlbindəki səssiz boşluq, heç kimin doldura bilməyəcəyi bir dərd kimi ağırlaşdı. O, anladı ki, bəzən ən böyük tənhaqlıq, insanların yanında olmaq deyil, öz ürəyində itməkdir. Həyatın səs-küyü arasında səssiz bir fırtına kimi qalmış, heç kimin anlamadığı bir hekayənin sonuna çatmışdı.

Bəlkə də tək həqiqət, tənha qalan ruhların öz-özünə yazdığı bu səssiz və kədərli musiqidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.06.2025)

İnci Məmmədzadə,  “Ədəbiyyat və İncəsənət” 

Ata xətti ilə ulu nənəsi - SSRİ Xalq artisti Mərziyyə Davudova, ulu babası - aktyor və Azərbaycanın ilk kinorejissorlarından biri, Azərbaycan SSR Xalq artisti Abbas Mirzə Şərifzadə, nənəsi - Azərbaycan SSR Xalq artisti Firəngiz Şərifovadır. Belə nəsil-nəcabəti olan bir şəxsin incəsənət sahəsində uğur qazanması əlbəttə ki, təsadüfi deyil.

Eldar Qasımov 4 iyun 1989-cu ildə Bakı şəhərində doğulub. 1995-2006-cı illərdə Bakı şəhəri, 160 saylı orta məktəbdə təhsil alıb. 2001-2005-ci illərdə 2 saylı musiqi məktəbinin fortepiano sinfində təhsil alıb və məktəbi fərqlənmə diplomu ilə bitirib. 2004-2008-ci illər tələbə mübadiləsi proqramı üzrə keçirilən müsabiqədə qalib gəlib. Almanca sərbəst danışa bilir və bir neçə ay Almaniyada yaşayıb. 2008-ci ildə alman vokal məktəbində aktyor ustalığı və səhnə nitqini öyrənib. 2006-2010-cu illərdə Bakı Slavyan Universitetinin tələbəsi olub. Beynəlxalq əlaqələr və regionşünaslıq fakültəsində təhsil alıb. Universiteti qırmızı diplomla bitirib, 2010-cu ildə isə BSU-nun beynəlxalq əlaqələr ixtisası üzrə magistratura pilləsinə qəbul olunub.

Və əlbəttə ki, Eldar Qasımov 2-11-ci ildə Avrovijn musiqi yarışmasının qalibi kimi tarixə düşüb.

Klipləri 

- Yad Adam

- Break Free 

- Qoy Getsin (Mashup) ft. Nigar Jamal

- Never Enough

- Bax Uçuram

- Sehrli Dünya ft. Ömər Bəbirli

- Aman-Aman

- 10 İl Sonra ft. Nigar Jamal

- As It Was ft. Mamagama

Filmoqrafiya

Qorxma, mən səninləyəm!

Oxşarabad

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.06.2025)

Nemət Tahir,  “Ədəbiyyat və İncəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

24 yaşlı İsrailli alpinist Nadav Ben-Yahuda dünyanın ən hündür nöqtəsi olan Everestə çatmağa və fəth etməyə cəmi 300 metr qalmış bu arzusundan vaz keçib. Səbəb çox sadədir – O, yaralı türk alpinisti xilas etməyi seçib.

Xüsusən indi ölkəmizdə İsrailə münasibət birmənalı deyil. Fələstinlə müharibə səbəbindən xüsusən radikal islamçılar İsraili düşmən ölkə kimi qələmə verirlər, amma Azərbaycan dövləti üçün İsrail dost, müttəfiq ölkədir, gərək bunu yaddan çıxarmayaq. Və elə bu yerdə Şəhidlərimiz sırasında fəxarətlə yer almış Milli qəhrəman, yəhudi Albert Aqarunovu xatırlayaq.

Qayıdaq alpinist Ben-Yahudaya. O, Everestin fəthinə az qalmış baş verənləri belə təsvir edib:

Mən qalxarkən 2 cəsədlə rastlaşdım. Onlar yeni ölmüşdülər, çünki mənim qalxdığım kəndirin üzərində idilər. Onlar güclərinin tükəndiyini və ölmək üzrə olduqlarını anlasalar da geri çəkilməmiş, komaya düşərək donmuşdular. Məndən əvvəl qalxanlar sadəcə onların üzərindən keçmişdilər.

Biri isə hələ sağ idi. Mən onu görəndə tanıdım, bu, Aydın İrmaq idi. Biz hələ düşərgədə olarkən tanış olmuşduq. O huşsuz idi, nə əlcəyi vardı, nə də oksigeni qalmışdı. Dəbilqəsini çıxarmış və ölümü gözləyirdi. Digər alpinistlər onun yanından keçərək irəliyə getmişdilər, mən anladım ki, mən də irəliləsəm, o, mütləq həlak olacaq. Mən anlayırdım ki, onu xilas etmək üçün cəhd etməliyəm.

Aydınla birlikdə aşağı enməyə başladım, bu, düz 9 saat çəkdi. O, ağır olduğu üçün bu çox çətin idi. Arada qısa müddətlik özünə gəlirdi və yenə də huşunu itirirdi. Huşu özündə olanda ağrıdan zarıyırdı və bu zaman aşağı enmək daha da çətin olurdu. Asta olsa da, biz yavaş-yavaş enirdik, amma sonra mənim oksigen maskam sıradan çıxdı. Bir müddət sonra biz Malaziyadan olan və ölməkdə olan başqa bir alpinistlə rastlaşdıq. Məlum idi ki, biz bu halda davam edə bilməyəcəyik. Yuxarı dırmaşmağa davam edən alpinistlər vardı və mən onlara bağıraraq, oksigenlərini paylaşmağı tələb edirdim. Bəziləri oksigenlərini bölüşdü və bu, Aydının huşunun qayıtmasına yardım etdi.

Mənim qarşımda seçim vardı: Ya İsraildən olan ən gənc alpinist kimi tarixə düşə bilərdim, ya da ölməkdə olan alpinisti xilas etməliydim, mən ikinci variantı seçdim və bir insanın xilasına nail oldum.”

Düşünün, hər birimiz bunu bacarardıqmı?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.06.2025)

İlahə Allahverdiyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Qərbi Azərbaycan – dağların kölgəsində, suların dərinliyində, torpağın sükutunda bir xalqın tarixini daş-daş, iz-iz yaşadan unudulmaz bir coğrafiyadır. Bu ərazilərdə hər daş danışır, hər çay söyləyir, hər ağac kökləri ilə bir tarix pıçıldayır. Səssizlik də danışır burada — çünki bu səssizlikdə bir xalqın köçürülmüş, amma heç vaxt qırılmamış nəfəsi yaşayır. Hər addımda, hər abidədə, sanki sükuta bürünmüş bir dua səslənir.

O duaların ilk nəğməsi Zəngəzurun zirvələrindən yüksəlir. Burdakı dağlar  təbiət möcüzəsi olmaqla yanaşı həm də dirənişin daş kitabəsidir. Bu yerlərdə Gülnəzər məscidi artıq görünməsə də, varlığı sanki torpağın dərinliyində nəfəs alır. Sıldırım qayalar hələ də sükut içində o köçün kədərini, o müqavimətin əzmini daşıyır. Daşlara hopmuş səslər, əsrlərin sükutunda xalqın həsrətini dilləndirir. Ələsgər mahalının bağrında isə Dəmirçilər kəndinin memarlıq inciləri – qoşa minarəli məscidi və qədim karvansarası – artıq yalnız xatirələrdə yaşayır.

 Bu səslər  bir axın kimi, İrəvana doğru enir. İrəvan qalası keçmişin sinəsinə çəkilmiş çapıq kimi hələ də ayaqdadır. Onun hər daşında bir döyüş, hər səssiz divarında bir hayqırtı yatır. Rəcəb Paşa məscidinin qalmış qalıqları isə duaların zamanla necə daşlaşdığını göstərir. Şəhər unudulmaq istənən bir yaddaşın mərkəzinə çevrilmiş – özü silinmiş, amma izləri hələ də qəlblərdə yaşayan bir məkandır. Səfəvilər dövrünün mədəniyyət izləri – hamamlar, mədrəsələr, xanəgahlar – bir-bir yoxa çıxdıqca, torpaq daha da ağırlaşır. İrəvanın Əmir Sədi məscidi, Abbas Mirzə karvansarası və Güllü mədrəsəsi artıq daşda deyil, xalqın yaddaşında yaşayır.

 Oradan yol bizi Göyçəyə aparır – elə bil İrəvanın kədəri bu suların əksində sükuta qərq olur. Göyçə gölü öz dərinliyində illərlə gizlədilən xatirələri də saxlayır. Gölün səssizliyi, ətrafındakı türbələrin daş susqunluğu ilə birləşərək görünməyən bir nəğməyə çevrilir. Hər dalğa bir xatirə, hər külək bir ad qoyur bu torpağa. Hacılı və Zod kəndlərindəki minarələr, Kərimli məscidinin əyilmiş qapıları indi sadəcə küləyin oxuduğu sətirlərdir. Daşkənd kəndinin iki minarəli məscidi və Qurudərə kəndinin mədrəsəsi bir zamanlar bu torpağın maarif çırağı olmuşdu.

 O nəğməni dağlardan çırpınaraq Dərələyəz qarşılayır. Dərələyəz qalası fırtınalara sinə gərmiş bir əzəmət simvoludur. Bu torpaq danışmasa da, Təpəgöz məscidinin izləri bu danışılmaz sükutu tamamlayır. Burada izləri silinməyə çalışılan hər məscid, hər qala bir xalqın zamanla daşlara köçmüş özünüdərkidir. Dərələyəzin yolları bizi Basarkeçərə doğru aparır – orada türbələrin baş daşları, xalqın boynubükük, amma yenilməz yaddaşına çevrilir. Ərdəşəvi, Qarakilsə və Dəvəgözə kəndlərindəki abidələr – həm keçmisin  bir parçası, həm də ümidin sükutda gizlənmiş sədasıdır.

 Basarkeçərin səssiz dağlarından Şörəyelin sərt torpaqlarına keçid elə bil tarixdə bir səhifənin çevrilməsidir. Şörəyel türbələri, dağların qoynunda uyuyan, amma xalqın ruhunda daim oyanıq qalan bir tarixin izləridir. Bu diyarda zaman dayanıb sanki, amma daşların hər biri saat kimi çalışır – keçmişi indi ilə bağlayır, indini isə  gələcəklə. Həmzəli və Köhnə Əskəran kimi kəndlərdə ucalan minarələr sanki göylə torpaq arasında bir körpüdür. Digər yandan, Gərnis və Sarıqaya kəndlərinin qəbiristanlıqları əcdad nəfəsinin torpağa köçdüyü yerdir.

 Bu yaddaş körpüsünün davamı kimi Tavusun ucalığı görünür – o zirvələr sanki Şörəyelin dağ ruhuna cavab verir. Tavus qalası bir xalqın içindən boy atan qürur kimi yüksəlir. Tavus məscidi, sükutun içində səslənən son dua kimi, torpağın sinəsində gizlənmiş əzmin simvoluna çevrilmişdir. Bu yüksəkliklər azadlıq eşqi ilə nəfəs alır, abidələr müqavimətin simvoluna dönür. Aşağı Şorca kəndindəki qədim karvansara qalıqları bir zamanlar bu torpağın qapısını dünyaya açan yolların izidir.

 O yolların səsi bizi Ağbabaya aparır – türbələr, məscidlər bu xalqın daşlaşmış dualarıdır. Ağbabanın çiçəkləri baş əyir, amma kökləri hələ də dərində, hələ də diridir. Hər addım, hər nəfəs bir səsə çevrilir – və bu səs, itirilmiş deyil, qayıtmaqda olan bir yurdun xəbərini verir. Saral kəndinin üzərindəki qalanın qalıqları ucaldıqca, yaddaş da dirçəlir. Qarakəndin İmamzadə türbəsi isə islam izlərini daşımaqla bərabər həm də mənəvi bir çağırışdır.

 Və biz bu səfəri davam etdikcə, addımlarımız bizi Alagözün ətəklərinə aparır – orada, yaylaq xatirələri ilə dolu çəmənliklərdə unudulmuş nəğmələr torpaqla pıçıldaşır. Əzəl boyu orada yasəmən kimi açan türk nişanələri, hər rəmz, hər iz ilə dirçəlməyə səsləyir. Hər səhər yeli, hər axşam dumanı bu yaddaşı yenidən alovlandırır. Alagözün Aşağı Şorca kəndindəki qəbiristanlıq isə adını daşıyan əbədiyyətin sükutunda yaşamağa davam edir.

 Bu sükuta yavaş-yavaş Ayrım torpaqları da qoşulur – hər daşında bir ata ocağı, hər izində bir unudulmuş nəsil yatır. Ayrım qalası təkcə keçmişin izlərini deyil, həm də gələcəyin addımlarını gözləyir. Onun torpağına hopmuş dualar, göyə yüksələn ümidlərə dönüşür. Nərimanlı kəndindəki qədim mədrəsə izləri elm və mənəviyyatın zamanla daşlaşmış sədasına çevrilir.

  Ayrımdan qopan xatirələr, sanki Abaranın sərt qayalarına yön alır – burada, dağ kəndlərinin sükutu altında gizlənmiş qəbiristanlıqlar, unudulmuş mədrəsələr zamanın pərdəsini kənara çəkərək bir xalqın öyrənilməmiş tarixini nəğmələndirir. Hər abidə qayıdışa yazılmış bir məktub, hər daş başa çəkilmiş bir çadırdır.

  Bu nəğmənin ahəngi ilə Qəmərli düzləri açılır göz önündə – bir zamanlar ticarətin, sənətin, söhbətin nəfəs aldığı bu geniş düzənlik indi sükutun toxunduğu naxışlarla örtülüdür. Amma o naxışlar yerə yox, göyə yazılır – ucalıqda yaşamağa davam edən bir xalqın mirası kimi. Qəmərlidəki Dədə Qorqud məscidinin dağıdılmış izləri, min illərin yaddaşına çevrilərək dirənişin əbədiliyini pıçıldayır.

 Bu sətirlər boyu sükutla danışan daha necə bölgə, neçə iz var- Amasyanın qaya qoynunda sıxılmış türbələri, Dərəçiçəyin unutmaq istənilən kitabələri, Zəngibasarın  səssiz minarələri, Vedibasarın daşlaşmış Mədrəsələri - hamısı bir xalqın ölməyən harayını daşıyır. Zəngibasarın Gulabat kəndindəki karvansara izləri, Vedi qalası və Qarabala kəndinin məscidi də eyni çırpıntının izlərini torpağa həkk edir.

  Çünki Qərbi Azərbaycan sükutun içində səslənən tarixdir; daşın altında qalan, amma qəlblərdə ucalan bir haraydır. Onun sükutu danışır, dağı ağlayır, daşı dua edir. Bu torpaqlar heç vaxt ölməyib – sadəcə qəlblərdə yerini dəyişib. Və bir gün, dağların yenidən səsləndiyi, türbələrin işıqlanıb məscidlərin azanla titrədiyi gün gələcək. O zaman tarix sükutdan oyanacaq… və Qərbi Azərbaycan yenidən danışacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.06.2025)

İnci Məmmədzadə,  “Ədəbiyyat və İncəsənət” 

Adlar taleləri həll edir. Adını Solmaz qoydular. O, çiçəkləri çox sevirdi. Solmayan çiçək kimi qaldı yaddaşlarda.

Bu gün Azərbaycan Gənc Tamaşaçılar Teatrının aktrisası Solmaz Qurbanovanın anım günüdür. O,1939-cu ildə Bakıda anadan olub. Sənətə 1955-ci ildən Azərbaycan Gənc Tamaşaçılar Teatrından fəaliyyətə başlayıb. Yeniyetmə oğlan rollarında çıxış etmiş S. Qurbanova teatrın səhnəsində əvəzolunmaz ifası ilə yaddaqalan obrazlar yaradıb.

O, Qavroş (V. Hüqonun "Səfillər" romanı əsasında), Antonio ("Puerto Sorido alovları", M. Minçkovski), Rəcəb ("Anacan", Y. Əzimzadə), Petya ("İnqilab naminə", M. Şatrov), Kamal ("Sehrli yaylıq", K. Həsənov), Cülyetta, Culiya ("Romeo və Cülyetta", "İki veronalı", U. Şekspir) rolları ilə tanınır.

Kraliça ("İki ağanın bir nökəri", K. Qoldoni), Cemma ("Ovod", E. Voyniç), Flavio ("Sükut divarı", P. Missini), Yaqut ("Məlikməmməd", Ə. Abbasov), Paşa xala ("Unutmayın", Y. Əzimzadə), Dilarə ("Ötən ilin son gecəsi", Anar), Şəcərət ("Əlvida, Hindistan", Q. Rəsulov), Afərid ("Söhrab və Rüstəm", İ. Coşğun), Bibi ("Bala bəla sözündəndir" Əli Əmirli), Qəmər banu ("Mahmud və Məryəm", Elçin) və s. rolları bu gün yaddaşlardadır.

Azərbaycan Respublikasının xalq artisti Solmaz Qurbanova 4 iyun 2013-cü ildə Bakıda vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalında Uşaq saatı davam edir. Bu gün sizlərə Klassik uşaq ədəbiyyatından seçmələr sırasından Məmməd Rahimin “Ana və budaq” şeiri təqdim ediləcək.

Ananın qucağında ağlayırdı uşağı,

 O, sakit olsun deyə, qırdı güllü budağı.

 Gözünün qabağında oynatdı, körpə güldü.

Ananın ürəyinə sevinc, fərəh süzüldü...

O duymadı, körpədir, canı var budağın da,

 Sındıranda budağı ağaclar qan-yaş tökər.

 Ananın fikri-zikri qaldı öz uşağında,

Balasından çəkmədi bircə an olsun nəzər.

Fəqət hiss etmədi ki, ağac həzin ağlayır,

Məhv olan körpəsinə gizli matəm saxlayır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.06.2024)