Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Yəqin ki, oxucularımın arasında əsgəri xidmətdə olanları çoxdur. Unutmayıblarsa, əsgəri xidmətə başlayanda hər biri müəyyən müddət məcburi  karantin rejimində olub və and içmədən sonra həqiqi xidmətə başlayıb...

Bəzən mənə elə gəlir ki, Yer də Allahın bəndələrinə təyin etdiyi karantin meydanıdır. Onları burada sınaqlardan keçirib, sonra Göyə- həqiqi xidmətə göndərir...

”Məni əsirlikdən qurtarmaq üçün Ağdam döyüşlərində əsir düşmüş Suriyadan olan erməni ilə dəyişməli idilər. Belə də oldu. Ermənilər Milli Qəhrəman Allahverdi Bağırova pul təklif etmişdilər ki, həmin Suriya ermənisini qaytarsın. Amma yeri behişt olsun, rəhmətlik Allahverdi kişilik göstərib ermənini pula deyil, mənə dəyişdi. Anamı da buraxdılar.“- Bu kəlmələri səkkiz gün erməni əsirliyində işgəncələrə məruz qalan Hüseynağa Aydın oğlu Quliyev deyib... 

”Onun üzündəki solmuş təbəssümü, yorğun sifətinı unuda bilmirəm. Mənə elə gəlirdi ki, bu güclü, cüssəli oğlan gözlərimin qarşısında bu dəqiqə səndirləyib yıxılacaq. Heç kim bilmirdi ki, o, nə zaman yatır. Ümumiyyətlə yatırmı? Mən çəkiliş qrupumuzun rejissoru Namiq Şirəlibəyov və operator İzzət Əzizovla çəkilişləri səhər o başdan başlayırdıq, eşidirdik ki, Allahverdi artıq hardasa insanların köməyinə çatır, üzərinə düşən hansısa əməliyyatı yerinə yetirir. Gah ermənilərlə danışıqlarda olurdu, gah meyit dəyişirdi, gah da ağlayıb-sızlayan ana-bacıların ətrafında onlara ürək-dirək verir, saçlarını tumarlayırdı."- bunları isə müsahibələrinin birində telejurnalist Nadejda İsmayılova söyləyib.

Bəli, aprelin 22-si Beynəlxalq Yer Günüdür. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı, şəhid Allahverdi Bağırov da 1946-cı ilin bu günündə dünyaya gəlmişdi. Qəhrəman bəndələrindən biri kimi, indi Allahın dərgahındadır. 79 yaşı tamam olur. Mövludu mübarək olsun!

...Axı deyirlər, şəhidlər ölmür...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.04.2025)

Joldubek Kaçkınbayev, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qırğızıstan təmsilçisi

Aprelin 21-də Azərbaycan Respublikasının Qırğızıstan Respublikasında keçirilən Mədəniyyət Günləri çərçivəsində Satılqanov adına Qırğızıstan Milli Filarmoniyasında Azərbaycan incəsənət ustalarının qala-konserti keçirilib. 

Mədəniyyət tədbirində Qırğız Respublikasının mədəniyyət, informasiya və gənclər siyasəti naziri Mirbek Mambetəliyev, Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət naziri Adil Kərimli, o cümlədən Azərbaycan Respublikasının Qırğız Respublikasındakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri, mədəniyyət xadimləri və geniş ictimaiyyət iştirak edib.

Tədbirin rəsmi hissəsində Qırğızıstan Respublikasının mədəniyyət naziri Mirbek Mambetəliyev bu konsertin iki ölkə arasında dostluq və mədəni əməkdaşlığın bariz rəmzi olduğunu qeyd edərək, qırğız və Azərbaycan xalqlarını çoxəsrlik tarix, zəngin mədəni irs, adət-ənənələr, mənəvi dəyərlərlə birləşdirdiyini qeyd edib.

Qala-konsertdə səhnəni əsl sənət təntənəsinə çevirən Azərbaycan xalqının milli mahnı və rəqsləri səsləndirilib. 

Eyni zamanda, Azərbaycan milli alətlərinin müşayiəti ilə qırğız xalqının klassik əsərləri ifa olunub. Atay Oqonbayevin “Maş Botoy” havası, xalq mahnısı “Komuzçu”, Kalı Moldobasanovun “İssık-Kul valsı”, Muratbek Beqaliyevin “Qırğızıstan” mahnılarının məharətlə ifaları tamaşaçılarda xüsusilə böyük təəssürat yaradıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.04.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

RƏSUL RZA

ÇİNAR

Gecə keçmiş, ulduzlar ağ, göy qara!
Söykənmişəm qocaman bir çinara.
Bir yanımda ömür kimi axır su,
Qaçmış bu gün təbiətin yuxusu.

Budaqlarda sərin yelin xoş səsi.
Yarpaqların həzin-həzin nəğməsi.
Ürəyim bir qanadlanmış quş kimi
Hey çırpınır, təsəllisiz, əsəbi.

Hündür çinar budaq atmış, qol atmış,
Öz ömründə çox əsrlər qocaltmış.
Görkəmində qarlı dağlar vüqarı.
Başı bütün ağaclardan yuxarı.

Tufan qopar, yağış yağar, qar tökər;
od qamçılı ildırımlar göy sökər.
Bəzən çayda daşlar daşı qovalar.
Seldə gedər göy çəmənlər, ovalar.

Yarğan yarar sinəsini dağların,
Sular oyar binəsini dağların.
Karvan çəkər göydə qara buludlar,
Çovğun gələr, şaxta kəsər, buz donar.

Xan çinarım əyməz məğrur başını.
Kimsə bilməz xan çinarın yaşını.
Gecə qara, durdum düşündüm bir az,
Dedim nədən ulu çinar yıxılmaz?

Birdən çinar dilə gəldi dedi: – Bax!
Bu torpaqda dərindən kök salaraq,
Hər tərəfə uzatmışam qolumu,
Övladlarım bürüyüb sağ-solumu.
Belə məğrur dayanmağa haqlıyam.
Mən kökümlə bu torpağa bağlıyam.

 1937

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.04.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hacıqabul rayonunun mətbəxi Azərbaycanın ümumi kulinariya ənənələrini daşıyır, amma yerli xüsusiyyətləri ilə də seçilir. Rayonda əsasən ət və un məmulatlarına üstünlük verilir.

Əsas yeməklər:

Küftə bozbaş – yağlı qoyun ətindən hazırlanır, noxudla birlikdə bişirilir.

Yarpaq dolması – üzüm yarpağına bükülmüş ət və düyü qarışığı ilə hazırlanır.

Kələfur – bu bölgədə daha çox tanınan və ləzzətlə hazırlanan yeməklərdəndir.

Şirniyyatlar:

Bayramlarda şəkərbura, paxlava və badambura kimi şirniyyatlar hazırlanır.

Əlavə olaraq, bəzi kəndlərdə özünəməxsus şirniyyat növləri də olur, məsələn, qozlu rulet və ya kənd üsulu ilə bişirilmiş südlü bulqalar.

Yerli məhsullar:

Hacıqabulun iqlimi tərəvəz və meyvə yetişdirilməsi üçün əlverişlidir.

Xüsusilə pomidor, bibər, qarpız və üzüm geniş yayılıb və mətbəxdə bol istifadə olunur.

Mətbəx mədəniyyəti:

Yeməklər əsasən odun sobasında və ya sacda hazırlanır, bu da onların dadını fərqli edir.

Qonaqpərvərlik mədəniyyəti güclü olduğundan, süfrələr bol çeşidlə bəzədilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 (22.04.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Napoleon Hillin «Düşün və varlan» kitabından bəzi qiymətli kəlamları da qeyd etməyi özümə borc bilirəm:

«Uğur qazanan insanlar öz təşəbbüsləri ilə hərəkət edirlər. Amma onlar, hər hansı istiqamətə doğru hərəkət edəndə hara çatacaqlarını da əvvəldən bilirlər».

«Əgər yanında ona kömək edən adamlar olmasa heç bir şəxs daim uğur qazana bilməz».

«Ən uğurlu adamlar o adamlardır ki, onlar çoxsaylı insanlar üçün işləyirlər».

«Sən bir şeyi yalnız o zaman edə bilərsən ki, sən bunu edə biləcəyinə inanasan».

«Bu çox vacibdir, əvvəl özünün xoşuna gəlməlisən, sonra başqalarının».

«Öz fikirlərini düz istiqamətə yönəlt. Öz emosiyalarına nəzarət et. Öz məqsədini dəqiq müəyyənləşdir».

«Entuziazmla içini doldur. Entuziazmla hərəkət et!»

«Beynini istədiyin, arzuladığın şeylərlə doldur, istəmədiklərinlə, arzulamadıqlarınla yox. Qədim bir məsəl var: «Öz arzularınızdan qorxun, onlar mütləq həyata keçəcəklər».

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.04.2025)

Cahangir Namazov, Özbəkistan. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Şeir – bu söz sənətinin ən yüksək forması, insanın düşüncələrinin və duyğularının musiqili ifadəsidir.

Şeir ürəkdən doğur, qəlbə nüfuz edir, sözə çevrilib, bədiiyyətə rəng qatır.

Onda insan həyatının, iztirablarının, arzularının, kədərinin və ən əsası – ruhunun ahəngi yaşayır.

Məhz belə şeir nümunələri – insanlıq qəlbində əbədi iz qoyur.

Qələm və ürək birləşdiyi nöqtədə yaranan əsərlər könüllərin mülkünə çevrilir. Sənət, xüsusilə də şeir, hansı formada, hansı janrda olursa olsun, insanlığa mənəvi nur, maarif və ruhi işıq paylayır. Bu mənada bəzi janrlar mövcuddur ki, onlar bu gözəlliyi daha səliqəli, incə və intizamlı şəkildə təqdim etməyə xidmət edir.

Bundan biri – sonet janrıdır. Sonet – bu şeiriyyatın daxili intizamı, müəyyən ölçülərə salınmış bədii gözəlliyin formasıdır.

Onda şair öz daxili aləminin ən dərin, ən saf halını poetik forma çərçivəsində ifadə edir.

Bu isə təkcə ustalıq deyil, həm də daxili harmoniyanın, incə düşüncənin və estetik zövqün tələbidir.

Şeiriyyatın gözəlliyi, rəngarəngliyi, incəliyi məhz sonet janrında öz mükəmməl ifadəsini tapır. Sonetdə yalnız duyğu deyil, həm də düşüncə, maarif, ruhi tərbiyə və milli qürur birləşir. Hər misrada, hər bənddə şairin ruhunun ən dərin qatları əks olunur.

Bu yüksək janrda yaradıcılıq edən şairlərdən biri – Azərbaycanın tanınmış şairi və jurnalisti, “Yazıçılar” jurnalının baş redaktoru Zaur Ustacdır.

Onun yaxınlarda nəşr olunan “Katren” sonetlər toplusu – bədii mükəmməllik, ruhi dərinlik və mənəvi yüksəklik harmoniyasının parlaq nümunəsidir.

Kitabı oxuyarkən, Zaur Ustacın şeirə, sözə, millətə, vətənə və insan qəlbinə olan sevgisi, şairanəlik hissləri, bədii düşüncəsi və incə müşahidələri ilə bir daha tanış oldum.

Hər bir misrada duyğuların səmimiliyi, düşüncənin aydınlığı, bədiiyyətin yüksəkliyi, mövzuların rəngarəngliyi ürəyə təsir edir. Zaur Ustacın “Katren” toplusunda yer alan sonetlər arasında “Xudayar dastanı” və “Hürriyyət elçisi” xüsusi yer tutur.

Bu iki sonet silsiləsi yalnız poetik gözəllik deyil, həm də tarixi, mənəvi və fəlsəfi dərinliklə də diqqəti cəlb edir. Şair bu sonetlər vasitəsilə öz vətəninə, xalqına, ana-babasına olan sədaqətini obrazlar vasitəsilə canlandırır.

Məsələn, “Xudayar dastanı”nda aşağıdakı misralar oxucunu ana sevgisinin yüksəkliyinə, uşaqlıqda vətənpərvərliklə harmoniyanın birləşməsinə gətirir:

XUDAYAR DASTANI

(sonetlər çələngi)

I

Xudayar çağırdı anan adını,

Söylədi: -Bəxtinə Xuda yar olsun!

Qəlbində arzular yetsin murada

Ömrünün yolları növbahar olsun!

Ana laylasıyla yurdsevərliyi,

Hopdurdu qanına şirin bayatı.

Hələ beşikdəykən qığıltıların,

Kiminə “Cəngi”ydi, kimə “Heyratı”.

Bu ömür yolları fəsil-fəsildi,

İnsanlar dünyada nəsil-nəsildi,

Heç nə yayınmayır Tanrı gözündən

Anan sevgi ilə əl açdı göyə,

Qəlbinə məhəbbət ələnsin deyə,

Şəfqətlə əyilib öpdü üzündən.

II

Şəfqətlə əyilib öpdü üzündən,

Dedi: Oğul balam, tanı özünü.

Damarında axan qanınla qoru,

Anatək müqəddəs “vətən” sözünü.

Sənə qucaq açan bu qoca diyar,

Ulu babaların əmanətidir.

Mənim söylədiyim ana öyüdü,

Qoca nənələrin zəmanətidir.

İllər gəlib keçər bircə an kimi,

Qoru torpağını öz anan kimi,

Sadiqlik bu yurdun ərinə xasdı.

Bu torpaq böyüdür mərdi, qoçağı,

Ərən babaların qeyrət ocağı,

Səni məhəbbətlə bağrına basdı

Bu misralarda ananın övladına etdiyi dua vasitəsilə şair vətənə sədaqətin ilk toxumlarını göstərir.

Oxucu bu misralar vasitəsilə uşaqlıqda olan saf sevgini, ana məhəbbəti və vətən sevgisinin harmoniyasını hiss edir. Ananın şirin ninnisi vasitəsilə vətən sevgisi uşağın qanına hopur – bu isə milli tərbiyənin və ruhi yüksəliyin şairanəliklə ifadəsidir. Və ya “Hürriyyət elçisi”ndə isə gənc əsgərin vətənə sadiqliyi, cəsarəti və arzuları ürəyə toxunur:

HÜRRİYYƏT ELÇİSİ

(sonetlər çələngi)

I

Bilirdi, “Sərhəddən başlanır Vətən!”

Görmüşdü Vətəni vətən içində.

Xəyalən keşikdə dururdu hər gün,

Arzusu çin oldu bir gün içində.

Mundiri alan gün çox sevindi, çox…

Həmən evə qaçdı sevinc içində,

Üçrəngli bayrağı öpdü min dəfə,

Sinəsi qabardı güvənc içində.

Az yaşda dynyanın görüb hər üzün,

Bərkdə də, boşda da demişdi sözün.

Əmələ keçməyin vaxtı yetmişdi…

Bəlkə də duyduğu ilk söz “Araz”dı,

Qorunda bişdiyi köz də “Araz”dı,

“Ata”, “Ana” deyil, “Araz” demişdi.

II

“Ata”, “Ana” deyil, “Araz” demişdi,

İlk gündən orduda qazandı hörmət.

Təlimdən təlimə oldu peşəkar,

Hər gün bir şücaət, yeni məharət.

“Təşəkkür” qazandı, “Çox sağol” aldı,

Yoruldum demədi, durmadı bir an.

Bilirdi, nə qədər olasa da çətin,

Döyşüdə o qədər olacaq asan.

Təlimdə hər hədəf düşmən olurdu,

Bütün hədəfləri bir-bir vururdu,

“Qızğın döyüşlərdə qalib gələrkən”;

Vətəndi, torpaqdı sözü, söhbəti,

Həzm edə bilmirdi heç cür möhnəti.

Nisgili, həsrəti dadmışdı erkən.

Bu misra adi bir ifadə deyil, bu – tarixi iztirab, kədər, arzu və şücaətin yığılmış musiqisidir.

Araz çayı timsalında şair xalqın dərdini, ayrılıq hissini, həsrəti və birliyə olan arzusunu ifadə edir.

Zaur Ustac özünün hər bir sonetində oxucunu düşündürür, duyğulandırır və ruhlandırır.

O, şeiri sadəcə bədii bir vasitə kimi deyil, həm də tərbiyəvi, ruhi və mənəvi bir mənbə kimi istifadə edir.

Şairin bu yanaşması onu müasir Azərbaycan şeirinin ən parlaq nümayəndələrindən birinə çevirir. “Katren” – bu yalnız sonetlər toplusu, sadəcə bir şeir külliyatı

deyil, həm də mənəviyyat, tarix, vətənpərvərlik, sevgi, fədakarlıq,

ürəkdən doğan, ruhdan çıxan, insanlıq hissləri, vətən sevgisi, cəsarət, sədaqət, həyat fəlsəfəsini özündə birləşdirən bədiiyyətin gül dəstəsi – çələngidir..

Hər bir sonetdə şairin ruh dünyası, onun daxili hissləri, dünyanı qavrayışı və vətənə olan sevgisi bədii formada öz əksini tapır.

Bu toplu, müasir ədəbiyyatda sonet janrının nə qədər canlı, ilhamlı və zamanla uyğun olduğunu bir daha təsdiqləyir.

Şairin sətirlərində yalnız gözəllik deyil, yüksək ideya, dərin düşüncə, xalq ruhu və milli qürur da var. Xüsusilə, “Hürriyyət Elçisi” kimi sonetlər toplusu vasitəsilə

Z. Ustac, öz xalqının dərdini, tarixini, arzularını, igidliyini bədii obrazlar vasitəsilə yüksək ustalıqla ifadə edə bilmişdir.

“Katren”dəki hər bir sətir – bir aləm mənadır. Hər bir misra – ürək dilində söylənən, ruha yaxın olan hisslər və duyğulardan toxunmuşdur.

Onları oxuyarkən yalnız şairin qəlbinə deyil, öz qəlbimizə, daxili aləmimizə də nəzər salırıq.

Bu sonetlər yalnız oxumaq üçün deyil – düşünmək, hiss etmək, duyğulanaraq yaşamaq üçün yazılmışdır.

Zaur Ustacın yaradıcılığı – sözə olan hörmətin, bədii ifadənin yüksək səviyyəsinin və şeirə olan sadiqliyin simvoludur.

Şair, sonetləri ilə oxucusunu ruhlandırır, onu öz arzuları, əzabları, kədər və sevinc dolu dünyasına aparır. Onun şeirləri zamanla, ürəklə, duyğularla ahəngdar şəkildə canlanır.

Belə əsərlər yaradan və yaratmaqda davam edən bir sənətkara böyük hörmət və minnətdarlıq ifadə edərək,

Zaur Ustaca gələcəkdə də sonsuz ilhamlar, yeni ideyalar və qəlbləri fəth edən yeni-yeni bədii tərənnüm nümunələri yaratmaq arzulayıram.

“Katren” kimi əsərlər bu gün və gələcək nəsillərin qəlbində əbədi olaraq öz yerini tapacaq.

Çünki, həqiqi şeir – zamanla deyil, qəlblərlə əlaqə qurur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.04.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə Türk xalqlarının mədəniyyəti layihəsində növbəti görüşdəyik, mövzumuz – türk xalqlarında aşıqlıq poeziyasıdır.

Giriş;

Türk xalqlarında şeir və musiqi ənənəsi tarixən xalqın ruhunu əks etdirən, həm estetik, həm də ictimai funksiyaları yerinə yetirən bir fenomendir. Aşıq poeziyası və improvizasiya sənəti (deyişmə, aytış) türk xalqlarının söz sənətində mühüm yer tutur. Bu sənət forması xalqın gündəlik həyatı, tarixi, sevgisi, qəhrəmanlığı və müdrikliyi ilə yoğrulmuşdur.

Aşıq Poeziyası

Əsas Xüsusiyyətləri:

• Aşıqlar saz, kopuz və digər musiqi alətləri ilə şeir oxuyur.
• Şeirlər şifahi şəkildə yaranır, yadda saxlanır və nəsildən-nəslə ötürülür.
• Poeziya formaları: qoşma, gəraylı, təcnis, varsağı və.s.
• Mövzular: məhəbbət, qəhrəmanlıq, təbiət, ictimai tənqid və s.
• Aşıqlar həm də xalqın söz ustadı, nəsihətçisi və tənqidçisidir.

TÜRK XALQLARI VƏ MƏŞHUR AŞIQLARI

Azərbaycan

Azərbaycan aşıq sənəti UNESCO tərəfindən qeyri-maddi mədəni irs kimi tanınmışdır.

Məşhur aşıqlar:

• Aşıq Ələsgər (1821–1926): Gəraylı və qoşmaları ilə tanınır, sevgi və hikmət mövzularını ustalıqla ifadə etmişdir.
• Aşıq Qurbani: Səfəvi dövrünün aşığı, dastan qəhrəmanı kimi tanınır.
• Aşıq Şəmşir: Qarabağ və Kəlbəcər bölgəsinin tanınmış söz ustası.
• Aşıq Hüseyn Saraclı, Aşıq Valeh, Aşıq Tapdıq: Müxtəlif bölgələrdə fəaliyyət göstərmiş ustad aşıqlardır.

 Özəllik:

Azərbaycan aşıq sənətində dastançılıq, məhəbbət lirizmi və sosial tənqid güclüdür.

Türkiyə

Türkiyədə aşıq sənətinə "Aşık" və ya "Ozan" deyilir.

Məşhur aşıqlar:

• Karacaoğlan (17-ci əsr): Təbii və xalq dili ilə məhəbbət və təbiət mövzusunda qoşmaları ilə məşhurdur.
• Aşık Veysel (1894–1973):Kor aşıq, dərin fəlsəfi məzmunlu və insan sevgisi ilə dolu şeirləri ilə tanınır.
• Dadaloğlu:Azadlıq və üsyan ruhunu ifadə edən aşıq.
• Erzurumlu Emrah, Âşık Mahzuni Şerif:İctimai tənqid və fəlsəfi düşüncə sahəsində tanınırlar.

 Özəllik:

Türkiyə aşıqlarında xalq dili və fəlsəfi-dini elementlər sıx şəkildə birləşir.

  Qazaxıstan

Qazaxlarda ağıt, terme və aytıs formaları geniş yayılmışdır.

Məşhur sənətkarlar:

• Jambul Jabayev (1846–1945): Sovet dövrünün ən məşhur improvizator şairlərindən biridir. Ağızdan-ağıza keçən xalq şeirlərini toplayıb.
• Birjan Sal: Aytıs sənətində ustalığı ilə tanınır.
• Süyinbay Aronuly: Jambuldən öncəki dövrün böyük improvizator şairidir.

 Özəllik:

Qazax aşıq poeziyasında aytıs — şifahi söz duelinə böyük yer verilir.

 Qırğızıstan

Qırğızlarda aşıq sənəti daha çox manasçı ənənəsi ilə bağlıdır.

Məşhur sənətkarlar:

• Toktogul Satılganov (1864–1933): Klassik qırğız şairi, sazda ifa edən və xalqı təmsil edən söz ustasıdır.
• Jusup Mamay: Manas dastanını nəsildən-nəslə ötürən son böyük manasçılardan biridir.

 Özəllik:

Qırğız poeziyasında improvizasiya və epik dastançılıq xüsusi yer tutur.

Özbəkistan

Özbək aşıqları baxşı adlanır. Onlar əsasən epik dastanlar və qəhrəmanlıq mövzularında çıxış edirlər.

Məşhur baxşılar:

• Nurəli Baxşı, Fazil Baxşı: Özbək şifahi xalq ədəbiyyatının daşıyıcıları.
• Qorqud Baxşı: Tarixi baxşı simvoludur, daha çox mifoloji obraz kimi qəbul olunur.

 Özəllik:

Baxşılar kopuz alətində çalaraq dastanlar oxuyur, tez-tez mistik və dini motivlərə yer verirlər.

Tatar və Başqırdlar

Bu xalqlarda da aşıq sənətinə oxşar şifahi söz sənəti mövcuddur.

Məşhur sənətkarlar:

• Ğabdulla Tukay: Tatar ədəbiyyatının klassiki, şeirlərində xalqın ruhunu və fəlsəfi düşüncəsini əks etdirir.
• Miftaxetdin Aqmulla: Başqırd poeziyasının ustadı, həm didaktik, həm lirizmli əsərləri ilə tanınır.

 Özəllik:

Bu bölgələrdə aşıq sənəti ilə dini-fəlsəfi və maarifçi fikirlər sıx şəkildə vəhdət təşkil edir.

 İmprovizasiya sənəti (deyişmə, aytış, yarışma)

Ümumi Xüsusiyyətlər:

• İki və ya daha çox aşıq/sənətkar canlı çıxışda sözlə yarışır.
• Mövzu adətən tamaşaçı tərəfindən seçilir.
• Yarışma həm ədəbi məharət, həm də ağıl və hazırcavablıq tələb edir.
• Bu sənət əsasən Qazaxıstan, Qırğızıstan, Azərbaycan və Türkiyə bölgələrində məşhurdur.

Nəticə

 Türk xalqlarının aşıq poeziyası və improvizasiya sənəti onların minillik mədəni yaddaşının bir parçasıdır. Hər xalqın özünəməxsus üslubu olsa da, ortaq xüsusiyyətlər və mədəni əlaqələr bu sənəti daha da zənginləşdirir. Aşıqlar həm şair, həm musiqiçi, həm də müdrik xalq nümayəndəsi kimi əsrlər boyu öz missiyalarını yerinə yetirmişlər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.04.2025)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İnsan nəyə inanırsa, zamanla ona çevrilir. Olduğun və olmaq istədiyin yer arasında sadəcə bir boşluq var. Bu boşluğu doldurmaq üçün istə, hərəkətə keç və əldə et. Hərəkətə keçdiyin an bu boşluq daralmağa başlayır. Hər şey səndə başlayır və bitir.

Heç vaxt davam etməkdən qorxma. Düşdünmü? Yenə qalx. Sına, sın, yenə sına. Sınamaqdan vaz keçmə. Olacaq şeylər zatən olur.Həyatında hər nə olur-olsun — yaxşı ya da pis — onların hansının sənə şans gətirəcəyini bilə bilməzsən. İnsan təcrübələrdən öyrənər. Ona görə də yaşadıqların üçün, keçmiş şeylər üçün heç zaman heyifsilənmə.Biz çox zaman nəticəyə baxırıq — uğura. Unuduruq ki, hər uğurlu insanın arxasında bir o qədər uğursuzluq var. Yıxıldıqları yerdən təkrar qalxa biləcək cəsarətə sahib olduqları üçün qələbəyə nail olmuşlar. Düşməkdən, itirməkdən, sınamaqdan heç zaman qorxma. Həyat sonsuz bir məkan deyil. Biz də sonsuz varlıqlar deyilik. Hər şeyin sonu olduğu kimi, qorxularının da sonu olacaq.İndi yaşamasan da, nə vaxtsa yaşayacaqsan. O zaman hər şey daha çətin və ağır olacaq. Bir gün keçmişə dönüb baxanda “kaş ki”lərin içində boğulmamaq üçün bu gün bir şeylər etməlisən. Sən addım atdıqca yollar yaranacaq. Və bir gün keçmişə dönüb baxanda “yaxşı ki” deyəcəksən.Şükranlıq ən güclü duadır. Hər an üçün şükür etməyi bacar.

Daha yaxşısı üçün çalış. İnan ki, ən sonda sənə uyğun yolu tapacaqsan. Çünki həyat sənə yox, sən həyatına yön verirsən.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.04.2025)