ƏHMƏD QƏŞƏMOĞLU: “ƏSAS SƏBƏB EVLƏRİNİN OLMAMASIDIR”

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Aktual mövzular” rubrikasında bu dəfə gənc oğlanların ailə həyatı qurmağı hansı səbəbdən ləngitmələri barədə danışacaq. Rubrikanı Kənan Məmmədli aparır. Elə o özü də ailə həyatı qurmağa tələsməyənlərdəndir.

 

"Kişilərin evlənmək həvəsinin olmamasının əsas səbəblərindən biri qadın və ailə üçün məsuliyyət daşımaq istəməmələridir." Bunu rusiyalı psixoloq Yelizaveta Filonenko deyir. Onun sözlərinə görə, kişi üçün evlilik məsuliyyət səviyyəsini kökündən dəyişir. "Vətəndaş nikahında bu hiss daha aşağıdır; kişi psixoloji və hüquqi cəhətdən qadın üçün daha az məsuliyyət daşıyır və məsələn, ayrıldığı təqdirdə onunla əldə etdiyi əmlakı bölüşmək məcburiyyətində qalmır. Evliliklə həm də kişinin maddi yükü artır", - deyə psixoloq izah edir. Mütəxəssisin sözlərinə görə, kişilər həm də ömür boyu bir qadınla yaşaya biləcəklərinə əmin olmurlar.

Öz təcrübəmdə bunun süzgün, yoxsa qeyri-düzgün olduğunu söyləməyəcəyəm. Amma əksəriyyət bu fikri təsdiqləyər. Ümumən, mütəxəssislər son zamanlar populyarlaşan dəbdəbəli toy dəbini də kişilərin evlənmə istəyinə mane olan səbəblərdən biri adlandırır. Onlar elçilik, toy, üzük və pay-pereş alınması, bal ayı səfəri xərclərinin kişilərin sevgililəri ilə rəsmi nikaha girmələrini gecikdirdiyini vurğulayırlar.

 

Bəs görəsən, bizim mütəxəssislərimiz bu haqda nə düşünürlər? Kişilərin gec evlənməsinin səbəblərini aydınlaşdırmaq üçün ekspertlərin açıqlamalarına nəzər yetirək.

Məsələyə münasibət bildirən sosioloq Əhməd Qəşəmoğlu aşağıdakıları deyir: "İndi oğlanlar həqiqətən də gec evlənirlər. Amma əvvəl belə şey yox idi. Xüsusən kənd yerlərində belə hal olmazdı. Əgər oğlan ali təhsil alıbsa və ya hərbi xidmətdən qayıdıbsa, ailəsi onu evləndirmək haqda düşünürdü. Orta hesabla oğlanlar 25, qızlar isə 20 yaşına çatanda ailə qurması üçün problem qalmırdı. Hətta əgər oğlanın evi yox idisə, yeni qurulan ailənin oğlanın valideynləri və digər ailə üzvləri ilə birgə yaşaması da problem sayılmırdı. Üstəlik, o dövrdə hamının qəbul etdiyi müəyyən qaydalar da var idi. Məsələn, ailə kasıbsdırsa, yeni ailə quran xanım bunu adi hal kimi qəbul edib ona uyğunlaşır və ən əsası ümumi vəziyyətin qənaətbəxş olması üçün ailənin digər üzvləri ilə birgə çalışırdı. İndi siə vəziyyət tam fərqlidir. İndi hamsı düşünür ki, oğlan evlənirsə, mütləq ayrıca evi olmalıdır. Hansı ki, müasir dövrdə də ev almaq üçün 100-150 min pul olmalıdır. Bu məbləğ isə hamıda yoxdur. Deməli, birinci faktor evin olmamasıdır. İkinci faktor işin olmamsıdır. Təəssüf ki, iş yerləri o qədər də çox deyil. Üçüncü məsələ ölkəmizdə boşanmaların sürətlə artmasıdır ki, bu da evlənmək istəyən oğlanları qorxudur. Başqa bir məsələ qızların bəzi davranışlarının - mənəvi-əxlaqi cəhətlərinin oğlanları qane etməməsidir. Sosial şəbəkələr qızların davranışına o qədər təsir edib ki, oğlanlar belə həyat yoldaşlarının olmasını istəmirlər. Müasir dövrdə qızların üstünlük verdiyi dəyərlər başqadır. İndi daha çox maddi məsələlər, karyera qurmaq, gəzmək kimi məsələlər ön plandadır. Hansı ki, əvvəlki dövrdə qızlarımızın nə əxlaqında problem olardı, nə də onları bu kimi sadaladığımız şeylər maraqlandırardı. O vaxt düşünürdülər ki, gözəl bir ailəm olsun, ona xidmət edim, ancaq indi hamı üçün olmasa da, bir çoxları üçün başqa dəyərlər hakimdir ki, bütün bunlar da oğlanları evlilikdən çəkindirir."

 

"Kişilərin evlənmək həvəsinin olmamasının əsas səbəblərindən biri qadın və ailə üçün məsuliyyət daşımaq istəməmələridir." Bu fikirləri isə Medical House Reabilitasiya mərkəzinin təsisçisi, Psixologiya Departamentinin rəhbəri, psixoloq Jalə Mirsaab bildirir. Onun sözlərinə görə, kişi üçün evlilik məsuliyyət səviyyəsini kökündən dəyişir.

"Vətəndaş nikahında bu hiss daha aşağıdır; kişi psixoloji və hüquqi cəhətdən qadın üçün daha az məsuliyyət daşıyır və məsələn, ayrıldığı təqdirdə onunla əldə etdiyi əmlakı bölüşmək məcburiyyətində qalmır. Evliliklə həm də kişinin maddi yükü artır", - deyə psixoloq izah edir. Mütəxəssisin sözlərinə görə, kişilər həm də ömür boyu bu qadınla yaşaya biləcəklərinə əmin olmurlar.

Gəlin düşünək ki, elə bir uyğun zaman gələcək, gənc oğlanlar, içi mən qarışıq, bütün problemlərindən qopacaqlar, başlarında evlənmək sevdası cövlan edəcək, ailə quracaqlar, xoşbəxtliyə imza atacaqlar.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.04.2025)

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalını “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində sıra gənc nasirlərindir. Bu gün sizlərə Ulucay Akifin “Gözlənilməyən bir qətlin tarixçəsi” hekayəsini təqdim edirik.

 

 

Ulucay AKİF

 

 GÖZLƏNİLMƏYƏN BİR QƏTLİN TARİXÇƏSİ

 

 

– Bəlkə, kəndə gedəsən? – qazın üstündəki qazanı qırağa çəkib asta səslə dedi.

– Nədi? – Süleyman arvadının nə dediyini eşitsə də, təkrar soruşdu.

– Deyirəm, bəlkə, rayona gedəsən? Bir ay kənddə qal, həm dincəl, həm də bu söz-söhbət qurtarsın, sonra qayıt gəl, – bu dəfə daha ürkək səslə dedi.

– Boş-boş danışma! Mən yazıq neynəmişəm ki, camaatdan gizlənim?! – əsəbiləşsə də, arvadının bu məsələdə günahsız olduğunu başa düşüb tez də yumşaldı, – yeməyi gətir, düzələcək, narahat olma sən.

Otuz il idi ki evliydilər. Sevib evlənmişdilər.

Süleyman onu məktəb vaxtı sevmişdi. Xuramanın da sevməyi çox vaxt almamışdı. Süleyman dörd il məktəbdən evə ötürmüşdü onu; xəlvətcə əlindən də tutmuşdu, bir dəfə öpmüşdü də.

Xuraman yeməyi çəkib əyləşdi. Cındırı çıxmış əski ilə əllərini silə-silə ərinə baxdı.

Süleyman arvadının əsəbi olduğunu, ya onun halına acıdığını tuta bilmədi. Başını aşağı salıb yeməyini qaşıqladı.

 

***

 

Eləcə eşələndi, o tərəfə çevrildi, bu tərəfə çevrildi. Gözünə yuxu getmədi. Xuramanın təklifi ağlına batmışdı. Ən yaxşısı bu məsələlər səngiyənə kimi gözə görünməmək idi. Həm də neçə ildir düz-əməlli istirahət eləmirdi.

Dikəlib arvadını oyatdı:

– Xuraman, mən gedirəm.

Xuraman yaxşı bilirdi ki, əri onun təklifiylə razılaşacaq.

O da yatmamışdı. Səsi yuxulu deyildi:

– Pal-paltarını yığmışam. Şkafdadı çamadanın. Hər şey qoymuşam. Qalxım yolluq da qoyum, yolda acarsan.

Xuraman onun üçün yolluq hazırlayırdı, Süleyman siqaret çəkə-çəkə Əhmədlinin boz binalarına, şəhərin adda-budda işıqlarını əks etdirən dənizə, kələ-kötür yollara, şütüyən maşınlara baxırdı.

Bəzi evlərin işıqları yanırdı, bəzilərinin yox. Yoldan tək-tük maşınlar ötüb keçirdi. Hələ səhərə çox var idi. Süleyman səhər açılmamış kəndə çatmaq istəyirdi.

– Avtobusla gedəcəksən?

– Yox, nə avtobus? Taksi demişəm, gələcək bir azdan.

– Taksi niyə deyirdin? Çox baha aparacaq.

– Cəhənnəmə baha aparsın! Camaat avtobusda da məni görüb lağ eləsin? – son qullabını alıb siqaretin kötüyünü divarda əzdi, çırtma ilə ən uzağa atmağa çalışdı. Siqaret yerə düşəndən sonra hayxırıb bəlğəmini də bütün gücüylə Bakıya tüpürdü. – Di ver nə hazırlamısansa, rədd olum gedim, görək başımıza nə gəlir.

– Yaxşı olacaq. Ürəyini sıxma! Uzağı bir aya hamının yadından çıxacaq, – Xuraman hazırladığı yolluğu Süleymana verdi.

Süleyman qapıdan çıxanda arvadını qucaqladı. Əslində, eləcə yanağından öpmək istəmişdi, amma bir də gördü ki, Xuramanı bərk-bərk köksünə sıxıb dodaqlarından öpür. Xuraman da özünü itirdi. Axırıncı dəfə nə vaxt öpüşdüklərini ikisi də unutmuşdu.

Öpüş uzandı... Bir də onda fərqinə vardı ki, əlləri arvadının yumşaq, yumru ombasındadır.

Bir azdan əllərini çəkdi:

– Yaxşı, yaxşı, bəsdi bu qədər, müharibəyə getmirəm. Bir aya gələcəm inşallah, – gülə-gülə dedi.

– Bilirəm, bilirəm... – Xuraman nəfəsini dərə-dərə dedi, – İnşallah! Salamat get. Yaxşı olacaq.

Süleyman taksiyə minəndə artıq başında yekə, boz şlyapa, gözündə qara şüşəli iri eynək var idi. Sürücüylə elə salamlaşdı ki, əvvəldən arada pərdə yaransın, boşboğazlığıyla yol boyu onu narahat etməsin.

 

***

 

Sürücü xəbərlər buraxılışının başladığını eşidən kimi radionun səsini artırıb başını azca sağa əydi.

“Bu gün Füzuli rayonunun Qoçəhmədli, Çimən, Cuvarlı, Pirəhmədli, Musabəyli, İşıqlı, Dədəli kəndləri və Füzuli şəhəri Azərbaycanın müzəffər ordusu tərəfindən düşməndən azad edilib! Yaşasın Azərbaycan! Qarabağ Azərbaycandır!”

– Ay Allah, sənə şükür! Şükür! Şükür! Gözün aydın sənin də, qardaş! Hamımızın gözü aydın! – sürücü arxaya çevrildi.

Süleymanın sevinmədiyini görüb duruxdu. İstədi bayaqdan ağzını açmayan, şlyapa və eynək altında gizlənmiş müştərini söysün, amma özünü saxladı.

– Həəə. Gözümüz aydın. Bunu səhərdən demişdilər, bilirdim, – Süleyman dilləndi ki, sürücü də toxtasın.

– Mən özüm Zəngilandanam. Zəngilanı da alsaydılar... Bütün günü o xəbəri gözləyirəm. Qorxuram, Zəngilanı qaytarmamış müharibə dayana, – əlli yaşlarında arıq, çəlimsiz sürücü güzgüdən arxa oturacaqda büzüşmüş Süleymana baxıb dedi.

– Bir-iki günə Zəngilanı da alarlar. Narahat olma, – pəncərədən çölə boylanan Süleyman dedi.

– Ay qardaş, səhərdən sənə baxıram, mənim ürəyim sıxılır. Sən Allah o başındakını, gözündəkini çıxar, rahat otur da. Özünə niyə zülm verirsən?! ¬– sürücü cəsarətlənib bayaqdan demək istədiklərini dilə gətirdi.

– Mənə belə rahatdı. Sən yolunu sür, tez çataq, – Süleymanın bu sözlərindən sonra pərt olmuş sürücü susdu.

 

***

 

İki-üç saat sonra Süleyman pəncərənin taqqıltısına oyandı.

– Kürdəmirdəyik. Düş bir tikə çörək yeyək, çay içək, – incik sürücü dedi.

– Çox sağ ol. Ac deyiləm. Sənə nuş olsun, rahat yeməyini ye.

Sürücü gedəndən sonra maşından düşdü. Hələ gecə idi. Hesabladı ki, kəndə səhər tezdən çatacaq. Sürücü yaxşı sürmüşdü.

Bir siqaret yandırıb kafedən aralıdakı tualetə tərəf addımladı.

Tualetin qapısının qırıq yerindən səmaya baxırdı. Kafedə oturan adamların, qab-qaşığın səsi eşidilirdi. Təkəmseyrək it hürüşmələrini cırcıramalar fasiləsiz, eyni ritmlə müşayiət edirdi. Göydə bir ulduz da yox idi. Ay buludların arxasından bir neçə saniyəlik üzə çıxır, sonra yenə yox olurdu.

Kafedən gələn mahnı səsinə diksindi.

Kafedəkilər gülüşürdülər, deyəsən, rəqs eləyirdilər. Əl çalırdılar.

İşini qurtarıb tez ayağa qalxdı. Çöldə əl-üzünü yuyanda sürücü qəfil yanında peyda oldu:

– Oooo, müəlliiim! Burdasan? Mən də bayaqdan səni axtarıram!

Süleyman əlüzyuyandan başını qaldırmadan tez eynəyini və şlyapasını taxıb çevrildi. Heç nə demədi. Kefikök sürücü artıq onun tərsliyinə öyrəşmişdi:

– Bir dənə mən də tualetə dəyim, gedək, müəllim. Çox yubanmayaq. Nə deyib atalar? Yolçu yolda gərək.

Süleyman maşına tərəf gedib yenə siqaret yandırdı. Sürücü gələn kimi yola çıxdılar.

Bu dəfə tez yuxuya getdi. Gözünü açanda gördüyü yerlər ona çox doğma idi. Rayonlarına çatmışdı. Dan yeri ağarmağa başlamışdı. Üzündə təbəssüm yarandı.

Geniş əkin sahələrinə baxdıqca ürəyi də sinəsində böyüyürdü. Uzaqdakı nəhəng dağlar kölgə kimi qaralırdı. Əkin sahələrinin üstündən uçan bütün quşları tanıyırdı: Bu, şanapipikdir, bu, sağsağandır, bu, sarıköynəkdir...

Sahədəki atlardan gözlərini çəkmir, bir tərəfdən də sahiblərini axtarırdı. Əlində uzun çubuqla sahədə gəzişən şux qamətli kimisə görəndə bilirdi ki, atın sahibidir, rahatlaşırdı.

Maşın sürətlənmişdi, yol qırağındakı adamları, heyvanları 25-ci kadr kimi görürdü. Elə bil zamanda səyahət edirdi. Adamlar bir anın içində görünüb qəfil gözdən itirdilər.

Ağaclar isə daha gec yoxa çıxırdılar. Süleymana elə gəlirdi ki, ağaclar da harasa gedir. O, kəndə qayıdırdı, ağaclar isə kənddən baş götürüb qaçırdılar.

 

***

 

Kəndə az qalmışdı. Gözləri dolmuşdu. Ağlamamaq üçün özünü güclə saxlayırdı. Sürücü də bunun fərqinə varıb sürəti azaltmışdı ki, bu eynəkli, şlyapalı tərs adam ətrafa doyunca baxa bilsin. Süleymanın düz otuz il idi ki, buralara ayağı dəymirdi...

Elə bil dünən idi, iyirmi yaşındaydı. Əsgərlikdən təzə gəlmişdi. Xuramanı sevirdi. Xuraman da onu sevirdi. Sübh tezdən kəndin çıxışındakı qəbiristanlıqda görüşüb Bakıya qaçacaqlar. Elə bil dünən idi...

Xuramanın atası Bəylər kişi demişdi ki, iki dünya bir ola, Hikmətin oğluna qız verməz.

Kəndin ən hörmətli kişilərindən idi Bəylər kişi. Mal-mülkünün sayı-hesabı bilinmirdi. Üç oğlu, bir qızı var idi. Evin ilkbeşiyi idi Xuraman. Oğullarından da çox istəyirdi qızını. Amma Hikmətin oğluna qız verməməyinin səbəbi başqaydı.

Süleymanın atası Hikmət kişi də elə-belə adam deyildi, Kənd Sovetinin sədri idi. Bütün kənd onun sözünə tabe idi. Onun icazəsi olmadan heç kim daş üstünə daş qoya bilməzdi. Hamı onun yanına xahişə gəlirdi.

Vəzifəyə gələndən sonra lap əzazilləşmişdi. Bir vaxtlar Bəylər kişi ilə möhkəm dost idilər. Uşaqlıqdan bir yerdə böyümüşdülər. Sonra nə oldu, nə olmadı, heç kənd camaatı da bilmədi, bir gecənin içindəcə qanlı-bıçaq oldular. Görəndə bir-birlərinə salam da vermədilər.

Hikmət kişi də Süleymana demişdi ki, Bəylərin qızını alsa, ona haqqını halal eləməyəcək, çıxaracaq oğulluqdan.

Ancaq Süleyman atasına qulaq asmadı. Çox sevirdi Xuramanı. Xuraman da onu çox sevirdi. Qoşulub qaçdılar Bakıya.

Bir saatın içində bütün kəndə yayıldı xəbər. Bəylər kişi Hikmətin qapısına gəldi. Kənd camaatı da tamaşaya yığışmışdı. Söyüşdülər, əlbəyaxa oldular, axır taqətdən düşüb aralandılar.

Heç on gün olmamış Hikmət kişi insult keçirdi, yatağa düşdü. Anası günlərlə Süleymana zəng vurdu, nə qədər and-aman elədi ki, atası ölüm ayağındadır, bu gün-sabah öləcək, gəlsin, halallıq istəsin. Süleyman inanmadı. Elə bildi, aldadırlar onu, Xuramandan ayırmaq üçün belə deyirlər. Getmədi kəndə.

Atasının ölüm xəbəri gələndən sonra bildi ki, yalan deyilmiş. Bilmədi neynəsin. Gecə birbaşa atasının qəbrinə getdi. Hönkür-hönkür ağladı atasını. Sakitləşdi. Sonra yenə ağladı. Ta ki gözündə yaş qalmadı.

Gizlincə evə getdi ordan. Anası başına qara yaylıq atıb təsbeh çevirirdi həyətdə. Oğlunu görüb hönkürdü o da. Süleymanın ürəyi bircə ona rahatladı ki, anası onu heç nədə günahlandırmadı. Dedi, Allahın qisməti beləymiş: “siz Bakıda Xuramanla bir-birinizdən muğayat olun, heç bura gəlməyin, mən hərdən gələcəm sizin yanınıza”.

O cür də elədi Süleyman. Bir də kəndə qayıtmadı. Düz otuz il. Düz otuz il bir-birindən muğayat oldu Bakıda iyirmi yaşlı Süleymanla on səkkiz yaşlı Xuraman. İş tapdılar, işlədilər. Kirayələrdə qaldılar.

Uşaqları olmadı. Bütün pulları həkimlərə, dərmanlara getdi. Türkiyəyə, İrana getdilər şəfa tapmaq üçün. İsraildən Bakıya gələn yəhudi həkim son ümidləri idi. O da kömək olmadı.

Süleymanın anası girdi işin içinə. Falçılara, baxıcılara, pirlərə, ziyarətgahlara apardı gəlinini. Hər dəfə bir molla yanına getdi, dua yazdırdı, dedilər, əməl eləyiblər gəlininə, əməl eləyənin əli qurusun.

İyirmi il sonra oldu uşaqları. Hikmət qoydular adını.

 

***

 

Taksi kəndin girişinə təzəcə çatmışdı, Süleyman sürücüyə dedi ki, qəbiristanlıqda saxlasın. Sürücü “baş üstə” – deyib maşını saxladı.

Səhər açılmışdı. Süleyman maşından düşüb qəbiristanlığa baxdı. Qəbiristanlıq xeyli böyümüşdü. Qonşu kəndə çatırdı artıq.

Atasının məzarını axtara-axtara qəbiristanlıqda gəzməyə başladı. Hələ üstü götürülməmiş qəbirlər var idi, üstündə hərbi formada cavan oğlan şəkilləri, bayraqlar. Kəndin şəhidləri. Hamısının qarşısında dayanıb şəkillərinə, məsum üzlərinə baxdı, adlarını, təvəllüdlərini oxudu.

19 yaş, 18 yaş, 20 yaş, 21 yaş...

O da əsgərlikdən qayıdıb Xuramanı qaçıranda bu yaşda idi. Elə bu qəbiristanlığın yanında görüşüb qaçmışdılar.

Düşünə-düşünə atasının qəbrinə çatdı. Özünü saxlaya bilmədi, yenə hönkür-hönkür ağladı. Bilirdi ki, atası ona görə ölüb, amma daha çox atası ilə halallaşmağa gəlmədiyi üçün peşman idi, özünü bağışlaya bilmirdi.

Sürücünün də siqaret çəkə-çəkə ona baxdığını görüb özünü ələ aldı. Gödəkcəsini çıxarıb atasının başdaşının tozunu sildi, şəklini sığallayıb öpdü, sonra qəbrin yanında bitmiş kol-kosları da yolub maşına tələsdi.

– Bu yolnan sür elə. Hələ gedəcəksən, var bir az.

– Atan idi, müəllim?

– Hə. Atam idi...

Süleyman çox yorulmuşdu. Həm də hiss eləyirdi ki, kəndə qayıtdığı üçün narahatdır. Bakıdan niyə qaçdığını unutmuşdu. İndi o problem eyninə də deyildi. Elə bil bu kənddən qıraqda heç həyatı olmamışdı. Bakıda yaşadığı otuz il elə bu kəndin həndəvərində fırlanmaq kimi bir şey idi onun üçün. Kəndə haqq-hesab çəkmək üçün qayıtmışdı...

– Allah rəhmət eləsin! Mənim də atam mən uşaq olanda ölmüşdü...

– Allah rəhmət eləsin! Qabaqdan sağa dönəcəksən, – Süleyman sürücünün təzə söhbətə başlamaq istədiyini hiss edib tez qarşısını aldı, – Sağa dönüb axıra kimi düz get. O çayı görürsən? Körpünü keçib yoxuşu qalxacaqsan. Ode, təpənin başındakı evdi.

Hava tamam aydınlanmışdı. Küçədəki tək-tük adamlar təəccüblə maşına baxırdılar. Maşın gözdən itənə kimi baxışlarını çəkmirdilər.

Süleyman şlyapasını bir az da üzünə endirmişdi.

– Düz o göy darvazanın ağzında saxla! Hə, hə, burda saxla! Saxla! – yol boyu sakit danışan Süleyman həyəcanla dedi.

Sürücünün pulunu artıqlaması ilə verdi, çamadanını götürüb maşından düşdü. Heç yol yoldaşı ilə sağollaşmaq ağlına da gəlmədi.

Darvazanı çiyni ilə itələyib tez içəri girdi. Darvazaları həmişə açıq olurdu.

 

***

 

Həyətə girən kimi anasını gördü. Anası ətəyinə dən doldurub toyuq-cücəni yemləyirdi. Əvvəl tanımadı, qorxdu, sonra şlyapalı, eynəkli adamın oğlu olduğunu bilib ətəyindəki dənin hamısını yerə tökdü, yüyürdü onun üstünə, qucaqlayıb bağrına basdı, öpdü, qoxladı.

Süleyman da boynunu büküb eləcə dayandı. İçəri keçdilər. Ordan-burdan hal-əhval tutdular. Anası söhbət edə-edə süfrə açdı oğluna. Çayı dəmləmişdi artıq. Pendiri, çörəyi, şoru, qaymağı, balı stola düzdü.

Anası çayı da gətirəndən sonra oturdu. Gözlədi ki, oğlu danışsın. Süleyman da bunun fərqində idi, amma heç nə demək istəmirdi. Acmışdı. Hələ çay gəlməmiş yeməyə başlamışdı. Bir təndir çörəyini yeyib qurtarmağına azca qalmışdı.

Anası ikinci stəkan çayı da qabağına qoyanda soruşdu:

– Nə əcəb ilin-günün bu vaxtı kəndə gəlmisən? Özü də bu saatda. Nəsə olmayıb ki?

Süleyman ağzına qoymağa hazırlaşdığı loxmanı əlində saxladı.

– Ay ana, guya bilmirsən nolub?! Canımı boğazıma yığıblar ta! Şəhərdə hamı başıma oyun açır! Evdən çölə çıxmağıma peşman oluram! Dəli eləyiblər məni! – deyib çayından qurtumladı.

Anası məsələnin nə olduğunu bilirmiş kimi dinmədi. Gözlədi ki, Süleyman özü danışsın.

– Mən bədbax neyləyim ki, o it oğlu it Paşinyana oxşayıram?! Allah belə yaradıb da! Mənim günahım nədi?! – Əlində saxladığı loxmanı ağzına atıb diri-diri uddu, üstündən də çay içdi. – Burnumdan gətirirlər hər şeyi! Nə işdə otura bilirəm, nə avtobusa minə bilirəm, nə mağazaya girə bilirəm! O gün bizim Elnurun oğlunun sünnət toyunda idim. Toyda hamı mənə baxıb gülürdü. Uşaqlar gəlib təpik-zad vurdular! Küçədə də rahat yeriyə bilmirəm!

– Qələt eləyirlər! Özləridi erməni! Haran oxşayır?! Heç haran Paşinyana oxşamır! Özləri oxşayır elə erməniyə! – anası danışdıqca əsəbiləşən, pörtən oğluna təsəlli verməyə çalışdı.

– Oxşayıram da! Özüm görmürəm?! Elə bil əkiz qardaşıyam o it oğlu itin! Hara gedirəm, barmaqla məni göstərib gülürlər.

Doğrudan da, Süleyman birəbir Paşinyana oxşayırdı. Müharibəyə qədər bu bənzərlik başına bəla olmamışdı, ancaq müharibədən sonra onun kabusuna çevrildi.

Müharibənin ən qızğın vaxtları idi. Ölkədə Paşinyanı tanımayan, “Noldu, Paşinyan?” ifadəsini bilməyən adam qalmamışdı.

İşdə iş yoldaşları, məhəllədə qonşuları, avtobusda, metroda tanımadığı adamlar, – hamı onu ələ salırdı.

Nə restoranda bir tikə çörək yeyə bilirdi, nə də marketdən çörək ala bilirdi.

Süleyman bir müddət buna dözməyə çalışdı, fikirləşdi ki, bir-iki günə yaddan çıxacaq, rahat həyatına qayıdacaq, amma elə olmadı.

Üstəlik, dostu Elnurun oğlunun sünnət toyunda rəqs eləyəndə uşaqlar Süleymanı mühasirəyə alıb başına oyun açmışdılar. Biri üstünə zeytun atmışdı, biri dalına təpik vurub qaçmışdı. Hamı gülmüşdü, o da pencəyini götürüb heç pul da yazdırmadan aradan çıxmışdı. Həmin günün səhəri məzuniyyət götürməyi qərara almışdı.

O günlərdən birində oğlu məktəbdən ağlaya-ağlaya gəldi. Uşağı güc-bəla ilə sakitləşdirdilər. Su verdilər, nəfəsini dərdi. Bir az özünə gəldi. Sonra “Məktəbdə hamı mənə “Paşinyanın oğlu” deyiiiir” - deyib yenə hıçqıra-hıçqıra ağladı.

– Gedib o məktəbi uçuracam başlarına! Erməni köpəy uşağı! – Süleyman yerindən dik atıldı.

Asılqandan pencəyini götürüb geyinənə kimi əsəbi soyudu, ya nədən, qapının ağzında dayanıb heç nə demədən eləcə arvadına baxdı.

Xuraman: “Sən otur, ay Süleyman. Mən sabah gedərəm o məktəbə! Qələt eləyirlər! Gedib özüm ağızlarını cıracam!” – deyib ərini sakitləşdirdi. Süleymanın eşitmək istədiyi sözləri muncuq kimi ard-arda düzdü.

Süleyman rahatlaşıb pencəyini əynindən çıxardı, yerinə asdı.

– Sən də zarıma yalandan! Nolub Paşinyana?! Rədd ol get əl-üzünü yu, gəl çörəyini ye! – Xuraman hikkəsindən hələ də hıçqıran oğlunun üstünə qışqırdı.

Süleymanın səbir kasasını daşıran sonuncu damcı oldu bu. Elə həmin gecə Xuraman Süleymana təklif elədi ki, rayona getsin, həm başı dincələr, həm də bu söhbət yaddan çıxar, sonra qayıdar.

 

***

 

– Bilirəm, kənddəkilər də bunu danışır... – Süleyman əllərini, ağzını silib dedi.

– Cəhənnəmə danışsınlar... – anası dodağının altında mızıldandı.

– Hə, cəhənnəmə danışsınlar. Sən heç kimə demə gəldiyimi. Ona görə tezdən gəlmişəm. Heç kim görmədi məni. Bir-iki ay burda qalacam. Müharibə qurtarsın, Paşinyan-zad yaddan çıxsın, qayıdaram Bakıya. Ona kimi burda qalacam.

 

***

O cür də elədi. İlk günlər evdən çölə çıxmadı. Həyətdə bağ-bağça ilə başını qatırdı. Heç darıxmırdı da.

Evləri kəndin ən hündür yerində idi. Təpənin başında. Bütün kəndi görmək olurdu. Körpünü, söyüdlükdəki “Kislovodsk” kafesini, kəndin məktəbini, qayınatası Bəylər kişinin malikanəsini... Kəndin çıxışındakı qəbiristanlıq da görünürdü. Ən çox da ora baxmağı sevirdi niyəsə. Hər dəfə qəbiristanlığa baxanda ona elə gəlirdi ki, başdaşları sahədə işləyən adamlardı. Günün istisində, yağışın altında, səhər tezdən, axşamçağı dayanmadan sahədə işləyən balaca adamlar...

Həyətləri də böyük idi Süleymangilin. Nar, gavalı, alma, armud, zoğal, ərik, qoz... Hər ağacdan var idi. Ucsuz-bucaqsız bağları meşəyə oxşayırdı. Bu bağa girən qonaqlar çox vaxt azırdılar, güc-bəla ilə bağın çıxışını tapırdılar.

Uşaq vaxtı Süleyman özü də bu bağda xeyli azmışdı. Sonra yavaş-yavaş ağacların yerini əzbərlədi. Çətini nar ağaclarını tapana kimi idi, nar ağaclarının yanından düz keçəndən sonra həyətdəki balaca tualet görünürdü, ondan sonrası asan idi.

Nar ağaclarının altında köhnə “Moskviç” də var idi. Qırmızı, təkərləri, oturacaqları sökülmüş, pəncərəsiz “Moskviç”. Babasının idi. Amma bilmirdi ki, o maşın niyə burdadır, necə bu hala düşüb? Heç maraqlanmamışdı da. Hərdən oynayanda maşının üstünə çıxıb hoppanıb-düşürdü.

Hələ də yerində idi “Moskviç”. Lap pis hala düşmüşdü, amma heç yerindən tərpənmək fikri yox idi. Süleyman maşının çoxdan partlamış təkərinə təpik vurub bağa girdi.

Hər yeri ot-alaq basmışdı. Nar ağaclarının çoxu qurumuşdu. O biri ağacların da vəziyyəti yaxşı deyildi.

 

***

 

Süleyman bütün günü bağla əlləşirdi. Ən birinci ot-alaqları təmizlədi. Bağın üz-gözü açıldı. Onda fikir verdi ki, əslində, bağları o qədər də böyük deyilmiş.

Bütün bağı başdan-ayağa bellədi. Qapıdan keçən arxdan bağa su qoşdu, budadığı ağacların hamısına doyunca su içirtdi. Gövdələrini, yarpaqlarını sığalladı.

Üz-gözünü saqqal basmışdı. Neçə gündü güzgüyə baxmırdı. Gəldiyi gün həyətdəki əlüzyuyanın güzgüsünü qırıb atmışdı. Anasına da demişdi ki, iş görəndə qırıb bilmədən.

Müharibə isə davam eləyirdi. Hər gün azad olunmuş torpaqların xəbəri gəlirdi.

Hər şad xəbərdən sonra Süleyman həyətə çıxıb fərəhlə kəndə tamaşa eləyirdi. Uzaqda qaralan dağların yavaş-yavaş göyərdiyini, yaşıllaşdığını görürdü.

Kəndə altı şəhid gəlmişdi. Hər dəfə kənd camaatı qara xəbər gələn qapıya qarışqa kimi axışırdı. Süleyman da anasından öyrənirdi kimin şəhid olduğunu. İstəyirdi gedib başsağlığı versin, amma ürək eləmirdi evdən çıxmağa. Həm Bəylər kişiylə rastlaşar deyə, həm də Bakıda onu gözümçıxdıya salan bu bəlaya görə.

 

***

 

İki həftədən çox vaxt keçmişdi. Süleyman ayın, həftənin hansı günü olduğunu da bilmirdi. Təkcə müharibənin neçənci günü olduğunu öyrənirdi televizordan. Qırx günü keçmişdi.

Süleyman darvazadan çölə ayağını da atmamışdı bu günlər ərzində. Heç kim duyuq düşməmişdi onun kənddə olmağından. Həyətdə başını qatırdı. Gah bağda işləyirdi, gah da ayaqları laxlayan stol-stulu düzəldirdi həyətdə.

Bir gün anası təlaşla gəldi çöldən.

Yenə bağda iş görürdü Süleyman. Çiyninə atdığı dəsmalla boynunun, üz-gözünün, başının tərini sildi, kürəyə dirsəklənib anasının verəcəyi xəbəri gözlədi:

– Bəylərin balaca oğlu Murad şəhid olub! Tabutu yoldadı... – anası Süleymanın nə deyəcəyini gözlədi.

Süleyman heç nə demədi. Kürəyi ağacın dibinə atıb evə qalxdı.

 

***

 

Tabutdan qabaq Xuraman gəldi kəndə. Qaranəfəs idi, elə bil bütün yolu qaçmışdı. Ərinə baxmadı heç. Yol boyu saçını alaq otu kimi yolmuşdu. Süleyman onu görüb ayağa qalxdı. Dodaqları əsdi, amma heç nə deyə bilmədi. Nar ağacı kimi quruyub yerindəcə qaldı.

Xuraman gəldiyi kimi də evdən çıxıb getdi atası evinə. Süleymanın anası da başına yaylıq bağlaya-bağlaya onun arxasınca çıxdı.

Süleyman oğlu Hikmətlə evdə qaldı. Hikmət də ağlamışdı, gözləri şişmişdi, amma Süleyman bilirdi ki, Hikmət anasının halına ağlayıb, dayısını heç tanımır, şəhid nədir, bilmir.

“Qarabağ! Qarabağ! Qarabağ!”

“Şəhidlər ölməz, Vətən bölünməz!”

“Qarabağ bizimdir! Bizim olacaq!”

“Allahu Əkbər! Allahu Əkbər!”

Kənd camaatının səsi Süleymangilin evinə qədər çatanda bildi ki, qaynı Muradın tabutu artıq kənddədir. Ağlaşma səsi şüarlara qarışıb bütün kəndi ağuşuna almışdı.

İstədi gedib tabutu da öpsün, Bəylər kişinin əl-ayağını da... Amma quruyub qalmışdı yerindəcə. Kimsə astaca toxunsa, qurumuş budaq kimi sınıb qopacaqdı bədənindən əl-ayağı. Getmədi.

Yata da bilmədi o gecəni.

Gecə boyu fikirləşdi. Gecə boyu kənd camaatının səsi kəsilmədi. Şüarlar dayanmışdı, amma ağlaşma səsi kəsilmirdi.

Səhərə yaxın yuxuya getdi.

Günorta oyanan kimi ağlına nə gəldisə, tez əynini geyinib, əl-üzünü yuyub çıxdı evdən.

Hava günəşli idi, isti idi. Elə bil noyabr yox, yayın ortası idi.

Evdən çıxıb eniş aşağı sallandı. Bir-iki uşaqdan başqa heç kim yox idi küçədə. Bütün kənd camaatı Bəylər kişinin qapısında idi.

Süleymanı görən uşaqlar əvvəlcə qorxdular. Sonra “Paşinyaaaaan! Paşinyaaaan!” deyə-deyə düşdülər arxasınca.

Süleyman yeyin-yeyin yeriməyə başladı. Uşaqlar da bir-birini haylaya-haylaya çoxalırdılar. Gülə-gülə Süleymanın dalınca qaçırdılar, söyürdülər, gülə-gülə “Noooldu, Paşinyan?! Noooldu, Paşinyan?!” – deyib daşlayırdılar. Əl çəkənə oxşamırdılar.

Süleyman körpüyə çatanda artıq qaçmağa başlamışdı.

Təngnəfəs olmuşdu, amma dayana bilməzdi. Cənazə götürülməmiş Bəylər kişinin evinə çatmalı idi.

Ev görünürdü. Az qalmışdı. Bir az da qaçsa, uşaqlardan canını qurtaracaqdı.

Bəylər kişinin evinin qabağına yığışmış böyüklər uzaqdan qaça-qaça gələn adama, onun arxasınca düşən uşaqlara baxırdılar. Heç kim başa düşmürdü ki, nə baş verir.

Uşaqların səs-küyünə həyətdəki, evdəki adamlar da çölə çıxmışdılar.

“Tutun Paşinyanı!”

“Paşinyaaaan!”

Kəndin cavanları Süleymanı Bəylər kişinin evinin darvazasına çatmamış haqladılar. Yumruqlayıb yıxdılar yerə. Uşaqlar, dəliqanlı gənclər, böyüklər qarışqa kimi daraşdılar onun üstünə. Vurduqca vurdular, söydükcə söydülər, tüpürdükcə tüpürdülər... Soyumadı ürəkləri.

Bəylər kişinin heç tükü də qımıldamadı. Nə Xuraman girə bildi araya, nə Süleymanın anası...

Ta ki qocalardan biri “Öldü ta it oğlu it! Bəsdirin!” – deyənə kimi.

Bir saç-başını yolan Xuraman qaldı Süleymanın cansız bədəninin başında, bir də anası...

Onların səsi kəndə elə yayıldı ki, heç dünən Muradın tabutu gələndə bütün kənd camaatından belə səs çıxmamışdı...

Sonra kimsə xəbər gətirdi:

– Ay camaat! Şuşanı azad elədik! Prezident özü dedi televizorda! Müharibə qurtardı!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.04.2025)

 

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Yanlış — bir seçimidirmi? Yoxsa bir alışqanlıqmı? Səni hər zaman yanlışa aparan nədir? Həyatını formalaşdıran seçimlərindir. Bəs artıq seçmək istəmədiyin bu yanlış sənə doğru necə yol alır? Sən uzaqlaşmaq istədikcə, necə sənə daha da yaxın olur? Öyrəşdiyin üçünmü? Ya da əksik hiss etdirdiyi üçün?

 

Tamamlanmadığını düşünürsən. Ancaq seçdikdən sonra yenə də peşmanlıq hissi səni məhv edir. Bu, sənin seçimin deyil — yerini doldurmadığın bir boşluqdur. İçimizdəki boşluğu nəyləsə  doldurmaq istəyirik. Dərindən hiss etmədiyimiz müddətcə, yaranı görməzdən gəldikcə, hər seçim bizi eyni peşmanlığa aparacaq.İnsan psixologiyası tanış olanı təhlükəsiz saymağa meyillidir — istər yaxşı olsun, istərsə də zərərli. Bəzən tərk etmək istədiyimiz şeyə geri dönməyimizin səbəbi bizə tanış gəlməsidir. Yanlış bir tanışlıq... Məsumluq libasını geyinərək bir parçana çevrilir. Doğru olanın nə olduğunu bilmədiyimiz üçün tanış olanı seçirik. Ən önəmlisi odur ki, qərar verərkən duyğularımızı yox, ehtiyaclarımızı anlamalıyıq. Çünki hər yanlışın kökündə anlaşılmamış bir ehtiyac yatır.

Hər şeyi unudub yenidən başlamaq deyil bəlkə də həll. Bəzən sadəcə susmaq, dayanmaq və öz iç səsimizi dinləmək kifayət edir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.04.2025)

 

 

 Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qədim türklər layihəsində bu gün sizlərə Türk xalqlarının genetik və antropoloji mənşəyi barədə danışacağıq.

 

Türk xalqlarının genetik və antropoloji mənşəyi, həm tarixi mənbələr, həm də müasir genetik araşdırmalar vasitəsilə geniş şəkildə tədqiq olunur. Bu mənşə həm bioloji (genetik və antropoloji), həm də tarixi-etnik aspektlərdən öyrənilir.

 

1. Tarixi kontekst:
 Türk xalqları ümumilikdə Altay mənşəli dillər qrupuna aiddir və qədim dövrlərdən Orta Asiya, Altay dağları, Sibirya, Qazaxıstan çölləri, Ural bölgəsi və Şərqi Türküstanda (indiki Sincan) yaşamışlar. Buradan qərbə və cənuba doğru yayılaraq Anadolu, Qafqaz, Xəzərsahili, İran, Volqa bölgəsi və Şərqi Avropaya qədər geniş bir coğrafiyada məskunlaşmışlar.

 

2. Genetik mənşə:
 Türk xalqlarının genetik tərkibi kompleks və qarışıq xarakter daşıyır. Onlar Qərbi və Mərkəzi Asiya, qismən də Şərqi Asiya, İran, Slavyan və Qafqaz genetik qatlarını özündə birləşdirir.

Əsas genetik yönlər:
- Y-DNA (ata xətti) üzrə türk xalqlarında ən çox görülən haploqrup:
  - C-M217 – Şərqi Asiya mənşəli (xüsusilə qədim türklərdə)
  - R1a, R1b – Avrasiya çöllərində yayılmış haploqrup (Slavyan və İndo-Avropa təsiri də ehtimal olunur)
  - Q-M242 – Qədim Sibir və Altay mənşəli xalqlarda yayılıb.
  - J2, G2, E1b1b – Orta Şərq və Qafqaz mənşəli haploqrup (xüsusilə Azərbaycan türkləri və Anadolu türklərində)

Regional genetik fərqlər (nümunə olaraq):
- Azərbaycan türkləri – İran, Qafqaz, Orta Asiya qatları
- Anadolu türkləri – Qədim Anadolular, Balkanlar, Orta Asiya
- Qazaxlar – Qıpçaq, Monqol, Sibir
- Qırğızlar – Şərqi Türklər, Pamir xalqları
- Uyğurlar – Türklər + Çin + İrani etnoslar
- Başqırd və tatarlar – Türk, Fin-Uqor, Slavyan

 

3. Antropoloji mənzərə:
  Türk xalqları antropoloji cəhətdən də çoxçeşidli tiplərə malikdir:

- Turanid tip: Orta Asiyada yayılıb – avropoid və monqoloid xüsusiyyətlərin sintezi.
- Pamiro-Fərqan tip: Qırğızlar və Taciklərdə rast gəlinir.
- Altay-Sibir tipi: Qazax və Tuvin türklərində yayılıb – monqoloid dominantdır.
- Aralıq tip (İranid + Qafqazid): Azərbaycan və Anadolu türklərində – avropoidə yaxın.
- Volqa-Ural tipi: Başqırd, Tatar xalqları – fin-ugor və türk qarışığı.

 

4. Assimilyasiya prosesi:
  Türk xalqları tarix boyu digər etnoslarla qarşılıqlı əlaqədə olmuş, bu da genetik və mədəni assimilyasiya ilə nəticələnmişdir. Nəticə etibarilə:
- Dil türkcə olaraq qorunub, amma genetik baza bölgəyə görə dəyişib.
- Məsələn, Azərbaycan türkləri genetik olaraq Qafqaz və İran xalqlarına yaxın, Anadolu türkləri isə qədim Frig, Lidiya, Bizans, yunan və kürd komponentlərini özündə daşıyır.

 

5. Müasir Genetik Araşdırmalar:
  Genetik tədqiqatlar göstərir ki:
- Türk dili daşıyıcılığı ilə genetik türklük eyni şey deyil.
- Yəni bir xalq türkcə danışa bilər, amma genetik olaraq başqa etnoslardan ola bilər.
- Bu səbəbdən, türkləşmə prosesi (dil və mədəniyyət baxımından) tarix boyu geniş miqyasda baş verib.

 

Nəticə:
Türk xalqları genetik və antropoloji baxımdan müxtəlif, amma dil və mədəniyyət baxımından ortaq olan bir sivilizasiya ailəsidir. Onların tarixi və genetik mənşəyi Mərkəzi Asiyada başlasa da, bu gün Avropadan Çin sərhədlərinədək geniş bir coğrafiyada mövcuddurlar. Ortaq tarix, dil, dastanlar və aşıq poeziyası onları birləşdirən əsas mədəni kodlardır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.04.2025)

 

 

 

 

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

 

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

 

 

RƏSUL RZA

TORPAQ OLMUŞ SÜMÜKLƏR
         (Ömür pillələri)

 

Gözümdə qаrışıqdır

ilk günlərin biçimi,

аxır günlərim kimi.

 

Deyirlər, beş göy bаhаr,

beş sаrıyаylıq xəzаn

bəsləmiş,

böyütmüş,

qoynundа məni.

 

Bir gün yаdımdаdır:

(Ətrаfı cunаyıdаn görən kimi

Hərdən gözümdə cаnlаnır).

Atаm evə dönmədi.

Аnаmın nəm gözləri

dodаqlаrımı bükdü.

O gündən şən qəlbimə

yetimlik rəngi çökdü.

Dedilər: Gələcək.

İnаndım,

Gözlədim, gəlmədi.

Təsəllilərlə аldаndım.

Bəzən,

röyаlаrdа sаrılаrdım boynunа.

Bаxаrdım göy gözünə.

Deyərdim: – Atаcаn,

gəldinmi yenə?

O, məni oxşаyаrdı.

Sаçlаrımdа gəzdikcə bаrmаqlаrı.

sevincimdən gülərdim.

O məni oxşаyаrdı.

Heyhаt,

аyrılıncа yenə də

o аcı yoxluq vаrdı.

Boğаzımdа düyümlənərdi bir dаş.

Səbəbini bilmədən

аğlаyаrdım gecələr.

 

Yüyürdü, keçdi günlər;

Unutdum yаvаş-yаvаş,

Çocuq könlümdə çox

bəsləmədim kədəri.

Yаxşılаr, pislər deyə

iki yerə аyırdım

oyuncаq gətirənləri,

əliboş gələnləri.

On qаrlıqdаn keçən ömrün

bir bənövşəliyində

аlа çocuq gözlərimlə gördüm

qаnаyаn köksünü üfüqlərin.

Qəlbim sıx-sıx döyündü

yeni həyаt nəğmələri gətirən

qorxusundаn səhərin.

Аylаr ötdü.

İllərə çаtdıq.

İlləri bir-birinə qаtdıq.

İllər uzаndı.

Həyаt yollаrındа qəlb

hər gün bir şey qаzаndı.

Аcı, şirin.

Bəzən dаdlı, gözəl.

Bəzən qаn, irin.

İstidə tərlədim,

soyuqdа üşüdüm.

Yürüdüm, düşdüm.

Qаlxdım, yenə düşdüm.

Bəzən çiçək dərən əllərimi

qаnаtdı tikаnlаr.

Bəzən sevinc verdi mənə

bir qüvvət dolu şərqi,

göy, gümüşü bir səhər!

Biri sıxdı əlimi,

“Dostum” deyə.

Biri vаrdı аğzımа

– “Yum” deyə.

Çox sındırdım bаşımı,

bir qəribə işlərin

mənаsını аnlаyım, duyum deyə.

Yol uzun.

Ömür qısа.

Ölüm аrxаdаn gəlir

həyаtı pusа-pusа.

Gözlərimin sevinc yаşı,

boğаzımı tıxаyаn bir hıçqırıq

hаmısı yаdımdаdır...

Hey...

Nələr çəkmədi Rzаnın bаşı!..

Atdığım hər аddımdа

sümüklər çıxdı qаrşımа.

Sümüklər bəndləndi,

Sümüklər kəməndləndi.

Sümüklər burаxmаdı irəli.

Uzun illər

dаdlı bir röyа kimi,

mən gözlədim

ömrümün bаhаrını.

Bir gün gördüm

аğ şərid yollаr boyu

dəstələri uzаnаn

yolçulаrın içi rüzgаrlı

bаyrаqlаrını.

Könlüm sаbаhа bаğlı.

Ürək dinləmir аğlı.

Аğlım: “Öz gücünə inаn”, – deyir.

Qəlbim: “İgidsən,

ömrün аtəşinə yаn,

eşqin imtаhаnınа

dаyаn”, – deyir.

Eşqim nə Fərhаd eşqidir,

nə Kərəm.

Hey...

eşqim, eşqim!

Cаnlаnıb qаrşımdа

durаrsа bir gün

boğаzınа qаynаr qurşun tökərəm!

Eşqim bir qızа olsаydı,

könlüm

bir gözəlin həsrətiylə yorulsаydı,

bəlkə mümkün olаrdı

bu eşqi bir ləkə kimi

benzinlə təmizləmək.

Dəniz gözlərindəki dаlğаdır

Eşqimin xəbərçisi.

Mənim eşqim bir çobаn,

könlüm onun keçisi.

Gördünmü, “eşqim-eşqim” deyə.

çıxdım çərçivədən eşiyə.

Lаkin yаzаnlаr bilir;

Misrаlаr hücum çəkəndə bаşа,

Çətindir düşməmək sаvаşа.

Mən çocuqluqdаn vuruldum şirin dilinə şeirin.

Şeir zəhərdən şirin.

Şeir öpüşdən şirin.

Şeir ölümdən şirin.

Və ilk görüşdən şirin!..

İlk şeirimi tаpаndа

göz yаşımdаn islаnmış

yаstığımın аltındаn

dаndım mənimliyini;

necə dаnаrsа bir gənc

birinci sevdiyini.

Əvvəl gündən sevmədim cəbri

və belə cəbrli şeyləri xoşlаmаdım.

Lаkin

sevişdiyimiz ilk gündən

şeiri boşlаmаdım.

Qoşuldum yolçulаrа.

Qаbаğа qoşmаq,

yoxuşlаr аşmаq,

o dəmir sırаlаrdа yürümək istədim.

Dedim: – Sаbаh

Biri olаrdım onlаrın.

Heyhаt!

Yenə gəldi sümüklər.

Sümüklər bəndləndi.

Sümüklər kəməndləndi.

Sümüklər

qoymаdı irəli.

Sonrа nələr oldu, nələr!..

Buz dаğlаrı kimi sıxdı məni

Həyаt аdlı, ömür аdlı məngənələr.
Bir gün düşdüm həvəsə.

Əllərim əsə-əsə,
ərzə yazdım komsomola.
Yığışıb dinlədilər,
soruşdular birər-birər
ulu babamdan
bu günə qədər.
Yenə gəldi sümüklər.
Sümüklər bəndləndi.
Sümüklər kəməndləndi
sümüklər qoymadı irəli.
Sümüklər sıxdı məni sıxdıqca.
Ay keçdi, il dolandı,
neçə göllər duruldu,
neçə sular bulandı.
Bir gün oldu,
əl tutuşduq, ayrıldıq
orta boylu,
məktəb adlı dostumdan.
Yola çıxdım,
açmaq üçün
baş məktəbin
əzəmətli qapısını.
Alnımı incilərlə bəzədi
yolçuluğunda bu yolun,
üzvüydümsə də komsomolun.
Ayaqlarım yorulur,
yolçularda nə qüsur?
Ölüb-doğmaq istəyənin
taleyi budur.
Gəldi sümüklər.
Sümüklər bəndləndi.
Sümüklər kəməndləndi.
Sümüklər kəsdi qabağımı.
Sümüklər bir zindan kimi
belimdə ağırlandı…
Zənn etməyin bu ağırlıqla
yol yerimək asandı.
Aylar keçdi, il dolandı.
Neçə göllər duruldu.
Neçə çaylar bulandı…
Artıq
əlimdə Leninin qızıl kitabı,
baş məktəbin pəncərələrində
beynimi almışam səfərbərliyə!
Mən dayaz bir üzgüçü,
mənalar dərində.
Gecə yarı olur,
varaq yarılanmadan.
Oxuyuram, oxuyuram,
çoxunu qanmadan.
Kirpiklərim
küləklənən yarpaq kimi titrəyir;
cəbr qədər çətin
sözləri qarşısında Marksın.
Bəzən kəlmələr gözümdə canlanır,
anladırlar mənə həqiqəti.
Sanki o qara xətlər
beynimdə aydınlaşır
dumandan çıxan ay kimi…
O zaman, sanıram
mən də Marksam, –
özünü şahin bilən
torağay kimi…
Gecələr uzun,
gecələr qısa.
Uzunluq gecələrə məxsus.
Lakin nə uzunluq var gecələrdə
mən yazırkən,
onlar gedir, dayanmırsa?
Aylar ötdü, il dolandı.
Neçə çaylar duruldu.
Neçə göllər bulandı.
Atıldım qucağına həyatın.
Çevirdim varaqlarını
ömür deyilən
müqəddəratın.
Hər qapını açdımsa,
hər yana baxdımsa,
hər çiçəyi,
hər gülü sinəmə taxdımsa,
niyyətim xoş,
arzularım şəfəqli idi.
Əllərimin zəhməti,
beynimin gücü,
qəlbimin qüvvəti,
elimə, yurduma gərəkli idi.
Mən gördüyümdən
yeddi qat artıq
iş görərdim;
qəlbimdə gəzdirdiyimdən
yeddi qat az olardı
qayğım, möhnətim, dərdim, –
neçə yolun başında,
neçə günün,
neçə ayın,
neçə ilin savaşında
sümüklər bəndlənməsəydi,
sümüklər kəməndlənməsəydi,
sümüklər çıxmasaydı qarşıma,
amansız bir qərar kimi.
Sümüklər bağlamasaydı yollarımı;
kərpicləri ağır
çuqun divar kimi!..
Dönə-dönə varaqladılar
yaşımdan yaşlı
günlərin, illərin
sarı yarpaq kitabını…
Bəsdir, yetər!..
Nədən, neçin verməliyəm,
torpaq olmuş
sümüklərin
hesabını!!..                        

                    1934

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Ağalar İdrisoğlu, yazıçı, rejissor, jurnalist, Əməkdar incəsənət xadimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalına tanınmış rəssam, dünyada cərrah bıçağı ilə ilk dəfə  rəsm əsərləri çəkən yeganə mütəxəssis, maraqlı şeirlərin müəllifi  Hüseyn Mürtəqevinin şeirlərini göndərdim və orada ön sözlər də yazmışdım. İlk öncə mənim ön sözüm və Hüseyn Mürtəqevinin şeirləri çox maraqla qarşılanmışdı. Onu da deyim ki, bu portalda zəif əsərlər çap edilmir. Mənim ön sözüm və Hüseyn müəllimin şeirlərinin  oxucular tərəfindən çox maraqla qarşılanması həm müəllifi, həm də məni sevindirmişdi. Axı yazıçı üçün  əsərlərini  oxucuların sevə-sevə oxumasından gözəl heç nə  yoxdur. Hüseyn Mürtəqevinin şeirləri içərisində bir maraqlı şeir də vardı...

 

 “Bir ovuc qumdu ömür”, adlanırdı. Bu şeir mənim daha çox xoşuma gəlmişdi. Çünki bu şeir və orada olan misralar çox orijinal idi. Oxuyanda adamı silkələyirdi və hər insan istəsə də-istəməsə də dönüb özünün keçmiş həyatına bir nəzər salmaq istəyir. İnsan həyatının bir ovuc qum olduğuna çox kədərlənir. Hətta redaksiyadan mənə demişdilər ki, oxucular Hüseyn müəllimin bütün şeirlərini bəyəndiklərini yazırlar, amma  “Bir ovuc qumdu ömür” şeiri haqqında daha çox xoş sözlər yazırlar.

Şeirlər çap olunan günü artıq bu şeirlərə maraq o qədər çox  oldu ki, redaksiyadan  mənə zəng vurub öz təşəkkürlərini bildirdilər ki, nə  yaxşı  Hüseyn Mürtəqevinin şeirlərini göndərmişəm. Bir gün sonra isə redaksiyadan mənə zəng vurub belə dedilər: “Ağalar müəllim. “Bir ovuc qumdu ömür”şeirini  bədii qiraətçi Ayna Səs çox peşəkar səviyyədə səsləndirib. Hətta bu şeirlə bağlı çox maraqlı bir video da orada yerləşdirib və bizə göndərib. Biz də sizə göndəririk. Bir peşəkar rejissor kimi qulaq asın”.

Videoya qulaq asdım və həddindən artıq xoşuma gəldi. Baxmayaraq ki, mən 50 ildir peşəkar teatr dünyasında aktyor-rejissor kimi çalışıram, amma ilk dəfə idi ki, Ayna Səs adlı bədii qiraətçini dinləyirdim və fikirləşdim ki, bu hansı peşəkar aktrisadır özünə “Səs”  ləqəbi götürüb. Redaksiyadan Ayna Səsin mobil telefon nömrəsini aldım ki, ona da  zəng vurub öz təşəkkürümü bildirim və harada aktrisa işlədiyini soruşum. Həm də əsl soy adının kim olduğunu öyrənim. Ayna xanımın belə peşəkar səviyyədə  şeir deməsi Hüseyn Mürtəqevinin də çox xoşuna gəlmişdi. Çünki mən Ayna xanımın  söylədiyi şeirin videosunu Hüseyn müəllimə də göndərmişdim. Elə həmin gün Ayna xanıma zəng vurdum və özümü təqdim etdim. Ayna xanım dedi ki, məni yaxşı tanıyır və hətta mənim Dövlət Milli Gənc Tamaşaçılar Teatrında quruluş verdiyim bir neçə tamaşaya da baxıb. Hətta mənimlə tanış olmaq da istəyib və bədii qiraətlə məşğul olduğunu da bildirmək istəyib. Sonra Ayna xanım dedi ki, “mən aktrisa deyiləm. Müəlliməyəm. Özü də ədəbiyyat müəllimi yox, kimya müəllimiyəm. Özüm də Xırdalan şəhərindəki 7 nömrəli tam orta məktəbdə həm müəllim və həm də direktor müavini vəzifəsində işləyirəm. Özü də bədii qiraətlə beş ildir ki, məşğul oluram. İndi qərara gəlmişəm ki, bu işlə daha ciddi məşğul olum. Ona görə də xoşuma gələn  çoxlu  şeirləri səsləndirirəm.”

O, özünün səsləndirdiyi şeirlərdən bir neçəsini də mənə göndərdi və qulaq asdım. Açığı mən bundan çox  təəccübləndim. Çünki hər şeirdə sözaltı mənaları və vurğuları elə ustalıqla tapıb deyirdi ki, tamaşaçını asanlıqla ona qulaq asmağa məcbur edirdi. Sonra zəng vurub soruşdum ki, bu şeirləri hansı rejissorla işləyirsiz? Ayna xanım dedi ki, “heç bir rejissorla işləmirəm. Rejissor da özüməm  və videoları da hər şeirə uyğun  özüm  seçirəm, hətta operator işini də özüm görürəm”. Onun bu sözləri bir daha məni təəccübləndirdi.

Bu söhbət bu ilin, yəni 2025-ci ilin  mart ayının əvvəlində olmuşdu. Həmin vaxtı mənim  75 illik yubileyimin Dövlət Milli Gənc Tamaşaçılar Teatrında  keçirməsinə hazırlaşırdıq. Onu da vurğulayım ki, mənimlə bağlı çoxlu şeirlər yazılıb. Onlardan birini- maraqlı şair-qəzəlxan Lilpar Cəmşidqızının mənim haqqımda yazdığı “Ey gözəl insan” şeirini ona göndərdim. İki  gündən sonra Ayna xanım mənə zəng vurub dedi ki,  “bu şeirin video lentini sizin  votsapınıza göndərmişəm. Qulaq asın”. Qulaq asdım və gördüm ki, Ayna xanım bu şeirə mənim saytlarda olan çoxlu şəkillərimdən ibarət portretlərimi maraqlı kollaj kimi yerləşdirib. Hətta elə şəkillərimi tapıb ki, onlar mənim yadımda deyil. Özü də hər bəndə uyğun şəkil yerləşdirib. Mən bu şeiri Lilpar  xanıma da göndərdim. Lilpar Cəmşidqızı özü də təkcə öz şeirlərini, qəzəllərini yox, başqa şairlərin də bədii əsərlərini maraqlı formada, peşəkar bədii qiraətçi kimi deyir. Onun da xoşuna gəldi. Açığı cəmi iki günə beş dəqiqəlik bir videonu belə peşəkar səviyyədə hazırlaması məni heyrətə gətirdi. Çünki belə bir şeiri biz peşəkar akrtisalarla ən azında on günə hazırlaya bilirik. İki gün də operatorla işləyib, şeirə uyğun materiallar tarıb orada yerləşdiririk. Amma Ayna xanım bütün bunları iki günə görmüşdü və hələ üstəlik məktəbdə olan çoxlu  işləri də öz yerində. Yəni işdən qalıb, bu işləri görməmişdi.

Bax, Ayna xanımın belə peşəkar səviyyəli işləri məni çox maraqlandırdı və belə qərara gəldim ki, bu cür istadadlı insanı  çoxminli oxucularımızla da yaxından tanış edim. Çünki Ayna xanım Allah vergisi olan böyük istedad sahibidir və xalqımız da bu xanımı, maraqlı sənətkarı  yaxşı tanımalıdır. Mənimlə bağlı onun söylədiyi “Ey gözəl insan” şeirini yutubda və çoxlu kabel televiziyalarında yerləşdirdik. Cəmi bir neçə günün içərisində yüz minlərlə baxış oldu. Və bu şeirə qulaq asanlar Ayna Səs və şeir  haqqında özlərinin xoş sözlərini də orada  yazırdılar.

Beləliklə, Ayna Səs  ( Ayna Yasin qızı Məmmədova) haqqında oxuculara qısa məlumat vermək istəyirəm ki, onu daha yaxından tanısınlar.

 

Qısa tanıtma: - Ayna Yasin qızı Məmmədova ( Ayna Səs) 15 avqust 1981- ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. 1999-2003-cü  illərdə Bakı Dövlət Universitetinin tətbiqi kimya fakültəsində təhsil alıb. Sonra Xırdalan şəhərindəki  7 nömrəli tam orta məktəbdə kimya müəllimi kimi əmək  fəaliyyətinə başlayıb. Hal- hazırda da həm kimya müəllimi və həm də direktor müavini vəzifələrində çalışır. Özünün savadına və yüksək təşkilatçılığna görə həm şagirdlər və həm də həmkarları tərəfindən sevilir. Məktəbdə keçirilən bütün tədbirlərin də əsas təşkilatçılarından biri  məhz  Ayna müəllimə olur.

 

- Salam Ayna müəllimə. Yaxşı müəllimin həm yüksək nitq qabiliyyəti  olmalı və həm də yaxşı aktyor olmalıdır ki, dediyi fənni şagirdlərə lazım olan kimi çatdıra, sevdirə bilsin. Belə olanda şagirdlər həmin  müəllimi sevirlər. Sizdə belə peşəkar səviyyədə şeir söyləmək marağı haradan yaranıb?

 

- Müəllimlik mənim üçün ən uca məqamdır. Zirvədir. Bilrsiniz ki, müəllim haqqında dünya dahiləri yüzlərlə çox maraqlı kəlamlar, aforizmlər deyiblər. Bilirsiniz ki, bir milləti məhv etmək üçün onun təhsilini əlindən almaq kifayət edir. Dahi Sədi Şirazi deyib ki, “Əgər bir müəllim olsa bədəsil, Yetişdirə bilməz bəxtiyar nəsil”. Dahi Heydər Əliyev isə müəllimlə, təhsillə bağlı görün necə kəlamlar deyib;

-Mən dünyada müəllimlikdən yüksək ad tanımıram.
- Bizim hər birimiz elmi dərəcəmizdən, biliyimizdən, təhsil səviyyəmizdən asılı olmayaraq, bütün nailiyyətlərimizə görə məktəbə, müəllimə borcluyuq.
- Mən Azərbaycanın sadə vətəndaşıyam. Bu addan yüksək ad yoxdur. Ancaq bundan da yüksək ad- müəllimlikdir.

Bax, bu kəlamlar müəllim əməyinə verilən ən böyük qiymətdir. Deməli, hər bir müəllim öz peşəsindən yüksək peşə tanımamalı və bu peşəyə yüksək səviyyədə xidmət etməlidir. Müəllim sanki bir səhnədədir. O, hər gün  həmin səhnədən peşəkar səviyyədə rolunu oynayır. Müəllim  eyni zamanda həm rejissordur- dərsə, sinfə quruluş verir... Həm psixoloqdu, həm pedoqoqdu ... Bir az da qiraətçidir. Çünki müəllimin çox səlis nitq qabiliyyəti olmalıdır ki, öz fikrini şagirdlərə aydın şəkildə çatdıra bilsin. Bu fikirləri onların beyninə yeridə bilsin.

Şeir söyləməyə isə maraq məndə lap uşaq yaşlarımdan yaranıb. Çünki biz əslən Qazax  rayonundanıq. Orada da şeirə, musiqiyə çox yüksək qiymət verirlər. Deməli, şeirə, musiqiyə maraq mənə qanla, köklə gəlib.

 

-Söhbətimiz əsnasında dediniz ki, beş ildir bədii  qiraətlə çox ciddi məşğul olursunuz. Bəs niyə bu vaxta qədər özünüzü təbliğ etməməsiniz?

 

- İnsan şeirlə doğulur. Əslində şeir deyilən bir şey bəlkə də yoxdur. Mahnı var - məsələn doğulan kimi körpə çığırtısı kimi... Məncə əvvəl mahnı, hava yaranıb sonra söz, şeir yaranıb. Məsələn mən bir şeiri oxuyanda onun hansı hava altında yazıldığını  bilməsəm o şeiri deyə bilmirəm. Yaxşı şeir elə özü də bir mahnıdır. Elə götürək dahi Səməd Vurğunun “Azərbaycan” şeirini. O şeiri söylədikcə elə bil ki, insan bir mahnı oxuyur. Hətta ritmi olmayan  insan belə bu şeiri ürəklə söyləyəndə ona qulaq asanlarda maraq yarada bilir. Qaldı özümü təbliğə. Bu haqda fikirləşməmişəm. Əgər söylədiyim şeir tamaşaçılar tərəfindən maraqla qarşılanırsa, bu, elə mənim təbliğim deməkdir.

 

-Siz direktor müavini vəzifəsində işləyirsiniz. Özü də deyirlər ki, çox yaxşı işləyirsiz. Deməli, direktorluğa bir addım qalıbsınız. Müəllim kimi gələcək planlarınız necədir?

 

-  Yuxarıda dediyim kimi. Özümü heç vaxt təbliğ etməyi düşünməmişəm. Amma bir şeyi düşünmüşəm ki, o məşhur misrada deyildiyi kimi- “çigirib, bagirmana gərək yox,  səsini duymaq istəyənə fisıltin da yetər”.  Direktor vəzifəsində çalışmaq isə böyük  məsuliyyətdir. Əlbəttə, hər bir əsgər general olmağı düşünmürsə, yaxşı əsgər ola bilməz. Əgər qismət olarsa, mən də  direktor olmaq istəyərəm.  Amma onu da səmimi deyim və vurğulayım ki, gərgin iş günündən sonra bir bənd şeir deməyim, yorğunluğumu tam çıxardır .

 

-Hansı şeirlər sizin ürəyinizcədir? Yəni şeirləri özünün seçirsiniz  ya sizə təklif edirlər?

 

-Secdiyim seirlər də olur, təkliflər də çox olur.  Həmin təklif olunan şeirlərin bəzilərini  söyləmək istəməyəndə buna görə məndən inciyənlər də olur. Yenə dediyim kimi, şeirin musiqisini mən duymaliyam. Şeiri oxuyan zaman o notlar beynimdə səs salmalıdır. Ən çox əski Azərbaycan dilimizdə olan sözlərin seiriyyata gətirilməsini istəyirəm. İstəyirəm o qədim  sözlərimiz yaşasın. Bir də görürsən öz hiss duyğularımızı ifadə etməyə  söz tapmırıq. Ona görə ki, əski Azərbaycan sözlərini bilmirik. Halbuki hiss, duyğularımızı ifadə edən o qədər gözəl sözlərimiz, məsəllərimiz  varki.

Bədii qiraət sənəti ilə məşğul olanlar, həm də bu işi hökmən gorməlir. Sovetlərin dövründə dilimizi çox da qoruya bilməmişik. Çoxlu rus və başqa əcnəbi sözlər dilimizdə özünə pasport  alıb.  Həmin sözləri dilimizə gətirməkdənsə dilçilərimiz o sözlərin dilimizdə olan keçmiş  vriantlarını, əsgi əlifbamızda olanını  tapmalı idilər. Dünya xalqları məhz belə edib, öz dillərini qoruyurlar. Biz də müstəqillik dövrümüzdə hökmən dilimizə sahib çıxmalıyıq.

Bax, elə sözümün bu yerində bir maraqlı sözü demək istəyirəm. Bizdə bəzən kimisə təhqir etmək üçün belə bir cümlə deyirlər: “Anqurt və ya anqut  kimi nə baxırsan?” Bu cümləni deyən adam “anqurt” ( “anqut”)  sözünün mənasını bilmədiyinə görə belə deyir. Həmin adamlara demək istəyirəm ki, anqurt ördəklər cinsindən olan bir quşdur. Özü də çox bərli-bəzəklidir. Onlarda erkək və dişi bir-birinə dəhşətli dərəcədə bağlıdır. Əgər erkək və ya dişi ölürsə, o biri bütün günü onun yanında keşik çəkir, daha doğrusu başını ölənin üstünə qoyur, həsrətli, qəmli gözlərilə ona baxır, heç nə yemir və eləcə o biri cütünün yanında ölür...

Görürsüz necə maraqlıdır? Bax, bu sözü dilçilərimiz xalqımıza deməli və başa salmalıdır. Mən belə çoxlu məsələlər deyə bilərəm.

 

- Bu gün bədii qiraətlə məşğul olan aktyorlarımız, aktrisalarımız çox azdır. Çünki bu sahə çox çətindir. Bu, bir aktyorun teatrı deməkdir. Tamaşaçı ilə tək, üz-üzə qalmaq böyük məharət, böyük peşəkarlıq  tələb eləyir. Siz peşəkar aktrisa olmasanız da, amma bu, sizdə yaxşı alınır. Bədii qiraətçi kimi gələcəkdə hansı işləri görməyi planlaşdırırsız?

 

-Gələcək planlarım  çoxdur. Səsləndirilməsi çox mətnlər var. Bunlar həm Azərbaycan, həm dünya klassik və müasir şairlərinin şeirləridir. İstəyirəm bu şeirlərdən ibarət bir saat yarımlıq bir tamaşa hazırlayım və tamaşaçılara göstərim. Bu tamaşa video lentə  çəkilsin və gələcək nəsillərçün qalsın. Son zamanlar qəzəl janrında da özumu sınamaq istəyirəm. Məncə də pis alınmayacaq. Gələcəkdə televiziya kanallarının birində sözümuzə, sazimiza, dilimizə xidmət edən bir verilişimin  olmasını çox istərdim. Axı bizim dilimiz çox melodik dildir. Mən belə fikirləşirəm ki, hər bir azərbaycanlı ən azından on-on beş şeir bilməlidir. Yeri gələndə ya özü üçün, ya da başqaları üçün onları deməlidir. Axı şeir, ruhun qidasıdır. Dünya tibb elmində insanları musiqi ilə, sözlə də sağaldırlar. Söz, Böyük Tanrının insanlara verdiyi ən böyük müqəddəs  varlıqdır desəm yanılmaram. Amma baxır insan həmin sözü hansı məqsədlə deyir. Atalarımız da deyib ki, “ söz var qanlar yatırar, söz də var, müharibələr gətirər”.

Mən bir məsələni də vurğulamaq istəyirəm. Dilimizi yaşatmaq, gənc nəsillərə ötürmək həm də bədii  qiraət  sənətinin üzərinə düşür

Bu mənada da  əski Azərbaycan sözləri işlənən şeirlərə daha çox müraciət edirəm.

O qədər gözəl sözlərimiz var ki... Əfsu ki, biz onları yaddan çıxartmışıq.

Məsələn avazımaq sozu- özləmi, həsrəti ifadə edir.

Ayrılığa dözə bilməməyin əski dilimizdə ifadəsi  “albal olmaq”dır...

Özləmin pik həddi - ejələnməkdir ...

Bu siyahını çox artırmaq olar. Amma ən əsası odur ki, dilçilərimiz dilimizdə olan qədim sözləri ortaya çıxarıb, onları təbliğ etməlidirlər. Bax, onda dilimiz daha da zənginləşər. Axı hər bir millətin üç müqəddəs sözü var:  “Ana, Vətən, Dil”. Hansı millət bu üç müqəddəs sözləri qoruya bilirsə, həmin millət bütün millətlər tərəfindən də sevilir. Adi bir misal deyim.  Latın milləti artıq Yer üzündən silinib. Amma latın qrafikası və sözləri yaşayır. Və dünyanın çoxlu millətləri bu qrafikadan və sözlərdən istifadə eləyir. Hətta tibb elmində bu qrafika və sözlər daha çoxdur. Görün o millət öz qrafikasını və sözlərini necə möhtəşəm yaradıb ki, bu gün də istifadə olunur. Ona görə də mən istərdim ki, millətimizin çoxlu sözləri beynəlxalq status alsın və başqa millətlər də bizim sözlərdən istifadə eləsin. Bu müqəddəs işdə ilk öncə dilçilərimizdən, müəllimlərimizdən,  siyasətçilərimizdən, aktyorlarımızdan, bədii qiraətçilərimizdən çox şey asılıdır. Əlbəttə, televiziyalarımız, radiolarımız  və mətbuatımız da bu sahədə çox işlər görməlidir. Bunu özlərinin müqəddəs vəzifəsi bilməlidirlər. Bu sahələrdə çalışanlar Azərbaycan sözlərini elə  şirin deyə bilər ki, başqa millətlərdə bu sözlərə qarşı  sevgi yarana bilərlər.

Böyük sərkərdəmiz, şairimiz Şah İsmayıl Xətainin vaxtında Azərbaycanın iki milyon səkkiz yüz min kvadrat kilometr torpaqları olub. Bir ucu Hindistanda, bir ucu Orta Asiyada, bir ucu Rusiyada, bir ucu Ərəbistanda. Ermənilərin indi yerləşdiyi torpaqlar və Gürcüstanın da böyük hissəsi bizim torpaqlar olub. Həmin vaxtı Azərbaycan dili həmin yerlərdə, ölkələrdə  yayılıb. Bu gün də Qafqaz ölklərində, İranda, yəni farsalar yaşayan bölgələrdə,  Əfqanıstanda, Pakistanda, Hindistanda və başqa ölklərdə çoxlu  Azərbaycan sözləri işlədilir. Bu, əlbəttə, bizim üçün fəxarətdir.

Məşhur filosof Humboldt deyib ki, “Dil xalqın ruhunun təzahürüdür; dil onun ruhu, ruh isə onun dilidir”. 

Gəlin bir millət olaraq, biz də dilimizi qoruyaq ki, ruhumuzu da qoruya bilək.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.04.2025)

 

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

  

Azərbaycanın feodal dövrü qala-şəhərləri üçün xan sarayının yerləşdiyi qəsrlər xarakterikdir. XVIII əsrin əvvəllərindən formalaşmağa başlayan kiçik feodal dövlətləri olan xanlıqların paytaxtı olan yeni şəhərlərin memarlıq-planlaşdırma baxımından dominantı olan bu qəsrlərdə hökmdar və onun ailəsinin yaşaması, təhlükəsizliyi və fəaliyyətini təmin etmək üçün saray kompleksi və digər köməkçi binalar yerləşirdi.  XVI – XVIII əsrlərdə Azərbaycanda hökmdar qəsrləri İçəri qala, Bala qala və ya Ərk (məsələn Təbrizdə olduğu kimi) adlandırılırdı.

 

Şuşa qalasının yerləşdiyi ərazi özünəməxsus strateji xüsusiyyətə malik olduğuna görə, qaladaxili qəsrlərin, o cümlədən Pənahəli xanın qəsrinin inşasına Şuşa qalasının inşası ilə eyni dövrdə başlanılmışdır. Mirzə Adıgözəl bəyin məlumatına görə Pənahəli xanın hakimiyyəti dövründə Şuşada xan ailəsinin üzvləri üçün "geniş binalar və hündür saraylar" inşa edilmişdi.

Mirzə Adıgözəl bəyin məlumatına görə Pənahəli xanın hakimiyyəti dövründə Şuşada xan ailəsinin üzvləri üçün "geniş binalar və hündür saraylar" inşa edilmişdi.

Şuşa qalasındakı qəsrlərin özünəməxsus memarlıq xüsusiyyətləri qədim dövrlərdən səyyahlar və şəhər qonaqlarının diqqətini cəlb etmişdir. Məsələn XIX əsrin ortalarında "Qafqaz" (rus. Кавказ) qəzetində yazılır: "Şəhərdəki müxtəlif evlər və yaşayış binaları arasında xan ailəsi üzvlərinin yaşadığı qəsrlər o dəqiqə diqqət çəkir: onlar özünəməxsus xarakterə malikdirlər. Onları künclərində dairəvi qüllələr olan hündür divarlar əhatə edir."

Tarixi bilinməyən baş plana əsasən müəyyən edilmişdir ki, demək olar ki, bütün Şuşa qəsrləri oxşar konfiqurasiyaya malik olmuşdur: planda düzbucaqlı formaya malik olmaqla, onların dörd küncündə müdafiə qüllələri yerləşdirilmişdi. Daxildən bu divarlara bitişik şəkildə qəsr sakinlərinə xidmət edənlərin yaşaması üçün saray tipli binalar inşa edilirdi. Şuşa qəsrlərinin həcm-məkan və plan formalaşmasının həllinə Şahbulaq qalasının memarlıq xüsusiyyətləri təsir göstərmişdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.04.2025)

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.       

 

Robin Şarmanın uğura yönəldən 30 kəlamı

 

İndi isə digər vədimə əməl edərək Robin Şarmanın kitablarından bəyənib seçdiyim bəzi fikirləri əziz oxucularıma təqdim etmək istəyirəm.

Robin Şarmanı həmkarlarından fərqləndirən əsas cəhətləri hansılardır? İlk öncə, onun klassik fəlsəfənin taftalogiya şəkli almış aforizmlərindən xeyli uzaqda dayanaraq müasir, 3-cü minillik fəlsəfəsini yaratmaq istəməsi cəhdi.

Robin Şarma yazır:

1.     Ağıl – gözəl qulluqçu, ancaq bərbad ağadır.

2.     Bizim ömrümüzdə istənilən insan o zaman peyda olur ki, biz onun özüylə gətirəcəyi dərsə böyük ehtiyac duyuruq.

3.     Heç vaxt şikayətlənməyin. Qoy sizi müsbət, güclü, enerjili, entuziazmla dolu şəxsiyyət kimi tanısınlar. Şikayət edən hər şeydə neqativ axtarandır. Beləsi təmasda olduğu insanları qorxudur və çox az halda uğur qazana bilir.

4.     Psixoloji nöqteyi nəzərdən hər şey iki dəfə yaranır: öncə fikirdə, sonra realda. Çalışın, müsbət şeylərə konsentrə olasınız. Mənəvi olaraq möhkəm olun ki, heç nə sizi uğura gedən yoldan döndərə bilməsin.

5.     Kütlənin ardınca getməyə tələsməyin. Ola bilər, bu, dəfn mərasiminə yollanan kütlə olsun.

6.     Nə istədiyinizi təsəvvürünüzə gətirin və möhkəmcə onun baş verəcəyinə inanın. O, mütləq baş verəcək!

7.     İnsanlar onlarda xoş əhval-ruhiyyə yaradan insanlarla iş görməyi xoşlayırlar. Çünki, insan – emossional varlıqdır. Biz, həmişə bizə xoşbəxtlik duyğusu bəxş edən insanlarla bir yerdə olmaq istəyirik.

8.     Hər günün yeniliklərindən həzz duy və düşün ki, bu gün sənin sahib olduğun yeganə şey məhz bu günündür.

9.     Ən varlı adam hamıdan çox varidatı olan adam yox, ən az ehtiyacı olan adamdır.

10.Səndən arxada olan şey də səndən öndə olan şey də, sənin içində olan şeylə müqayisədə heç nədir.

Davamı ilə sabah tanış olacaqsınız.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 

(23.04.2025)