“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı fizika elmləri doktoru, dosent, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Quba filialının direktoru Yusif Alıyevin Azərbaycan - Özbəkistan əlaqələrindən bəhs edən yazısını təqdim edir. 

 

Səmərqənd Dövlət Universitetinin professoru, uzun zaman Özbəkistanda fərqli univürsitetlərdə rektorluq görəvi yapmış, sözün tam mənasında Azərbaycan sevdalı Əzəmət Əkbərov Azərbaycana gələrək Odlar Yurdu Azərbaycanımızı dünyada tanıdacaq bir kitab yazmaq istədiyini bildirdi və bu işdə ilk xeyir-dua almaq üçün professor Mahirə xanım Hüseynova ilə görüşmək istədiyini bildirdi. Görüşə birgə getdik. Sadəliyi, ziyalılığı, insanlığı, zəkası ilə hər zaman fərqli olan Mahirə xanım bu görüşdə də özbək tədqiqatçının könlünü dərindən alıb, Azərbaycanla bağlı düşüncələrini gülü-Gülüstana gətirdi. Professor Əzəmət Əkbərovun "Mahirə xanım, mən 40 gün ərzində Azərbaycanı qarış-qarış gəzdim, dolandım, izninizlə bir möhtəşəm tanıtım kitabı yazmaq istərdim", - deməsinə Mahirə xanım: "Əfəndim, Sizin bu nəcib təşəbbüsünüz o qədər alidir ki, mən sizin əməyinizi Mahmud Kaşğari məqamı ilə dəyərləndirirəm", - deyərək gələcək kitab müəllifinə sonsuz motivasiya və stimul verdi. 

 

Bəli, Mahirə xanım hər zaman iti zəkası və dərin düşüncəsi ilə ən dərin könülləri də fəth edə bilir, yetər ki, o könüldə eşq, ruh, bəşərilik olsun. 

Ona görə də dərin hörmət və sayğı duyduğum, böyük missiya görəvlisi professor Mahirə xanım Hüseynovanın ibratamiz fəaliyyətini türk dünyasının ünlü şairi, yazarı Əhməd Nəcip Fazıl Kısakürəyin bir beyt şeiri ilə əlaqələndirmək istərdim. 

 

Ağıl ağıl olsaydı adı könül olurdu, 

Könül könlü bulsaydı bozkırlar gül olurdu...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2023)

Tezliklə tarixin ən bahalı serialı - One Piece istehsal olunacaq

 

 

Kino industriyasının öz qayda-qanunları var, burada büdcə vacib rol oynayır və adətən, büdcə tutulanda simiclik edilir ki, prokat zamanı gəlir əldə etmək çətin olmasın. Xüsusən kino industriyasının monopolistinə çevrilmək istəyən Netflix bu işdə hamıya nümunə göstərir. Zira, deyəsən qaydalar dəyişir. 

 

“Netflix” tarixin ən bahalı serialını buraxmağı planlaşdırır. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, qurum öz Twitter hesabında bildirir: “One Piece” animasiya filminin bir serialının dəyəri 18 milyon dollar olmaqla tarixin ən yüksək büdcəli layihəsi ola bilər. Layihənin 10 seriyası 180 milyon dollara başa gələcək.

Ekran əsəri quldurların kralı olmaq istəyən D Luffy adlı samandan papaq geyən gəncdən bəhs edir.

Bundan əvvəl “Netflix” avqustun 31-də buraxılması planlaşdırılan serialın ilk tizerini yayımlamışdı.

Yapon istehsalı olan “One Piece” animesi 1999-cu ildə ilk dəfə ekranlara çıxıb, o vaxtdan bəri cizgi seriyasının 1000-dən çox bölümü buraxılıb. “Netflix” başbilənləri bu son dərəcə maraqlı Şərq əhvalatının arxasında böyük gəlir dayandığını duyub indi animasiyanı yeni quruluşda, adaptasiyada nümayiş etdirəcəklər. Və ilk mövsüm cəmi 10 bölümdən ibarət olacaq.

180 milyonu, görəsən “Netflix” hansı müddətə qaytarmaq fikrindədir?

Bu barədə qurum başbilənləri hələ fikir bildirmirlər. Amma filmin Çinə satılması gündəmdədir. Axı söhbət Çindən gedirsə, demək, milyard əhalidən gedir. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2023)

 Nəticə qorxusunu dəf etmək!!!

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün professor, yazıçı, motivasiya spikeri Əlibala Məhərrəmzadənin “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq” layihəsinin təqdimini davam etdiririk.

Yaydır, demək, ali məktəblərə qəbul imtahanları zamanıdır. Abituriyentlər cidi-cəhdlə qəbul imtahanlarına hazırlaşırlar. Uğur sirləri bu yazılardadır.

          

Qeyd etdik ki, gənc yaşlarında insanların rastlaşdıqları ilk uğursuzluqlar sırasında uğursuz sevgi və ali təhsil ala bilməmək dominantlıq təşkil edir.

Əksər xalqlar kimi bizim azərbaycanlılar da mental xüsusiyyətlərdən irəli gələrək oxumağa, təhsilə həmişə önəm veriblər. Tarix boyu təhsillilərin, savadlıların statistikası bizim ölkədə yüksək olub. Məktəbə getməyən, təhsil almayan insanlardan hər eldə-obada birini taparsan, ya tapmazsan. Bizdə hətta belə bir adət də var: valideynlər gəlin köçürdükləri qızlarının cehizləri arasında ali məktəb diplomunun olmasının da qeydinə qalırlar. Düzdür, Azərbaycan BMT-nin təhsil səviyyəsinin indeksi reytinqinə (education index) görə ilk onluğa düşmür (1. Avstraliya; 2. Danimarka; 3. Yeni Zelandiya; 4. İrlandiya; 5. Norveç; 6. Niderland; 7. Almaniya; 8. ABŞ; 9. Böyük Britaniya; 10. Kanada), amma YUNESKO-nun nisbi savadlılıq statistikası cədvəlində bizim ölkəmiz SSRİ dönəmində təməli qoyulan məcburi təhsil qaydaları hesabına 99.5% savadlılıq göstəricisi ilə dünya üzrə 13-cü pillədə qərarlaşıb (Maraqlıdır ki, ilk pillələrdə yalnız postsovet və postsosialist ölkələri qərarlaşan bu siyahıda education index onluğunu təşkil edən Avstraliya yalnız 23-cü, Kanada 26-cı, Danimarka 29-cu, Almaniya 32-ci, ABŞ isə hətta 44-cü yerdədir).

Orta məktəbi bitirib ali məktəbə daxil ola bilməmək bizim ölkədə bir gənc üçün böyük faciə, onun valideynləri üçünsə böyük bədbəxtçilik hesab olunur. Əgər biz uğurdan danışırıqsa, statistik insan üçün ilk böyük həyat uğuru, təbii ki, orta məktəbi müvəffəqiyyətlə bitirib ali məktəbə daxil ola bilmək sayıla bilər. Və minlərlə gənc də bu uğura qovuşa bilməyəndə həyatdan küsür, depressiyaya uğrayır.

Gəlin çox sadə olan «abituriyent müvəffəqiyyətləri» şərtlərinə diqqət yetirək. Bu şərtlərin düzgünlüyünə mən zaman-zaman iki ali məktəbə daxil olub onları müvəffəqiyyətlə bitirərək öz üzərimdə apardığım çalışmalar hesabına əmin olmuşam.

Ali məktəbə qəbul olmaq istəyirsən? Gecə və gündüz oxumalısan, hazırlaşmalısan, repetitor yanına getməlisən, sınaq imtahanları verib gücünü sınamalısan. Bu hazırlıq müddətində gündəlik həyat rejimini dəyişib fərqli rejim qurmalısan. Hətta ən xırda detal belə sənin özünü yolunda fəda etdiyin uğuruna xidmət etməlidir. Hafizəni və şüuru gücləndirən qidalardan, təbii otlardan, vitamin və preparatlardan istifadə etməlisən, oxuduğun materialı daha yaxşı qavramaq üçün məlum üsullardan, sınaqlardan çıxmış psixoloji testlərdən, təmrinlərdən bəhrələnmisən.

Gəlin, çox sadədən başlayaq. Zaman az, oxunacaq, mənimsəniləcək biliklər çox. Dərslikləri öz axarı ilə, bədii ədəbiyyat oxuyurmuş kimi oxusanız imtahanlaradək tam hazırlıqlı olmağa zamanınız təbii ki, yetməyəcək. Bəs onda nə etməli? Əlbəttə ki, sürətli-effektiv oxu qaydalarına riayət etməli. Bu barədə o qədər çox metodika, kurslar, treninqlər var, saymaqla qurtarmaz. Tam dərinə getmədən gəlin bir neçə çox vacib qaydalara nəzər yetirək.

Sizə ötən günlər öncəki bəndlərini təqdim etmişdik.

 

A. Diqqət və yaddaş

Mətn oxuyarkən ən vacib iki proses bunlardır: Diqqətlə oxumaq və oxuduğunu yaddaşa ötürmək.

Xüsusən biliklər almaqçün oxuyan zaman hədsiz diqqətli olmaq lazım gəlir. Amma beynimizi məşğul edən nəsnələr daim fikrimizi başqa səmtə yönəldir, biz əksərən mexaniki oxuyuruq, oxuduğumuz şüurumuza çata bilmir, yaddaşa da həkk olunmur. Heç kəsə sirr deyil ki, zehni əməyin məğzi konsentrasiya oluna bilməkdir. Ali məktəbə qəbul olunmaqçün hazırlıq mərhələsi, şübhəsiz, zehni əmək növüdür. «Mənim gələcək uğurumun yolu bax bu mətni oxuyub mənimsəməkdən keçir», «mən mütləq bunu öyrənməliyəm», «tam diqqətlə, tam səylə, tam məsuliyyətlə oxumalıyam» cümlələri ilə fikrini tam oxuduğun mətnə yönəldib, fikrini dağıda biləcək hər şeydən kənarda, ideal bir şəraitdə oxumağa çalışmalısan.

B. İnteqral alqoritm

Sürətli oxumada ən vacib olanı həqiqətən də sürətlə, tutalım, bir səhifəni bir neçə saniyə ərzində oxumaq deyil. Prosesin ən vacib olanı mövzunun mahiyyətini dərk etməyə yönəli seçdiyiniz proqramın düzgün olması, nəticədə də informasiyanın optimal və effektiv alınmasıdır.

Siz əlinizə bir kitab götürəndə heç vaxt öncədən planlaşdırmırsınız ki, onu necə, hansı ardıcıllıqla, sürətlə, intervallarla oxuyacaqsınız. Nəticədə mahiyyət etibarı ilə həmin kitabı aşağı tempdə, astagəlliklə oxumalı olursunuz.

Amma düşünmək lazımdır ki, oxunmanın istənilən texnikası və sürəti mütləq halda oxucunun öz qarşısına qoyduğu məqsəd və vəzifələrə tabe olmalıdır. Məhz qarşına müvafiq proqram qoymaq, onun hər bir bölümündən lazımi anda çevikliklə istifadə etmək sürətli oxumaq məharətini şərtləndirir.

C. Antireqressiya və antiartikulyasiya

Bəzən biz mətni oxuyanda bir sətri bitirən kimi gözümüz sətrin əvvəlinə – onu təkrar oxumaya yönəlir. Bu, mütaliədə ən geniş yayılmış qüsurdur və reqressiya adlanır. Düzdür, sətrin, cümlənin təkrar oxunmasının resipasiya adlı oxuduğun cümlədəki fikri daha dərindən mənimsəmək növü də var. Bu təmrin, əlbəttə ki, çox zəruri və vacibdir. Amma reqressiya isə boş vaxt itkisi, gözə verilən əlavə yükdür. İstənilən halda bu vərdişdən yaxa qurtarmaq zəruridir.

Məhsuldar oxumağımıza mane olan daha bir faktor oxuma zamanı artikulyasiya adlanan ağızın, dilin, udlağın hərəkətliliyidir. Biz öz-özümüzə oxuyanda bəzən istər-istəməz bu orqanlarımıza güc tətbiq edirik. Bəziləri, hətta ucadan oxuyaraq bu gücün təsirini ikiqata, üçqata çatdırırlar.

Amma istənilən halda mətn effektivlik üçün tam səssiz oxunmalıdır. Artikulyasiya oxunanı mənimsəmək üçün orqanlarımıza təsir edən bəlli əngəldir. Məşq edin, lap dilinizi dişinizlə tutub saxlayın, amma sakit, mütləq sakit oxuyun!

D. Vertikal oxumaq

Ənənəyə görə oxumaq üçün çox kiçik görmə bucağı lazım olur, gözlər soldan sağa hərəkət edir, ən yaxşı halda 2-3, daha kiçik olarsa 4 söz gözümüzün, necə deyərlər, əsarəti altında olur. Məhz bu sahənin məhdud olması nəticəsində bir sətri oxumaq üçün gözümüz bir neçə həmlə edib bir neçə dəfə dayanmalı olur. Bunu bütöv bir səhifəyə şamil etsək, maraqlı bir mənzərə yaranar. Deməli, biz hər sətirdə üç dayanacaq etməklə 30 sətrlik bir kitab səhifəsini 90 həmləyə oxuya bilirik.

Amma gəlin indi sözbəsöz yox, frazalarla oxumağa çalışaq. Yəni gözün görmə bucağını böyüdüb bir həmlədə daha çox söz oxuyaq. Bu, təkcə oxuma sürətini artırmır, həm də özündə oxuduğunun daha yaxşı mənimsənildiyini ehtiva edir. Pedaqogikada tam olaraq isbatlanıb, mətnin daha böyük fraqmentlərlə oxunması onun məzmununun daha aydın dərk edilib qavranmasına gətirib çıxarır. Gözün görmə bucağı artdıqca onun oxumağa sərf etdiyi enerjisi də azalır, buna ayrılan vaxt da qısalır. Və bu vərdiş get-gedə oxuma zamanı gözün tam püxtələşməsinə səbəb olur, soldan-sağa artıq bütöv sətri nəzarəti altına almağa müvəffəq olan göz tədricən mətni horizontal yox, vertikal oxumağa başlayır. Nəticədə, 90 həmləyə oxuduğun bir səhifəni bu dəfə sətir sayı qədər, yəni 30 həmləyə oxuya bilirsən. Həm vaxta 3 dəfə qənaət edirsən, həm də qavrama məhsuldarlığın 2 dəfə artır.

E. Məğzi tutmaq

Psixologiyada «Mətni dərk etmək» termini var, «dərk etmək», «anlamaq» anlayışları «oxumaq» anlayışının məntiqi nəticəsi olmalıdır. Öz mövcud biliklərindən istifadə edərək oxunulan mətnin həyatla inikası arasındakı məntiqi əlaqəni tuta bilmək, bax budur əsas məsələ. Mürəkkəb olmayan mətni oxuyanda «qəbul etmək» və «anlamaq» anlayışları ani olaraq bir-birilərini tamamlayırlar. Mövcud biliyimizin müxtəlif detalları aldığımız yeni bilgilərin təəssüratıyla zənginləşir.

Amma biri də var, mürəkkəb, öncədən bilik bazamızda heç bir izi olmayan mətni oxumaq, bu zaman qavramaq prosesimiz konkret olaraq çətinlik çəkir. Bax bu məqamda istifadə edilə biləcək ən vacib vasitə mətnin əsas mənasına güc verməkdir. Mətni hissələrə bölür, məna baxımından qruplaşdırır, ən vacib olan hissəni müəyyənləşdirir, onu təkrar-təkrar diqqətdə saxlayırıq. Psixologiyaya görə, yeni mətnin dərk edilməsi şüurumuzdakı istənilən uyğun «materialdan» istifadə ilə asanlaşa bilər. Bu, əlavə detallar, ştrixlər, ikinci dərəcəli sözlər, müxtəlif hadisələr, qaynaqlar ola bilər. Bir sözlə, istənilən şüur assosiasiyası bizim dayağımıza çevrilə bilər.

Demək, mətnin məzmununu qısa məntiqi formulalara çevirib hər formulanın nüvəsi olan əsas fikri müəyyənləşdirib bunu öz şüurumuz və bilik bazamıza transfer etməklə (bunu, haradasa filtrasiya prosesi kimi də izah edə bilərik) biz mətni başa düşməni tam mahiyyəti ilə reallaşdıra bilərik, dərketmə qabiliyyəti əldə edərik!

 

Buyurun, F bəndi ilə tanış olun.

F. Nəticə qorxusunu dəf etmək

Qəbul imtahanına hazırlaşan abiturientin imtahanqabağı psixoloji tarazlığını qoruması, qorxu və həyəcandan qurtula bilməsi çox vacib, mən deyərdim ki, hətta ən həlledici məqamdır. Hətta tam hazırlıqlı olduğun halda həyəcan və qorxudan psixoloji sarsıntı keçirib müvəffəqiyyət qazanmamaq mümkündür.

Mənim şəxsən özümün həyatda bir sınanılmış «nəticə qorxusunu dəf etmək» adlı vasitəm vardır. Həyat əhəmiyyətli bir görüş, çox vacib bir hadisə ərəfəsində həmişə bunu sınayıram. Düşünürəm ki, abiturientlər də bunu sınasalar xeyirlərinə olar.

Demək, elə ki, abituriyentlərimiz qəbul imtahanlarına tam hazırlaşdılar, imtahana bir gün qalanda oxuduqlarını təkrarlıyıb qurtarıb kitablarını bir qırağa qoyurlar və başlayırlar mən dediyim «dəfetmə» prosesinə. Bunun üçün, düşüncələrində imtahandan kəsilmə, yəni bu həyat əhəmiyyətli hadisənin uğursuz sonluğu situasiyasını yaratmaları lazım gələcək. İmtahandan kəsilsələr nə olacaq? Valideynləri onları danlayır, hətta onlardan üz də döndərirlər, dost-tanış istehza edir, qəbul olanlara həsəd və paxıllıq hissi içlərini didib-dağıdır, gedib ağır bir işlə, tutalım yükdaşımaqla məşğul olurlar. Qanları qaradır, küskündürlər, hədsiz bədbəxtlik içindədirlər. Situasiyanı tam dolğunluğu ilə yaradıb, maksimum keçirəcəkləri ziyanı, alacaqları zərbəni təsəvvür etməli və bünları yaşamalıdırlar. Sonra da bundan ən az itkilərlə necə çıxacaqlarını təsəvvür eləməlidirlər. Hər halda, öləsi deyillər ki. Həyat davam edir. Toparlanarlar, gələn il daha yaxşı hazırlaşıb mütləq qəbul olunarlar.

Haradasa psixoterapiya adlandırılacaq bu üsul mütləq abituriyenti sakitləşdirəcək. O, qəbul imtahanının uğursuzluğu dəhşətini yaşamış kimi olacaq, daha o dəhşətin öldürücülüyündən qorxmayacaq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2023)

 

NUR İÇİNDƏ YATMIŞ  ŞAİR ASLAN KƏMƏRLİNİN “YOLUMU GÖZLƏYƏN VAR" KİTABI HAQQINDA QEYDLƏR

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Fəridə Ləmanın mərhum şair Aslan Kəmərliyə həsr etdiyi “Gerçəklik qapıları” yazısını təqdim edir. 

 

Fərdi həqiqətlərin, ictimai duyğuların poetik zaman üzərində köklənməsi, lirik düşüncənin gerçəklik qapılarına apardığı yol, uğurlu yol müasir şeirimiz üçün xarakterikdir. Qanunauyğun hal kimi poetik məqamlarda hər kəsin özünəməxsus obrazlı deyim tərzi, axtarıcı imkanları, dünənə, bu günə və gələcəyə ənənəvi və fərdi münasibəti, spesifik mülahizələri üzə çıxır. Düşüncə yeniliyi, qavrayış təzəliyi həm poeziyanın, həm də nəsrin orijinallıq köklə-

ridir. Bu köklərdən göyərən pöhrələr həmişə üzü Günəşə boy atırlar. Belə ədəbi nəslin yaradıcılarından biri də Aslan Kəmərlidir. Aslan kəndli oğludur. Qocalar demişkən bin-bərəkət də elə kənddədir. İşığımız, istismiz də elə o müqəddəslikdən süzülüb gəlir. Tor pağın sinəsindən şırımlar açan xışın nəğmələri də, bu nəğmələrin zümzümə-

sində bəslənən holovarlar da sinəsi eşilib tökülən torpağın sirli gülüşləri də, alın təri ilə suvarılan bərəkətli zəmilərin laylası da, yalın ayaqların qanı çilənən kövşən çöplərinin

nağılı da şairə yaxşı tanışdı. Məhz elə buna görədir ki, kitabı açan kimi biçənəklərdə gen-bol düzlərin qolu üstə sərilən ot lehrələrinin ruhoxşayan ətri, torpaq ətri, doğmalıq ətri oxucunu sehirləyir. Hardasa səndən çox-çox uzaqlarda, dünyanın bir küncünə çəkilmiş yurdun ab-havası,

gün-güzəranı ilə şair qələmini səmimiliyində tanış olursan.

Səni mənəvi qoynuna səsləyən, hənirləndirən bu yurd da Vətən torpağının bir parçasıdır. Şeirlərdəki yüksək mənada səmimilik, poetik həssaslıq, duyğuların incəliyi, vətəndaşlıq ilhamı ilə yazıb yaradan zəhmətkeş bir qəlbin döyüntüləridir. Bu döyüntülər Vətənin nəbzi ilə birgə vurur. Kitab «vətən» şeiri ilə açılır. Elə həmin anda da şairin Vətən süfrəsinə minnətdarlığı, onu ərsəyə yetirən, boya, başa çatdıran bu əvəzsiz ananın mənəvi borcunu qaytarmağa çalışan narahat bir qəlbin çırpıntıları ilə tanış oluruq. Şairin məqsədi, məramı da, sevinci, kədəri də buradan aydın duyulur. Bu mənəvi ağrı bütün yaradıcılıq boyu şairin ən mühüm qayğılarına çevrilir, «yol gözləyəninin» vüsalına tələsir. Amma, bu yolda «ağ qoç»lar, qara qoç»lar, ayağı kəndirdən asılan igidlərin naməlum taleyi boylanır. Bu günü üçün Vətənə borcu olan, odunda, ocağında qızınan, baharında, qışında yaşayan şairin əlçatmaz bir istəyi var. Vətəni Vətən tək qoruya bilməməsi,

evi, odu bir; taleyi, bəxti, taxtı ikili Vətənin qarşısında qara daş «gərəksizliyi» şairi çılğınlaşdırır, lakin bu həsrət közdə yanır, ürəkdə alışır, əllər mütidir…

 

Dağı dağ üstünə qoymaq asandır,

Vətəni Vətən tək qorumaq çətin.

Arazın Vətəni Azərbaycandır,

Araza baş çəkib, əl vurmaq çətin.

 

«Vətən haray desə…» silsiləsindən olan «Yuxu», «İki sahil arasnıda», «Ürək ağrımasın, ürək neynəsin», «Körpü», «Külək öpər qəribləri» və s. şerlərində ümumi

dərdimizdən söhbət açılır. Ürəyi od, gözü nisgil tökən şairin yuxularında da o tayımızın mənzərəsi canlanır. Müəllif bunların şirin «Yuxu» adlan dırır. Əslində bu mücərrəd

mənada yuxudur. Əslində isə yuxuda görə biləcəyi bir həqiqətdir. Hə yaxşı ki, xəyal dünyasında düyünlü yollar, gərilməkdən qıc olan cərəyanlı məftillər, ayaq ləpirləri düşən

ələnmiş, daraqlanmış torpaqlar yoxdur. Burada sərbəstsən, ayağını möhkəm basa bilərsən, dağ-dərə aşarsan. Burada gözəlrində mürgüsü oyaq qalan nə keşikçilər var, nə də intizardan səbri çatlamağa gələn sərhədlər. Budur, doğma Təbriz, Səttərxan xiyabanı, Sabir heykəli, Füzuli meydanı, ağ saçlı Səhənd, qoca Şəhriyar, bir də xoş xəyallar içindən boşluğa açılan qapılar. Araz həsrəti təkcə ər qeyrətli Vətən oğullarının köksündə deyil, torpağının nəfsində də var, qara daşında da. Bircə haray lazımdır pas

atmış nisgili atmağa.

 

Vətən haray desə ər var, ərən var,

Bir anda hayına yetməliyəm mən.

Mənə cığır açan, yol göstərən var,

Babəkin yoluyla getməliyəm mən.

 

Demək yol göstərən şairin keçmişidi, ulu babalarıdı. Şair bu yerdə Babək inamı istəyir, Əlincəyə and içir ki, «Vətən haray desə» öndə gedəcək. «Yolumuzu gözləyən

var» kitabındakı şerlərin ümumi məzmun keyfiyyətindən başqa, ayrı-ayrılıqda misraların sanbalı, semantik məna

çalarları diqqəti cəlb edir.

 

Əlincə and yerim, daş bayrağımdır.

Qeyrətdir, vüqardır başımın üstə.

Göy Xəzər laylamdır, Araz ağımdır -

Tökülür yaş kimi yaşımın üstə.

 

«Göy Xəzər laylamdır. Araz ağımdır»-necə də həssaslıqla deyilmiş kəlamdır. Laylalı Xəzəri, dərdli Arazı bundan gözəl necə demək olar. Layladakı həzinlik, rahatlıq:

ağılardakı nisgil öz dəyərini necə də yerində tapıb? Bir də «günahkar Araz», «ağı Araz»a qədər yaş tökülüb ki, o özü gərək öz məcrasını aşsın. Bütün bu istəklər içindən bir

hökm səslənir. Bu şair inamının səsidir.

 

Arzu gedər-gəlməz bir yol kimidir,

Sehirli qapılar açılmalıdır.

Araz da gərilmiş bir qol kimidir,

Bu qollar boynumda çatılmalıdır.

 

Bu inam boyu bu tayda bitən sarmaşıq o taydakı söyüdə dolaşıb; o tayda qarışqanın yuvası budaq üstdən bu taya cığır salıb. Sərhədsiz nəğmələrdi Hey dər baba,

Şəhriyar... Bir də iki sahil arasında birliyin qırpımsız keşikçisi, qulağı xoş səsdə olan şair «mən»i. A.Kəmərli cənub silsiləsindən olan şeirlə rin də təkcə öz ağrılarımızla

məhdudlaşıb qalmır. Bütün ağrılı ürəklərin kədərinə şərik olur. Şair Araz ağrılarına ayrı-ayrı məmləkətlərin ağrısını da qoşur və dünyanın söz deyən dilini-şairləriçəki daşı

kimi tərəzi gözlüyünün çəkisinə çağırır.

 

Bu dünyanın çəki daşı sənsən, sən

Tez ol asıl, tərəzinin gözündən.

Qoyma əyər nahaq haqqı amandır.

Çəki daşı olmalıdır şairlər,

Tərəziyə qiymət verən zamandır.

Bu zamanın yaxasında həmişə

Ölçü kimi qalmalıdı şairlər…

 

Hələ də gözü göydə, dizi yerdə gözəgörünməz tanrıdan imdad istəyən fələstinliləri və onlar kimilərini dünyanın

yaxasından tutub bağırmağa çağırır. Bu mənada «Çəki daşı» mənəvi yanarlıqla yazılmış şeirdir. Bu ulu, qoca, cavan dünyanı hansı yolla tutdunsa, o yolla da gedəcək-

sən. Bu odlardan adlayan yaxşılıq və yamanlığı həqq tərəziyə, çəkisi olan haqq tərəziyə qoysaq, «O qapını çərçivədən çıxart, at, qoy qapısız açıq olsun bu

həyat» hökmünü üstündə bir azadlıq dünyanın al gələcəyinə inanınırıq. Lakin tərəzi var, çəki daşı isə yoxdur…

Şairin mənəvi iztirabları onun ürək ağrılarına çevrilir, -doğma günəş, şux çinar ondan çox-çox uzaqda, qəddi əyilmiş çinar, batan Günəş isə lap yaxındadır. Hələ qisməti ömrün dolusu, sazağı, ulduz boyda işığı, bir əsim küləyidir.

 

O doğma Günəşin teli uzaqda,

O batan Günəşin şəfəqi yaxın.

Hələ şux çinarın əli uzaqdı,

Əyilən çinara yaxın gəl, yaxın.

Hələ ki, dilində yoxsan bir kəsin -

Ürək ağrımasın, ürək neyləsin?

 

Bu ümumi gileyə şairin şəxsi gileyi də qoşulur. Şairin ürəyi təpərlidir, qolu qüvvəlidir. Bu yolda gah arzu var,

gah da muraz. Bir də bu günü sabaha haylayan ümid. Bu ümiddən uzanır cənub həsrəti, cənub nisgili. O, dünyanın

cənubundakı durnaların səfi po zul muş, onları səmada uçan yox, yerdə dizin-dizin gəzən görür və bu qərib durnaları da inadlı, mətin olmağa çağırır.

 

A cənubdan uçan durnam,

Uç qoynuna al səhərin.

Polad dələn süngü olsun,

Qılınc olsun lələklərin.

 

Bir yol var. Ümid çırağının işığına aparan - «Bu qeyrət yolunda, bu ar yolunda ləngidə bilərmi qar, ayaz məni?» - deyən şair ölməzlik amalı ilə ucalmaq, yadda qalmaq istəyir.

 

Bu taydan o taya hörgü olaram,

Bu günün, sabahın görkü olaram.

Arazın üstündə körpü olaram,

Yusun səhər-axşam qoy Araz məni.

 

Aslan tez-tez xalq örnəyimizə üz tutur. Bəzən yaxşı mənada onu saf-çürük edir. Öyüd, nəsihətləri dar gündə gərəyimiz olan, yolumuza nur çiləyən ataların aqil sözləri

çox vaxt köməyimizə çatır. Lakin bəzən «el üçün ağlayan gözdən olar», «arxalı köpək qurd basar» kimi ifadələr kölgədə yatan cahilləri oyadan bir vasitə deyilmi?... Bu mə-

nada şair belə kəlamları əlində vasitəyə çevirənlərə qarşı öz iradını bildirir.

 

El üçün ağlayan, el üçün yanan,

Elin yaddaşında əbədi qalıb.

Xalqına gəc baxan, xalqını danan,

Qalxıb ucalmayıb, solub-saralıb.

 

Bir düz söz bəd əməl dalınca gedəni yoldan qaytardığı kimi, həmin yola getməyə təhrik edə bilər. Və yaxud «arxalı köpək qurd basar» ifadəsində olduğu kimi. Şair haqlı

olaraq yazır ki, arxa düşünənlər, önü düşünmür və ya bu gün arxa olan sabah görünmür. Arxasız olanlara ucadan

baxanlar arxa hesabına yuxarı qalxsa da, başı aşağı birdən millənir. Belələri «ortada yeyib ucda gəzənlərdir», dar gündə əli olmayanlardır.

 

Nə arxalı olan,

Nə arxa gəzən

Torpaq haray desə -

Hayına gəlmir.

 

Atalar desə də

belə olmur, bəzən

Arxalı köpək də

 Qurd basa bilmir.

 

Aslanın «əlini-üzünü yu sərin suda, papağını qoy önünə fikirləş», «qalmışam od ilə su arasında» kimi işlətdiyi ifadələr isə tamam başqa məqsədlə nəzərdə tutulub. «Yuxulu

ərəbə məktub» şerində illərin möh nət daşını üzərindən atmaq üçün müəllif onu oyat mağa çalışır, su aydınlıqdır, heç olmasa əl-üzü nü yu, dörd yanına boylan. Bu talanan

şəhərlər, yerüs tü, yeraltı sənin deyilmi?... Bombaların, güllələrin səsindən yer, göy diksindiyi halda, nəyin varsa əlindən getdiyi halda tutuquşu kimi bir kəlməni təkrarla-

yırsan, XX əsrin qara-qorxusu səni ayılda bilmir.

Sən də oturmusan quru daş üstə,

Bircə söz bilirsən: o da «baş üstə».

«Dünyanın oğluyam, dünya anamdı» - deyən şair dünyanın qoşa hörük kimi eyni kürəkdə daşınan sevinc və kədərini qəlbində gəzdirir. Göz yaşı bulaq, sinəsi körük

olan şairi babaların ruhu, qəhrəmanlıq yolu səsləyir. Bu yolda bütün maneələr əriyib sanki yoxa çıxır, çünki arzunu göyərdən daxili inam torpağın mətinlyindən güc alır.

«Deyə bilmədiklərimi», «Düşünən başlar», «Babək muzeyi», «Yolumu göz lə yən var», «Dünya və mən», «Kəs yolumu, hünərin var, kəs indi», «Ümid», «Dünya» və s. belə

məzmunludur.

Qələmi cüt, sözü toxum olan şair, nur, işıq, şəfəq dolu ilhamı ilə yurdun seyrinə çıxır, keçmişimizi muzeylərdə yox, kötük üstə cücərən tarixi yadigarlarımızı yerində,

kökü üstdə axtarmağı, narahat yollar keçməyi məsləhət görür.

 

Hər daşında tariximin varağı,

Hər addımda bir igidin izi var.

Muzeylərdə axtarmayın yarağı,

Əlincənin uçqununda yüzü var.

 

«Oyan Nəsimi babam», «Şeir yazmağa nə var», «Şahmat» kimi şeirlərdə əsrimizin ağrılarına üz tutulur. Şair, yararsız adamlar kimi, yararsız əşyalara, varlıqlarda da

öz nifrətini bildirir və onlara elə möhürlü adlar seçir ki, bu adı başa düşən üçün yeddi qatından keçməlidir. «Katibə oğlan», «Çörəyi gödək», «Nə gülür, nə ağlayır», «Kor yapalaq» və s. Şair çox inamla deyir ki, zirvəyə qalxmağa qartal inadı, bələni aşmağa şir gücü gərək. Bu dünya cı-

dırdı - atlan, ha atlan, mənzili tələsik haqlamaq olmaz.

Dərədən şığıyan, daşdan atılan selin qabağını saxlamaq olmaz. Yoxsa bu katibə oğlanlarla hansı qeyrətdən söhbət

açmaq olar?...

Kitabda «Hələ yol gedirik ayrı qatarda» fəslində verilən “Kərəm gözəlləməsi» silsiləsindən olan şerlər xüsusi maraq

doğurur. Əsli-Kərəm yanğısı elə bir oddur ki, zaman-zaman közərəcək, işaracaq, öz odundan qəlblərə ülvi qığılcımlar salacaq. Şair qəlbinin qığılcımı isə keşişə qarşı

intiqam alovudur. Hətta o hiylə, fəsadın kökünü də Qara Keşişlə bağlayır. Əsərdə keşişi satqın və hiyləgər Səhl Sumbatın babası adlandırması da təsadüfi deyil. Bu mənada şair unudulmaz ağrılarımızı təzələyir, mücərrədlikdən konkretliyə qovuşur. Əsərdə verilən bənzətmələr təsirli və düşündürücüdür. Müəllif Əslinin bağlanan düymələri ilə sönən şamları, Kərəmin naləsi ilə dərdli Arazı müqayisə edir. Kərəmin ruhu - «Yanıq Kərəm»ni hər gün dilləndir-

məklə sanki keşişdən inti qam almaq istəyir. Keşişi qəbirdə rahat qoymaq istəmir. Taleyindən təkcə sevgi istəyən Kə-

rəmin dər di şairi kədərləndirir, buz bağlamış gədikləri, dumanlı, çənli dağları, boranı, tufanı, qarı köməyə çağırır.

A.Kəmərlinin yaradıcılığında diqqəti cəlb edən, yaddaqalan xüsusiyyətlərdən biri də mücərrədlikdən konkretliyə can atmaqdır. Bu mənada «Tənha ev» lirik poeması çox

təsirlidir. Sözü bulaqlar, səsi şimşəklər, Günəşi meşəsi qoynunda gizlədən, dağlarının başı dumanlı, çənli, qayaları

durna tək qatarlaşan, cığırları zirvələrdə çataqlaşan, nazlı vələsləri buluddan su içən, Qaraçayı el aşığı Cəlalın sazında dinən, gəncləri Musa dayının zurnasında “Yallı”

gedən, qocaları Qorqud misallı, nənələri Həcər timsallı, qızları al yanaqlı bir kəndə gəlir. Qocakənd dağının başı sanki Sibirin qaşıdı. Elə bil ulduzlar zirvəyə zər ələyib.

Günəş doğur, hava durulur, bulaqların başında min bir büsat var, gələni, gedəni yolundan saxlayır. Şair qəlbində

isə gah şaxtadı, gah da od ələyən isti. Şairi halbahal edən uşaqlıq xatirəsindən boylanan ağır illərin təlatümü və bir də bu gün kimi ona tanış, doğma olan bir evin tənha görkəmidir. Sanki daş dövründən qalan bue vin divarları qapqara, sökük-sökük, pəncərələri bağlıdır. Bu ev öz dərdli

görkəmi ilə iyirminci əsrin çiynində ağır bir yükdür.

 

Bir damın altında qalıb qocalar,

İsidir otağı hənirtiləri.

Bu evdə üç günün bir gəlini var,

Kişi sığalından yoxdur xəbəri.

 

Səhəri ümidlə açan, gözləri intizarla yollara dikilən gəlinin həsrətli baxışları da qocanın qəddini əyib. Hamının bir təsəllisi var, o da divardan asılan şəkildir.

Müharibə illərinin ağrısı bütün ürəklərdə könək qoyub. Deyib-gülənlər azalıb, ağlayanlar çoxalıb, kişiləri seyrək-

ləşdirib, qadınları kövrəkləşdirib, babaları qocalaşdırıb, nənələri qarılaşdırıb. Qızların sevinci dərd-əzab olub. Poçtalyon görməyən kəndlər məktub atəşinə tutulub. Şairin uşaqlıq illəri də o dərdli illərə düşüb. O tənha evin ağrıları uşaq boyu ilə birgə boy atıb. Dörd il anna laylasına həsrət qaldı uşaqlar, dörd il yastıqlar quru daş oldu. Bir evin ağrısı bir elin yasına çevrildi. Böyükdən uşağa kimi torpağı qorumaq üçün döyüşə qoşuldu. Polad yumruqları zərif uşaq əlləri əvəz etdi. Böyüklü, kiçikli hamı yurdun taleyini fikirləşdi. Uşaqların oyuncağı oraq, yaba oldu.

Nəhayət, qismətimiz qələbə oldu. Bu qələbə bəlkə də günahsız tökülən qanların ahı idi, bəlkə gözlərində mürgüləri oyaq qalan balaların səksəkəli yuxusu, dili dualı ana-

ların gecə-gündüzü ulu tanrıya üz tutub yalvarması idi.

Odlar, alovlar içindən, həyatın bütün sınaqlarından uğurla çıxan şairin qəhrəmanı indiki dinc dünyamızın şəhid oğulların qanı ilə azadlığını görür. Bu ağrılar cismən

uzaqlarda qalsa da mənəvi göynəyi ilə içimizi titrədir. Pəncərələri heçliyə açılan tənha evin gerçəklik qapılar kimi...

60-70-ci illər poeziyada sıçrayış ili adlanır. Aslan Kəmərli də bu illərdə poeziyaya gələn şairlərdəndir. Ayrı-ayrı çıxan kitablarından sonra o, öz uğurlu addımlarını «Öm-

rümə düşən işıq», «Yolumu gözləyən var» kitablarında orijinal poetika ilə təsdiqləmişdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2023)