“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün professor, yazıçı, motivasiya spikeri Əlibala Məhərrəmzadə özünün “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq” layihəsinin təqdimini davam etdiririr.

Yaydır, demək, ali məktəblərə qəbul imtahanları zamanıdır. Abituriyentlər cidi-cəhdlə qəbul imtahanlarına hazırlaşırlar. Uğur sirləri bu yazılardadır.

Qeyd etdik ki, gənc yaşlarında insanların rastlaşdıqları ilk uğursuzluqlar sırasında uğursuz sevgi və ali təhsil ala bilməmək dominantlıq təşkil edir.

Əksər xalqlar kimi bizim azərbaycanlılar da mental xüsusiyyətlərdən irəli gələrək oxumağa, təhsilə həmişə önəm veriblər. Tarix boyu təhsillilərin, savadlıların statistikası bizim ölkədə yüksək olub. Məktəbə getməyən, təhsil almayan insanlardan hər eldə-obada birini taparsan, ya tapmazsan. Bizdə hətta belə bir adət də var: valideynlər gəlin köçürdükləri qızlarının cehizləri arasında ali məktəb diplomunun olmasının da qeydinə qalırlar. Düzdür, Azərbaycan BMT-nin təhsil səviyyəsinin indeksi reytinqinə (education index) görə ilk onluğa düşmür (1. Avstraliya; 2. Danimarka; 3. Yeni Zelandiya; 4. İrlandiya; 5. Norveç; 6. Niderland; 7. Almaniya; 8. ABŞ; 9. Böyük Britaniya; 10. Kanada), amma YUNESKO-nun nisbi savadlılıq statistikası cədvəlində bizim ölkəmiz SSRİ dönəmində təməli qoyulan məcburi təhsil qaydaları hesabına 99.5% savadlılıq göstəricisi ilə dünya üzrə 13-cü pillədə qərarlaşıb (Maraqlıdır ki, ilk pillələrdə yalnız postsovet və postsosialist ölkələri qərarlaşan bu siyahıda education index onluğunu təşkil edən Avstraliya yalnız 23-cü, Kanada 26-cı, Danimarka 29-cu, Almaniya 32-ci, ABŞ isə hətta 44-cü yerdədir).

Orta məktəbi bitirib ali məktəbə daxil ola bilməmək bizim ölkədə bir gənc üçün böyük faciə, onun valideynləri üçünsə böyük bədbəxtçilik hesab olunur. Əgər biz uğurdan danışırıqsa, statistik insan üçün ilk böyük həyat uğuru, təbii ki, orta məktəbi müvəffəqiyyətlə bitirib ali məktəbə daxil ola bilmək sayıla bilər. Və minlərlə gənc də bu uğura qovuşa bilməyəndə həyatdan küsür, depressiyaya uğrayır.

Gəlin çox sadə olan «abituriyent müvəffəqiyyətləri» şərtlərinə diqqət yetirək. Bu şərtlərin düzgünlüyünə mən zaman-zaman iki ali məktəbə daxil olub onları müvəffəqiyyətlə bitirərək öz üzərimdə apardığım çalışmalar hesabına əmin olmuşam.

Ali məktəbə qəbul olmaq istəyirsən? Gecə və gündüz oxumalısan, hazırlaşmalısan, repetitor yanına getməlisən, sınaq imtahanları verib gücünü sınamalısan. Bu hazırlıq müddətində gündəlik həyat rejimini dəyişib fərqli rejim qurmalısan. Hətta ən xırda detal belə sənin özünü yolunda fəda etdiyin uğuruna xidmət etməlidir. Hafizəni və şüuru gücləndirən qidalardan, təbii otlardan, vitamin və preparatlardan istifadə etməlisən, oxuduğun materialı daha yaxşı qavramaq üçün məlum üsullardan, sınaqlardan çıxmış psixoloji testlərdən, təmrinlərdən bəhrələnmisən.

Gəlin, çox sadədən başlayaq. Zaman az, oxunacaq, mənimsəniləcək biliklər çox. Dərslikləri öz axarı ilə, bədii ədəbiyyat oxuyurmuş kimi oxusanız imtahanlaradək tam hazırlıqlı olmağa zamanınız təbii ki, yetməyəcək. Bəs onda nə etməli? Əlbəttə ki, sürətli-effektiv oxu qaydalarına riayət etməli. Bu barədə o qədər çox metodika, kurslar, treninqlər var, saymaqla qurtarmaz. Tam dərinə getmədən gəlin bir neçə çox vacib qaydalara nəzər yetirək.

A. Diqqət və yaddaş

Mətn oxuyarkən ən vacib iki proses bunlardır: Diqqətlə oxumaq və oxuduğunu yaddaşa ötürmək.

Xüsusən biliklər almaqçün oxuyan zaman hədsiz diqqətli olmaq lazım gəlir. Amma beynimizi məşğul edən nəsnələr daim fikrimizi başqa səmtə yönəldir, biz əksərən mexaniki oxuyuruq, oxuduğumuz şüurumuza çata bilmir, yaddaşa da həkk olunmur. Heç kəsə sirr deyil ki, zehni əməyin məğzi konsentrasiya oluna bilməkdir. Ali məktəbə qəbul olunmaqçün hazırlıq mərhələsi, şübhəsiz, zehni əmək növüdür. «Mənim gələcək uğurumun yolu bax bu mətni oxuyub mənimsəməkdən keçir», «mən mütləq bunu öyrənməliyəm», «tam diqqətlə, tam səylə, tam məsuliyyətlə oxumalıyam» cümlələri ilə fikrini tam oxuduğun mətnə yönəldib, fikrini dağıda biləcək hər şeydən kənarda, ideal bir şəraitdə oxumağa çalışmalısan.

B. İnteqral alqoritm

Sürətli oxumada ən vacib olanı həqiqətən də sürətlə, tutalım, bir səhifəni bir neçə saniyə ərzində oxumaq deyil. Prosesin ən vacib olanı mövzunun mahiyyətini dərk etməyə yönəli seçdiyiniz proqramın düzgün olması, nəticədə də informasiyanın optimal və effektiv alınmasıdır.

Siz əlinizə bir kitab götürəndə heç vaxt öncədən planlaşdırmırsınız ki, onu necə, hansı ardıcıllıqla, sürətlə, intervallarla oxuyacaqsınız. Nəticədə mahiyyət etibarı ilə həmin kitabı aşağı tempdə, astagəlliklə oxumalı olursunuz.

Amma düşünmək lazımdır ki, oxunmanın istənilən texnikası və sürəti mütləq halda oxucunun öz qarşısına qoyduğu məqsəd və vəzifələrə tabe olmalıdır. Məhz qarşına müvafiq proqram qoymaq, onun hər bir bölümündən lazımi anda çevikliklə istifadə etmək sürətli oxumaq məharətini şərtləndirir.

C. Antireqressiya və antiartikulyasiya

Bəzən biz mətni oxuyanda bir sətri bitirən kimi gözümüz sətrin əvvəlinə – onu təkrar oxumaya yönəlir. Bu, mütaliədə ən geniş yayılmış qüsurdur və reqressiya adlanır. Düzdür, sətrin, cümlənin təkrar oxunmasının resipasiya adlı oxuduğun cümlədəki fikri daha dərindən mənimsəmək növü də var. Bu təmrin, əlbəttə ki, çox zəruri və vacibdir. Amma reqressiya isə boş vaxt itkisi, gözə verilən əlavə yükdür. İstənilən halda bu vərdişdən yaxa qurtarmaq zəruridir.

Məhsuldar oxumağımıza mane olan daha bir faktor oxuma zamanı artikulyasiya adlanan ağızın, dilin, udlağın hərəkətliliyidir. Biz öz-özümüzə oxuyanda bəzən istər-istəməz bu orqanlarımıza güc tətbiq edirik. Bəziləri, hətta ucadan oxuyaraq bu gücün təsirini ikiqata, üçqata çatdırırlar.

Amma istənilən halda mətn effektivlik üçün tam səssiz oxunmalıdır. Artikulyasiya oxunanı mənimsəmək üçün orqanlarımıza təsir edən bəlli əngəldir. Məşq edin, lap dilinizi dişinizlə tutub saxlayın, amma sakit, mütləq sakit oxuyun!

D. Vertikal oxumaq

Ənənəyə görə oxumaq üçün çox kiçik görmə bucağı lazım olur, gözlər soldan sağa hərəkət edir, ən yaxşı halda 2-3, daha kiçik olarsa 4 söz gözümüzün, necə deyərlər, əsarəti altında olur. Məhz bu sahənin məhdud olması nəticəsində bir sətri oxumaq üçün gözümüz bir neçə həmlə edib bir neçə dəfə dayanmalı olur. Bunu bütöv bir səhifəyə şamil etsək, maraqlı bir mənzərə yaranar. Deməli, biz hər sətirdə üç dayanacaq etməklə 30 sətrlik bir kitab səhifəsini 90 həmləyə oxuya bilirik.

Amma gəlin indi sözbəsöz yox, frazalarla oxumağa çalışaq. Yəni gözün görmə bucağını böyüdüb bir həmlədə daha çox söz oxuyaq. Bu, təkcə oxuma sürətini artırmır, həm də özündə oxuduğunun daha yaxşı mənimsənildiyini ehtiva edir. Pedaqogikada tam olaraq isbatlanıb, mətnin daha böyük fraqmentlərlə oxunması onun məzmununun daha aydın dərk edilib qavranmasına gətirib çıxarır. Gözün görmə bucağı artdıqca onun oxumağa sərf etdiyi enerjisi də azalır, buna ayrılan vaxt da qısalır. Və bu vərdiş get-gedə oxuma zamanı gözün tam püxtələşməsinə səbəb olur, soldan-sağa artıq bütöv sətri nəzarəti altına almağa müvəffəq olan göz tədricən mətni horizontal yox, vertikal oxumağa başlayır. Nəticədə, 90 həmləyə oxuduğun bir səhifəni bu dəfə sətir sayı qədər, yəni 30 həmləyə oxuya bilirsən. Həm vaxta 3 dəfə qənaət edirsən, həm də qavrama məhsuldarlığın 2 dəfə artır.

E. Məğzi tutmaq

Psixologiyada «Mətni dərk etmək» termini var, «dərk etmək», «anlamaq» anlayışları «oxumaq» anlayışının məntiqi nəticəsi olmalıdır. Öz mövcud biliklərindən istifadə edərək oxunulan mətnin həyatla inikası arasındakı məntiqi əlaqəni tuta bilmək, bax budur əsas məsələ. Mürəkkəb olmayan mətni oxuyanda «qəbul etmək» və «anlamaq» anlayışları ani olaraq bir-birilərini tamamlayırlar. Mövcud biliyimizin müxtəlif detalları aldığımız yeni bilgilərin təəssüratıyla zənginləşir.

Amma biri də var, mürəkkəb, öncədən bilik bazamızda heç bir izi olmayan mətni oxumaq, bu zaman qavramaq prosesimiz konkret olaraq çətinlik çəkir. Bax bu məqamda istifadə edilə biləcək ən vacib vasitə mətnin əsas mənasına güc verməkdir. Mətni hissələrə bölür, məna baxımından qruplaşdırır, ən vacib olan hissəni müəyyənləşdirir, onu təkrar-təkrar diqqətdə saxlayırıq. Psixologiyaya görə, yeni mətnin dərk edilməsi şüurumuzdakı istənilən uyğun «materialdan» istifadə ilə asanlaşa bilər. Bu, əlavə detallar, ştrixlər, ikinci dərəcəli sözlər, müxtəlif hadisələr, qaynaqlar ola bilər. Bir sözlə, istənilən şüur assosiasiyası bizim dayağımıza çevrilə bilər.

Demək, mətnin məzmununu qısa məntiqi formulalara çevirib hər formulanın nüvəsi olan əsas fikri müəyyənləşdirib bunu öz şüurumuz və bilik bazamıza transfer etməklə (bunu, haradasa filtrasiya prosesi kimi də izah edə bilərik) biz mətni başa düşməni tam mahiyyəti ilə reallaşdıra bilərik, dərketmə qabiliyyəti əldə edərik!

F. Nəticə qorxusunu dəf etmək

Qəbul imtahanına hazırlaşan abiturientin imtahanqabağı psixoloji tarazlığını qoruması, qorxu və həyəcandan qurtula bilməsi çox vacib, mən deyərdim ki, hətta ən həlledici məqamdır. Hətta tam hazırlıqlı olduğun halda həyəcan və qorxudan psixoloji sarsıntı keçirib müvəffəqiyyət qazanmamaq mümkündür.

Mənim şəxsən özümün həyatda bir sınanılmış «nəticə qorxusunu dəf etmək» adlı vasitəm vardır. Həyat əhəmiyyətli bir görüş, çox vacib bir hadisə ərəfəsində həmişə bunu sınayıram. Düşünürəm ki, abiturientlər də bunu sınasalar xeyirlərinə olar.

Demək, elə ki, abituriyentlərimiz qəbul imtahanlarına tam hazırlaşdılar, imtahana bir gün qalanda oxuduqlarını təkrarlıyıb qurtarıb kitablarını bir qırağa qoyurlar və başlayırlar mən dediyim «dəfetmə» prosesinə. Bunun üçün, düşüncələrində imtahandan kəsilmə, yəni bu həyat əhəmiyyətli hadisənin uğursuz sonluğu situasiyasını yaratmaları lazım gələcək. İmtahandan kəsilsələr nə olacaq? Valideynləri onları danlayır, hətta onlardan üz də döndərirlər, dost-tanış istehza edir, qəbul olanlara həsəd və paxıllıq hissi içlərini didib-dağıdır, gedib ağır bir işlə, tutalım yükdaşımaqla məşğul olurlar. Qanları qaradır, küskündürlər, hədsiz bədbəxtlik içindədirlər. Situasiyanı tam dolğunluğu ilə yaradıb, maksimum keçirəcəkləri ziyanı, alacaqları zərbəni təsəvvür etməli və bünları yaşamalıdırlar. Sonra da bundan ən az itkilərlə necə çıxacaqlarını təsəvvür eləməlidirlər. Hər halda, öləsi deyillər ki. Həyat davam edir. Toparlanarlar, gələn il daha yaxşı hazırlaşıb mütləq qəbul olunarlar.

Haradasa psixoterapiya adlandırılacaq bu üsul mütləq abituriyenti sakitləşdirəcək. O, qəbul imtahanının uğursuzluğu dəhşətini yaşamış kimi olacaq, daha o dəhşətin öldürücülüyündən qorxmayacaq.

                                        *          *          *

Söhbətimizin lap əvvəlində biliklər əxz etmək prosesində düzgün mütaliə, psixoloji tarazlıq ilə yanaşı prosesin digər vacib tərkib hissələrinin də adlarını sadalamışdıq ki, bunlardan birinin də düzgün rejimin, qidalanmanın, yaddaşın artırılmasına xidmət edən qida rasionundan düzgün istifadənin olmasını vurğulamışdıq.

İlk düşüncədə ağıla belə gəlməyəcək bir şey: adi su. Deməzsənmiz, müntəzəm olaraq su içmək hafizəni dedikcə gücləndirirmiş. Bu yaxınlarda Türkiyəli məşhur mütəxəssis Dr. Yasemin Bradleyin qeydləri ilə tanış oldum. Hafizəni gücləndirmək və düşüncə sürətini artırmaq üçün davamlı şəkildə ph (bir mayenn turş-qələvi balansı) səviyyəsi çox yüksək (hardasa 7,45) olan, təbii minerallarla zəngin su içmək lazımdır (Qısaca aydınlıq verim ki, 7,0 ph səviyyəsi neytral mühitdir. Səviyyə 6,9-dan 0-dək azalırsa, mayenin turşuluğu artır, səviyyə 7,1-dən 14,0-dək artırsa, onda mayenin qələviliyi artır. 7,36 – normal mühit adlanır. 7,0-dən aşağı, yəni turşuluğun yüksək göstəriciləri xəstə mühitə, 7,0-dən yuxarı, yəni qələviliyin yüksək göstəriciləri sağlam mühitə işarədir. Bir sözlə, turşulu su – ölü su, qələvili su – sağlam su adlanır).

Beynimizin 70-75%-i sudan ibarətdir, güclü yaddaşa sahib olmaq, sürətli düşünə bilmək üçün suya hədsiz ehtiyacımız var.

Bradley yazır: «Su beyinin bütün funksiyalarını sürətləndirir, su azaldığı zaman beyin əvvəlkindən yavaş işləyir. Susuz beyin bilik saxlama və hafizə yaratma imkanlarını itirir».

Bradley marketlərdən içməli su alarkən onun minerallarla, xüsusən kalsium və maqneziumla zəngin olmasına diqqət yetirməyin vacibliyini bildirir. Gündəlik kalsium ehtiyacının 70%-nin süd və süd məhsulları ilə, 16%-nin meyvə qurusu və çərəzlərlə, 6-7%-nin isə mineral sularla təmin olunması tövsiyyə olunur, amma tərkibi bol kalsiumlu (hətta bəzilərində 400 mq və daha artıq) sular içildikdə suyun müəyyən faizi ümumi balansın daha əhəmiyyətli hissəsinə cevrilə bilir.

Demək, xüsusən effektli olan səhərertə mütaliəsini bir stəkan ph səviyyəsi normaya uyğun və kalsiumu bol su içməklə başlamağın faydası böyükdür.

Gün ərzində isə mütləq yaddaşı möhkəmləndirən qidalarla qidalanmaq lazımdır. İlk növbədə qidanın antioksidantla bol olmasına diqqət yetirilməlidir. İspanaq, brokkoli kələmi, tut, omeqa-3 tərkibli balıq yağı, soya – bütün bu qidalar hafizə üçün əvəzsiz fayda verirlər.

Düzgün rejim qaydaları isə çox sadədir: Müəyyən dəqiq vaxt intervalı ilə oxumaq, arada beyin və bədən gimnastikası ilə məşğul olmaq, müəyyən saatlarda dincəlmək, açıq hava gəzintisinə vaxt ayırmaq və mütləq  azı 7 saatlıq möhkəm gecə yuxusuna riayət eləmək.

Əziz dostlar. Demək,

- diqqətlə;

- sürətlə;

- artikulyasiyaya (ağızın, dilin, udlağın hərəkətliliyinə) yol vermədən;

- vertikal;

- məğzi tutmaqla;

- nəticə qorxusunu dəf etməklə oxuyur, oxuduqca düzgün rejim və qidalanma qaydalarına əməl edirsiniz, sonucda mütləq uğurlu nəticə əldə edəcəksiniz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Qısa fikirlər xəzinəsi”ndə bu dəfə Luis Kerrolun aforizmlərini təqdim edir. Toplayanı və tərtib edəni: C.Məmmədovdur.

Luis KERROLL:

Hara gedəcəyinizi bilmirsinizsə, istənilən yol sizi ora aparacaq.

***

Zaman, onu öldürənləri əsla sevmir.

***

Meşə ağacları bizim onlara verdiyimiz adla çağırılmadıqca səsimizə hay verməzlər.

***

Əgər Zamanla yaxşı münasibət saxlasan, o da saatı sən istədiyin kimi göstərər.

***

Hər kəs öz işiylə məşğul olsaydı, Dünya indikindən daha sürətlə fırlanardı.

***

Əminəm ki, ən yaxşı həyati məsləhət budur: ölmək istəmədiyin yerdə yaşamağına dəyməz.

***

Yer kürəsi fırlanır ona görə ki, bəzi adamlar başqalarının işlərinə burunlarını soxmurlar.

***

Siz əgər həmişə tələsirsinizsə, möcüzəni əldən qaçıra bilərsiniz.

***

Bilirsənmi, savaşda ən böyük itikilərdən biri – başın itirilməyidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı illərdir ki, mübahisə predmetinə çevrilən bir məsələyə növbəti interpretasiyanı təqdim edir. Ramesh Byonnesin “Şair Rumi ilə Şəms homoseksual sevgili olublar, yoxsa bu, sadəcə bir Bhakti¹ sevgisi idi?” yazısını müəllifin icazəsi ilə dilimizə çevirərək Elmar Vüqarlı portalımızın oxucularına təqdim edir.

          Yazar Yoqi Julian bu yaxınlarda "Elephant" jurnalında dərc etdirdiyi məqaləsində yazır ki, 12-ci əsrin ekstatik və mistik şairi Rumi ola bilsin homoseksual olduğuna görə qətlə yetirilib.

Məlumdur ki, bəzi alim və yazarlar, o cümlədən Koleman Barks da Ruminin sevimli müəllimi Şəmsin qətlə yetirildiyini iddia edirlər. İlk dəfə Rumi və Şəmsin homoseksual sevgili olması şayiəsini özü açıqca homoseksual olan yazıçı, ruhani aktivist Andey Harvey çıxartmışdır.

Ruminin məşuqunun onun homoseksual sevgilisi Şəms olması ideyası böyük mübahisə doğurmuşdur. Lakin tək mübahisəli olmayan məqam budur ki, Rumini kimsə öldürməmişdir. O, 17 dekabr 1273-cü ildə təbii səbəblərdən vəfat etmişdir.

Koleman Barks yazır: "1248-ci ilin 5 dekabr gecəsi. Rumi ilə Şəms söhbətləşirdilər. Şəms qapının dalından çağırıldı. O, çölə çıxdı və onu bundan sonra  bir daha görən olmadı. Çox ehtimal ki, Şəms Ruminin oğlu Əlaəddin tərəfindən gizlicə qətlə yetirilmişdir. Əgər belədirsə, onda Şəms həqiqətən də öz başını Mistik Dostluq naminə vermişdir".  

Başını quruya², Tanrıya, İlahiyə vermək ifadəsi məmnuniyyətlə ölmək, ruhun qorxmadan ölümlə qovuşmağa hazır olması anlamındadır. Bu baxımdan Hindistan Bhakti mistikləri olan Kəbir³ və Mirabayinin⁴ coşqun sevgi poeziyaları müxtəlif yönləri ilə Rumini xatırladır.

Salnamələrdə əksini tapmış, bizə artıq məlum olan rəvayətlərdə ruhani qrupların və dini təriqətlərin bir-biri ilə, yaxud da öz aralarında qısqanclıq, satqınlıq, xəyanət etmələri, mübarizə aparmaları, hətta qətllərə belə rəvac vermələri qeyri-adi bir hərəkət deyil. Misal üçün fərz edilir ki, Buddanın bir şagirdi onu öldürməyə dəfələrlə cəhd etmişdir. Eləcə də İsanın İuda İskariot tərəfindən xəyanətə uğraması hekayətini biz hamımız bilirik.

Müasir vaxtlarda mənim müəllimim Anandamurti siyasi cəhətdən əsaslandırılan ittihamlarla yalandan həbsə salınmışdı. Bu Hindistan qurusunun qeyri-adiliyi ondan ibarət idi ki, o, kasta sisteminə qarşı danışmış, kapitalizmin anti-humanist iqtisadi formasiya olduğunu bildirmiş və onu daha birgə (kooperativ) iqtisadiyyatla dəyişdirmək istəmişdi.

O sonralar acıqlanırdı ki, siyasətçilər, zənginlər və kahin brahmanlar⁵ ondan canlarını qurtarmaq üçün əlbir olub ona qarşı sui-qəsd hazırlayıblar. 8 ildən sonra, 1979-cu ildə həbsxanada zəhərləndikdən sonra məhkəmə işini "siyasi tərkibli" hesab edən Qərb hüquqşünaslarının köməyi ilə o bütün ittihamlardan azad edildi. Bunların hamısı İndira Qandinin Hindistanı diktator güclərlə müxalifət liderlərinə və proqressiv təşkilatlara qadağalar qoymaqla, onları həbsxanaya saldırmaq və əzablar verməklə idarə etdiyi  70-ci illərdə baş vermişdir.

Ziddiyyət və münaqişələr ruhani dairələrdə yeni bir şey deyil. Yaxşı, yalnız ekstatik İlahi eşqin müdafiəçisi kimi görünən Rumiyə nəyə görə qısqanclıq edirlər? Bəlkə, bu ona görə belədir ki, Rumi ilə Şəms həqiqətən də homoseksual sevgili olublar?  

Rumi ilə Şəmsin homoseksual sevgili olması ideyası şəxsən mənə “böyük”, eyni zamanda “dəbdəbəli” müasir baxışlardan biri kimi gəlir. Əlbəttə, ona görə yox ki, homoseksual olmaq özü bir problemdir, lakin bu halda belə o, həqiqətə uyğun deyil. Sufizmdə, Tantra⁶ və şərqin digər ekstatik tradisiyalarında rast gəldiyimiz müəllim-şagird münasibətləri ənənəsi Qərbdə, doğrudan da, mövcud deyil. Bu səbəbdən də biz şübhələnməyə və inamsızlığa həddindən artıq meylliyik. Tez-tez bu kimi məhrəmliyi, yaxınlığı cinsi münasibətlərə bərabər tuturuq, halbuki belə şey orada qətiyyən ola bilməz. Bəzi müasir müəllimlərdir ki, sadəcə sıxıntını aradan qaldırmaq adı altında öz şagirdləri ilə, həqiqətən, cinsi əlaqəyə girirlər. 

Birinin Məşuq və Aşiq anlayışlarını öz müəllimi barəsində işlətməsi Qərbdə başa düşülən deyil. Bir qədər də fikrimizi inkişaf etdirərək deyə bilərik ki, paralel aparmaq məqsədilə Sufizmdə və Yoqada rast gəlinə bilən Bhakti⁷ ənənəsinin (az-çox bəzi qara Baptist kilsələri istisna olmaqla!) Qərb mistizmində analoqu yoxdur. Biz sadəcə Qərbdə keşişlərimizdən bərk yapışmırıq, onlarla əl-ələ tutmuruq, gözlərinə diqqətlə baxmırıq; lakin əsrlərdir ki, bu irfan yolunu şərqlilər gedirlər.

Qərbin mənəvi poeziyasında seksual bədiilik və obrazlılıq da yoxdur. Şərqdə seksual birlik, ittifaq həm də daxili vəcdi, tantrik kundalini⁸ halını ifadə edir. Sərxoşluğun ruhani məqamlarını göstərən "şərab", "sərxoş" və "meyxana" kimi sözlərini anlamaq üçün də biz dərin mənəvi ənənəyə malik deyilik. Ümumiyyətlə, Tanrı məqamında yüksəlməyi əldə etmək üçün Şərqdə sədaqətlə yerinə yetirilən tradisiya Qərbdə yoxdur. Yöndəmsiz yoqa ritmləri bizə ona görə tədricən çatır ki, onlar hələ bizim sümüklərimizə düşməyib, qanımıza hopmayıb. Biz hələ də o ritmlər üçün olduqca mənəvi cəhətdən cəsarətsizik. Biz qərblilər o zaman bədənimizi tərk edib özümüzə vəhşi təbiiliklə daxil oluruq ki, onda ya narkotik qəbul edirik, ya cinsi əlaqədə oluruq, ya da ki rok-n-rol oynayırıq. Çətin ki biz nə vaxtsa fırlanaq, Ruminin, Kəbir və Mirabayinin etdikləri kimi Allaha, yaxud da müəllimimizə məhəbbət bəsləyək.

Hindistanda yerinə yetirilən kirtan⁹ məqamında, transda olarkən axırıncı dəfə sən nə vaxt döşəməyə yıxılmısan ki?

Başqa sözlə desək, biz o insanlara inanmırıq ki, onlar Tanrı ilə Ramakrişna¹⁰ Ana Kali ilə danışdığı kimi danışdıqlarını iddia edirlər, necə ki Mirabayi Sevgili Krişnası ilə bu cür danışmış və onu sevmişdi. Biz belə insanları burada institutlara qəbul edirik, Hindistanda isə onları çox vaxt müqəddəs sayırlar. 

Hindistanda hələ də müqəddəs hesab olunan sadhular¹¹ küçələrdə çılpaq oynaya bilərlər. Eləcə də Kalvinist¹² zahidliyimizdə biz qərblilər kilsədə uzun müddət əllərimiz üzərində otururuq. Biz həm ağlı başında olan, eyni zamanda da daxili obrazlardan danışan adamlara inanmırıq.      

Qeybdən gələn səsləri yalnız dəli adamlar eşidir və ya poeziyada belə cinsəl obrazlar seksi təmsil edir, - deməklə biz hətta özünü qərb mistikasında – Müqəddəs Con, Müqəddəs Frensis və Avilalı Teresa kimi şəxslərin timsalında ifadə etmiş bütün ruhani-mənəvi tradisiyalara məhəl qoymuruq.

Bəzən belə adamlar, doğurdan da, çılğınlaşırlar, lakin bəzən də belə olmurlar. Bəzən onları mistik də adlandırırlar. Mən çoxlu adamların döşəmədə o yan-bu yana  qıvrıldığının, vəcd halında qışqırdığının, daxili görmələrlə söhbətləşdiyinin əyani şahidi olmuşam; özümün də bunları etməyim hələ bir yana qalsın. Bizim heç birimiz hələ də institutlaşdırılmamışıq deyəmi belə şeylər Qərbdə qəbul olunmamalıdır?

Ruminin Sevgili müəllimi Şəmsə olan məhəbbətini homoseksual əlaqə ilə eyniləşdirmək cəhdi bugünkü əksər Hindistan alimləri tərəfindən şüurun Eynşteyni hesab edilən Ramakrişnanın mənəvi dahiliyini çərənçi dəliliklə bir tutmaq qədər yanlışdır. Bu isə ən pis halda belə reduksionizmdir.

Mənə belə gəlir ki, bu vəziyyət həm də zərif kundalinin oyanması halını kürəyində həşərat dolaşması ilə səhv salmaqla bir şeydir. Daxili aləm həm real, həm də qeyri-realdır. Bütün bunlar da ruhani yolun fərqli məqamlarını izah edə bilən yolçuların spesifik mənəvi təcrübəsindən asılıdır. Ruminin zəngin mənəvi mistik daxili dünyasının böyüklüyünü onun sadəcə homoseksual olduğunu deməklə kiçiltməyə, aşağılamağa çalışanlar (əslində, onun qey və ya homoseksual olmasının heç bir fərqi yoxdur), əlbəttə, fikirləşdiklərinin tam əksini edirlər. Onlar Ruminin əngin mistik şüurunun dolğun spektrini, görünüşünü dünyəvi rakursdan təsvir etməklə onu əslində məhdudlaşdırmağa, təhrif etməyə can atırlar.    

Ruh bədəndə və sevginin qəlbində yaşayır. O gah yerdə yaşayır, gah da səmada yaşayır. O həm incədir, həm də qabadır. Rumiyə görə, ruh bütün sərhədləri sərbəstcə keçə bilir. Ruminin eşq ruhu Şəmsə qədər də onun həm bədənində, həm də ağlında yaşamışdı. Lakin Şəmsi sevəndə isə o bunu qəlbinin daim göynəyən ruhi ağrısı ilə etdi. Mirabayi də öz daxili Krişnasına olan ruhani sevgisini Rumi ilə eyni tərzdə bəsləmişdi.

Nəyə görə Ruminin sevgi poeziyası Şəmsin ölümündən sonrakı illər ərzində  yaranmış, Mirabayinin isə sevgi poeziyası Krişnanın Vrindavan¹³ tarlalarında gəzintisindən təxminən 2 min il sonra yazılmışdı? Bunda təəccüblü bir şey yoxdur. Şəmsin sirli qeybindən sonra onu axtaran Rumi sonda belə anlamışdı:

"Mən nə üçün onu axtarmalıyam?

Mən ki onunun eynisiyəm.

Onun cövhəri məndən danışır.

Mən özüm özümü axtarırmışam!"

Özümüzü axtararkən ruhani yolu bizdən əvvəl getmiş bələdçilərə, müəllim və mistiklərə ehtiyac duyuruq. Krişna deyir ki, sevgi ruhani yolu təsirli dərəcədə sürətləndirə və tezləşdirə bilər. Lakin nəticə etibarı ilə müəllimə, Məşuqa yönələn məhəbbəti Rumi daxili ÖZümüzə olan eşq olduğunu başa düşürdü. Demək, ruhani səfərin məqsədi qey və ya homoseksual tapmaq üçün deyil, sadəcə ÖZümüzə olan eşqdir. ÖZümüzü tapmaqdır!   

Bəzi sözlərin izahı

1.      Bhakti (Sanskrit sözüdür, mənası “sədaqət”, "sadiq olmaq”) - Hinduizmdə iman gətirənlə Tanrı arasında müxtəlif formalarda təzahür edən sevgi və tapınmanı ifadə etmək üçün istifadə edilir.

2.      Quru – hinduizmdə mürşid, ustad, pir, ruhaniyyat müəllimi.

3.      Kəbir (1440-1518) – orta əsr Hindistan mistik şairi, yaradıcılığı bhakti hərəkatına, eləcə də klassik Hind ədəbiyyatına böyük təsir göstərmişdir.

4.      Mirabayi (1499-1547) –  Hind mistik qadın şairi və Hind ədəbiyyatında Krişna poeziyasının görkəmli nümayəndəsi. Şimali Hindistanda bhakti tradisiyasının müqəddəslərindən hesab olunur. O, əsərlərini braj, racastan və qucarat dillərində yazmışdır. Yaradıcılığında əsasən Krişnaya olan sevgisini təsvir etmişdir.

5.      Brahmanlar – qədim Hindistanda kahinlər kastası. Hesab edilirdi ki, Brahma öz dodaqlarından kahin brahmanları yaratmışdır. Buna görə də onlar adamlarla Brahmanın adından danışırlar. Brahmanlar hindlilərin birinci ali kastası sayılır.

6.      Tantra – (həmçinin tantrizm və tantra dini də deyilir) Hindistanın qədim inanc tradisiyalarından biridir, həm hinduizmə, həm də buddizmə güclü təsir göstərmişdir. Sanskrit sözü olan tantra adətən "traktat" və ya "giriş" anlamında işlədilir.  Hərfi mənada "şal, dəsmal, örtük, toxumaq, toxuculuq dəzgahı" mənalarını da verdiyinin demək olar.  Sözün "prinsip, kontinuum, sistem, doktrina, nəzəriyyə" anlamları tan fel kökündən törəmiş "genişləndirmək" sözündən və "alət" mənasını verən tra şəkilçisindən irəli gəlir.

7.      Baptizm — Xristian protestant məzhəbidir. Yunan dilindən tərcümədə "suya batırmaq, suda vəftiz etmək" mənasını ifadə edir.

8.      Kundalini – Sanskrit sözüdür, "sirkulyar, dairəvi" mənasını bildirir. Yoqa nəzəriyyəsinə görə, insan bədənində, onurğanın əsasında yerləşən ilkin enerjidir, oyadılmasına ehtiyac var. 

9.      Kirtan və ya kirtana – Sanskrit sözüdür, mədhiyyə deməkdir. Hinduizmdə tanrı Krişnaya qrup şəklində musiqinin müşayiətilə dua edilməsidir. Kirtan söyləyənə kirtankar deyilir.

10.  Ramakrişna Paramahamsa (1836-1886) — hindistanlı quru, mistik, vaiz, hinduizm dinində islatah aparmışdır.

11.  Sadhu və ya sadu – hinduizmdə yoqa ilə məşğul olan asket kişilərə deyilir. Qadınlara isə sadvi deyilir.

12.  Kalvinizm — Jan Kalvinin XVI əsrin əvvəllərində ortaya atdığı ideyalara əsasən yaratdığı xristianlıq cərəyanı. Bu dini inanc sistemi, ilk dəfə Cenevrədə, daha sonra isə Niderland, Şotlandiya, Almaniya və Fransada qurulan yeni kilsələrdə qəbul edilib.  Kalvinizm ənənəvi dini baxışları deyil, ilk xristian baxışlarını əsas götürür.

13.  Vrindavan – Hindistanda şəhərdir. Tanrı Krişna öz uşaqlığını Vrindavanda keçirdiyi üçün Hinduizm dinində müqəddəs 7 məkandan biri sayılır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bü gün jurnalın baş redaktoru Qulu Ağsəsin essesi ilə tanışlıqdır.

Qulu AĞSƏS

"NÜVƏ BAŞLIĞI" VƏ YA FAİTES-EN BON USAGE

Yazının nüvəsi – onun başlığıdı. Odur ki, sərlövhəyə "nüvə başlığı" da  demək olar. Mən deyirəm...

                            ***

Yer Göyə nə göndərir:

 – Raket,

    Tüstü,

    Zəhər...

Göy Yerə nə göndərir:

– Ay işığı,

Günəş şüası,

Bərəkət yağışı,

kasıb daxmasını Ağ evə döndərən Bəyaz qar...

Yerin Göyə göndərdiyinə bax!

Göyün Yerə göndərdyinə bax!

Yerlə Göy arasında Yerlə Göy qədər fərq var!

Bunu yazandan 2 gün sonra şəhərə qar yağdı...

***

2 gün demışkən. Fikir vermisizsə, adamlar cəmi 2 gün sevinir həyatda.  1 yanvar və 31 dekabr günləri. Cəmi 2 gün! 5 günlük dünyada 2 gün şadlanmaq pis göstərici sayılmamalıdı, məncə...

Yanvar – təqvimin "ətli" yeridi, dekabr – "cecəyi". İlin son günlərini çoxu "cecəyinə" kimi sümürür. Dekabrdan yanvara təkcə 1 yaş yekəlmirik, həm də, ən azı, 1 kilo kökəlirik. Həkimlər bayram süfrəsindən sonra idman eləməyi məsləhət görür. İngilis Çörçill deyib ki, "mən bu yaşa çatdığıma görə idmana borcluyam, çünki ömrümdə onunla məşğul olmamışam". Bizim Oqtay Rza deyidi ki, "tay-tuşlarım səhər durub qaçanda mən oturub xaş yeyirdim. Onlar qaçmaqdan yorulub öldülər, mən hələ də öz yerimdə oturmuşam..." Bəlkə də heç biri belə söz deməyib, amma bu yazıda yerinə düşdü. Hər ikisinə rəhmət oxuyuram. Onlar da həkimə qulaq asmayıblar. Bizimki dietoloqdu. Hər evdə var.  Bizdə bir dənədi. Adam var, 3 dietoloq saxlayır: birini mətbəxdə, birini qonaq, birini də yataq otağında. Televizoru deyirəm. Aç bax, ondan sonra nə qədər yesən də, çəkin artmayacaq! Teleşirkət rəhbərləri, maşallah, hamısı formadadı. Birinin forması normanı da keçib, deyəsən, çox baxır televizora. Proqramların hamısının adı Bazardı. Aparıcıların hamısının adı Ayzardı. O gün birini mən də izlədim. Tamaşaçılar hamısı gülürdü. Məndən başqa. Axırda şougöstərənin biri çıxdı irəli, başladı milli mentalitetdən məruzə oxumağa. Onda hamı ciddiləşdi. Mən güldüm...

***

Gülmək demişkən. Uşaq doğulanda ağlayar. Adəmdən bəri belə görünüb. Bəşər övladının bircəciyi anadan olanda gülüb – Zərdüşt peyğəmbər! Deyilənə görə, əslən azərbaycanlıdı. Zərdüşt peyğəmbər dünyaya gələndə gülməklə inqilab eləyib, ilahi qaydanı pozub. Görünür, biz ona çəkmişik gülməkdə. Amma bizim gülüşümüz, qaydanı bilmirəm, kefimizi pozur. Təkcə şou pozsaydı, nə vardı...

Adam var:

yay tətilini Skandinaviya meşələrində marallarla keçirir,

qış tətilini Cənubi Amerika karnavallarında ceyranlarla,

sonra da TV-yə çıxıb deyir:

Azərbaycanın yayına da qurban olum, qışına da,

tamaşaçılar da onun vətənpərvərliyinə baxıb kövrəlirlər...

Hətta eləsini sənə nümunə göstərmək istəyənlər də tapılır.

Onlara qızıl qaydanı xatırladıram:

imkan ver, sənə hörmət eləməsinlər,

amma imkan vermə ki, sənə hörmətsizlik eləsinlər!..

                            ***

Sərlövhə – manşet – başlıq demişkən. Son vaxtlar erməni lobbisinin verdiyi “başlıq” Fransa mətbuatında Azərbaycanı "ittiham manşetinə" çevirib. Mənsə Parisə (ah, Paris, Paris!) burdan havayı başlıq   yollayıram:

BİR NEÇƏ AYDAN ÇOXDUR Kİ, LAÇIN-ŞUŞA YOLUNDAKI AZƏRBAYCAN SÜLHMƏRAMLILARI RUSİYA ƏSGƏRLƏRİNİ ERMƏNİ SEPARATÇILARINDAN QORUYUR!

Faites-enbon usage. Yəni sağlıqla işlədin...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Hafizul Əsrar təxəllüslü yazarın “Yaradılışın sirləri” adlı yazısını təqdim edir. Ola bilər ki, yazıda qaldırılan problemlərin çözümünə əks mövqelər də oldu. Amma bu sayaq mövzuları müzakirə etməyə borcluyuq. Din mövzusu bütün tarixlər boyu ən aktual mövzu olub, gəlin bunu yaddan çıxarmayaq.

HAFİZUL ƏSRAR

YARADILIŞIN SİRLƏRİ

Bismillahir Rahmanir Rahim!

Bağışlayan və mərhəmətli Rəbbimiz Qurani Kərimdə bizlərə yaradılış barəsində məlumatlar verib. Təəssüflər olsun ki, bu vaxta kimi bir çox alimlər, müctəhidlər, ilahiyyatçılar əsas vacib olan bir məsələni insanlara tam izah etməyiblər. Bəlkə də, insanların nə üçün yaradılmışıq sualına veriləcək cavab izah edəcəyim məsələnin kilid nöqtəsidir. Uca Rəbbimiz yaradılışdan qiyamət gününə kimi bir ssenari hazırlayıb. Ssenari və izah edəcəyim məsələni bir çox insanlar qəbul etməyə bilər. Deyə bilərlər ki, ssenari nədi, ALLAHın ssenariyə ehtiyacı yoxdur. Bəli, ehtiyacı yoxdur, amma planlı qurulan birşeyə hər hansısa ad verilir. Bunun da adı ssenaridi. Səbəb isə pis və ya yaxşı əməllərin mükafatı, cənnət və cəhənnəm və buna bənzər suallar ola bilər. Məsələn, əgər ssenaridirsə nə üçün Cənnət Cəhənnəm var və sairə. İzah edəcəyim məsələ isə tam fərqlidir. Həyat yolu, yaxşılıq və pislik onun mükafatı, və ya əzabı, bunlar tam başqa bir mövzudur.

İlk olaraq uca ALLAH Mələklərə “mən yer üzündə bir xəlifə yaradacam” deyir. Mələklər isə ALLAHa sual verir ki, qan tökən, fəsad törədən birinimi  yaradacaqsan? ALLAH cavabında “mən sizin bilmədiklərinizi bilirəm” deyir. Rəbbimiz necə də elm və qüdrət sahibidir. O, qurduğu ssenarini belə, Mələklərinə tam izah etmir. İlk insanı yəni, Hz Adəmi yer üzündə yaradacağını desə də, Cənnətdə yaradır və ona öz ruhundan üfürür. Mələklərin ona səcdə etməsini əmr edir və oddan yaradılan İblis əmrə qarşı çıxır. Deməli, uca Rəbbimizin oddan yaratdığı bir varlıq səbəbsiz yaradılmamışdı və o müddətə kimi, ALLAHın əmrinə qarşı çıxmamışdı. Çünki ALLAH kimlərə hansı vəzifəni nə üçün verdiyini çox gözəl bilirdi. ALLAH İblisi cənnətdən qovur. İblis isə ALLAHdan vaxt istəyir. Güc və qüdrət sahibi olan ALLAH istəsəydi İblisi, yəni Şeytanı yaratmazdı və ya etiraz etməsinə mane olardı. Cənnətdən belə qovmazdı, canını alardı. O, isə bunları etmədi. ALLAH demişdi axı, mən yer üzündə xəlifə yaradacam. İblisə qiyamət gününə kimi vaxt verir. Yəni İblis vəzifəsini icra etməlidir. Hz Adəm ilə birlikdə Həvvanı da yaradır. Onlara isə Cənnətdə olacaqlarını və istədikləri Cənnət meyvələrindən yeyə biləcəklərini deyir. Orada olan bir ağacı isə onlara qadağan edir. Bu ağac bir səbəb idi. Əslində İblis, yəni Şeytan Adəmə həqiqəti dedi. Nə idi bu həqiqət. Rəbbiniz sizə bu ağacı yalnız ona görə qadağan etmişdir ki, siz Mələk olmayasınız və ya Cənnətdə əbədi qalanlardan olmayasınız. Yəni, Şeytan onlara məlumatın əsas hissəsini deyir. Qadağanın əsas səbəbini. Yəni, ALLA sizin Mələk olmamağınız üçün və ya cənnətdə əbədi qalmamağınız üçün, bu ağacı bura yerləşdirib. Uca Rəbbimiz bilirdi ki, onlar, o ağaca yaxınlaşacaqlar. Çünki ALLAH yaratdığı insanların əksəriyyətinin qadağalara qarşı çıxacağını bilirdi. O ağac, bir qapıdır, Cənnətdən çıxış, dünyaya giriş qapısı. ALLAH demişdi axı, o ağaca yaxınlaşmayın, yaxınlaşsanız, özünüzə zülm edənlərdən olacaqsınız. Yəni, fani olacaqsınız, hər şeyi əziyyətlə əldə edəcəksiniz və arzularınız belə yarım qalacaq, öləcəksiniz.

Ağac və onun meyvəsi haqqında bir neçə rəvayətlər var. Rəvayətlərdə adları keçən meyvələrin, ayədə bəhs edilən ağac və onun meyvəsi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. O ağac xüsusi bir ağac idi. Hz Adəm ilə Həvvanı fani etmək və onlarda şəhvət hissini yaratmaq qüdrətinə malik idi. Bu ağacın meyvəsi Hz Adəm ilə Həvvanın bədənində ilk toxumu, yəni spermanı yaratdı. Meyvənin əsas mahiyyəti, mənsub olduğu ağacın kökü kimi qiyamətə qədər insan bədənində, var olduğu hissədə, sabit qalmasıdır. Şeytan sadəcə yol göstərdi və meyvəni daddıqca onlar, qəribə hislər keçirdilər. Şeytan ilk vəzifəsini tamamladı və onlardan uzaqlaşdı. Keçirdikləri hislərin qısa müddətli və aldadıcı olduğunu görüb cütlər peşman oldular. Uca Rəbbimiz onları da Cənnətdən çıxardı və vəzifələrini icra etmələri üçün, yer üzünə göndərdi. Çünki onlar artıq, bir birini şəxsiyyət və cinsiyyət olaraq tanımışdı. Cənnətdə yer üzündə olduğu kimi cinsi əlaqə yoxdur. Cənnət sadəcə sevgi məkanıdır. Ona görə də, insanlar yer üzündə cinsi əlaqə ilə çoxalır və yaşadıqları müddətdə etdikləri yaxşı və ya pis əməlin qarşılığını alır. Yəni, insanlar yer üzündə çoxalıb Cənnəti doldurmalıdır.

Rəbbimiz icazə versəydi, Hz Adəm ilə Həvvaya icazə verərdi və insanlar da, hazır Cənnətdə yaşayardı. ALLAHın yer kürəsi üçün qurduğu planlar var. Ona görə insan yaradılışının səbəbini və məqsədini bilməlidir. Məqsəd ALLAHa dua və ibadətdirsə, onu Mələklər bunu insanlardan daha yaxşı edir. İnsanlar – yəni bizlər, sizlər yaşadığınız dünyanı da gözəlləşdirməlisiniz. Çünki bu dünyada tək sizlər yaşamırsınız. Sizin dövrünüzdə və sizdən sonra da, dünyaya yeni insanlar gəlir. Bəzi müsəlmanların düşüncələri səhvdir. “Yaradılmışam, dua edim, ibadətlərimi yerinə yetirim və Cənnəti qazanım” deyə düşünürlər. Dua və ibadətlər vacibdir və lazımdır. Onlardan da, ən vacib olanı isə, göndərildiyin dünya üçün nə etmisən, bax əsas odur. Təəssüflər olsun ki, bir çox kəşfləri və ixtiraları ateistlər, deistlər, buddislər, xristianlar edib. Etiraf etməliyik ki, onlar insanların xeyri və rahatlığı üçün, çox ixtiralar ediblər. Bəli, yaradılışdan bu günə kimi, nələr kəşf edilibsə, Rəbbimizin yer kürəsi üçün hazırladığı plana uyğun davam edir. Onlar, müsəlman olmasa da onlara elmi verən ALLAHdır. Onları müsəlman edə bilməyən cəmiyyət günahkardır. Çünki müsəlmanlar da elmə üstünlük verməli və yeni kəşflər etməlidirlər. ALLAH hər insana bir istedad verib. Birinə alimlik, birinə şairlik, birinə rəssamlıq, digərinə memarlıq və sairə. Hər kəs öz sahəsində inkişaf etməlidir. Müsəlmanlar isə əksərən bunları etmir. Ən kiçik xırda bir məsələdə ilişib qalırlar. Məsələn, paltara bir zərrə su düşüb, xəbəri olmadan namaz qılır, sonra suyu görür, şübhəyə düşür. Suyun mənşəyini bilmir və yenidən paltarını dəyişib namazını qılır. Halbuki, insanlar böyük işlər görmək üçün yaradılıb.

Əsas mövzuya geri dönək. Həvva Hz Adəmin nə qabırğasından, nə də artıq qalan torpağından yaradılmamışdı. Həvva Hz Adəm ilə eyni vaxtda, eyni torpaqdan yaradılmışdı. Haqq olan ALLAH insanı ilk olaraq Cənnətdə ona görə yaratdı ki, yer üzündə ağır olacaq imtahan və vəzifəsinin məqsədini və səbəbini bilsin. Çəkdiyi zəhmətin qarşılığında isə, şahidi olduğu əbədi rahatlıq yeri olan Cənnəti qazansın. Deməsin ki, hər şey yer üzündən başladı, cənnəti görmədim və dərk etmədim. Təəssüflər olsun ki, Hz Adəmin dövründən insanlar inanmadı və qəbul etmədi yaradılışı, Cənnəti, Cəhənnəmi. Cəhənnəmin olduğuna inanmayan insanlar cəhənnəm əzabının yüzdə əllisini yer üzündə yaşayır, ama yenə də, ALLAHa onun yaratdığı aləmlərə inanmır.

İnsan nəslinin çoxalma prosesini də çox qəlizləşdiriblər. Qurani Kərimin açıq aşkar ayələrini qəbul edə bilmirlər. Bir çox alimlər, ruhanilər ayədə verilən məlumatı, qardaş bacı evliliyi kimi başa düşür və bu iş haram olduğu üçün, hədislərdən sitat gətirirlər. Nə üçün alimlər dedim? Onların qeydlərini oxuyun, görəcəksiniz ki, bir neçə versiya qeyd ediblər. Adəmdən əvvəl Adəmlər, əkiz övladlar və ya əvvəl halal olub sonra haram edilmə məsələsi. Bir çoxları da belə bir sual verir. Hz Adəmi yaradan ALLAH bir neçə Adəm ilə Həvva yarada bilməzdimi? Bəli, yarada bilərdi, amma yaratmadı. Səbəbi isə, çox sadədir. Başqaları kimi hədis və ya kiminsə fikrini deməyə ehtiyac yoxdur. Qurana müraciət edək. Əgər bir çox alimlər ruhanilər kimi oxuduqlarından qardaş-bacı evliliyi düşünürsə, əlbəttə onlar hədislərə daha diqqətlə müraciət etməlidirlər. Yaşadığınız miladi təqvimin ilk ilinə gedin. Yəni, Hz İsanın yaradılışına baxın. Hz Məryəmə Mələk insan surətində görünüb. Hz Adəm ilə Həvvanın iki oğunun həyatı, Hz Məryəmin həyatı ilə eynidir. Onların hər ikisinə də Mələklər göndərilmişdi. Uca Rəbbimiz, səbəbsiz yerə Hz İsa ilə Hz Adəmi bir ayədə müqaisə etmir. Necə ki, uca Rəbbimiz Qurani Kərimdə bizlərə xatırladır. Həqiqətən ALLAH yanında İsanın məsəli Adəmin məsəli kimidir. ALLAH onu, yəni Adəmi torpaqdan yaratdı, sonra isə ona “ Ol ! ” dedi, o da oldu. Bir çoxları deyə bilər ki, burda torpaqdan yaradılış və nütfədən bəhs edilir. Xeyir, tək ondan deyil, bir kişi və bir qadından neçə çoxala bilərik deyənlərə də bir mesaj verir ALLAH. Yəni, ALLAH deyir ki, insanı həm torpaqdan yaradıram, həm də cinsi əlaqədə olmadan atasız yaradıram. Yəni qardaş-bacı evliliyinə ehtiyac olmadan.

Habil İlə Qabilə də Mələklər göndərilmişdi. Onlardan birinin digərini öldürmə səbəbi isə, qurbanının qəbul edilməməsi idi. Nə idi bu qurban. Onların hər ikisi ALLAHdan övlad istəmişdi. Diqqət edin, bu məsələni də, hədislərə uyğun insanlara çatdırırlar. Hər hansısa məhsulu ALLAHa təqdim ediblər, birinin qurbanı qəbul edilib, digərinin qurbanı qəbul edilməyib. Qurani Kərimdə Hz İbrahimin də, həyatından bəhs edilir. Hz İbrahim də, övlad ilə imtahan edildi. Qurbanlıq məsələsi Hz İbrahimin imtahanı idi. Hz Adəmin oğulları ALLAHdan övlad istədi ALLAH isə, imtahan üçün, birinə övlad verdi, digərinə isə, övlad vermədi. Övladı olan şəxs qurban kəsdi, digəri isə həsəd aparıb qatil oldu. Nəsil isə ilk qatilin deyil, qətlə yetirilənin və onların bacılarının övladları vasitəsi ilə artdı.

Hz Məryəmə insan surətində görünən Mələk, Hz Adəmin qızlarına da insan surətində göründü. Həqiqətən də, Rəbbimiz elm və qüdrət sahibidir. Çünki O, torpaqdan yaratdığı insanı ölümündən sonra özünə yəni, torpağa qarışdıracaq. Qiyamət gününə kimi. Vəzifəsini icra edib Rəbbinə qarşı çıxan insanları seçib, özü ilə, birlikdə Cəhənnəmə aparan Şeytanı isə, yaratdığı oda qarışdıracaq. Qeyd etmək istədiyim məsələ, odun odu yandırmamağıdır.

Vəs səlamu əleykum və rəhmətullahi və bərəkatuhu.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 (04.07.2023)