Avropa kino elitasının diqqəti Bolqarıstanın  Karlovı Varı şəhərinə dikilib. Orada Beynəlxalq Film Festivalı keçirilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Euronews-a istinadən xəbər verir ki, festivalın ikinci günündə Yeni Zelandiyalı ulduz aktyor Rassel Krou kinoya verdiyi böyük töhfəyə görə "Kristal Qlobus" mükafatına layiq görülüb. 

O, səxavətlə fanatlarına avtoqraflar paylayıb, onlarla şəkil çəkdirib (foto efirdən götürülüb).

Yuen Mcgregor isə Baxış Prezidenti adlanan  fəxri mükafata sahib olub. 

Karlovı Varı-da sayca 57-ci dəfə Beynəlxalq Film Festivalı keçirilir. Onun çərçivəsində dünyanın hər yerindən tamaşaçılara 200-dən çox film nümayiş etdiriləcək. Onlardan 11-i əsas film yarışmasında iştirak edir.

Favoritlər barədə növbəti buraxılışlarımızda məlumat verəcəyik. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Aforizmlər xəzinəsi” rubrikasında tanınmış statusman Hümbət Həsənoğlunun növbəti 10 aforizmini təqdim edir. 

1.Öz içini təmizləsən, başqalarını da daha təmiz görəcəksən.

2.Kişinin arqumentləri qulaqla eşidilər, qadının arqumentləri gözlə görünər.

3.Kişinin yaşamağa min, uğrunda ölməyə bir səbəbi həmişə olmalıdır.

4.İnsan üçün ən ağır yük keçmişi özü ilə daşımaqdır.

5.İşığa doğru gedən kölgə görməz.

6.Sonsuzluğu qəbul ediriksə, heç nəyin müvəqqəti olmadığını da qəbul etməliyik.

7.Təbiətdə hər yaradılanın möcüzə olduğuna inansan, özünü də möcüzə kimi görəcəksən.

8.Təsadüflər həyatın ədviyyatıdır, onlarsız həyat çox dadsız olardı.

9.Utanmaq kiçik günahların əlamətidir, böyük günahlar abırsızlıqla  şərikdir.

10.Vicdanın səsini ən asan pul cingiltisi batırır. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Qiraət saatı”nda Fəxrəddin Qasımoğlunun “Son gecə” detektiv romanının dərcini yekunlaşdırdı. Böyük oxucu marağını və istəyini nəzərə alıb romanın davamı olan “On ikiyə işləmiş” romanının dərcinə başlayırıq.

Özü polis orqanlarında çalışan, ən dəhşətli, tükürpədici cinayətlərdən bilavasitə xəbər tuta bilən müəllifin bu romanı da sizləri sonadək gərginlik içində saxlayacaq. Və siz bu romanı da çox bəyənəcəksiniz.

15 -ci dərc

Teymur müəllimin arxamca baxdığını görüb, əsas yola çıxarkən maşını şəhərə gedən istiqamətə, sola döndərsəm də, təxminən əlli metr getdikdən sonra geriyə fırladıb şəhərin çıxışına, qəbiristanlığa tərəf sürdüm. Orada təxminən beş dəqiqəlik işim var idi. Mənə lazım olan məzarların şəklini çəkəcəkdim. Bunu Teymur müəllimin yanında edib artıq suallara cavab verməməkçün sonraya saxlamışdım və indi qəbiristanlığa qayıdırdım.

Əgər düşündüyüm kimi, başdaşındakı yazılarda hansısa şifrli mesaj gizlənirsə, o zaman Səttarın valideynlərinin doğum və ölüm tarixləri bu şifrin açarı ola bilərdi. Az ehtimalla həyat yoldaşının da. Ancaq hər şeyi yoxlamağı vacib bilən birisi kimi, düşünürəm ki, öləcəyi günü bilməyən Səttarın öz məzarı üzərindəki doğum tarixi də nəyəsə işarə ola bilərdi. Məsələn, verilmiş mesajın mətni çox qısa olarsa, bu rəqəmlər də kifayət edər.

Bununla belə, yenə də onun valideynlərinin məzarlarındakı tarixləri əsas götürürdüm. Ən azından, öz doğum tarixini əzbərdən bilən Səttarın ölməmişdən təxminən üç ay əvvəl bu qədər yolu qət edib Xudata gəlməsini, sonradan qəbiristanlığa gedib bir müddət tək qalmasını heç də mərhum valideynləri üçün darıxması ilə izah etmirdim. Məqsəd elə indi düşündüyüm kimi, həmin tarixlərdən istifadə edib lazım olan misraları seçmək olub. Uzun illər əvvəl dünyalarını dəyişmiş valideynlərinin doğum və ölüm tarixlərini tam xatırlamaya bilərdi bu yaşlı adam. Ehtimalımın bir sübutu da budur ki, ölümündən üç ay əvvəl bu məzarları ziyarət edən Səttar, bundan ay yarım sonra oğluna başdaşı ilə bağlı birinci vəsiyyətini edib. Daha ay yarım keçdikdən sonra isə, ölüm ayağında olduğunu başa düşüb nə vaxtsa gələcək adam barədə ikinci, sonuncu vəsiyyətini edir. Tarixlərin xronoloji ardıcıllığı düz gəlir.

Maşından düşdükdən sonra, məzarların yanına gedib şəkillərini çəkmək və geri qayıtmaq düşündüyüm kimi beş dəqiqə vaxt apardı. Daha yola çıxa bilərdim.

* * *

«Qızılbaş» dalğın görünürdü. Bir qədər əvvəl gəlmiş qara kostyumlu, uzun adam onunla üzbəüzdə oturmuş, nə deyəcəyini gözləyirdi. Nəhayət o, dilləndi:

 -Belə məlum olur ki, mən çox tez sevinmişəm, bu keçmiş polis işçisi düşündüyüm qədər də sadə birisi deyilmiş. Hər şeyi əvvəldən bilmək istəyirəm.

Bu sözlərdən sonra danışmaq növbəsi qara kostyumluya keçdi.

-Eyvazın onu izləməsini qısa müddətdə aşkara çıxaracaq Bəxtiyarın onu azdırdıqdan sonra axşam evinə gələcəyinə əmin idim. Bizim aləmdə qəbul olunmuş qaydalara görə o belə də etməli idi, evinin də nəzarətdə olub-olmamasını, bununla da paralel olaraq başqa birisi tərəfindən də izlənib-izlənilmədiyini yoxlamaq üçün. Məhz indi dediklərimə görə evinin yaxınlığında yox, oraya gedən yola yaxın bir yerdə müşahidə apardım. Həqiqətən də axşama yaxın gəlib məhəllələrinə döndü. Bundan sonra o məhəllənin yaxınlığındakı tikintisi yarımçıq qalmış binanın dördüncü mərtəbəsində qabaqcadan hazırladığım yerə qalxıb müşahidəni davam etdirdim. Həmin yerdən Bəxtiyarın həyət qapısı aydın görünürdü. Xeyli keçmiş məhəllədə nəsə bir izdiham yarandı. Bəxtiyar çıxıb ora yığışan adamlarla nəsə danışdıqdan sonra yenə evə qayıtdı və bir daha oranı tərk etmədi. İşıqları söndürüb bir xeyli vaxt televizora baxdı. Gecə saatlarında da televizoru söndürüb yatdı. Ancaq əsil peşəkardırsa, dediklərimi yoxladıqdan sonra, nəyin haradan gəldiyini öyrənənədək mütləq evi tərk etməli və izini itirməli idi. Fikirləşdiklərimə uyğun davransa da, gecəni evdə qalması məndə onun elə də peşəkar biri olmaması, standart düşüncə tərzinə malik olması təəssüratı yaratdı. Səhərə qədər müşahidə aparıb onun bütün gecəni evdə olmasına əmin oldum. Səhər isə mənə aydın oldu ki, böyük səhvə yol vermişəm, rəqibi kifayət qədər dəyərləndirməmişəm. Bəxtiyar evdə yox idi. Necə gedib, nə vaxt gedib, deyə bilmərəm. Mən bir an da olsun, müşahidəni dayandırmamışam bu müddətdə. Qapıdan çıxmayıb, pəncərələrini də yoxlamışdım, hamısında dəmir barmaqlıqlar var. Bu gün də ofisə gəlmədi, ehtimal oluna biləcəyi yerlərdə də gözə dəymədi. Bu adam hələ ki, iz vermir.

-Belə çıxır ki, Eyvazın hərəkətləri Bəxtiyarı heç də arxayınlaşdırmayıb. Əksinə, bunun bir görünüş olduğunu başa düşüb.

-Dəmir də, eyni sözləri dedi. Bəlkə də indi, bu dəqiqə məğlub kimi qarşınızda dayanmağımın səbəbi hər şeyin ilk gündən mənim ixtiyarıma buraxılmaması, hadisələrə sonradan qoşulmağımdır. Məgər bu komediyasız keçinmək olmazdı ki?

-Bilirsən ki, ən çətin işlərimizi indiyənəcən tək sənə tapşırmışıq. Həmişə də yüksək səviyyədə öhdəsindən gəlməyini dəyərləndiririk. Sənin bilmədiyin şeylər var. Bu məsələdə müəyyən xəttə qədər bizim üçün bir narahatlıq yoxdur. Ancaq müəyyən xəttə qədər. Polkovnikin peşəkarlığı isə məsələni gözlədiymizdən də uzaqlara apara bilər. Bizim üçün xoşagəlməz olan yerlərə. Təbii ki, onun ora-bura qaçaraq nələrisə dəqiqləşdirəcəyi vaxtı deyil, bu işi kiməsə, çox inandığı bir adamına tapşıracağına, özünün isə kənardan istiqamət verəcəyinə əmin idik. Ona görə də ilk etapda bu işi tapşırdığı adamının kim olduğunu bilməli, hər şeyi bu başdan nəzarətdə saxlamalı idik. Qocaman polkovnikin özünü izləməyin mənasız olduğunu zənnimcə başa düşürsən. O elə-belə adam deyil ki, hansısa iz versin. Bu səbəbdən, bu işi tapşıra biləcəyi ən yaxın üç adamını müəyyən edib, aşkar qıcıqlandırmağı, bu yolla ondan tapşırıq almış adamının kimliyini öyrənməyi qərara aldıq. Uşaqların izlədiyi digər iki nəfər də təbii ki, aşkar izləməni müəyyən etdilər. Polkovnikin adamlarının belə bir açıq izləməni aşkar etmələri gözlənilən idi və hər şey də buna hesablanmışdı. Elə hər ikisinin izləmədən yayınmamaqla hər-hansı aktiv addım atmamaları onları bir kənara qoymağımıza kifayət etdi. Bəxtiyar isə, Eyvazı azdırmağı bir tərəfə, hətta azdırmamışdan əvvəl onunla bir oyun da oynadı. Bu səfeh Eyvaz, böyük şövqlə Bəxtiyarın bir çəkməçi ilə əlaqəyə girdiyini müəyyən etdiyini dedikdə, bunun nə olduğunu anladım və hər şeyin onun qurduğu oyuna uyğun getdiyini düşünməsi üçün növbəti gün Aydəmiri çəkməçini izləməyə göndərdim. Aydın məsələ idi ki, qoca çəkməçinin bu işlərə bir aidiyyəti yoxdur. Bir qədər sonra isə ona maşınlarımızdan birini verməyi tapşırdım. Aydəmirə çox şeyi deməyi lazım bilmədim, o konkret tapşırıq almışdı. Axşamdan verdiyim təlimat əsasında bir neçə saat gözlədikdən sonra həmin maşını Xırdalandakı tanışının həyətinə surəcəyini bilirdi Aydəmir. Bu bir neçə saatda isə izləndiyini öyrənməyə çalışacaqdı. İzləmə aşkar etməsə də, verdiyim tapşırığı axıradək yerinə yetirməsini tapşırdım. Belə də etdi, maşını qəfildən sürüb Xırdalana apardı. İzi Xırdalana yönəldib gözləməyi qərara almışdım dünən. Ancaq indi başa düşürəm ki, Bəxtiyarla etdiyim bu fənd işimizə yaramayacaq. Anlaşılan budur ki, bu detektiv elə də sadə biri deyil. Səni isə, sonraya ona görə saxladıq ki, ilk etapda tapşırıq almış adamın kim olduğunu öyrənmək vacib idi. Razılaş ki, səni üç yerə bölə bilməzdik. Polkovnikin əsas adamının kim olduğunu bildik və bundan sonra onu izləməyi sənə, belə işlərimizi görən yeganə peşəkarımıza tapşırdıq. Nəticədə məlum oldu ki, adamı «Qurdboğan»ın özündən heç də geriyə qalmır. Ən azından sənin kimi belə işləri əlifbasından bilən birini azdıra bilibsə.

Bu sözlərdən xoşu gəlməyən qara kostyumlu adam gözlərini qıyıb nazik dodaqlarını bir-birinə sıxdı.

-Mənimki onunla hələ təzə başlayır. Sonrasını gözləyək…

-Sənə inanıram. Son qərar hadisələrin gedişatından, qarşı tərəfin dediyim xətti keçib-keçməyəcəyindən asılı olacaq. Ən pis sonluğa da hazır ol. Bizə başağrısı lazım deyil. Yəqin məni başa düşürsən. Hələliksə, bizə yalnız vəziyyəti nəzarətdə saxlamaq, onların hər addımı barədə məlumatlı olmaq kifayət edir.

-Sizi gözəl başa düşürəm.

-Elə isə vaxt itirmədən o Bəxtiyarın yerini müəyyən elə ki, vəziyyət nəzarətimizdən çıxmasın. Yoxsa Dəmir ikinci səhvi nə sənə, nə də mənə bağışlayacaq.

-Bilirəm, az əvvəl yanında olanda çox qısa danışıb da, məni sizin yanınıza göndərməyində ikimizçün də hansı eyhamın olduğunu başa düşdüm.

-Allah axırını xeyir eləsin.

«Qızılbaş», söhbətin əvvəlindən barmaqları arasında tutub qullab vurmadığından sönmüş siqarını yandırmaq üçün əlini masanın üzərindəki alışqana uzatdı.

* * *

Layiqə axşama qədər ofisdə olmuşdu. İzləməni dayandırmağı tapşırsa da şefi axşamkı görüşü təxirə salmamışdı. Yenə də həmin vaxtda «Moskva» univermağının qarşısında görüşəcəkdilər. Dünən şefi ilə görüşə ofisdən getməmişdi. Ona görə də qiyafəsini dəyişməyə ehtiyac olmamışdı. İndi qarşı tərəfə məlum olan ofisdən olduğu qiyafədə çıxıb görüşə getməsi təhlükəli ola bilərdi. Deyilən adamın bu gün bu həndəvərdə görünməməsinə baxmayaraq ehtiyatlı tərpənməli idi. Bunu Layiqə gözəl başa düşürdü. Saat 6 idi. Rəfiqəsigilə gedib qiyafəsini dəyişməsi vaxt aparacaqdı. Görüşə gecikməməsi üçün indi çıxması lazım idi.

Kompüteri, ofisin işıqlarını söndürüb, pencəyini geyindi. Hava işıqlı olduğu üçün ofisin işıqlarını söndürməsi çöldən hiss olunmayacaqdı. Ancaq əl çantasını qəsdən götürmədi. Qapını yarıya qədər açıb, çıxmazdan əvvəl bədəni ilə görünüşü kəsib açarın dilini qıfıla yerləşdirdi. Bundan sonra ofisdən çıxıb arxası qapıya dayandı, bir neçə dəqiqə özünü hava alırmış kimi göstərdi. Elə bu vəziyyətdə hiss elətdirmədən əlini arxaya uzadıb qıfılda olan açarı iki dəfə burduqdan sonra çıxarıb ovcunda sıxdı. Sonra tələsmədən qonşuluqdakı paltar mağazasına tərəf gedib içəri girdi. Kənardan baxan olsaydı, o, ofisin qapısını bağlamadan, bir neçə dəqiqəliyə qonşuluqdakı tanış mağazaya keçən biri təsiri bağışlayardı.

Arxaya çıxışı olan bu mağazadan şefi kimi Layiqə də yayınmaq lazım olan hallarda istifadə edirdi. İndi belə hallardan biri yaranmışdı. Əgər şefi gizlənirdisə, onun vasitəsilə yerini müəyyən etməyə çalışa bilərdilər. Buna isə yol vermək olmazdı.

Onu görən satıcı qızlar əvvəlcə gülüşdülər. Sonra qızlardan biri zarafatla dedi:

-Layiqə xanım, buxar maşınını işə salaq?

-Hə, mümkünsə. Neyləyim qızlar, heyranlarımın əlindən rahat bir yerə gedə bilmirəm. Məcburam gizlənim, -Layiqə də qızlara eyni tonda, zarafatla cavab verib onlara göz vurdu və arxa qapıya tərəf getdi.

Dedektiv köməkçisi kimi işə başladıqdan bir müddət sonra, birinci dəfə tapşırıq alıb arxa qapıdan çıxmaq üçün qonşuluqdakı bu mağazaya girəndə Layiqənin artıq tanış olduğu qızlara -«Ay qızlar, mən buraya girdim və buxarlandım, məni görməmisiniz» -deməsi qızların dilinə düşmüşdü, hətta hərdən ofisdə darıxıb onlara baş çəkmək üçün keçəndə də, Layiqəyə mütləq bu sualı verib gülüşürdülər.

Arxa qapıdan çıxan Layiqə yolu keçib bir qədər irəlidəki avtobus dayanacağına tərəf getdi.

* * *

Bakıya rahat çatmış, maşını Soltanın qardaşına təhvil verdikdən sonra bir qədər şəhərdə dolaşıb bəzi adamlara dəymiş, sonda «Moskva» univermağının qarşısında Layiqə ilə görüşmüşdüm. Düşündüyüm kimi, yemişbaşın izləməsi dayandırılmışdı. Deməli, məni heç bir yerdə tapa bilməyən növbəti, daha ciddi izləyici və ya izləyicilər evimi mütləq nəzarətdə saxlayırlar. Bəlkə də dünən axşamdan. Ağacda işarənin verilmədiyini, özümünsə səhər yediyimin üstündə olduğumu nəzərə alsaq, indi Gülanənin yanına getmək, onun bişirdiyi dadlı yeməklərdən yeyib sonra sakit ev şəraitində Səttarın mesajındakı şifrin üzərində baş sındırmaq ən optimal addım olardı.

«Əcəmi» metrosu ilə gedəcəyim ünvan arasındakı məsafə piyada qət ediləcək məsafə idi. Binaların arası ilə ikinci mikrorayona tərəf qalxmağa başladım. Bu dəfə əks tərəfdən gəldiyimə görə tanış mağaza xeyli aralıda qaldığından oraya girməyəcəkdim.

Təxminən on dəqiqə sonra Gülanənin mənzilinin zəngini basırdım.

Qapını açan Gülanə zarafatca qaşlarını yuxarı dartıb təəccüblənmiş görkəmi alaraq mənə baxdı:

-Oho, siz artıq rekorda imza atırsınız, cənab detektiv.

-Əgər bütün kişilərin illərlə hər axşam həyat yoldaşlarının yanında olmalarını nəzərə alsaq, mənim ardıcıl iki dəfə gəlməyimin bu anlamda heç bir rekorda yaxın belə getmədiyini qeyd etməklə, sizinlə razılaşmadığımı nəzərinizə çatdırıram, xanım.

-Mənsə qısa fasilə ilə iki gəlişinizə çox sevindiyimdən, bunu rekord hesab etməkdə təkidliyəm.

-O zaman icazə verin, rekordlar haqqında mülahizələrinizin davamını içəridə dinləyim.

-Buyurun, -Gülanə bərkdən gülüb qapıdan kənara çəkildi.

Cəld pencəyimi alıb asılqana asan Gülü, -Sən əllərini yu, mən tez süfrəni hazırlayım, rekordları sonra müzakirə edərik, -deyib gülümsər çöhrədə mətbəxə keçdi.

İlk nikahda bəxti gətirməyən, ayrıldıqdan sonra neçə il tənhalığın acısını içində gizlədən bu namuslu qadın həyatda kiçik sevincləri ilə yaşamağa öyrəşmişdi. Mənim gəlişlərim, bu kiçik sevinclərin ən böyüyü sayılırdı Gülanə üçün. Günlərlə yoxa çıxan, sonra qəfildən peyda olan sevimli insanının gəlişləri…

-Küftəni bir dənə qoyum, ya iki dənə? -mətbəxdən Gülünün səsi gəldi.

-Əslində çox acam. Ancaq biri bəsdir. Gecə işləyəcəyəm. Adam çox yeyəndə yaxşı fikirləşə bilmir.

Çox keçməmiş Gülünün süfrəsi hazır idi. Xörəyin, zavod çörəyinin xoş ətri bir-birinə qarışıb otağı başına götürmüşdü.

-Sən yeməyəcəksən? -ağzımdakı yeməyi çeynəyə-çeynəyə soruşdum.

-Yox.

-Niyə?

-Rekord haqında dediklərimi unutdun?

-Başa düşdüm, gəlişimi gözləmədiyinçün bir az əvvəl yemisən, hə?

-Hə, sən ye, nuş olsun. Mən də özümə çay süzüm.

Gülanə qalxıb mətbəxə keçdi, bir azdan iki stəkan çayla qayıtdı.

-Sənə də süzdüm ki, yeyənəcən soyusun, gözləməyəsən. Sulu yeməyin üstündən soyuq heç nə içmə, elə çayını içərsən.

«İşləyəcəyəm» sözünün mənim üçün «fikirləşəcəyəm» anlamına gəldiyini istər Layiqə, istərsə də Gülü çox gözəl bilirdilər. Belə hallarda oturduğum yerdə ayaqlarımı masanın üzərinə qaldırıb, gözümü tavanda bir nöqtəyə dikib saatlarla fikirləşir, araşdırma dövründə əldə etdiyim məlumatları ardıcıllıqla bir ipə düzür, uzlaşdırır, sonra yerlərini dəyişdirib bir daha nəzərdən keçirir, məntiqi nəticəyə gələnəcən bir kəlmə də danışmır, yalnız etdiyim təhlillərin doğru olduğuna əmin olduqdan və növbəti gedişlərimi müəyyənləşdirdikdən sonra oturduğum yerdən qalxırdım. Bunu bildiyi üçün, az əvvəl «gecə işləyəcəyəm» dediyimi nəzərə alan Gülü, yeməkdən sonra keçib oturduğum kresloya yaxınlaşıb arxadan məni qucaqladı:

-İndi başlayırsan, yoxsa bir az dincələcəksən?

-Eləindi. Dincəlməyəvaxtyoxdur.

-Onda mən duş qəbul edib uzanıram, istəsən, oyadarsan, -əyilib bu sözləri qulağıma pıçıldayan Gülü sakitcə otaqdan çıxdı.

Cib telefonumu çıxarıb şəkillər bölümündəki bu gün səhər çəkdiyim şəkillərə bir daha baxdım, Səttarın başdaşındakı misraları, dörd məzardakı doğum və ölüm tarixlərini təkrar nəzərdən keçirib yaddaşımı təzələdim. Telefonu kənara qoyub ayaqlarımı qarşımdakı jurnal masasının üzərinə uzatdım. Baxışlarımı tavanda tapdığım bir nöqtəyə zilləyib bir qədər belə oturdum, sonra Səttarla danışırmış kimi pıçıldadım:

-Əgər gələcəyimi bilirdinsə, deməli ölməzdən əvvəl buna təkan verəcək hansısa addım atmısan.Yaxşı, bəs gələcəyimi gözləyirdinsə niyə hər şeyi belə qəlizləşdirməyi lazım bilmisən? Səni qorxudan nə idi, Səttar? Vəsiyyətinlə mənə nə demək istəmisən?

Davamı var

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı professor Ramazan Siracoğlunun müasir türk ədəbiyyatının tanınmış nümayəndəsi Sait Faik yaradıcılığı barədə “KİÇİK ADAMLARIN BÖYÜK PROBLEMLƏRİNİN SÖZÇÜSÜ” yazısını təqdim edir.

Müasir türk ədəbiyyatının tanınmış nümayəndəsi Sait Faik (1906-1954) türk nəsrinin inkişafında dönüş nöqtəsi hesab olunur. Türkiyəli yazarlar onu “kendigel  yazar” adlandırırdılar. S. Faik türk hekayələrinin kanonlarını çox aydın və sadə şəkildə qıraraq, sosial problemləri geniş oxucu kütləsinə çatdıra bilmişdir. Eyni zamanda, Sait Faik məşhur Avropa yazıçılarının təsiri altında qalmamış və həmişə orijinallığını qoruyub saxlamışdır. Ümumiyyətlə, o, heç vaxt heç bir ədəbi qrupun üzvü olmayıb. S.Faikin əsas ədəbi personajları adi insanlardır - küçə satıcıları, qayıqçılar, balıqçılar, evsizlər, işsizlər, dilənçilər, içki düşkünləri vb. 

S. Faikin fikrincə, əsl yazıçı güzgü rolunu oynamalıdır, yəni, reallığı güzgü kimi əks etdirməlidir. Sait Faik Avropa səviyyəsində ilk türk nəsr nümunələrinin müəllifidir və tərəddüd etmədən onun müasir türk nasirlərinin  lideri olduğunu söyləmək olar. Sait Faik fövqəladə yaradıcılıq tərzi və fikirlərinin fərqli ifadə üsulları sayəsində sələflərini təkrarlamadan türk ədəbiyyatında öz ədəbi məktəbini yaratmağa nail olmuşdur. Ölümündən sonra çox böyük ədəbi irs qoyub, türk yazarları arasında gələcək nəsil üçün təqlid obyektinə çevrilib. Bu gün Sait Faikin əsərləri gənc yazarlar üçün böyük və ciddi ədəbiyyatın mahiyyətini, kredosunu tanıdan ilk mənbə hesab olunur. Demək olar ki, o, təkcə təhkiyyə tərziylə  fərqlənmir, eyni zamanda ədəbi personajların təsviri sahəsində də qabaqcıl hesab olunur. Sait Faik öz müşahidələrinə əsaslanaraq kifayət qədər real personajları təfərrüatı ilə təsvir edə bilmişdir. Sait Faik türk ədəbiyyatında ilk dəfə “kiçik insan” obrazını canlandırmış, onların sosial xarakterlərini açmağa çalışmışdır; eyni zamanda bu yazıçı öz qəhrəmanlarını hər hansı dini və siyasi dairələrlə əlaqələndirməkdən çəkinmişdir. Yazıçının məqsədi bütün ədəbi tipləri  real həyatda olduğu kimi təqdim etmək idi. Yəni, Sait Faik tipləri  öz istədiyi kimi təsvir etməmiş, onları olduğu kimi təqdim etməyə nail olmuşdur. Bu səbəbdən də yazıçının bütün ədəbi qəhrəmanları realdır. Oxucular sanki onlarla yaxından tanışdırlar, haradasa bu ədəbi qəhrəmanlarla görüşüblər.

S.Faik bütün həyatı boyu ictimai problemlərə deyil, ictimai həyatda fərdin probleminə diqqət yetirmiş, bacardığı qədər onların faciəvi talelərinin mahiyyətini, fəlakətlərinin səbəblərini açmağa çalışmışdır. S.Faikin ədəbi həyatı 1930-cu illərdən başlayıb və 1954-cü ildə tamamlanıb. Qeyd edək ki, ədəbi cəmiyyət sağlığında gənc yazıçıya qarşı çox xoşagəlməz münasibət bəsləmişdir. Onu müxtəlif adlarla çağırırdılar: “sərxoş balıqçı”, “xərabatifacir”, “nankor bədxərc”, “küfrbaz”, “vulqar şair”, “əyyaş” vs. Bütün ədəbi basqılara rəğmən, Sait Faik həyatı boyu öz orijinallığını və müstəqilliyini qoruyub saxlamağı bacarmışdır.

XX əsr türk ədəbiyyatının əksər ədəbi növlərində uğurlu əsərlər yazmış Sait Faik Abasıyanık daha çox novellaları ilə tanınır. Çağdaş türk nəsrinin qabaqcıl simalarından olan Sait Faikin əsərlərində insansevərlik hər zaman ön planda olmuşdur.  Onun nəsrində fransız nasiri Andre Jidin ( 1869- 1951) güclü ədəbi təsiri duyulur. Sait Faik özü etiraf etmişdi ki, Andre Jide onu çox təsirləndirmişdir: “Bir çok yazıcı okudum. Hepsinin tesirinde kaldım galiba, ama beni kendime alıştıran Andre Gide olmuştur.”

Sait Faik’in  hekayələrində hadisələr təbii axarı ilə cərəyan edir, təsvir olunan  tiplər heç vaxt realıq zəmnindən uzaqlaşmır. Onun hekayələrinin necə sonlanacağını təxmin etmək imkansızdır. Əsərlərindəki  nikbinlik daim oxucuya da sirayət edir, ondakı həyat eşqini, həyat tutqusunu artırır. Sait Faikin qəhrəmanları gündəlik məişət qayğıları ilə uğraşsalar da, minimal şərait əldə etmək naminə mücadilə etsələr də, heç vaxt nikbinliklərini itirmirlər. Bəlkə də Sait Faik şəxsi həyatından çox fərqli olaraq, xəyali dünyada təsvir etdiyi qəhrəmanlarını xoşbəxt görmək istəyindən belə davranmışdır. Onun hekayələri çox sadə, bədii təsvirlərdən mümkün qədər uzaqdır. S.Faik novellalarında Divan ədəbiyyatının, “Serveti-fünun”, “Fecri-ati” ədəbi cərəyanlarının  nümayəndələrinin təmtəraqlı üslubunu, ifadə tərzini bəyənməyən, “nesri-müzeyyen” adlanan bər-bəzəkli təhkiyyədən nifrət edən Sait Faik xalq danışığını xatırladan cümlələrlə üstünlük vermişdir. Bu baxımdan özünə qarşı acımasız şəkildə davranmış,  eyni hekayəsini bir neçə variantda yazmış, qeyri-iradi olaraq işlətdiyi kitab cümlələrini öz hekayələrindən çıxartmışdır. Bu barədə onun   məlum qeydləri var: “Bak! Yine yapacağımızı yaptık işte. Dalgaları boyadık. Ufku mis gibi kızarttık. Biz böyleyiz. Kötü edebiyat terbiyesi aldık: Ne yapalım? Hemen şairleşmeye başlarız.” S.Faik yazdığı əsərlərinin hansı janrda olmasının fərqində olmamışdır. Onun üçün yazılarının janrı deyil, yazmanın özü önəmli idi. Sevdiyi qadına ünvanladığı bir məktubunda S.Faik bunu etiraf etmişdir:“Benim yazılarımın  hiçbiri öykü değil, röportaj değil, mektup değil, nedir ben de bilmem!” 

S.Faikin ədəbi qəhrəmanları cəmiyyətdə heç bir titulu, mənsəbi, iddiası olmayan, minimum həyat şəraitində həyatda qalmaq uğrunda çabalayan,  sosial baxımdan müdafiəsiz, hətta sağlamlıq baxımından zəif olan insanlardır. Bəzi hekayələrində S.Faik öz qəhrəmanlarına ad belə verməkdən imtina etmiş, onları sadəcə, “bir qadın”, “işsiz bir kişi”, “ümidsiz bir xəstə”, “birisi”, “gecekonduda oturan”  kimi ümumi təsvirlərlə təşxis etmişdir. Əslində, bu təşxislə müəllif qələmə aldığı ədəbi qəhrəmanının xarakter olmaqdan daha çox, tipik şəraitdə yaşayan bir tip olaraq tanıtmağa çalışmışdır. Başqa sözlə, yazıçı oxucuda ədəbi qəhrəmanın adı, yaşı, yaşayış yeri, bioloji cinsi  o qədər də önəmli deyil təəssüratı yaradır. Bir zamanlar türk yazıçısı Haldun Taner bu xüsusiyyətinə görə, Sait Faik’i “kiçik adamların böyük dostu” adlandırmışdır.

Sait Faikin qəhrəmanlarının əksəriyyəti “gecekondu” adlanan daxmalarda doğulan, böyüyən, daimi işi olmayan və çox vaxt bədbəxt hadisələr nəticəsində həyatını itirən insanlardır. Bir parça çörək tapmaq istəyi ilə öz doğma torpaqlarını tərk edərək böyük sənaye şəhərlərinə gələn, heç bir rahatlığı olmayan, qaçaq inşa olunmuş daxmalarda kirayənişin yaşayaraq arzusu gözündə qalan insanların fəci durumunu S.Faik gerçəkçi bir tərzdə qələmə alaraq həmin qəhrəmanların acı taleyini  çoxsaylı oxucuları ilə bölüşür. Məsələn,  “Kalorifer ve Bahar” adlı hekayəsində yazıçı qeyd edir ki, “kadınlar bu mahallede doğarlar, fakat başka bir sefil kulübede ölürler. Erkekler bu mahallede doğarlardı, katiyen bu mahallede ölmezlerdi. Kimisi hapishanede, kimisi denizde, bazısı cami avlusunda, ne bileyim başka yerlerde, kendi doğdukları yerden başka yerlerde ölürlerdi.” 

Eyni mənzərəni “Sur dışında hayat”, “Kaçamak, papağan, karabiber” hekayələrində də müşahidə etmək mümkündür. S.Faik balıqçılar haqqında silsilə hekayələr yazmışdır. Yazıçı fərqli tiplərin dili ilə günlük yaşayışını çox ağır şərtlər altında təmin etməyə məcbur qalmış balıqçıların acınacaqlı durumlarını real zəminə uyğun şəkildə əks etdirməyi bacarmışdır. Onun yazdığı “Papaz” hekayəsindəki Papaz surəti, balıqçılara xüsusi rəğbəti olan Sait Faikin fikirlərinin carçısıdır: “Ben dünyada balıkçıları, toprakla uğraşan rençberleri severim. Yalnız onları. O kadar.” Ümumiyyətlə, balıqçılar haqqında türk ədəbiyyatında da, dünya ədəbiyyatında da xüsusi yazan ədiblər olmuşdur. Məsələn, Ernest Heminquey, Tevfik Fikret, Halikarnas Balıkçısı belə ədiblərdəndir. Müxtəlif hava şəraitində, istidə, soyuqda əngin dənizin coşğun dalğaları ilə  mübarizədə günlük ruzisini qazanmağa çalışan balıqçılar S. Faikin sevimli ədəbi qəhrəmanlarındandır. “Bizim köy bir balıkçı köyüdür”, “İki kişiye bir hikaye”, “Bir kaya parçası gibi”, “Stelyanos Hrisopulos gemisi”, Balıkçının ölümü”, “Ağıt”, “Haritada bir nokta” vs.  hekayələrində S. Faik çətin və təhlükəli məslək sahiblərinin yaşayış uğrunda verdikləri mücadiləni, onların arzu və düşüncələrini səmimi tərzdə, inandırıcı lövhələrlə əks etdirmişdir. S. Faik üçün nə ədəbi qəhrəmanlarının, nə də tipik şəraitdə tipik çizgilərlə təsvir etdiyi ədəbi surətlərin etnik və sosial mənsubiyyətinin  fərqi vardır. Onun üçün önəmli olan insan amilidir. Məsələn, “Stelyanos Hrisopulos gemisi” hekayəsinin qəhrəmanı  qoca balıqçı Hrisopulos milli mənşəcə bir yunandır. Hrisopulosun yaşı yetmişi keçmiş, gözləri zəifləmiş, əlləri və dizləri gücdən düşmüşdür. İndi onun evində rahat oturub istirahət etməli olduğu çağı olsa da qoca balıqçı hər gün dənizə çıxıb balıq tutmağa, tuta bildiyi balığı satıb evinə çörək almağa məcburdur. Hrisopulosun, əslində heç düz əməlli bir evi də yoxdur: “Zeminden üç merdivenle inilen küçük odasının tavanı insan boyundan yüksek olmasına rağmen insanı eğilmeğe mecbur bırakan bir karanlığı vardı.”  Qoca Hrisopulos illərə sinə gərmiş köhnə balıqçı qayığında açıq dənizə çıxarkən xəstə nəvəsi Trifona şalvar, bir kömbə təndir çörəyi, bir az şəkər, nefti tükənən lampası üçün bir-iki litr neft, bəxti getirib qalxan balıq tuta bilsə, qəssabdan hətta yarım kilo ət almaq barədə düşünür: “Trifon, kışa girerken hastalanmıştı. Köyde ilaç pahalıydı. Şehre inmek bir meseleydi. Trifon gerçi mektebe gitmiyordu.”

         S.Faikin qoca Hrisopulosu məşhur amerikan yazıçı E. Heminqueyin Nobel mükafatına layiq görülmüş “Qoca və dəniz” əsərindəki qoca Santiaqonu xatırladır. E. Heminqueyin qəhrəmanı Santiaqo da 84 gün balıq tuta bilməmişdi: “Hrisopulos sabahtan beri çaparı hazırlıyordu. Tamir ettiği ağlar çoktan bozulmuş, yazın hazırladığı oltalar kopmuş, kayığın boyaları dökülmüş, evin içi çoktan karmakarışık olmuştu. Bu sene balık yoktu.”

“Krallık” hekayəsinin qəhrəmanı Ali Rızanın da taleyi Hrisopulosun taleyindən  fərqli deyildir. Türk olan Ali Rıza da ömrünü balıqçılıqda çürütsə də dünyada heç bir qazancı yoxdur. Onun da günü- güzəranı adi məişət qayğıları içində, əzab-əziyyətdə keçmiş, yarı qarını ac, yarı qarnı tox olmuş, bir gözü ağlamış, bir gözü gülmüşdür. Varı-dövləti “kırık bir masa, iki testi, bir testere, bir yıpranmış yorgan, bir kopuk balık ağı, bir nargile marpucu” idi. Sait Faikin təsvir etdiyi balıqçı Alı Rıza tanınmış şair Orhan Velinin “Kitabe-i Seng-i Mezar” şeirinin qəhrəmanı Süleyman əfəndiyə çox bənzəyir. Ömür boyu yoxsulluq içində yaşamış Süleyman əfəndi ölümündən sonra geriyə ancaq borclarını buraxıb getmişdi:

Duysalar öldüğünü alacaklılar, haklarını helal ederler elbet.

Alacağına gelince, alacağı yoktu zaten rahmetlinin…

S.Faikin ədəbii qəhrəmanı balıqçı Ali Rıza bütün ömrü boyu nə zamansa bir rütubətsiz, pəncərəsi günəşə açılan, içərisi dəniz qoxusu dolu, divarı boyalı, səliqəli bir otaqda yatmaq arzusu ilə yaşamış, röyalarında sürəkli olaraq qeyd olunan özəllikləri olan otağı görmüş, qocalmış, lakin heç vaxt yuxuları çin olmamışdı. “İki kişiye bir hikaye” əsərində S.Faik ömrünü yalnızlıqda keçirmiş, qaradinməz, kasıb, sərt mizaclı balıqçı Barbanın acı həyatından bəhs etmişdir. Daim insanlardan uzaq durmağa çalışan, gündəlik yaşayışını böyük bir əziyyətlə qazanan Barbanın gerçək dünyada səmimi bildiyi bir varlıq bir qağayıdır. Qağayı da onu tanıyır, Barba dənizə, balıq ovuna çıxdığında qağayı da onun qayığının ətrafında uçur. Barba həmişə tutduğu balığın içalatını qağayıya verir. Sait Faik ədəbi qəhrəmanı Barbanın səssiz- səmirsiz davranmasını, qaradinməz olmasını onun balıqçılıq peşəsi ilə açıqlamışdır: “Balıkçının gevezesine hiç rastlamadım. Sonunda şöyle bir neticeye vardım: İnsan balıkçı ise geveze değildir. Geveze ise balıkçı değildir.” Balıqçı Barba insanlar arasında özünü tənha hiss edir. Ona elə gəlir ki, əslində, bütün insanlar, çiyin-çiyinə gəzən, hərəkət edən, izdihamda yaşayanların hamısı  yalnızdırlar. Bu baxımdan insanlar sanki bir-birinə bitişik kimi görünən, həqiqətdə isə isə, bir-birindən işıq ili məsafəsi qədər uzaq olan ulduzlar kimidirlər. Qəribədir ki, insanlardan qaçan Barba qağayını özünə yaxın bilir: “Onu etrafımda görmediğim günler bir şey kaybetmiş de ne olduğunu bir türlü bulamayan, durmadan da o şeyi arayan insana dönerim. İnsana alışamıyorum ama şu deniz kuşuna alışmışım. İnsana alışsam evlenirdim.” Yazıçı bir gün Barbanın yaxasında matəm əlaməti olaraq taxdığı qara rəngli lent görür. Barbaya səbəbini soruşanda o da  uzaq bir əqrabasının öldüyünü söyləyir. Hekayədən anlaşılır ki, hər gün Barbanın qayığını müşayiət edən qağayı öldüyü üçün Barba kədərlənmiş və ağlamışdı. S. Faik öz oxucularını  balıqçı Barbanın səmimiyyətinə inandırır: “Ölüsünü burada bulunca ağladım, dedi. Sen hani geçen balığa gelişimizde hastalanmıştın, ben de öyle hastalandım. Balık tutmadan döndüm.”

“Haritada bir nokta” adlı hekayəsində S.Faik şahidi olduğu bir acınacaqlı  hadisədən bəhs etmişdir. Bir qarın yemək üçün gəlib balıqçılara yardım edən, onların qayıqlarını, torlarını təmizləyən, tutulan balıqları sahilə daşıyan bir zəif bədənli nabələd adamın haqqını kəsən, ona haqq etdiyi payı verməyən, onu müdafiə etməyən balıqçıların xəsisliyindən, qəddarlığından söz açan Sait Faik bu qənaətə gəlir ki, özünü müdafiə edə bilməyənlərlər taleyin ümidinə buraxılmış məhkumlardırlar: “Şimdi umduklarımdan birisi payına düşen balıktan birini, en küçüğünü adama doğru fırlatacak diye bekledim. Reis kahvenin önünde kahvesini öttürüyor, kayığın asıl tayfasına keyifle bakıyordu.”

Yazıçı qeyd olunan əsərində oxucularına  cəmiyyətin də dəniz qədər sərt və acımasız olduğu fikrini təlqin etmişdir. S.Faikin əsərlərində sevgi mövzusu da xüsusi diqqətlə işlənilmişdir. Məsələn, “Kıskançlık” hekayəsində yazıçı birinci şəxsin dilindən öz həyatını danışan kənd müəllimidir. Böyük ümidlərlə könüllü olaraq kəndə gəlib uşaqları maarifləndirməyi, onları  cəhalətə qarşı savaşan bir mücahid kimi yetişdirmək istəyən müəllim, işləməyə gəldiyi kənddə Fadimə adlı bir kəndli qızı ilə evlənmiş, ömürlük bu yerlərdə qalmağı xəyal etmişdi. Lakin kənd adamları onu başa düşə bilmirlər. Məsələn, kəndlilər müəllimin cümə günləri kənd məscidinə gedib kəndlilərlə bir yerdə cümə namazı qılmamasına təəccüb edirlər. Müəllim də yavaş-yavaş dərk etməyə başlayır ki, min bir ümidlə gəldiyi kənd tədricən onun üçün işgəncə məkanına çevrilir. Müəllimin həyat yoldaşı Fadimə də onu anlamır. Bir axşam müəllim öz həyat yoldaşı Fadimə ilə kənd çobanı Hüsrevin bağda  əl-ələ tutuşub səmimi söhbət etdiyinin şahidi olur. Çoban Hüsrev maraqla Qaragöz adlı qoçun sürüdəki bütün qoçları, o cümlədən Cəlil ağanın qoçunu qovduğunu, Fadimənin də eyni həyəcanla onu dinləməsinin şahidi olur: “Karagöz iyi döğüşüyor mu, bakalım? – Sorma Fadime. Geçen gün Celil Ağanın kara koçunu bir altüst etti, görseydin. Celil’in koçu bir kaçıyordu ki. – Kaçırır Karagözüm kaçırtır.” Müəllim anlayır ki, gəldiyi kənddə  o heç vaxt başa düşülməyəcək, qəbul olunmayacaq” bir adam olaraq qalacaqdır. Müəllim səssiz-səmirsiz gəldiyi gimi, heç kimə heç nə demədən həmin kənddən və həyat yoldaşı Fadimədən ayrılmağa qərar verir. Doğrudur, S. Faik “Kıskançlık” hekayəsində bu fikri tam açıq şəkildə yazmayıb, lakin hekayənin sonluğundakı cümlələr bizə belə düşünməyə əsas verir. Belə ki, gecədən bir xeyli keçəndən sonra çoban Hüsrevlə bağdakı söhbətini tamamlayıb otağa ayaqlarının ucunda səssiz girən Fadimə, ərinə “yemek hazır, ağa” dediyində əri də “hiç iştahım yok, Fadimecik, sen otur ye, ben yatarken kendim bir şeyler bulur, yerim” cavabını verir.

Sait Faikin əsərlərində bəzən milyonlarca insanın diqqət etmədiyi, maraqlanmadığı, heç ağlına gətirmədiyi varlıqlar haqqında düşündürücü fikirlər irəli sürülür. Məsələn, S.Faik öz hekayələrində balıqlar haqqında   təfərrüatlı düşüncələrini qələmə alır. Onun  nəzərində, balıqlar da insanlar kimi sevinir, kədərlənir, ölüm təhlükəsi ilə qarşılaşdıqda vahimələnir vs. “Dülger balığının ölümü” hekayəsində yazıçı qəribə görünüşlü, zahirən digər  balıqlardan kəskin şəkildə fərqlənən, elmi adı “Zeus faber” olan, zorla öz stixiyasından ayrılmış, ölümə məhkum qalmış  dülgər balığının yaşam uğrunda son çırpınışları təsvir edilmişdir. Balıqçılar gündəlik ruzilərini qazanmaq üçün hər gün  balıq tutmağa məcburdurlar. Onlar üçün hansı balıq tutmanın  heç bir önəmi yoxdur. Başqa sözlə, tuta bildikləri, satıla bilən istənilən balıq növünü  heç acımadan tutmağa çalışan balıqçıların nəzərində kilkə, siyənək , xəşəm, kütüm, karp, sazanla bərabər dülgər balığı da ancaq pul əldə etmək üçündür. Balıqların  nadirliyi, zərifliyi, qeyri-adiliyi və görünüşü  balıqçılaarı qətiyyən düşündürməsə də, yazıçı S. Faiki çox düşündürür. Müəllif fikirləşir ki, insanlar öz xəbisliyi, acgözlülüyü və hiyləgərləyi ilə təbiətdə dominantlıq edir, zavallı heyvanlaraa, quşlara, balıqlara və bitkilərə dünyada yaşamaq imkanı vermirlər. Sait Faik oxucularını inandırmağa çalışır ki, tilova və ya tora düşmüş dülgər balığı çarəsizliyini anlayanda həyatdan küsür, ağlayır. Onun ağladığını eşidə bilən qulaqlar lazımdır. İnsanlar istəsələr o fəryad səslərini eşidə bilərlər, sadəcə dinləmək, eşitmək istəmirlər: “Oltaya tutuldu muydu dünyasına, sulara küsüverir. Suyun yüzüne yamyassı serilir. Kocaman gözleriyle insana mahzun mahzun bakar durur. Sandala aldığınız zaman dakikalarca onun sesini işitirsiniz, sandalda ölünceye kadar ikide bir feryada benzer, soluğa benzer acı bir ses çıkarır.”

Dəniz və balıq mövzusunu xüsusi şövqlə işləyən  S. Faik ilk baxışdan çox adi, hətta adidən də adi görünən  məsələləri böyük bir ustalıqla qələmə alaraq bir göz qırpımında öz oxucusunu təsvir etdiyi məkana və zamana götürməyi bacarır. Məsələn, “Balıkçısını bulan olta” hekayəsində bir tilov almağa  belə pulu olmayan yoxsul bir uşağın sahildə tilovla balıq tutanlara böyük qibtə və həsədlə baxması, inandırıcı lövhələrlə  təsvir edilmişdir. Hər gün böyük bir intizar və maraqla sahildə balıq tutanları izləyən, başqalarının uğuruna ürəkdən sevinən uşaq, röyasında da tilovla balıq tutduğunu görür. Bir gün xoş bir təsadüf onu tilov sahibi edir. Bahalı tilov dəsti olsa da heç vaxt baıq tutmağı bacarmayan  bir nəfər şəxs öz tilovunu bir anlığına həmin uşağa  verir: “Şu oltayı biraz tutsana” dediğinde öyle şaşırdım ki, sevinmeyi dahi akıl edemedim. Gitti bir simit alıp geldi. Çok çabuktu, oltayı uzattım, “kalsın kalsın”- dedi, ben biraz dinleneyim.” Həyəcanından təşəkkür etməyi də unudan uşaq sevincindən titrəyən əlləri ilə tilovu alır və mahir bir balıqçı ədası ilə tilovu dənizə atır. Bəxtindən bir an sonra  tilovuna balıq düşür, eyni uğurlu cəhdlə bir neçə balıq tutan uşaq birdən fərqinə varır ki, tilov sahibi yanında yoxdur. Onun çıxıb getdiyini anlayan uşaq tilovu və tutduğu balıqları götürüb gedir. Öz-özünə düşünür ki, tilov sahibi gözəl adammış. Hekayənin  sonundakı “Ben tuttuğum balıkları yanıma sıralarken, pardüslü adam, hikayesini yazmak üzere rıhtım kahvesinin önünde çayını ısmarlamış, kalem kağıdı çıkarmıştı. Benim bir oltam, onunsa bir hikayesi olmuştu” cümlələrinə görə, yoxsul uşağa arzusunda olduğu tilov dəstini hədiyyə edən şəxsin yazıçı Sait Faikin olduğunu anlayırıq. Yoxsul uşağın qürurunu sındırmamaq üçün  yazıçı əvvəlcədən hazırladığı plan üzrə hərəkət edərək kiçik qəhrəmanını tilov dəsti ilə mükafatlandırmışdır. Ömrü boyu  uşaqlara qarşı həssas və şəfqətli olan S. Faik, bu hərəkəti ilə, bəlkə də, zəngin adamları ən kiçik, lazımsız bir əşyadan belə sevinən uşaqlara qarşı mərhəmətli davranmağa səsləmişdir.

S.Faikin ədəbi qəhrəmanları yoxsul insanlar, günəmuzd işçilər, mövsümi işlərdə çalışan marabalar, rəncbərlər, küçədə simit satan uşaqlar, bütün yaşayışını tutacağı balıqla təmin edən balıqçılar, iş tapmaq ümidi ilə kəndlərdən böyük şəhərlərə axın etmiş çarəsiz insanlar, Avropaya ümid yolçuluğuna yollanan gənclər, həyat uğrunda mübarizədə əldən düşmüş, təsəllisini şərab içməkdə görən sərxoşlar, səfillər, qədərin cilvəsinə buraxılmış yetimlər, ömrünü zindanlarda çürüdən məhkumlardırlar. Müəllif qeyd olunan insanların taleyinə bigan qala bilmir, mövcud sosial mənzərəni görməzdən gələn rəsmilərin diqqətini, ictimaiyyəti bu tragik problemi çözmək üçün səfərbərliyə dəvət edir. Sait Faikin qəhrəmanlarının zahiri görkəmi ilə daxili aləmləri arasında  üzvi bir  bağlantı, dərin əlaqə var. “Birtakım insanlar “adlı hekəyədə qışda əynində paltosu,   ayağında ayaqqabısı, başında papağı olmayan, çarəsiz durumda olan bir adamın səssiz fəryadından, “Mürvet” hekayəsində əynindəki yırtıq-tırtıq nimdaş yaş paltarda tir-tir titrəyən talehsiz bir uşaqdan, “Mavnalar”da isə əlacsızlıqdan çuval bezi geyməyə məcbur qalmış yoxsul qayıqçıdan  bəhs olunur. Yeri gəlmişkən, qeyd etmək lazımdır ki, “Mürvet” hekayəsi ilk dəfə “nədənsə, “Şopar Hüseyin” adı ilə yayınlanmışdır. Hekayədə iş qəzası nəticəsində bir qolunu itirmiş bədbəxt bir uşaqdan, onun təzminat almaq ümidi ilə müxtəlif instansiyalara müraciət etməsindən ən sonda da əlil qaldığı üçün iş sahibinin ona birdəfəlik 150 lirə pul ödəməsindən bəhs olunur.  Bu xüsusda, Sait Faikin qəhrəmanlarının acı taleyi Orhan Vəlinin məşhur “Bedava” şeirindəki fikirlərlə ahəng təşkil edir:

Bedava yaşıyoruz, bedava:/ Hava bedava, bulut bedava,

Dere- tepe bedava, /Yağmur, çamur bedava.

Kelle fiyatına hürriyet. Esirlik bedava…

Sait Faikin ədəbi qəhrəmanlarının ömür-gün çürütdükləri məkanlar da onların üst-başlarından əsla fərqlənmir, “simsiyah, karanlık, rutubetli, avluya bakan pencereden gün ışığının zor girdiği bir yer”  olaraq oxucuya təqdim olunur.

S.Faik ilkin yaradıcılıq dövründə daha çox uşaqlardan bəhs etmiş, valideyn qayğısından, ata nəvazişindən, ana sevgisindən məhrum, çox erkən yaşlarından işləməyə məcbur qalan, əməyi, sağlamlığı, gələcəyi istismar olunan, çox vaxt əməyinin qarşılığını ala bilməyən, döyülən, söyülən, işgəncə görən uşaqları  ədəbi qəhrəman səviyyəsinə yüksəltmişdir. Məsələn, “Bir küçük satıcı”, “Tüneldeki çocuk” və “Dondurmacının çırağı” hekayələri qeyd olunan səpkidə işlənmiş dəyərli sənət əsərləridir. İlk dəfə  “Hür gazete”də  dərç olunmuş “Bir küçük satıcı”  hekayəsinin qəhrəmanı  12 yaşlı, “daşdan pul çıxarmağı bacaran, zirək  bir yetim uşaqdır. Yazıçı hər gün əlində müxtəlif əşya  satan uşağın  adını bildirmir: “Kimi çocuklar,  şimdiden ahlaksızlığa alışmıştır, alıştırılmıştır: Barbut oynar, hatta  rakı,  esrar  içer. Amma bu  çocuk öylesi değil.” Bələdiyyə  məmuru Hasan çavuş bu 12 yaşlı yetim uşağa qənim kəsilir, onu döyür, satdığı saqqızları, şokoladları, ayaqqabı iplərini, qəpik-quruşunu  əlindən alır, uşağa göz vərir, işıq vermir.  Hekayədən məlum olur ki,  bələdiyyə məmuru Hasan çavuş bütün əzazilliyi 12 yaşlı uşaqdan  rüşvət almaq üçün edir. Bələdiyyə məmuru son günlərdə nümayişkaranə şəkildə qılınc balıqları satılan yerdə  dayanır və bununla da 12 yaşlı  uşağa eyhamlar edir: “Bu  hafta  da  onu  bir  balık merakı  sardı. Sardalya falan olsa  neyse ... Kılıç balıklarının yanından ayrılmıyor.  Önüne gelene saldırıyar,  ha bire  tokat,  ne yapacağım şimdi ben, amca?”

Türk ədəbiyyatında realist novellalar ustadı olaraq tanınan Sait Faik bütün ictimai qurumları haqqı çeynən insanlara, xüsusən uşaqlara qarşı mərhəmətli olmağa, sosial ədalət prinsipinə riayət etməyə, qanunlarla onların hüquqlarının qorunmasına çağırış var. Onun əsərlərindəki problemlər bu gün də öz güncəlliyyini qorumaqdadır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2023)