“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

12-Cİ DƏRC

3-cü kişi diktor davam etdirdi mövzunu:

-15 iyul, 1983-cü il. Paris, Fransa. "Orli" hava limanında türk hava yollarının kassasının qarşısında baş vermiş dəhşətli partlayış nəticəsində 8 nəfər həlak olub, 60 nəfər yaralanıb. Həlak olanlar arasında Fransa, ABŞ, İsveç və Türkiyə vətəndaşları yer alıb. Partlayışdan dərhal sonra fransız polisi ASALA ilə əlaqəli olan 51 nəfəri həbs edib, onlardan 11 nəfəri dindirilmək üçün prokurorluğa gətirilib və 6 nəfərə terror aktının təşkili ilə əlagədar ittiham irəli sürülüb. Həbs olunan 6 nəfərin arasında terror aktının əsas təşkilatçısı və terrorçu dəstənin başçısı Suriya ermənisi olan Varujan Karapetyan da yer alırdı. Karapetyan oz günahını boynuna alaraq istintaqa verdiyi ifadələrdə bildirib ki, içində bomba olan çemodan hava limanında Türk hava yollarının kassasının qarşısında yox, təyyarə göydə olarkən partlamalı imiş. Lakin terrorçuların planı baş tutmayıb və bomba vaxtından əvvəl partlayıb.

15 iyul, 1983-cü il. London, Böyük Britaniya. "Orli"də partlamış bombanın analoqu olan partlayıcı qurğu aşkar olunaraq zərərsizləşdirilib.

22 iyul, 1983-cü il. Tehran, İran. Fransanın Tehrandakı səfirliyində və "Eyr Frans"ın ofisində partlayışlar baş verib. Partlayışlara görə məsuliyyəti "Orli təşkilatı" öz üzərinə götürüb.

29 iyul, 1983-cü il. Tehran, İran. Erməni terrorçuları Fransa səfirliyini raketlər ilə atəşə tutacaqları ilə təhdid ediblər, onların tələbi Fransada həbsdə olan 21 nəfər erməni terrorçusunun azadlığa buraxılması olub. 10 avqustda içərisində partlayıcı maddə qoyulmuş maşın Fransa səfirliyinin qarşısında partladılıb. 17 avqustda  "Eyr Fransın" Tehrandakı nümayəndəsi öz maşınında avtomatik silahla atəşə tutulub.

25 avqust, 1983-cü il. Bonn, Almaniya. Fransa səfirliyində baş vermiş partlayış nəticəsində 2 nəfər həlak olub, 23 nəfər isə yaralanıb.

9 sentyabr, 1983-cü il. Tehran, İran. Fransa səfirliyinə məxsus iki avtomobil partladılıb. Partlayışlar nəticəsinddə səfirliyin iki əməkdaşı yaralanıb.

1 oktyabr, 1983-cü il. Marsel, Fransa. Beynəlxalq ticarət yarmarkasında baş vermiş partlayış nəticəsində, SSRİ, ABŞ və Əlcazairə məxsus pavilyonlara ziyan dəyib, bir nəfər həlak olub, 26 nəfər yaralanıb. Partlayışlara görə məsuliyyəti "Orli təşkilatı" öz üzərinə götürüb.

4-cü kişi diktor:

-6 oktyabr, 1983-cü il. Tehran, İran. Fransa səfirliyinin avtomobili partladılıb, iki nəfər fransız diplomatı yaralanıb. Partlayışlara görə məsuliyyəti "Orli təşkilatı" öz üzərinə götürüb.

29 oktyabr, 1983-cü il. Beyrut, Livan. Fransa səfirliyinin qarşısında dayanmış avtomobildən çıxan bir nəfər səfirliyin pilləkanlarına əl qumbarası atıb, terrorçu hadisə yerindəcə yaxalanıb.

28 mart, 1984-cü il. Tehran, İran. Tehranda çalışan bir sıra türk diplomatlarına hucumlar təşkil olunub. Həsən Servet Ötgemə - Türkiyə səfirinin katibinə evindən çıxarkən terrorçular hücum ediblər, diplomatı yaralayıblar. İki erməni terrorçusu baş çavuş İsmayıl Pamukçuya atəş açaraq onu ağır yaralayıb. Səfirliyin inzibati məsələlər üzrə ataşesi polisə onun evinin qarşısında duran iki nəfər şübhəli şəxs barədə məlumat verib. Polis erməni terrorçularını həbs edib. Sonradan polis daha üç erməni terrorçusunu Türkiyə səfirliyinin qarşısında həbs edib. Suren Qriqoryan adlı erməni terrorçusu türk diplomatının maşınına quraşdırmaq istədiyi partlayıcı qurğunun vaxtından əvvəl işə düşməsi nəticəsində həlak olub.

28 aprel, 1984-cü il. Tehran, İran. Türkiyə səfirliyinin əməkdaşı Sədiyyə Önder həyat yoldaşı İşık Öndər tərəfindən idarə olunan avtomobillə işə gedərkən avtomobil motosiklla hərəkət edən iki erməni terrorçu tərəfindən atəşə tutulub. Bu zaman İşık Öndər həlak olub.

13 avqust, 1984-cü il. Lion, Fransa. Lion dəmir yolu vağzalında partlayış baş verib.

10 sentyabr, 1984-cü il. Tehran, İran. İranda çalışan bir neçə türk şirkəti ASALA-dan hədələyici məktublar alıb, türk tikinti şirkətlərindən birinin ofisinə qumbara atılıb, bir nəfər türk vətəndaşı yaralanıb.

1-ci qadın diktor:

-25 dekabr, 1984-cü il. Beyrut, Livan. Fransaya məxsus iki bina partladılıb.

3 yanvar, 1985-ci il. Beyrut, Livan. "Frans Press" informasiya agentliyinin ofisində partlayış baş verib, partlayış nəticəsində binaya ciddi maddi ziyan dəyib.

3 yanvar, 1985-ci il. Beyrut, Livan. Hərbi minaaxtaranlar dəstəsi "Fransız-Livan" bankının girişində 6 funt partlayıcı maddə ilə təchiz olunmuş partladıcı qurğu aşkarlayaraq zərərsizləşdirib.

17 mart,1986-cı il. Lion, Fransa. Liondan Parisə gedən qatarda partlayış baş verib.

20 oktyabr, 1987-ci il. Beyrut, Livan. Fransanın Livandakı səfirliyinə hücum təşkil olunub.

11 dekabr, 1991-ci il. Budapeşt, Macarıstan. Türkiyənin Macarıstandakı səfirinə hücum edilib.

1-ci qadın diktor kağızın arxa üzünə baxıb gülümsəyərək söylədi:

-Bitdi, ürəyi çox yuxa olan xanım həmkarım növbəti dəfə əziyyətə qatlaşmaqdan xilas oldu.

Onun zarafatı tamaşaçılar arasında bir canlanma yaratdı. Amma digər diktor qadın əlindəki kağızı göstərib söylədi:

-Əgər biz erməni terrorundan danışırıqsa, çətin bitər o. Mənə 1991-2001-ci illər dönəminə aid terrorlardan bir neçəsinin qeyd edildiyi əlavə kağız verdilər indicə, dedilər, bunların oxunuşu çox vacibdir, mən də onu səhhətimə pis təsir etsə belə oxuyacağam.

Qadın diktor oxumağa başladı:

-26 fevral 1992-ci il –Xocalı, Dağlıq Qarabağ, Azərbaycan. Baş verən bu terror miqyasına görə adi terror səddini aşıb soyqırımı səddinə adladığı üçün Divan bu terrora və onun rəhbərlərindən birinə ayrıca bir proses həsr edib, odur ki, onun barəsində indi heç nə söyləmirik.

3 fevral 1993-cü il - Riqa, Latviya. Erməni terrorçuları "Latviyas Layks" qəzetinin redaktoru, tanınmış jurnalist Tatyana Çaladzeyə sui-qəsd ediblər. T.Çaladze 90-cı illərin əvvəllərində Rusiyada Latviya Xalq Cəbhəsi qəzetinin və “Azad Avropa” radiosunun xüsusi müxbiri işləmiş və erməni terror təşkilatlarının cinayətlərini ilk olaraq işıqlandıran jurnalistlərdən biri olmuşdur.

28 fevral 1993-cü il - Qudermes, Rusiya. Erməni terrorçuları Qudermes stansiyası yaxınlığında Kislovodsk-Bakı sərnişin qatarını partladıblar, nəticədə 11 nəfər həlak olub, 18 nəfər yaralanıb.

11 dekabr 1993-cü il - Bağdad, İraq. Terrorçu erməni silahlıları Türkiyə səfirliyinin attaşesi Çağdar Yücelini qətlə yetiriblər.

4 iyun 1994-cü il - Afina, Yunanıstan. Erməni terrorçuları tərəfindən Türkiyə səfirliyinin diplomatı Xaliq  Sipahoğlu  qətlə yetirilib.

11 may 2001-ci il - İsrail, Təl-Əvivdən onlarca kilometr şimalda İsrail hava hücumundan müdafiə qüvvələri Livanın “Sessna” təyyarəsini vurub salmışdır. Təyyarəni milliyyətcə  erməni olan Stefan Ohanes Nikolyan adlı bir nəfər idarə edirdi. Terrorçu kamikadze Nikolyan İsrailin yaşayış məntəqələrindən birini məhv etməyə cəhd göstərsə də, məqsədi baş tutmamışdır.

Uzun, qapqara faktlarla zəngin bir siyahının oxunuşu hamını yormuşdu, camaata azacıq dincəlmək imkanı vermək lazım idi, amma diktor oxuyub qurtaran kimi bunun fərqində olmadan yaşlı hakim publikaya bir məlumat  çatdırdı:

- 2001-ci ilin dekabrında Amerikanın  Los-Anceles şəhərində erməni cinayətkar mafiyanın üzvləri Aşot Manukyan, Poqos Ketçejiyan, Ovanes İqarayan, Xovsep Keşişyan uzun müddətə azadlıqdan məhrum edilmə cəzasına məruz qalıblar. Bir müddətdən sonra həmin cinayətkar dəstənin başqa bir üzvü Suzanna Onosyan da yaxalanıb və 45 il azadlıqdan məhrum edilib. 45 il iş alan terrorçu qadın olub. Hətta zərif cinsin nümayəndəsinin də bu yola düşməsi çox təəssüfedicidir.

Baş Hakim də bir məlumat çatdırmağı özünə borc bildiyini söylədi:

-Biz erməni terrorunun uzun bir siyahısı ilə tanış olduq. Təkcə son 30 ildə müxtəlif erməni terror qrupları 200 terror aktı törətmiş, 70 siyasi qətlə rəvac vermişlər. Onlar 1500 günahsız insana müxtəlif bədən xəsarəti yetirmişlər. Üstəlik, Xocalı qətliamı. İnsanlığa yönəli, insanların fiziki məhvinə yönəli bu çirkin əməllər günü bu gün elə bilirsiniz davam etmir? Edir, ən müxtəlif formalarda. Nə deyərsiniz, 2020-ci ilin iyulunda Azərbaycana göstərdiyi isti münasibətlərə görə İsrail dövlətindən qisas almaq məqsədi ilə erməni millətçiləri Yerevanın mərkəzindəki Xolokost qurbanı olan yəhudilərə ucaldılan abidəni murdarlasınlar, üzərinə qara boya ilə faşist xaçı çəkərək “yəhudilərə ölüm” yazsınlar?. Bu ölkədə qarışıq kəbindən 213 yəhudi yaşayır, kim zəmanət verər ki, erməni façistləri həmin insanlardan şəxsi qisas almayacaqlar? Hara aparır bu yol bu xalqı?

Baş Hakim əsəbini cilovlayıb su içdi, saatına baxdı. Yalnız bu zaman ön sırada əyləşənlərin yorğun baxışlarına diqqət edib anladı ki, insanlara qısa su fasiləsi vermək yerinə düşər. Dərhal qısa fasilə elan etdi. Özü isə bu müddətdə gənc hakimin “Bəs proses zamanı əsas nədir, cinayətkarın şəxsiyyəti, yoxsa cinayətin predmeti” sualını cavablandırası oldu, söylədi ki, “Hər şey məhz kimin və məhz hansı cinayəti törətməsindən gedir. Eyni cinayətin cəzası müxtəlif insanlar üçün eyni olmur”.

Gənc hakimin məqam düşən kimi özündən yaşca böyük, təcrübəli hakimləri sual atəşinə tutmasına artıq hakimlər alışıblar.

 Bu zaman zəng sədaları eşidildi. Səsgücləndiricilərdən gələn amiranə səs elan etdi ki, qısa fasilə bitib, Müttəhim kürsüsündə əyləşən terrorçu Stepan Zatikyanın tərcümeyi halı səsləndiriləcək.

Fondan diktor səsi eşidildi:

-Zatikyan Stepan Seqbosoviç. 1946-cı ildə Ermənistanda anadan olub. Orta məktəbi qızıl medalla bitirib. Ali təhsillidir. Yerevan Politexnik İnstitutunu bitirib. İnstitutda təhsil alarkən 1966-cı ildə rəssam Aykazun Xaçatryan və tələbə Şaqen Aretyunyanla birgə gizli milli təşkilat yaradıb. Təşkilat Ermənistanın Milli Birləşmiş Partiyası adlanıb. Təşkilatın əsas məramı SSRİ-dən kənarda müstəqil Ermənistan yaratmaq, Türkiyə Ermənistanına aid torpaqları geri almaq olub. Qrup hətta gizli mətbəəyə, “Paros” adlı qəzetə də malik imiş. 1968-ci ildə “antisovet təbliğata görə” o və digər iki təşkilatçı həbs ediliblər.

Ekspertlərin müəyyən dəqiqləşməsindən sonra mətn oxunuşu davam etdirildi:

-4 illik məhkumluq həyatı yaşayan Zatikyan həbs illərini Rusiyanın Vladimir vilayətindəki Dubravlaq həbsxanasında keçirmişdir. Həbsdən sonra Yerevan elektromexanika zavodunda transformator yığıcısı vəzifəsində çalışmış, bununla belə, öz millətçilik fəaliyyətindən də qalmamışdır. Zatikyan hər yerdə müstəqillikdən, sovet despotundan, türklərlə düşmənçilikdən dəm vurur, insanların beyinlərini zəhərləyirdi. O, Daşnaksütun partiyasının yerində yaradılmış Erməni Gizli Azadlıq Ordusu (ASALA)-nın sıra üzvlüyünü qəbul etmişdi. Zatikyan hətta həmin dövrdə SSRİ-də əsla rast gəlinməyən bir addım da atmışdı, o, 1975-ci ildə pasportunu DİN orqanlarına təhvil verərək SSRİ vətəndaşlığından imtina etdiyini bildirmişdi. Zatikyan 1977-ci il yanvarın 8-də Moskva şəhərində həyata keçirilmiş qanlı terror aktının bir ASALA-çı kimi təşkilatçısıdır. Bu cinayətə görə ona SSRİ Ali Məhkəməsi güllələnmə hokmü vermişdir. Hökm icra olunanda Zatikyanın cəmi 33 yaşı vardı. Çox təəssüf ki, həmin dövrlərdə SSRİ-də  mövcud olan dissident hərəkatının ermənipərəst lideri akademik Saxarov himayə etdiyi millətin nümayəndəsinə söz gəlməsin deyə Zatikyanın terror aktında iştirak etmədiyini canu-dildən sübut etmək üçün hərəkətə keçmişdi. Sonrakı illərdə erməni tarixçiləri isə bütün mənbələrdən bu terror xəbərini yığışdırmaq cəhdinə bulunaraq tarixi saxtalaşdırmağa cəhd etmişdilər.

Baş Hakim söz götürdü...

(Davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.09.2023)

CON MAKSVELLİN LİDERLİK QANUNLARINDAN

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün professor, yazıçı, motivasiya spikeri Əlibala Məhərrəmzadənin “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq” layihəsinin təqdimini davam etdiririk. Sizi liderlik nəzəriyyələri ilə tanış etməkdəyik.

«Liderliyin 21 inkaredilməz qanunu» kitabını – Con Maksvellin bu incisini, yəqin ki, oxumayan əz-əz liderə rast gəlmək olar. Rəsmən onun özünün, yaratdığı EQUIP və The John Maxwell Company təşkilatlarının bu günədək liderliyin sirlərini öyrətdiyi 5 milyon müdavimi var. Bu gün ABŞ-ın Vest Poynt Hərbi Akadesmiyasından tutmuş BMT-yədək, nüfuzlu Fortune 500 siyahısındakı əksər şirkətlər təmsil olunmaqla az qala hər bir qurumda Con Maksvelldən liderlik dərsi almış insanlara rast gəlmək olar.

Con Maksvellin təqdim etdiyi liderlik qanunlarının 21-nə də qısaca da olsa nəzər yetirməyimiz vacibdir. Belə ki, öz şəxsi həyatlarında və bizneslərində bu qanunlara əməl etməklə insanlar dərhal fayda əldə edirlər.

Bu kitab lider olmaq istəyən, liderlik eşqi ilə alışıb yanan şəxslər üçün liderlik karyerinə başlamaqçün bir tramplin hesab olunur. Eyni zamanda da o, təcrübəli liderə də liderlik xüsusiyyətlərini daha da yaxşılaşdırmaq imkanı qazandırır. Mən bu kitabdan bəhrələnənlərin siyahısını verməyəcəyəm. Ən azı onu deyə biləcəyəm ki, bu, şəxsən mənim stolüstü kitabımdır. Bu kitabı bir neçə dəfə oxumuş, yüz dəfələrlə də vərəqləmişəm. Bizə ilk baxışda sadə görünən bu mürəkkəbliklərdə birincilik əldə etməyin yolları o qədər asan, mənimsənilən halda göstərilib ki, o yolu getməmək, sadəcə günahdır. Yeri gəlmişkən, ev tapşırığımızda bu qanunları əzbərdən bilmək də yer alır!

Beləliklə, 21 qanun var. Hər gün onlardan biri ilə tanışlığının baş tutacaq. Bu gün sırada 17-ci qanundur:

17.Prioritetlik qanunu.

«Liderlər başa düşürlər ki, aktiv fəaliyyət heç də həmişə doğru irəliləmək demək deyil»

Get-gedə qrafiki tam sıxlaşan, görüləcək işlərə vaxt tapmaqda çətinlik çəkən lider effektiv olmaq üçün seçim edərkən özünə 3 sual verməlidir:

 - Nəyi mütləq etməliyəm?

Prioritetlər siyahısında ən başda edilməsi mütləq olan işlər dayanmalıdır. Bütün o işlər ki, görüləsidir, amma şəxsən sizin tərəfdən görülməsi vacib deyil, başqalarına yönəlmək də olan.

 - Nə daha çox fayda verir?

Lider öz vaxtının əsas hissəsini daha çox güclü olduğu sferalara ayırmalıdır. Əgər hansısa əməkdaş liderə baxmış, işi 80 faizli effektivliklə görə bilirsə, lider onu 100 faizlik nəticəyə çatdırmaq üçün onun inkişafının qeydinə qalmalıdır ki, həmin işi ona həvalə edə bilsin.

 - Ən böyük mükafat nədir?

Ən böyük şəxsi mükafat o uğurdan gəlir ki, həmin uğur liderin ürəyində alov yandıra bilir. Ehtiras qədər heç bir şey insanı enerji ilə təmin edə bilməz.

Con Maksvell özünün ən prioritet sahələrini və bunlara ayırdığı zamanı da təqdim edib:

 - Liderlik; 19 faiz;

 - Unsiyyət; 38 faiz;

 - Yaradıcı fəaliyyət; 31 faiz

 - Xarici, kənar əlaqələr; 12 faiz.

Lider gərək heç zaman fəaliyyət ilə nailiyyəti qarışıq salmasın. Bilsin ki, əsl uğur yalnız öz əməkdaşlarını məhz birinci dərəcəli əhəmiyyətli olan işlərə yönəldəndə gəlir.

***

Digər 16 qanunla isə ötən günlər tanış olmuşdunuz:

1.Tavan qanunu.

«Liderlik qabiliyyətini insanın effektivliyi müəyyənləşdirir».

Şəxsin liderlik effektivliyi tavanla xarakterizə edilir. Şəxsin insanları öz ardınca apara bilmək qabiliyyəti nə qədər azdırsa, onun potensial imkanlar tavanı da o qədər alçaqdır.

Liderlik keyfiyyətləri həmişə individuumun təşkilatda effektivlik tavanı yaratmasını təmin edir. Liderlik güclüdürsə, tavan da yüksək olacaq. Ölkə çətin duruma düşəndə yeni prezident, firma pullarını itirəndə yeni baş direktor, kilsə ziyarət olunmayanda yeni baş pastor, idman komandası ardıcıl məğlubiyyətlərə uğrayanda yeni baş məşqçi axtarışına çıxırlar. Liderliklə effektivlik arasındakı qarşılıqlı əlaqə ən çox idmanda özünü göstərir. Hər bir komandada istedadlar olur. Amma komandaların fərqini məşqçi və bir neçə əsas oyunçunun təmin etdiyi liderlik yaradır. Komandanın effektivliyini dəyişmək üçün məşqçi tərəfindən onun liderlik çəviyyəsini yüksəltmək lazımdır. Bax bu da fəaliyyətdə olan tavan qanunudar.

2.Təsir qanunu

«Liderliyin həqiqi ölçüsü təsirdir».

Əgər insan başqalarına təsir edə bilmirsə, heç vaxt öz ardınca adam apara bilməz. Əsl liderlik heç vaxt hansısa posta təyin olunmaqla baş tutmur, o, yalnız təsir edə bilmək qabiliyyətindən asılıdır.

3.Proses qanunu

«Lider bir gün ərzində deyil, günbəgün olurlar».

Liderə çevrilmək prosesi haradasa aksiya bazarında müvəqqəti kapital investisiyasına bənzəyir. Siz bir günə varidat toplamaq istəyirsinizsə, uğur qazanmağa əsla şansınız yoxdur. Burada ən vacib olan olduqca uzun məsafəyə qaçışda sizin gündəlik hərəkətlərinizdir. Liderlik – çox mürəkkəb məfhumdur. Onun olduqca çox aspektləri var: təcrübə, emosional güc, hörmət, insanlarla ünsiyyət təcrübəsi, nizam-intizam, perspektiv, uzaqgörənlik, vaxtında qərarvermə bacarığı, hücuma keçmə əzmi. Bunların hamısı qeyri-maddi şeylərdir, onları birdən-birə əldə etmək mümkünsüzdür. Məhz buna görə də liderlərə effektiv olmaq üçün belə uzun müddətlik möhkəmlənmə, güclənmə lazım gəlir.

Con Maksvell iddia edir ki, liderliyin bir çox aspektlərini o özü məhz uzun illərdən sonra 51 yaşında hiss etməyə başlayıb. Liderləri digərlərindən fərqləndirən əsas cəhətlər məhz öz bacarıqlarını inkaşaf etdirmək, yaxşılaşdırmaq qabiliyyətidir. Uğurlu liderlər öyrənməyi bacarır və sevirlər. Və öyrənmə prosesi onlarda ömür boyu davam edir.

«İnsan nəyi bilmədiyini bilmirsə, o inkişaf edə bilməz».

Liderlik – inkişaf qanunlarına tabedir.

4.Naviqasiya qanunu

«Gəminin sükanını hər kəs fırlada bilər, ancaq kursu tapmaq üçün lider lazımdır».

Bəzi şturmanlar limanı tərk etməzdən öncə bütün baş tutacaq səyahəti beyin süzgəclərindən keçirə bilirlər. Onlar gözəl bilirlər ki, lazım olan məntəqəyə çatmaq üçün nə qədər güc sərf etmək, komandaya ekspedisiyanın uğur qazanması üçün kimləri salmaq lazımdır. Onlar üfüqdəki maneələri hamıdan tez görürlər.

Lider elə bir şəxsdir ki, başqaları görəndən daha çox görür, başqaları duyandan daha çox duyur.

Bəzən eyni zamanda dörd təyyarənin məhv olmasından danışılır. Bu ona görə olur ki, qırıcı təyyarə dördlükdə sıx halda uçanda mütləq onlardan birinin pilotu aparıcı olur, lider olur. O, öndə gedir, digər üçü ardınca gedərək onun hərəkətlərini təkrarlayır. Bu təkrarlama sonadək, hətta lider sürəti itirib dağa çırpılanda belə davam edir.

Naviqatorlar üçün hər bir keçmiş uğur və uğursuzluq özlüyündə informasiya, müdriklik mənbəyidir. Uğurlar insana özünü daha yaxşı tanımağa, öz bacarıq və istedadına daha çox güvənməyə imkan verir. Uğursuzluqsa səhvləri görüb onların üzərində işləməyə, onları düzəltməyə imkan yaradır.

Naviqatorlar bir çox mənbələrdən informasiya toplayır, aşağı səviyyədə nə baş verdiyini öyrənmək üçün komanda üzvləri ilə daim təmasda olurlar. Onlar situasiyanı dərindən öyrənməyə çalışırlar.

«Əgər siz açıq gözlərlə fəaliyyət göstərməsəniz həyat daim sizə qurşaqdan aşağı gözlənilməz zərbələr vuracaq», - yazır müəllif. O yazır: «Optimizmlə realizmi, intuisiyayla planlaşdırmanı, inamla faktları balanslaşdırmaq çox çətindir. Amma yol göstərən lider kimi effektiv olmaqçün məhz bunlar vacibdir».

Con Maksvell kitabın bu bölümündə öz liderlik fəaliyyətində daim istifadə etdiyi strategiyanı da göstərib:

 - Bütün fəaliyyət ardıcıllığını öncədən düşünmək;

 - məqsədi lokallaşdırmaq və sistemləşdirmək;

 - prioritetləri ünvanlı korrektə etmək;

 - əsas personalı müəyyənləşdirib onu məlumatlandırmaq;

 - planın bəyənilməsi üçün vaxt rezervasiya etmək;

 - reallaşdırmaya fəal qoşulmaq;

 - gözlənilən problemlərə uyğunlaşmaq;

 - uğurları təbii şəkildə görmək və qeyd etmək;

 - hər gün öz planına nəzarət etmək.

Con Maksvellin naviqasiya qanununun əsas məğzi – hazırlıqdır.

5.     E.F.Xatton qanunu.

«Əsl lider danışanda insanlar ona qulaq asır».

Əsl lider təkcə vəzifəyə malik deyil, o, hakimiyyətə malikdir.

«E.F.Xatton» - maliyyə xidməti göstərən kompaniyadar. ABŞ-da belə bir televiziya reklamı var imiş bir zamanlar: Ağzınadək dolu restoranda iki nəfər maliyyə mövzusunda danışırmış. Biri deyirmiş ki, hansısa investisiya barədə filan şey eləmək lazımdır. Bu vaxt ikinci deyirmiş ki, hər şey yaxşıdır, amma mənim brokerim Xatton deyir ki... Həmin an səs-küylü restoranda lal sükut yaranırmış, hamı gözləyirmiş ki, ikinci personal Xattonun sözlərini söyləsin.

Maksvell məhz buna görə öz növbəti qanununu hamının qulaq asdığı Xattonun adı ilə adlandırıb.

Əgər siz əvvəl heç tanımadığınız insan qrupu ilə görüşə gedirsinizsə, cəmi beş dəqiqəyə onların hansının lider olduğunu sezə biləcəksiniz. Kiminsə sualı yarananda bütün qrup uzvləri kimə baxırlar? Kimin sözlərini gözləyirlər? Bax real lider odur.

Vəzifəcə lider birinci danışır, real lidersə sonda.

 - Həqiqi liderlik həmişə daxildən gəlir, xarakterin gücündə özünü göstərir;

 - Liderlik ətrafdakılarla yaxşı əlaqə qura bilmək, güclü çevrəyə malik olmaqdan qaynaqlanır; lazımi adamları tapa bilməklə əlaqələndirilir;

 - Lider çoxlu informasiyaya malik olur;

 - Liderlik intuisiya qabiliyyəti tələb edir;

 - Liderlik təcrübədən qaynaqlanır;

Maksvell Xatton qanununun məğzini dərk etməkçün liderlik arzusunda olan insana məsləhət görür ki, özü-özünə bu sualları versin:

 - Mən danışanda insanlar həqiqətənmi məni dinləyirlər?

 - Onlar bu mövzuda başqa birisinin də danışmasını arzulamırlar ki?

6.Möhkəm özül qanunu

«Liderliyin əsası etibardır»

Sistematik olaraq yaxşı qərarlar qəbul edən, öz hesabına qələbələr yazan lider komandasının etibar kreditini daim yüksəldir. O, hətta nöqsan buraxanda belə etibarına xələl gətirmir.

Özünə etibar qazanmaqçun liderdə kompetentlik, xarakter, habelə ətrafındakılarla əlaqə yaradıb müntəzəm bu əlaqəni saxlamaq bacarığı olmalıdır.

General Şvartskopf yazır: «Liderlik strategiya və xarakterin güclü birliyidir. Əgər siz bu iki keyfiyyətdən birindən imtina etməyə məcbursunuzsa, onda yaxşısı budur strategiyasız qalın».

Liderin xarakteri güclü olanda insanlar ona etibar edirlər, eləcə də onlarda çalışdıqları təşkilatın gözəl gələcəyinə böyük inamları yaranır. Güclü xarakter – liderin möhkəm özül üzərində bərqərar olması deməkdir.

Liderlər necə olur ki, özlərinə hörmət qazanırlar? Ağıllı qərarlar qəbul edəndə, öz səhvlərini etiraf edəndə, bir də ardıcıllarının, təşkilatının maraqlarını öz şəxsi maraqlarından üstün tutanda.

Liderin möhkəm xarakteri ardıcılları arasında ona etibar yaradır. Amma elə ki, lider ümidləri doğrultmur, o, insanları ardınca aparmaq qabiliyyətini itirir. Möhkəm özül qanunu məhz budur.

7.Hörmət qanunu.

«İnsanlar təbii şəkildə elə bir liderin ardınca gedirlər ki, o, onlardan güclü olur».

1820-ci ildə ABŞ-ın cənubundakı Merilend ştatında anadan olan Qarriet Tabmen adlı zənci qadın cəmi 30 yaşında liderə çevrilərək Peyğəmbərin şərəfinə Musa adlandırıldı. Xırda mehmanxanalarda döşəmələri silən, zibil daşıyan, hədsiz dərəcədə yoxsul olan, savadı olmayan, yeniyetməliyində iş yerində sahibkar tərəfindən başına dəmir parçası ilə vurularaq ağır zədə alıb sağlamlığını belə itirən bir qadının lider olmaq ehtimalı neçə faiz ola bilər? Əlbəttə ki, sıfır deyəcəksiniz.

O dövrdə qara dərililər cənub ştatlarında qul hesab edilirdilər. Bununla əsla razılaşmayaraq «ya azadlıq, ya ölüm» devizi ilə Tabmen şimala – Filadelfiyaya qaçır. Özü azad olur, ancaq Merilenddə qalan qohumlarını da azadlığa çıxarmaq fikri ilə yaşayır. Tezliklə gizli dəmir yolu vasitəsilə gedib onları da Filadelfiyaya gətirə bilir. Bundan sonra qadın hər bahar həyatı ilə risk edərək cənub ştatlarına gedib çox sayda zənciləri xilas edərək Şimala gətirməyə başlayır. O, qorxu bilməz birinə çevrilir, onun liderliyi isə get-gedə möhkəmlənir.

1850-1860-cı illərdə Qarriet Tabmen 19 dəfəyə Cənubdan 300-dən çox qul çıxara bilir, «mənim qatarım bircə dəfə də relsdən çıxmayıb», - söyləyən qadın xilas etdikləri arasında bircə nəfəri belə itirmir.

Cənubdakı ağ ağalar hətta onun başına 12 min dollar pul da qoyurlar. Bununla belə, onun gözünü qorxuda bilmirlər. Tabmenin şöhrəti get-gedə artır, o, Amerika tarixinə ən çox qulun azadlığına nail olmuş insan kimi düşür.

Tabmen şimalda təşkil edilən iclaslarda iştirak edir, onu tək zəncilər deyil, bütün cəmiyyət lider kimi tanımağa başlayır. Hətta Avraam Linkoln hökumətində dövlət katibi olmuş Frederik Duqlas, senator Uilyam Syuard, məşhur inqilabçı Con Braun belə bu qadından liderlik sirlərini öyrənirlər.

Beləliklə, əslində lider olmaqçun heç bir perspektivi görünməyən Qarriet Tabmen inanılmaz gücü və təsiretmə qabiliyyəti ilə liderə çevrilir. Səbəb sadədir: insanlar onların özlərindən güclü olan liderin ardınca gedirlər. Heç vaxt olmur ki, insanlar kiminsə ardınca elə-belə getsinlər. Onlar, liderliyinə hörmət etdikləri adamların ardınca gedirlər.

8.İntuisiya qanunu

«Liderlər hər şeyi liderlik prizmasından qiymətləndirirlər».

Reallıq belədir ki, məhz lider intuisiyası görkəmli liderləri yaxşı liderlərdən fərqləndirir. Lider gərək situasiyanı oxusun və instinktiv olaraq hansı hərəkət variantını seçəcəyini bilsin.

Bəzi insanlar liderlik xüsusiyyətləri ilə doğulurlar. Onlarda liderlik intuisiyası da anadangəlmə olur. Bəziləri doğulanda heç bir liderlik instiktinə malik olmurlar, amma yaşadıqca liderlik keyfiyyətlərini əxz edirlər. Eləcə də liderlik intuisiyası onlara sonradan gəlir.

İntuisiya liderlərə liderliklə bağlı bir çox gizlinləri oxumağa kömək edir. Liderlər cari situasiyanı oxumağı bacarırlar. Liderlər tendensiyaları oxumağı bacarırlar. Liderlər öz resurslarını oxumağı bacarırlar. Liderlər öz adamlarını oxumağı bacarırlar. Və nəhayət, liderlər özlərini oxumağı bacarırlar.

Liderlik elmdən daha çox incəsənətdir.

9.Maqntizm qanunu

«Siz özünüz kimi olanları cəzb edirsiniz»

Effektiv liderlər həmişə yaxşı adamları axtarırlar. Bu, əksər hallarda məhz onların özlərinə bənzəyən, onlara lazım olan xarakterə malik olan, onlardakı keyfiyyətlərə malik olan adamlar olur. Məhz maqnetizm qanunu da budur: siz özünüz kimi olanları cəzb edirsiniz.

Pessimist və optimistlər az halda bir-birini cəzb edə bilər. Daha çox, yaşıdlar bir-birini cəzb edə bilirlər. Sosial mənsubiyyət, əlaqələr və ətraf da cəzbetmədə rol oynayır.

İnsanları həm də eyni mənəvi dəyərlər cəzb edə bilir. Başqa bir cəzbetmə obyekti – həyat təcrübəsidir.

10.Əlaqə qanunu

«Liderlər öncə ürəkləri tərpədirlər»

Ünsiyyət qurmaq bacarığı, hər bir kəslə dost ola bilmək qabiliyyəti qiymətli keyfiyyətdəir. Əsl liderlər gözəl bilir ki, insanları öz ardlarınca aparmaq üçün öncə ürəkləri tərpətmək lazımdır. Böyük liderlər həm ayrı-ayrı individlərlə, həm də insan qrupları ilə, kütləylə sıx əlaqə saxlamaq qabiliyyətinə malik olurlar.

ABŞ prezidentlərindən olan Ronald Reyqan Böyük Kommunikator təxəllüsünü auditoriyada harmonik anlaşma anlayışı yaratdığına, ayrı-ayrı fərdlərin ürəklərini tərpədə bilməsinə görə almışdı.

Qrupdakı insanlarla əlaqə yaratmaq üçün tezliklə hər bir insana müraciət etmək lazımdır. Liderin məqsədi onu əhatə edən adamlarla əlaqə qurmağın təşəbbüsçüsü olmaqdır.

11.Yaxın çevrə qanunu

«Liderin potensialı onun yanında olan insanlarla ölçülür».

Hər bir liderin potensialını onun yanında, çevrəsində olan insanlarla təyin etmək mümkündür. Əgər bu insanlar mənən güclüdürlərsə, onda həmin lider bütün təşkilata böyük təsir göstərmək qabiliyyətində olacaq. Yox, əgər, onlar zəifdirlərsə, lider heç nə eləyə bilməyəcək. Məhz bu da yaxın çevrənin qanunudur.

Personal düzgün seçiləndə potensial sanki raket kimi göyə yüksəlir.

Con Maksvell yazır: «Tanrı məni ən yaxşı əməkdaşlardan ibarət çox gözəl komanda ilə mükafatlandırıb. Amma mən hələ nöqtə qoymuram. Mən bundan sonra – növbəti onillikdə də ondan sonra da bu komandanı möhkəmləndirəcəyəm, öz yaxın ətrafıma digər yaxşı adamları cəlb edəcəyəm. Mən axı bilirəm ki, məndə çoxlu istifadə olunmamış potensial qalıb. Əgər mən öz imkanlarımı tam realizə etmək istəyirəmsə, mütləq özümü ən yaxşı insanlarla əhatə etməliyəm. Bu, qarşıda qoyulmuş məqsədlərə çatmağın yeganə yoludur».

Yaxın çevrə qanunu da məhz budur.

12.Səlahiyyətlərin bölünməsi qanunu

«Yalnız özünə tam güvənən liderlər hakimiyyəti başqalarına verirlər».

Yalnız müəyyən səlahiyyətlər almış insanlar öz potensialını tam aça bilirlər. Əgər lider işçilərə bu səlahiyyətləri vermirsə, onda o, öz əli ilə təşkilatında maneələr yaradır, maneələr uzun ömürlü olanda işçilər öz potensiallarını maksimal dərəcədə realizə etmək üçün işdən çıxıb başqa təşkilatlara keçirlər.

Səlahiyyətləri bölməyin bir nömrəli düşməni liderliyi itirə bilmək qorxusudur. Zəif lider həmişə güclü işçilərdən qorxur, onlara səlahiyyətlər vermir, onları sıxışdırır.

Əsl lider o qədər əvəzolunmaz olmalıdır ki, öz yerini itirməkdən heç vaxt qorxmasın.

13.Yetişdirmə qanunu

«Lider yetişdirmək üçün lider lazımdır»

Con Maksvel liderlik məsələləri ilə bağlı seminarlarda sorğu keçirərək insanları lider olmağa nəyin təhrik etdiyini öyrənməyə çalışıb. Nəticə belə olub:

Krizisə görə – 5 faiz.

Anadangəlmə qabiliyyətinə görə – 10 faiz

Başqa liderin təsiri altında – 85 faiz.

Bütün rəyi soruşulanların 85 faizinin başqa liderlərin təsiri altında lider olmaları məhz bu qanuna əsaslanır: lider yetişdirmək üçün lider lazımdır.

Con Maksvel özü öz liderlik istəyini atası – əsl lider olan Melvin Maksvellin hesabına yarandığını bəyan edir. Atası ona şəxsiyyətin inkişaf prioritetlərini, insanlarla münasibətləri birbaşa öyrədirdi. Çox şeyi də o, atasının yanında olduğundan, onu müşahidə edərək öyrənirdi. Ona görə də artıq kollecə qəbul olunanda Con liderlik məsələlərini hamıdan gözəl bilir, gözəl intuisiyası ilə qürrələnirdi.

Liderlər özləri lider yetişdirməyin qeydinə qalmalıdırlar. Bilməlidirlər ki, onların idarələri, işləri orada işləyən işçilərin arasından yeni liderlər yetişdirməkdən çox asılıdır. Daha çox güclü lider yetişdirilsə ümumi nəticədə idarənin uğur şansı da yüksək olacaq. Bütün potensial liderləri prosesə cəlb etmək, liderliyə yüksəlmək lazımdır.

«Ceneral elektrik» korporasiyası öz sahəsində dünya üzrə birinci olmaqla yanaşı, həm də lider ardınca lider yetişdirməklə məşhurdur. Bu gün onlarca kompaniyalara başçılıq edən çox güclü liderlər (Uilyam Anders, Larri Bossidi, Stenli Qoutt, Fred Qarri, Klayd Kiton, Alva O.Uey, Rodcer Şipka, Corc Cskofild və s.) «Ceneral elektrik»də yetişmişlər. Lider yetişdirmək bu kompaniyanın ən yüksək prioritetindən sayılır, hər il də kompaniya bu məqsəd üçün 500 milyon dollar xərcləyir. Kompaniyanın özünün başında isə böyük lider Cek Uelç dayanır.

Yetişdirmə qanununun məğzi çox sadədir: Konkret bir insan başqa birisini tanımalı, ona vacib olan hər şeyi öyrənməli, onu tərbiyələndirməlidir.

14.Tam etibar qanunu

«İnsanları öncə liderin özü, sonra isə onun böyük ideyası cəlb edir»

Lider böyük arzusunu tapır, sonra insanları tapır. İnsanlar öncə lideri tapırlar, sonra onun arzusunu.

Çox insanlar liderlik məsələsində hər şeyi baş-ayaq qoyurlar. Onlara elə gəlir ki, qoyduqları ideya cəzbedici olsa, insanlar mütləq bunun ardınca gedəcək, onları lider kimi qəbul edəcəklər. Halbuki liderlik tam əksinə işləyir. İnsanlar layiq bildikləri liderlərin ardınca gedirlər. Liderin ideyası isə sonra gəlir. İnsanlar «Nike» firmasının krossovkalarını ona görə almırlar ki, çox keyfiyyətlidir, ona görə alırlar ki, bu krossovkaları məşhur basketbolçu Maykl Cordan reklam edir. İnsanlar məşhur aktyor Çarlton Xestonun Milli Odlu Silah Assosiasiyasının dəstəyinə yönəli mövqeyini ona görə maraqla dinləmirlər ki, Xeston bu mövzunun gözəl bilicisidir, ona görə dinləyirlər ki, ona böyük inam bəsləyirlər. Əgər insanlar bir dəfə bir insana inanıblarsa, onun rəyinə, nöqteyi nəzərinə həmişə şans verməyə hazırdırlar.

İnsanlar, hətta ideyanı bəyənsələr belə bəyənmədikləri liderin ardınca getməyəcəklər. Bu aksiomdur. Onlar başqa lider axtarışında olacaqlar. Amma lideri bəyənib ideyanı bəyənməyəndə, yenə də liderin ardınca gedəcəklər, amma ideyasına narazılıq bildirəcək, dəyişdirilməsinə can atacaqlar.

15.Qələbə qanunu

«Liderlər komandalarının qalib gəlməsi üçün yolu tapırlar».

Qalibiyyət qazanmış liderlə məğlubiyyətə uğramış lider arasındakı fərq barədə heç düşunmusünüz? Əlbəttə, bunun üçün konkret bir keyfiyyətin adını çəkmək olmaz. Liderlik ətrafındakı hər bir situasiya fərqlidir, spesifikdir. Ancaq Can Maksvell, hər halda, bütün qalib gəlmiş liderlərə xas bir xüsusiyyət göstərə bilib: «Onlar üçün qələbənin alternativi tam yolverilməz görünür, odur ki, onlar qələbənin yolunu ciddi səylə düşünürlər, sonra da seçdikləri yolla əllərində olan bütün resurslardan istifadə edərək irəliləyirlər».

İkinci dünya müharibəsində Hitler İngiltərəni bombalayanda İngiltərənin lideri Uinston Çörçil heç nədən çəkinmədən nasist Füreri ilə qarşı-qarşıya dayandı, onun separat danışıqlara getmək təklifinə rədd cavabı verdi. Çörçil səylə qələbə qazanma yollarını axtarmağa başladı. O deyirdi: «Bizim məqsədimiz nədir? Bircə sözlə cavab verim – qələbə. Hansı vəclə olursa olsun qələbə, bütün mövcud dəhşətlərə baxmayaraq qələbə, yolu nə qədər uzun və çətin olsa da qələbə. Çünki qələbəsiz bizə yaşamaq mümkünsüzdür». Qələbəyə aparan yol – Franklin Ruzveltin liderlik etdiyi Amerika ilə müttəfiqlik oldu, bu tandem Hitler ordusunun kapitulyasiyasını bayram edə bildi.

Təzyiqlər artanda böyük liderlər özlərini ən yaxşı cəhətdən göstərə bilirlər. Onların bütün yaxşı cəhətləri üzə çıxır.

Qələbə üç tərkib hissəsindən ibarətdir:

 - Komanda o zaman qalib gəlir ki, üzvlərin hamısının baxışları eyni olsun;

 - Üzvlərin müxtəlif cür bacarıq və qabiliyyətləri olsun;

 - Lider qələbəyə tam köklənərək üzvləri elə tərbiyələndirsin ki, onlar öz potensiallarını aça bilsinlər.

Liderlər qələbə qanununa köklənəndə bir şeyə əmin olurlar: onların ehtiyat variantları yoxdur. Bu, onlarda qələbə əzmini qoruyub saxlayır.

16.Güclü həmlə qanunu

«Həmlə – liderin ən yaxşı dostudur».

Hər bir lider bəzən öz təşkilatının fəaliyyətinə dəyişiklik etmək lüzumu ilə rastlaşır. Bu zaman açar – irəliyə hərəkətçün impuls hesab olunur, həmin nəsnə də «güclü həmlə» adlanır. Hər bir dənizçiyə məlumdur ki, hərəkətsiz gəmini idarə etmək mümkünsüzdür. Hər bir güclü lider də başa düşür ki, istiqaməti dəyişmək üçün öncə hərəkət etmək lazımdır, güclü həmlə qanununun mahiyyəti də bax elə budur.

Güclü lider həmişə lazımi işlərin baş tutması üçün vasitə tapa bilir. Güclü həmlə yaratmağa elə adam lazımdır ki, başqalarını motivasiya etməyi bacarsın. Ancaq eləsi lazım deyil ki, özünün motivasiyaya ehtiyacı olsun.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.09.2023)

Habil Yaşar, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“-“– ümid dolu gəncliyimin puça çıxmış arzularının qatili. Ömrümün ən

şirin anlarını acıya çevirən ilanların ən zəhərlisi. Əlifbada ən çox mənə

səni xatırladan baş hərfi “-“ olan amansız sevgilim. Hər nə desəm azdı

sənə, sən ey rəhmsizlər, rəhmsizi.

Yox bəlkə də heç zaman, bir ömür boyunca oxumayacaqsan sənə

yazdıqlarımı, giley dolu hekayəmi. Və ya varlığımdan, yazılarımdan

xəbərsiz yaşayacaqsan gələcəyini. Bir dəfə də yadına düşməyəcəyimi

düşünürəm, çünki sənin xasiyyətinə yaxşı bələd olduğumdan deyirəm

bunları. Qışqırsam eşitməyəcək, yazsam oxumayacaq, ağlasam

duymayacaq, ölsəm ağlamayacaqsan. Bilirəm bütün bunların heç bir

dəyəri yoxdur sənə, çünki sən sənə qiymət verənlərin qiymətini

anlamayacaq qədər xudbinsən. Yeddi il bundan öncə necə idinsə, eləcə

də qalmısansa acıyıram sənə həyat yoldaşım deyən (rəqibim olmağına

rəğmən) o insanın gününə.

Yox, yəqin ki, burda yanıldım, nə bilim bəlkə o səndən də betər xudbinin biridir, sən onun yanında toya getməli birisən. Hər halda fərziyyələr çox ola bilər, ancaq bir həqiqət var ki, sən hər hansı bir kişinin xanımı, qadınısan. Sənə yalnız və yalnız xoşbəxtlik diləməyə çatır gücüm. Mən qarğış üçün yox, alqış üçün yarandığımdan məndən ancaq bunu gözləyə bilərsən.

“-“– bilirəm, oxumayacaqsan yazdıqlarımı. (Ancaq unutma ki, mən bir

yazaram, dərdlərimin yazarı. Sənsiz yaşaya bildimsə də, yazmasam

yaşaya biləcəyimə inanma. Həyatda ən etibarlı dostum ilhamımdır,

çünki məhz o, kədərimdə, sevincimdə mənimlə qoşa addımlayır, heç

zaman məni tərk edib getmir, uzaqlaşmır yanımdan). Sən oxumasan

belə minlər, bəlkə də milyonlar oxuyacaq yazdıqlarımı, çünki hər kəs

özünü tapacaq yazdıqlarımda. Bəlkə də, çoxları öz vəfasız sevgilisinin

baş hərfiniyazacaqsəninbaş hərfinolan “-“-ninyerinə. Bir tək sən

oxumayacaqsan, xəbərsiz qalacaqsan yazdıqlarımdan. Qəribədir

deyilmi? Axı bir zamanlar ilk oxucusu sən idin hər nə yazırdımsa, qəzet

oxumayan sən belə məhz mənə görə izləyirdin ədəbi mətbuatı (özün

filologiyada oxumağına rəğmən. İnsafən bunu da deməliyəm. Sən əlaçı

idin, sözün əsl mənasında əlaçı. Qrup yoldaşlarım sənə çalışqanlığına

görə həsəd aparanda, mənsə sənə qovuşmaq üçün alışırdım).

 Mənə görə ilk dəfə Yazıçılar Birliyinə ayaq basmışdın, axı o gün, mənim ikinci kitabım olan “Məni Sevgi Yaratdı”nın təqdimatı idi. Bir tək

gözüm səni gəzirdi onlarla insanın arasında, görkəmili yazıçılar, şairlər,

qohumlar, dostlar arasında bir tək sənə görə həyəcanlı idim, çünki

təndiq edilsəydim məhz sənin yanında utanacaq, qızaracaqdım.

Şükürlər ki, yanında bir o qədər də acizləşmədim o gün. Tənqidlərlə

yanaşı tərifləndim də. Nə bilim, bəlkə səndə qürurlanmışdın, axı sənin

sevgilinin kitabının təqdimatı idi. Onu hər gün intizarda qoymağına

rəğmən, o səndən bir an olsun belə ayrılmaq istəməyən aşiq idi.

Deyəsən səni şikayət edə-edə özümü də təriflədim bir az. Heç yaxşı

çıxmadı. Yoxsa son illər ərzində mən də xudbinləşmişəm. Yox bu ola

bilməz, ona görə ola bilməz ki, bir şair heç zaman xudbin ola bilməz,

kim nə deyir desin, mən şairlərin xudbin ola biləcəyinə inanmıram. Hə,

nə isə, uzaqlaşmayım sənin atmosferindən. Hər necə olsa, sənin havanın da öz gözəlliyi inkaredilməzdir. Çünki sənin havan mənə ilham vermiş, dərin - dərin düşünməyimə səbəb olmuşdur. Amma nəticədə heç bir şey səni qaytara bilməz. Sən elə sənsən. Üzərimə səni yazılarımda yaşatmaq düşür sadəcə və inanıram ki, sən o yazılarda sonsuzadək yaşayacaqsan.

Çünki hər şeydə bir az sən varsan və sən olan hər şey gözəldir,

əvəzsizdir. Sənə aid “şah əsər”imi nə zaman yazacağımı bir ulu Tanrıdan

başqa heç kim bilmir, bilə də bilməz…

Baş hərdi “-“, indi bilmirəm haralardasan. Azacıq eşitmişəm ucundan-

qulağından. Eşitmişəm ki, ailəlisən, bir qızın var, işləmirsən ( Təəssüf ki,

o qədər oxumağına rəğmən sonunda işsizsən. Bəlkə, həyat yoldaşın razı

deyil işləməyinə, yaxud ehtiyacın yoxdur işləməyə. Çox şey düşünmək

olar , ancaq nəticədə işsizsən). Xoşbəxtsənmi, yaxud əksinə. Hər nə

olursan ol, onsuz da həyatda hər şey nisbidir Eynşteyn misalı.

Aradan yeddi il keçib. Düşünürsən 7 il, zarafat deyil, bir

igidin ömrü deyib babalar. Həyatımda nələr olub keçib saymaqla

qurtarmaz. Uğurlarım da olub, itirdiklərim də. Ən başlıcası səni

itirmişəm, bundan sonra itiriləcək nəyim var ki... Hər nə itirsəm yenə

sənin yoxluğunun yanında heç nə olacaq.

Bu yaxınlarda üçüncü kitabımın nəşrinə hazırlaşıram, xəyal edə bilmirəm sənsiz keçiriləcək kitabımın təqdimatını. İnanmazsan, bəlkə də, yazarkən nələr keçirdiyimi.

Qələmlə yazmıram deyəm ki, mürəkkəb yerinə qanımla yazıram. İndi

artıq çoxları kompyuterdə yazmağa adət edib, axı biz yazarlar da

zamanla ayaqlaşmalıyıq ( ancaq mənə görə qələmlə yazmaq daha

gözəldir). Ay səni qolu-qanadı qırılmış həyatımın səbəbkarı. Bilirsən,

kimlərsə xəbər verə də sənə, gələsən o təqdimata, yaxud yuxunda qeybdən xəbər verələr sənə təqdimatın keçiriləcəyi məkanı, tarixi. Nə olar bilirsən, düzü mən də bilmirəm nələrin olacağını, nələrin yaşanacağını.

Bir onu bilirəm ki, o baş versə heç nə əvvəlki kimi olmayacaq

həyatımda. Həyatım 180 dərəcə bucaq altında dəyişəcək istiqamətini.

Ax bir gəlsən... Yenə yeddi il öncəki kimi səni düşünəcək ürəyim, səni

axtaracaq gözlərim. Səni, səni, səni baş hərfi “-“ olan sevgilim. Sən

gəlsən, kölgəndən belə tanıyaram varlığını, saçlarının ətirindən

anlayaram iştirakını... Ax xəyallar, xəyallar bir gərçək olsa, olsa da olsa.

Sonda sənə yeddi il öncə yazdığım şeirdən iki misranı xatırladıram və bunu ömür boyu xatırladacam sənə.

Məni istəsən də, istəməsən də,

Mənim olacaqsan şeirlərimdə.

Hə sevgilim, mənim olacaqsan. Cismani qovuşmasam da sənə, ruhən,

əbədi olaraq mənimsən, mənim olaraq da qalacaqsan. Bu ruhu heç kim

məndən ala bilməz, hətta ölümün özü də. Çünki mən bütün ruhumla

sənə bağlıyam, sən mənim içimdə görünməyən bir mənsən. Bütün bu

mənlərimlə sən mənimsən, mənimsən…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.09.2023)

Zəhra Allahverdiyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bugünkü filmlər mənə bir az maraqsız gəlir. Mənim fikrimcə, bir filmin mövzusu, həmçinin bəxş etdiyi təəssürat mühüm rol oynayır. Izləyici beynində o anı aydın şəkildə təsəvvür edə bilirsə, filmin süjet xətti uğurla qurulub. 

Son zamanlarda izlədiyim bir film var idi. Hansı ki, mənə çox təsir etdi. Bəhs etdiyim  isə milli kinematoqrafiyaya aid “Həyat, sən kiminsən? "(1972) filmidir . Dram janrındadır və  məhəbbət mövzusundadır. Qısametrajlı bədii filmdir . Baxmayaraq ki, qısametrajlıdır, bir sıra mövzulara toxunulmuşdur . 

Əsas qəhrəman gənc bir müəllimdir.

Hər kəsin hörmət etdiyi şagirdlərini maarifləndirən bir müəllimdir. Bütün hadisələr bu müəllimin ətrafında cərəyan edir. Film Şahverdinin bir qadının evinə nalayiq ifadələrlə zorla içəri girməsiylə başlayır. Uşaqları dalaşıbmış. Şahverdi qadının uşağını üzr istəməyə, eyni zamanda oğlunun ayağını öpməyə məcbur edir . Müəllim gəlir buna icazə vermir və onun istifadə etdiyi nalayiq ifadələr və sözlərə görə onu qınayır. Şahverdi müəllimə də aqressiv şəkildə cavab verir . 

Sonra isə film məktəbdə davam edir. Şagird bir şeir səsləndirir:

Günəşli yollardayıq,

Alnı açıq, üzü ağ. 

Oktyabr bəxş edib,

Bu günəşi ellərə.

Yeni həyat qururuq,

Bugün işıqlı, parlaq 

Sabah qovuşacayıq,

Daha xoşbəxt illərə...

Məleykə və müəllim bir birini sevirdilər, lakin Məleykə Əjdərlə nişanlı idi. Məleykə isə sevib evlənmək istəyirdi, ona görə də, baş roldakı müəllimlə görüşürdü. Şahverdi də bundan istifadə edib eyni iki məktubu müəllimə və Məleykəyə göndərdi ki, onlar görüşsünlər. Şahverdi də Əjdərə nişanlısının başqasıyla görüşdüyünü göstərsin və qan salsın. Amma hadisələr belə olmur. Əjdər Məleykənin onun sevmədiyini başa düşür, sevgisini qəlbinə gizlədir. Şahverdi Məleykəyə qarşı nalayiq sözlərinə davam edir. Amma Əjdər ona əsəbləşir, bir qadına qarşı davranışını qınayır. Dava düşür müəllim gəlir, onları döyür. Müəllim kənddən getməyə qərar verir.  Bunun səbəbi isə Məleykə və Əjdərin xoşbəxt olmasını istədiyi üçün idi. Amma Əjdər buna icazə vermir və müəllimi geri qaytarır. Film isə məktəbdə bir şeirlə bitir :

...Parlaq arzularında par-par parılda, yoldaş!

İldırım ol, şimşək ol gur- gur gurulda , yoldaş!

Hücum dəftər- kitaba, hücum həyata doğru .

Hücum duyub- bildiyin kainata doğru...

Əsər bizə qadına/anaya hörmət, saf sevgi aşılayır, kişiliyin bilək gücünə əsaslanmadığı, daxili mənliyin əsas olduğu və s. kimi mesajlar verir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.09.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Oxucularımızın yaradıcılığı” rubrikasında bu gün sizlərə Şəlalə Adilqızının şeirlərini təqdim edir. 

Şəlalə Adilqızı imzasıyla şeir yazan və adətən bu şeirlərini Facebook sosial şəbəkəsində paylaşan Şəlalə Rəhimovanın 29 yaşı var. Ailəlidir, bir övladı var. İlk dəfə şeirləri yazarlar.az saytında dərc edilib. Keçmişin acılı-şirinli xatirələri, daim düşünən, kədərə qucaq açan insanlıq barədə mülahizələr Şəlalə Adilqızının lirikasının leytmotivini təşkil edir.

Qonşuya duz dalınca,

Yoxsa quzu qaytarmağa 

göndərmisən uşaqları, İlahi? 

Uzatdığı saqqız qədər tanıyırdı uzağı,

Qolundakı diş yeriylə ölçürdü vaxtı...

Çərpələngə ad qoyurdu: “Qaranquş”...

Parabüzən axtarırdı göndərə pay dalınca:

“Uç-uç baba, get gətir payımı... Uç!”

Dağ çayında yuyurdu ayaqlarını,

Moruq ləkəsinə qatırdı  

Cızılan barmağının qanını...

Hər şeyi səndən istəyən,

Küsməyi-barışmağı bir oyunluq çəkən

Uşaqları hara göndərdin, İlahi? 

Göstər getdikləri yeri...

Bu ömrü yanlış gəldik,

Qayıdaq geri...

***

Qapımı açıq qoymuşam,

Pəncərəmdən qəfəsləri sökmüşəm...

Gözlədiyim oğrunun

Uğruna dua əkmişəm 

Ovcumun çat yerində...

Oğru üçün “əl kitabı” da yazıb qoymuşam

Ömrümün bir küncündə...

Gülüşlərin divarların yaddaşında,

Addımların həyətimin hər daşında,

Baxışların əl güzgümdə,

Eşqin də ürəyimdədi... 

...Bir heybə də tikmişəm oğru üçün,

Naxışları sənin “dərd” dediyindəndi...

***

Qolumda tapammıram, 

Ruhumda izi qalıb

Biləyimə dişlərimlə taxdığım saatın... 

...Nə gözəl yaşayırdıq ömrü...

Nə gözəl “hesablayırdıq” vaxtı...

“ Quşlar uçanda...”

“Kəpənək qanadında...”

“Lalələr qızaranda...”

“Sərçə içib doyanda...”

... Nə qocalığa işləyir,

Nə yarısı olurdu günümüzün...

Nə ölümə az qalır,

Nə gözü doyurdu ömrümüzün... 

... Ruhumda izi qalıb

Biləyimə dişlərimlə taxdığım saatın...

***

İtirilmiş krallıqdı uşaqlıq...

“Cızza” sözünə gülən,

Palçıqda ayaqyalın yüyürən,

Qumda yuvarlanan,

Şirni üçün ağlayan kral idik biz...

...Cığallığımız “Beşdaş”dakı 

Beşinci daş boydaydı...

Küskünlüyümüz çəkilən 

çeçələ barmaq qədər... 

Kədərimiz boyumuzdan kiçikdi...

Gülüşümüz göy qədər... 

...Nənəmin corabının başından çıxardığı

“saqqız pulu”ydu “sevinc” deyə ölçdüklərimiz...

Böyüdük...

...İtirdik krallığımızı...

...Əcəl aldı nənəmizi...

Böyüdükcə yanlış çıxdı 

Həyat barədə bütün bildiklərimiz...

***

Zirvələrə qar tez düşər,

Zirvələrdən qar gec düşər...

...Dərddi zirvə,

Dərddi qar bəzən...

Çəkir dağın sinəsinə cığır-cığır naxışlar...

...Çəkilir dərdlər, 

Ağarır saçlar,

Bir-birinin başına sığal çəkmək üçün

Üst-üstə qalaqlanır yaşlar; 

İnsan qocalır... 

Ot basan cığırlar insan ömrünə dolandıqca 

Dərd də candan bac alır; 

Və bir gün, sadəcə, 

Xatirəyə dönür insan... 

Bir gün də onu xatırlayanların 

Yaddaşında itir insan...

***

Böyüyürdüm...

Dinləyirdim 

Həyatdan bəhs edən nağılları... 

Düşürdü deyirdilər “üç almalar”;

Doyurmurdu həyata dair xəyalları... 

Sonra öyrənməyə başladım 

Sevməyi, sevinməyi, 

Gülümsəməyi, qəmlənməyi,

Və yağışda rəqs etməyi,

Və ovcumdakı damlaya bir dua pıçıldayıb 

Gül kökünə göndərməyi... 

Bir səhər günəşdən öncə oyandım,

Ovcuma göndərdi saçaqlarını...

Yapışdım saçağından günəşin

Qaçdım yaşıllığın ətrinə sarı...

Bir simitlə mən də doydum, göyərçinlər də...

Bir udumluq sevinc oldu pambıq şəkəri... 

Öyrəndim həyata dair hər şeyi; 

Kiçik, saysız xoşbəxtlikləri...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.09.2023)