Şamaxı ta qədimdən Azərbaycanın üzümçülük məskəni olub. Sovet dönəmində buranın üzümündən çəkilən “Mədrəsə” şərabı çox məşhur idi. Hazırda

İsə estafet “Meysəri” şərabındadır. 

Sentyabrın 7-də Dövlət Turizm Agentliyi və Şamaxı Rayon İcra Hakimiyyətinin təşkilatçılığı ilə Şamaxı şəhərinin Meysəri kəndində Üçüncü Üzüm və Şərab Festivalının açılışı oldu. 

Festivala gələnləri nəfəs alətləri orkestrı və animatorlar qarşıladılar. 

Möhtəşəm festivalın açılış mərasimində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin köməkçisi, Heydər Əliyev Fondunun icraçı direktoru Anar Ələkbərov, Dövlət Turizm Agentliyinin sədri Fuad Nağıyev və digər şəxslər iştirak edirdilər. 

Açılış mərasimində çıxış edən Şamaxı Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Tahir Məmmədov bildirdi ki, regionun turizm potensialı çox böyükdür. Vaxtilə yalnız aqrar region kimi tanınan Şamaxı bu gün həm aqroturizm, həm də turizmin digər bütün istiqamətlərində inkişaf edir: “Rayonumuzda aparılan çox böyük quruculuq işlərinə, həmçinin inkişafa görə Prezidentimizə bütün əhalimiz adından dərin minnətdarlığımızı bildirirəm. Bugünkü tədbir turizm sahəsinin inkişaf modelinin bir tərkib hissəsidir”.

Tahir Məmmədov qeyd etdi ki, hazırda bölgədə turizm istiqamətində ən başlıca faktor yerli və xarici turistlərin məmnunluğuna səbəb olan ümumi yeni inkişaf konsepsiyası, yeni modelin həyata keçirilməsidir: “Bu baxımdan Şamaxı şəhərinin ənənələri çox vacib yer tutur. Şamaxının poeziyası, musiqisi, xalçaçılığı, qədim tarixi abidələri, turistlərə çox yüksək səviyyədə təqdim olunmaq üçün hazırlanan bu konsert – bütün bu yeni model indi və gələn il şahidi olacağınız bir çox yeni layihələrlə sizin qarşınıza çıxacaq”.

Tədbirdə çıxış edən Dövlət Turizm Agentliyi sədrinin müşaviri Kənan Quluzadə dedi ki, bu festival artıq turizm təqvimində öz yerini tutub: “Azərbaycanın bəlkə də ən peşəkar, ən dadlı, ən şən festivalıdır. Biz düşünürük ki, festivalın miqyası ildən-ilə genişlənəcək, bəlkə də beynəlxalq xarakter daşıyacaq. Azərbaycan şərabçılığının ənənələri çox qədim və zəngindir. Hazırda Azərbaycan şərabçılığı yeni mərhələni yaşayır. Dövlət Turizm Agentliyi olaraq şərabçılığın təbliğində hər zaman maraqlıyıq ki, həm yerli, həm də xarici turistlər Azərbaycanın rəngarəngliyini hər zaman bilsinlər. 

Festivalın ilk günü üçün dörd mindən çox iştirakçı ilkin olaraq rezervasiya etdirmişdi. Əlbəttə ki, sabah festival davam edəcək və iştirakçıların sayı daha çox olacaq. Ümumiyyətlə, festival iştirakçılarının sayı ildən-ilə bu say artır”.

İki ildir ki, bu festivalda işğaldan azad edilmiş ərazilərimizin də təmsil olunduğunu qeyd edən Kənan Quluzadə Tuğ kəndi və digər yerlərdən şərablar gətirildiyini bildirdi. 

“Hamınızı stendlərə, xüsusi olaraq Qarabağın autentik şərabını dadmağa dəvət edirəm. Digər 23 evin də qonağı olmalısınız. 

Azərbaycanda əsas iki turizm marşrutu - şimal və qərb dəhlizi üzrə turizm şərab marşrutları yaradılıb. Azərbaycanın şərab marşrutu qonşu Gürcüstan və Rusiyanın cənub hissəsini əhatə edərək Avropanın ən uğurlu şərab marşrutlarından birinə çevrilib. Bizim uğurlarımız ildən-ilə artır. Düşünürəm ki, siz hazırda sözdən zövq almağa deyil, daha çox şərabdan zövq almağa toplaşmısınız. Odur ki, badələriniz dolu olsun”, - deyə Kənan Quluzadə vurğuladı.

Qeyd edək ki, festivalın keçirilməsinin məqsədi yerli üzüm və şərab istehsalını təşviq etmək, şərab məhsullarının ixrac potensialını artırmaq, Azərbaycanda üzümçülük və şərab istehsalı tarixinin və bu sahədə görülən işlərin geniş ictimaiyyətə çatdırılmasıdır.

Festival ərazisində sərgi, əyləncə, müxtəlif master-klas zonaları və tanınmış restoranların pavilyonları quraşdırılmışdı, 23 şərab evinin iştirakı təmin olunmişdu. Həmçinin festival çərçivəsində musiqili proqram və müxtəlif əyləncələr təqdim edildi.

Ziyarətçilər yerli və xarici istehsalçıların şərab məhsullarını daddııar və bəyəndikləri məhsulları ala bildilər.

Festivalda şərab istehsalçıları, şərabçılıq turizmi ilə məşğul olan sənaye üzvləri, rəsmi və media nümayəndələri daxil olmaqla, şərab həvəskarları aktiv formada iştirak edirdilər. 

Qeyd edək ki, Dövlət Turizm Agentliyi tərəfindən Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınan yerli üzüm sortlarının və şərab növlərinin mövcudluğu nəzərə alınaraq şərabçılıq turizminin beynəlxalq səviyyədə təbliğatı aparılır. Ölkəmizdə qərb, şimal və şimal-qərb turizm marşrutları üzrə, o cümlədən Xocavənd rayonunun Tuğ qəsəbəsində mövcud qədim şərabçılıq ənənələrinin yaşadılması və turizm məqsədli istifadəsi əsas inkişaf istiqamətləri sırasındadır.

Həmçinin Azərbaycan 20 ölkənin şərabçılıq marşrutunu özündə birləşdirən, Avropa Şurası və Avropa Mədəni Marşrutlar İnstitutu tərəfindən şərab irsi və şərabçılıq turizmini, eləcə də dayanıqlı turizm növlərini təşviq etmək məqsədini yaradılmış “İter Vitis” maddi və qeyri-maddi şərabçılıq mədəni marşrutunun üzvüdür.

Festivala sentyabrın 8-də yekun vuruldu.

Yazı hazırlanarkən AzərTAC-ın materiallarından istofadə edilmişdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.09.2024)

Sentyabrın 13-15-də keçiriləcək Formula 1 Qatar Airways Azərbaycan Qran-Prisi ilə əlaqədar Nəqliyyatın İdarəetmə Planına əsasən, Bakı Şəhər Halqasının keçdiyi küçələr və trekin əhatə etdiyi ərazilər sentyabrın 9-u gecə saat 01:00-dən etibarən nəqliyyatın hərəkəti üçün bağlanıbdır.

Hərəkət sentyabrın 17-si səhər saat 8:00-dan etibarən bərpa olunacaq. 

Nəqliyyatın hərəkət məhdudiyyəti 3 zonada tətbiq edilir. Birinci zona yarış halqasının əhatə etdiyi İçərişəhər ərazisi, ikinci Azadlıq meydanı və onun yaxınlığında yerləşən digər küçələr, üçüncü zona isə BMT-nin 50 illiyi küçəsinin keçdiyi ərazidir. 

Yarışın keçirildiyi müddətdə qeyd olunan ərazilərə nəqliyyatın giriş-çıxışı üçün “Yaşayış yerinə giriş icazəsi” veriləcək. Qeyd olunan sənədi paylanma məntəqələrinə yaxınlaşaraq bu gündən - həftənin bazar ertəsindən cümə gününə kimi, saat 10:00-dan 17:00-dək əldə etmək mümkündür. Bunun üçün vətəndaşlar zonalar üzrə aşağıdakı müvafiq idarələrə müraciət etməlidirlər:

- Zona 1 – İçərişəhər Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsi

- Böyük Qala küçəsi 41, keçmiş ensiklopediya binası, 4-cü mərtəbə

Tel: (012) 497-35-89

- Zona 2 – Mənzil-Kommunal və İstismar İdarəsi № 4

- Xəqani küçəsi 26/32

Tel: (012) 498 88 06

- Zona 3 – Mənzil-Kommunal və İstismar İdarəsi № 58

- İstiqlaliyyət küçəsi 5

Tel: (012) 492 41 85

Qeyd edək ki, “Yaşayış yerinə giriş icazəsi”nin paylanması avqust 29-dan sentyabrın 13-dək davam edəcək. Hər il olduğu kimi, bu il də Formula 1 Qatar Airways Azərbaycan Qran-Prisi müddətində piyadaların hərəkətinə heç bir məhdudiyyət qoyulmayacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.09.2024)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Yeddi il bundan əvvəl dil-dil ötüb Lütfi Zadənin nəşinin Azərvaycana gətirilməsinə mənfi yanaşanları yəqin ki, xatırlayırsınız. 

Az qalırdılar ki, dəridən-qabıqdan çıxsınlar. Nəticə nə oldu? Vətən öz ünlü oğluna yer ayırıb ağuşuna aldı, övladına simsar çıxdı. Necə deyərlər, yenə də yamanlıq qaraguruha qaldı…

Lütfi Zadə ömür boyu Azərbaycanda olmasaydı da belə, son nəfəsində etdiyi vəsiyyəti ilə böyük azərbaycanlı olduğunu sübut etdi…

Bəli, sentyabrın 6-sı Lütfəli Rəhim oğlu Ələsgərzadənin- Lütfi Zadənin vəfatından yeddi il ötdü.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.09.2024)

İmran Verdiyev, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Oğuz təmsilçisi

Bir neçə gündür Miskin Abdalın həyatına aid məlumatları və əsərlərini oxuyuram. Onun həyatı ilə bağlı məlumatlar yadıma bir hadisəni saldı.  

Deməli, üzun illər bundan öncə-1990-cı illərin ortalarında Bakıya gedərkən təsadüfən Oğuz rayonunun Xaçmaz kənd sakini, öz kəndlərindəki natamam orta məktəbdə direktor işləmiş mərhum Telman Nəsrullayevlə yol yoldaşı olmuşdum. Qəbələ ərazisindəki magistral yoldan Qafqaz dağlarının gözəl mənzərəsi açılırdı. Telman müəllimgilin kəndinin də bu dağların ətəyində yerləşdiyini bildiyimdən üzümü ona tutub soruşmuşdum:

- Telman müəllim, heç o dağlara, qayalıqlara çıxmısan?

Rəhmətlik gülümsəyib demişdi:

- Sən elə bilirsən, o dağlara çıxmaq asandır?! Bilirsən, oralarda, o  uca dağ və

qayalarda nə qədər adam tufana düşüb, qayadan uçub ölüb?! Babam deyirdi ki, Şah İsmayılın vəziri Miskin Abdalın uşaqları da o qayalarda borana düşüb həlak olublar.

İndi peşimanam ki, niyə söhbəti ucalamadım. Bəlkə, o, Miskin Abdal barədə babasından eşitdiyi başqa məlumatları da söyləyəcəkdi. Nə isə... 

Neçə gündür ki, onun dedikləri fikrimdən çıxmır. Maraq məni rahat buraxmır.. 

Soruşa bilərsiniz ki, Miskin Abdalı, türklər demişkən, bu qədər önəmli qılan nədir ki? Qısa söyləsəm, çox şey! 

Bilməyənlər üçün də bir neçə kəlmə deyim. Tarixdə “Miskin Abdal” kimi tanınmış, əsl adı Seyid Hüseyn Məhəmməd oğlu olan bu şəxsiyyət Səfəvilərin görkəmli dövlət xadimi, diplomat, Şah İsmayıl Xətainin mürşidi, "Qeyb Ərəni", böyük övliya, Sufi şeyxi, sərkərdə, sufi-şair, ozandan aşığa (haqq aşiqliyinə), qopuzdan saza keçidin banisi, çoxsaylı aşıq havalarının müəllifi, Pir sahibi olub. Mistik, metafizik qüdrət və kərəmət sahibi imiş. Filologiya elmləri doktoru, professor M.Allahmanlı “Miskin Abdal-Səfəvilərin böyük ideoloqu, sufi şeyxi” adlı kitaba ön sözdə yazır ki, tarixi şəxsiyyət olan Miskin Abdal 1430-cu ildə Göyçə mahalının Sarıyaqub (Zərgərli) kəndində anadan olub. Atası Məhəmmədin yaxından qayğısı sayəsində kiçik yaşlarından o dövrün ədəbi və rəsmi dövlət həyatı üçün zəruri sayılan ərəb və fars dillərinə mükəmməl yiyələnmiş, cəng oyunlarını mənimsəmiş, Göyçə ozan, qopuz mühitinin sirrlərinə yaxından bələd olmuş, çox erkən yaşlarından İslam dininin, o cümlədən, «Quran»ın incəliklərini dərindən öyrənərək, «Abdallıq nəzəriyyəsi» və onun əsasında yaranmış Səfəvilərin ideya məsləki olan «Səfəviyyə» sufilik təriqətinin geniş təbliğinə başlamış, çox qısa zamanda yüksək ad-san qazanmışdır. Bütün İslam aləmində, hətta üç ənənəvi səmavi dinin müqəddəs məkanı olan tarixi Fələstin ərazisində, Qüdsdə - müsəlmanların 2-ci məscidi sayılan “Əl-Əqsa”da böyük sufi mürşidi, övliya, pirani ustad kimi tanınmışdı. Təsadüfi deyildir ki, şeirlərinin birində özü belə deyirdi: “Günbəz əl-Cizrədə, Məscid-Əqsada, Onlar da tanıyır dür usta məni”. Hüseynin ulu babası Yaqubla Ş.İ.Xətainin ulu babası Şeyx Səfi arasında qırılmaz dostluq əlaqələri olmuş, bu mənəvi yaxınlıq sonralar hər iki nəslin törəmələri arasında davam etmişdir. İsmayılın hələ uşaq olarkən düşmənləri tərəfindən təqib edildiyi illərdə, məhz Göyçədə ən çox etibar etdiyi Miskin Abdal və onun atası Məhəmməd Cəfər oğlu tərəfindən Göyçə gölündəki Ağdamar adasında yerləşən eyni adlı qalada təqiblərdən gizlədilərək mühafizə edilməsi, ilk tərbiyəsini də Miskin Abdaldan alması barədə qaynaqlar mövcuddur. Ona görə də bu münasibətlər qardaşlıq-ailə münasibətləri qədər səmimi, yaxın və etibarlı olmuşdur.  

1500-ci ildə Şeyx Heydər oğlu İsmayıl «Qızılbaşlar hərəkatı» çərçivəsində Şimali Azərbaycana yürüşlər edərkən, Göyçəyə gəlib, Zərgərli (Sarıyaqub) kəndində mürşidi olmuş, bu yerlərdə ən böyük dayağı olan lələsi Seyid Hüseyni – Miskin Abdalı ziyarət etmişdi. 1501-ci ilin sentyabr ayının 24-də Təbrizdə Şeyx Heydər oğlu İsmayıl şahlıq şərbətini, məhz Seyid Hüseynin – Miskin Abdalın əlindən alıb, içmiş, onun xeyir-duası ilə qırmızı geyinib, şahlıq taxtında əyləşmişdi.

Miskin Abdal sarayda yüksək dövlət vəzifələrində, bəzi mənbələrə əsasən, həmçinin Səfəvilərdə Şahdan sonra 3-cü vəzifə sayılan vəzir vəzifəsində çalışmışdır. Bir müddət sarayda şairlər birliyinə də başçılıq etmişdir. Daha sonra diplomatik missiya ilə əlaqədar xaricə (Bağdada, Şama, o cümlədən Osmanlı Türkiyəsinə və s.) ardıcıl səfərlər etmişdir. Bir neçə dəfə Osmanlı sultanı Sultan Səlimlə görüşmüş, onu mənasız qardaş qırğınlarından çəkinməyə çağırmışdır. 1514-cü ildə Çaldıran döyüşündə sərkərdə kimi iştirak etmişdir.

1515-ci ildə Şah İsmayıl Xətai Miskin Abdal ilə bağlı fərman imzalayaraq, onun Allah tərəfindən verilmiş böyük hikmət, fəzilət, kəramət (möcüzələr göstərmək qabiliyyəti və sair) sahibi olmasını, böyük sufi mürşidi, övliya olduğunu Səfəvilər dövləti adından təsdiq etmişdir. Fərmanda deyilirdi: "Ey mömin insanlar, Miskin Abdal mötəbər şəxsdir, ona inanın, nə mətləbiniz varsa, ondan diləyin!" 

1524-cü ilə qədər Təbrizdə sarayda müxtəlif yüksək dövlət vəzifələrində çalışmış Miskin Abdal Şah İsmayılın vaxtsız vəfatından bərk sarsılır və saraydan birdəfəlik üz döndərib, doğma Göyçəsinə qayıdır. Burada məktəb açıb, maarifçilik işləri ilə məşğul olur. 1535-ci ildə Göyçə mahalının Sarıyaqub kəndində 105 yaşında vəfat edir və doğma kəndində dəfn olunur.

Miskin Abdal təkcə siyasi və diplomatik fəaliyyəti ilə kifayətlənməyib, Azərbaycan ədəbiyyatına çox dəyərli töhfələr verməklə, onu zənginləşdirmişdir. O, misilsiz bədii dəyərə malik gəraylı, qoşma, təcnis, divani, bayatı və deyişmələrin müəllifidir. "Aslan şah və İbrahim", "Yetim Hüseyn" dastanlarının yaradıcısıdır. Yaratdığı aşıq havaları  Azərbaycan musiqisinə, aşıq yaradıcılığına misilsiz bəstəkarlıq töhfələri olmaqla, aşıq yaradıcılığını, musiqisini zirvələrə qaldırmışdır. Hələ sağlığında və vəfatından sonra aşıqlar tərəfindən onun həyat və fəaliyyətindən bəhs edən "Miskin Abdal və Sənubər" və "Miskin Abdal və Şah İsmayıl" dastanları yaradılmışdır.  

Onun ilk həyat yoldaşı Təbrizli Mahmudun qızı Sənubər olmuş, bu evlilikdən cəmi bir neçə ay sonra Sənubər xanım vəfat etdiyindən, o 50 yaşınadək evlənməmiş, yalnız 50 yaşında İrəvandan tacir qızı Həlimə xanım adlı qadınla ailə qurmuşdur. Həlimədən 4 övladı dünyaya gəlmişdir. Oğlanlarının adı Şadman, Əli və Həsən, qızının adı Məleykə olmuşdur. 

Zənnimcə, Miskin Abdal haqqında bu qədər kifayətdir. Qayıdaq söhbətimizin məğzinə. Mənə maraqlıdır: Həqiqətən, Miskin Abdal Xaçmazda olubmu? Onun uşaqları “Dağıstan dağlarında” (Qafqaz dağlarında) haradan gəlib, haraya gedirlərmiş? Hadisə harada, hansı şəraitdə və necə baş verib? Hörmətli oxucum, zənn edirəm ki, bunlar sizə də maraqlıdır. 

Bir həvəskar araşdırması etmək istədim. İlk işim qədim Xaçmaz kəndinə gedib yaşlı insanlarla görüşmək oldu. Görüşdə AYB-nin Oğuz bölməsinin (Oğuz, Qəbələ və İsmayıllı rayonlarını əhatə edir) sədri Vüsal Oğuz də iştirak edirdi. Təəssüf ki, kənddə yaşlı adamların sıraları çox seyrəlib, “yeni yaşlananlar” isə ümumi sözlərdən başqa bir şey demədilər. Vüsal müəllimdən onu öyrəndim ki, vaxtı ilə Xaçmaz kəndinin şimalında, Qalaçayın sol sahilində, Baş Qafqaz silsiləsinin cənub ətəyində Abdallı adlı kiçik kənd olub, orada çox qədim qəbirlər var. Kəndin sakinləri də burada insanların məskunlaşmasının qədim tarixə malik olduğunu bildirdilər. Onu da qeyd edim ki, Abdallı kəndi dağ keçidlərindən birinin (Xaçmaz keçidinin) qarşısında yerləşir.

Araşdırmalarımdan belə məlum oldu ki, Abdallı toponiminin mənşəyi və mənası haqqında elmi ədəbiyyatda müxtəlif mülahizələr irəli sürülüb. Sözün mənşəyi və mənası haqqında bir mülahizənin  tərəfdarları toponimi qədim türk mənşəli abdal tayfasının adı ilə bağlayırlar. Abdallı sözünü "abdal tayfasına məxsus yaşayış məntəqəsi" kimi izah edirlər. Bir sıra tədqiqatçılar bu sözü Yaxın və Orta Şərqdə Abdal adı ilə məlum olan sufi-dərviş icması ilə əlaqələndirirlər. Digər bir mülahizənin tərəfdarları isə toponimi məşhur Miskin Abdalın adı ilə bağlayır, köç yeri olduğunu, sonradan kəndə dönüşdüyünü söyləyirlər. “Abdallı” toponimi barədə bir sıra başqa fikirlərin olduğunu da qeyd etməklə kifayətlənir və bu söhbəti də çox uzatmaq istəmirəm.  

Böyük danışmaq kimi olmasın, araşdırmalarımı davam etdirdim. Mənbələrdən öyrənə bildim ki, Miskin Abdal sufi müridlərinin hazırlanması və Səfəvilərin şimal sərhədlərindən gözlənilən təhlükələrin qarşısının alınması üçün bir müddət Şirvanda və Dağıstanın indiki Axtı (Doqquzpara) rayonu ərazisində fəaliyyət göstərib. (Mənbə: https://goyce.az/news.php?id=1807). 

Paytaxtı Axtı olan bu rayonun hazırda Azərbaycanla 62 km. sərhədi vardır. Böyük Qafqaz sıra dağlarından Axtı regionunun ərazisinə əsrlər boyu bir neçə dağ keçidi olub. Deyilənə görə, keçmişdə, o cümlədən sovet dövründə də bu keçidlərlə ora gediş-gəliş çox olarmış. Şəxsən mən həmin keçidlərdən istifadə edənlərdən bir çoxunu şəxsən tanıyırdım. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, belə keçidlərdən biri də Abdallıdan başlayan Xaçmaz keçididir. (qədim Alban keçidi) 

Miskin Abdal Axtıda (Doqquzpara) Dağıstanın ləzgilər yaşayan, ərazisində yeganə şiə məzhəbində olan, oranın ən böyük yaşayış məntəqəsi Miskinçi kəndində yaşamış, çoxsaylı möcüzələr göstərmişdir. Kənd əhalisi Miskin Abdal sayəsində Sufizmin Səfəviyyə təriqətinə (mənbələrdə, həmçinin şiəliyə) keçmişlər. (Mənbə: http: //www.anl.az/down/meqale/kredo/2019/aprel/643489(meqale).pdf) 

“Miskin Abdal-Səfəvilərin böyük ideoloqu, sufi şeyxi” kitabında göstərilir ki, “Müəyyən səbəblər üzündən Miskin Abdal, 1503-cü ildə diplomatik missiyasını başa vurub, geri qayıdarkən Dağıstan (Qafqaz) dağlarında ailəsi ilə birlikdə güclü borana düşür. Boranda özü, arvadı Həlimə, böyük oğlu Şadman, qızı Məleykə xilas olsalar da, kiçik yaşlı oğlanları Həsən və Əli bu köçün qurbanı olurlar. Bu barədə o,  “Dağlar”rədifli qoşma və bayatısında həmin bədbəxt hadisəni də qələmə almışdır: 

Nəhs illərdən satın aldın nəhs günü, 

Çağırıb dumanı, tökdün çiskini, 

Gözü yaşlı qoydun Cüda Miskini, 

Eylə gülə-gülə tamaşa, dağlar.

Bu dağlar zülüm dağlar, 

Kəsilib yolum dağlar, 

Hanı o bir cüt balam: 

Həsənim, Əlim, dağlar?!

Bir başqa mənbədə göstərilir ki, hadisə həmin ildə Miskin Abdal valideynlərinin - anası Növrəstə ilə atası Məhəmməd kişinin ölüm xəbərini eşidərək Şahın icazəsi ilə Dağıstanın Miskincə kəndindən Zərgərli kəndinə, yəni Sarıyaquba geri qayıdarkən baş verib. 

Deməli, mərhum Telman müəllimin babasının dedikləri düz imiş. Mənbələrdə uşaqların olüm səbəbi olaraq tufan-boran, donvurma və qayadan yıxılmaq qeyd olunur. Filologiya elmləri namizədi H.İsmayılovun 2001-ci ildə “Səda” nəşriyyatında çap olunmuş “Miskin Abdal” kitabına ön sözdə yazdığına görə, donvurmadan həlak olan uşaqlar (Həsən və Əli) həmin yerdə də dəfn olunmuşlar.

Tədiqatlarda o da qeyd olunur ki, Xaçmaz kəndində Miskin Abdalın tərəfdarlarının qəbrləri indi də durur. Professor M.Allahmanlının “Kredo” qəzetinin 04 aprel 2019-cu il tarixli sayında dərc olunmuş “Səfəvilərin böyük ideoloqu Miskin Abdal” adlı məqaləsində oxuyuruq: “Miskin Abdalın Oğuz rayonunun Xaçmaz kəndində bir müddət olması, 20-yə qədər tərəfdaşlarının qəbirlərinin də orada olmasını irəli sürənlər var”. Bu fikir şair, publisist, folklorşünas, pedaqoq və jurnalist T.Hüseynzadənin 2005-ci (təkrar 2018-ci) ildə çap olunmuş “Miskin Abdal – Qeyri Ərəni, Təsəvvüf Piri” adlı əsərində və digər mənbələrdə də təkrarlanır. 

Şübhəsiz ki, Miskin Abdal kimi yüksək nüfuz sahibi səfərlərə, o cümlədən irşad fəaliyyəti göstərməyə 3-5 nəfərlə yox, xeyli tərəfdarları ilə gedirdi. Bunların arasında onun öz soyundan olanlar da az deyilmiş. Məsələn, Sarı Abdal kimiləri. (Mənbə: https://kulis.az/xeber/edebi-tenqid/-1513)

Bizcə, Miskin Abdal Dağıstana Xaçmaz (qədim Alban) keçidindən getmişdir. Tarixi Xaçmaz keçidi bu kəndin şimalından - Abdallıdan başlayaraq Fiy və Malqamud aşırımlarınadək gedir. Bu aşırımlar Dağıstanla sərhəddə, Baş Qafqaz silsiləsində, dəniz səviyyəsindən çox yüksəkdədir.

Yəqin ki, keçid çətin və təhlükəli olduğuna (Miskin Abdal özü bu barədə şeirlərinin birində belə söyləyirdi: “Bu dağlar zülüm dağlar”) görə, onun tərəfdarlarının içərisində olan çox yaşlı qocalar, xəstələr, uşaq və qadınlar yuxarıda adını çəkdiyimiz indiki Abdallı kəndinin ərazisində qalaraq, həmin yerdə köç salmışlar. Onlar burada - Xaçmaz kəndi ilə yanaşı, digər kəndlərdə öz irşad fəaliyyətlərini davam etdirmişlər. Sonralar həm özləri, həm də yerli camaat bu   yeri Miskin Abdalın şərəfinə Abdallı adlandırmışlar. 

Güman ki, yuxarıda qeyd etdiyimiz səbəbdən Zərgərli kəndinə, yəni Sarıyaquba yenə həmin keçiddən geri qayıdarkən Fiy və ya Malqamud yüksəklilərinin birində (bizcə, Malqamudda) məlum faciə baş vermişdir. Çətinliklə Abdallıya – köç yerinə gəlib çatan Miskin Abdal burdakı tərəfdaşlarının bir qismi ilə tələsik valideynlərinin yasına - öz kəndinə yola düşür. Tərəfdarlarının bir hissəsi isə burda – Abdallıda qalıb daimi olaraq məskunlaşır və yerli əhali ilə qaynayıb qarışırlar.  

Tədqiqatçılların Səfəvillərin böyük ideoloqu Miskin Abdalın bir müddət Xaçmazda yaşaması, onun soyundan olanların və tərəfdaşlarının 20 nəfərə qədərinin qəbirlərinin hələ də həmin kənddə qalması barədəki fikirləri, burdakı Abdallı toponiminin onun adı ilə bağlı olması barədə dolaşan rəvayətlər və həmin kəndin dağ keçidlərindən birinin qarşısında yerləşməsi, Miskin Absalın 2 oğlunun dağlarda həlak olması və kərəmətləri haqqında yaşlı insanların söylədikləri, nəhayət, buradan Dağıstana – Axtıya (Doqquzparaya) ən yaxın keçidin Abdallıdan başlayan Xaçmaz keçidi (qədim Alban keçidi) olması da bu ehtimallara haqq qazandıra bilər. 

Əlbəttə, bunlar bizim şəxsi fikir, düşüncə və qənaətlərimizdir. Məsələnin daha ciddi və dərindən araşdırılmasına ehtiyac vardır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.09.2024)

Çiçək Mahmudqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Bu mənim sənə bir dost, bir vəfa borcumdu, Elman Tovuz. Allahın bir qismətidi, bəlkə də. Mənim son kitabımı yığmağı sənə, sənin son kitabını yığmağı mənə nəsib etdi. Heç düşünməzdim ki, bu kitablar, bu görüşlər SON-un akkordlarıdır. Mən bunu hardasa yağan yağışlar vida notlarını vuranda bilməliydim, bilmədim...

Mənim kitabımı yığanda soruşdun:

-Kitabın adını nə qoyacaqsan?

Dedim, yığaq, ad özü gələcək. İşi bitirəndə ad özü gəldi.

--Üzü sənsizliyə...Bir şeirimdən bunu vermək istəyirəm, -dedim

--Eşitməmişəm, -dedin, - mənim üçün təzə addı, gözəldi, mən qəbul etdim.

Tələs, dedin, oynama kitabın üstdə. Mənəm sənin nazınnan oynayan, heç kim sənin kitabınla belə  oynamaz, deyib, zarafatından qalmadın. Xəfif- xəfif gülürdün hər ismarıcıma (İndi anlayıram sən hara və niyə tələsirdin) 

-Sən çapdan çıxart, sonra mən verəcəm yeni kitabımı nəşrə, xeyli şeirlərim yığılıb, -dedin. 

Dedim, sən nə qoymusan kitabın adını? Dedin- Üşüyən duyğular...

Allahın işinə bax. Əvvəlində oturub sonumuzu yazırıq. 

Mən- üzü sənsizliyə, sən- üşüyən duyğulara bükülüb də ağlayırıq göy üzü yağışlarına...


Niyə gəldim, bilirəm –
Dünyanı dərk etməyə.
Nəyi bildim, bilmirəm;
Bu dərdi tərk etməyə,
Hara sığışım – gedim.

Qorxur, düşüb boğula, –
Gözlərimdən öpən yox.
Varam bu tənhalığa!
Arxamca su səpən yox,
Yağsın yağışım, gedim...

Bax, yağışlar yağır, sən yığışıb gedirsən, amma mən bilmirəm.

Özün deməli, oturub günləri sayıram ki, sağalıb bizə - dostlarına qayıdacaqsan...

Yaşamaq deyil ki...
Gündü, sayıram –
Bəlkə bu dünyanın təkəri dönər...
İllərdi yerimdə çabalayıram...
Nə bilim... bir vaxtlar bəs deyirdilər:
"Axsaq önə keçər köç qayıdanda."...

Ümid kəsiləndə inam sönər, insan ölər deyirlər. Ümidlə yaşayıram ki, sən heç olmasa son  durumunla qayıdacaqsan, biz də dəstə-dəstə başına yığışacağıq. Amma sən qayıtmirsan, gedirsən əbədiyyən, mən yenə bilmirəm...

                Gedirəm hər nə yoldusa, 

Görün nə sayaq gedirəm.

İçim tələsir elə hey,

Çölümdən qabaq gedirəm.

Ahım – göylərin çaparı,

Xəyalım – durna qatarı.

Sədamı yellər aparır,

Səsi qol-budaq gedirəm.

Sənin bu qol-budaq olan səsini, sədanı mənə əsən yellər, yağan yağışlarmı yetirdi görəsən? Aylardı, bəlkə də ildən çoxdu, görüşə bilmədiyim halda Allah mənim yönümü Cantəpəyə nəyə saldı? Bəhanə kitabıydımı? Yenə bilmirəm... 

Mənim kitabım çıxınca sən xəstəxanaya düşdün, reanimasiyada can üstəsən, yenə yazırsan – kitabın nooldu? Cavabsız qoydum sualını. Ölümlə çarpışırdın. Üzüm gəlib, dilim tutub deyəmmirəm ki, birdən şeirlərin it-bata düşər, bəlkə kiməsə deyəsən, kitabın pdf-ni mənə yollaya, mən o kitabı çıxardam, Allah eşqinə, sənin arzuların ömrün kimi yarımçıq qalmaya... Kimə deyim, necə deyim? Onu da bilmirəm...  

Sonu olacaqmı bu viranlığın,
Görüm ağlar qalsın belə dünyanı.
Axı deyirdilər, hər qaranlığın
Sonunda işıqlı sabah var... Hanı?!

Nə bilim, onu da bilmirəm axı...Amma bildiyim nədi, bilirsən?

Mən elə bilirdim bu dünyada sənə yaxın olan, sənlə saatlarla dərdləşib sirrini bölən tək insan mənəm, sən gedəndən sonra bildim dünya dolu doğman var imiş, amma Sən yox...

Mən elə bilirdim bu ağlamalı dünyamızda ancaq biz ağalaya bilərik, biz ağrıya bilərik, amma Sən yox...

Mən elə bilirdim bu gidi dünyanı asmanda qoyub ancaq biz köçə bilərik, biz ölə bilərik, amma Sən yox...

Mən elə bilirdim ailə-məişət problemləri təkcə bizi danışdıra bilər, bizi gileyli-güzarlı edə bilər, amma Səni yox...

Mən elə bilirdim can ağrısını, əza- baş, göz, qol, qıç ağrılarını təkcə biz bilərik, amma Sən yox...

Sən yox... SƏN YOOOX...

Yoxluğun məni bu qədər üzəcəyini heç ağlıma gətirməzdim. Yəni sən ağrımaq, ağlamaq, ölmək nədi bilirdinmi ki, ey Allahın bütün xoşbaxtlıqlarından məhrum olan “baxtafar” bəndə. Sənin yanında bədbin olmaqmı olardı? Sənin yanında böyük bildiyin ən ağrılı dərdini danışmaqmı olardı, həmən müdrik düşüncən, kəsərli yanaşmanla elə nöqtə qoyurdın ki,  dərd dediyimiz nə şey olduğunu unudardıq...

Mən sənlə danışandan ya görüşəndən sonra, “insanam” deyib yaşamağıma utanırdım.

İnsan Tanrının nə qədər dərdlərinə, sınaqlarna şükranlıqla yanaşa bilər və hamıya gülüş, yumor, sevgi, ötürə bilər? İnsan nə qədər polad iradə, içi-çölü dolu biri olar ki, ətrafında cəm olanların hamısına işıq, eşq ötürə bilər, hər gecə dərdilə təklənib qol-boyun ağladığı halda ? Onu da bilmirəm...Amma

Dərdi olmayanın yolları – əyri,

Dərdsiz olanlardır həddini aşan.

Yaşaya bilmərəm dərdimdən ayrı, –

Onun hesabına adam olmuşam...

-deyirdi, Dərdin  Adamı.

Ölüm xəbərini ilk ( aşıq Şəhriyardan ) eşıdəndə ağlamağa qorxdum. Elə bildim hardansa məni görüb acıqla təpinəcək yenə. Bu nədir, yığışdır bu ağlamağını, deyəcək. Ağlamadım da... 

Amma yağışlar mən əvəzdən agladı səni, qağa, özü də necə var ağladı. O nə yağış idi, indi fərqinə vardım. Sonuncu dəfə Cantəpədəki evinə gələndə dostlar (Mikayıl Bozal və Qəşəm Nəcəfzadə ziyarətə gəlmişdilər) deyib, gülüb, şeirləşib getdilər, mən axşamacan qaldım. Bir az yır-yığış etdim, bir az dərdləşdik, mənim kitabımı işlədik. Sizdən çıxanda necə yağış yağırdı. Arxamca elə nigaran baxırdın ki. Dedim içəri keç, birdən sənə soyuq olar, xəstələnərsən, qayıdım kombini yandırımmı, evin yaman soyudu, dedim. Yoox, dedin, gör bir səni görüb necə yağır. Onda yağışa da adi bir yağış kimi baxırdım. Çünki özün də onu şeirə düz- qoş edib, dediyin kimi  bir “cızmaqara” da yazmışdın hələ--

Gəldin, yağışlar da gəldi,

Yanğıma bir su çiləndi...

Bax, dəniz də ləpələndi,

Bu ləpəyə xoş gəlibsən.

Bu, yuxudu, yoxsa gerçək,

Üzüm güldü səni görcək.

Nə durmusan, gəl, ay Çiçək,

Cantəpəyə xoş gəlibsən....

Gəldi Çiçək Cantəpəyə, amma bilmədi ki, bu səninlə son görüşüdü, bilmədi ki, səni bir də heç vaxt görməyəcək və dostlar arasında səninlə sonuncu ayrılan da elə Çiçək olacaqmış, bilmirdi...

Bir qərib göynərti keçdi içimdən,

Deyəsən ruhuma tanış gəlmədi...

O qədər ağrılar keçirmişəm mən,

Beləsi nə bahar, nə qış gəlmədi.

Ay Elman, qulağım darımı dəldi,

Gələn mükafatdı, yoxsa bədəldi?

Burnuma yır-yığış qoxusu gəldi,

Arxamca atmağa yağış gəlmədi...

Arxanca atmağa yağış gəlmədi, deyirsən. Sən torpağa tapşırılan gün göylərdən tökülən yağış deyilmiş yəqin, mənim kimi səni sevənlərin göz yaşıymış, Elman Tovuz. İndi bidim sizə gələndə və sizdən sonuncu dəfə çıxanda yağan o leysan nəyə işarəymiş. Bu, səndən ayrılığın sonuncu nidalarıymış ki, maşının pəncərəsindən sillə kimi çırpılırdı üzümə... 

Burda da gözünü uzaqlar sağır,

O, köhnə yol idi, bu – təzə cığır.

Bu gün yağışlar da dənəvər yağır,

Elə bil üstünə çiçək tökülür...

Üstünə, yeni yurduna çiçəklər tökülsün, qağa. Yağan yağışlar da aramızda körpü olsun. Səndən mənə, məndən sənə ismarıclar aparsın.

-- Desin ki, sən torpağa tapşırılan gün mən gələmmədim...

--Desin ki, bir Çiçək burda gecə-gündüz sənin ağrılarına bükülüb elə hey ağlayır...

--Desin ki...

Elə bir haldayam, bu boz yağışlar,

Pərişan halıma baxıb ağlayır.

Küsgün ağacları yuyur göz yaşım,

Yarpaqlar qarışıq axıb ağlayır.

Desin ki, göylərdə ara əksini,

Qoşul yağışlara, dara əksini.

Ölüm qara geyib, qara əksini,

Sinəsi üstünə taxıb ağlayır.

Bu tale, bu qismət, bu dərd nə gerçək,

Tab gətir ürəyim, bu dərdi gör, çək,

Bir yanda yağışa bükülüb Çiçək,

Dəli şimşək kimi çaxıb ağlayır...

Səndən sonra bilirsənmi nə oldu, qağa? Getdim illərdi tamarzı qaldığın ata-baba yurdun Tovuza, baxdım uyuduğun torpağa. Çox uzaqdan, dağın dibindən. Gördüm əl çatmayan, ün yetməyən elə ucalıqda, elə zirvədə  yurd-yuva salmısan ki, o ucalığa ancaq qartal qanad sala bilər. Elə duruşunla, məğrurluğunla, əzamətinlə, əyilməzliyinlə  bir qartalıydın özün də. Dağ Qartalı. Gendən baxıb dərindən bir köks ötürdüm. Və bir də xəlvətcənə göz yaşımı yağışlara büküb yolladım sənə...

Üstünə çiçəklər töküldümü, qağa ?!!!

Son sözüm bilirsənmi nədi sənə? Rahat uyu, qurban olduğum, mən sənin son vəsiyyətini yerinə yetirə bldim. “Üşüyən duygular”na Sən həssaslıqla sığal çəkib yollayıram. İşığa çıxan bu kimsəsiz duyğuların yeni yurduna nur aparsın, Elman Tovuz!!! 

Özündən sonra əmanət qalan bircə Sözünüydü, onu da cəmləyib göndərirəm- Ü Z Ü  S Ə N S İ Z L İ Y Ə ...

Bir ömür ehtiramımla, tər-təzə dərdlərinin köhnə dostu – Çiçək Mahmudqızı.

Gəncə--2024.

“Ədəbiyyat və incəaənət”

(09.09.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Budur, nəhayət ki, Venesiyada keçirilən 81-ci Beynəlxalq Film Festivalı başa çatdı. Bəri başdan qeyd edək ki, festival sürprizsiz ötüşdü. Mütəxəssialərin, elə şəxsən mənim də burada verdiyim proqnoz özünü doğrultdu. Pedro Almodovar nömrə bir olduğunu isbatladı. 

28 avqustda açılışı olan və şənbə günü - sentyabrın 7-də başa çatan 81-ci Venesiya Beynəlxalq Film Festivalı Lido adasında keçirildi. Onun sədri Fransız aktrisa İzabel Yupper, açılış filmi Tim Burtonun "Bitljus Bitljus" filmi idi. 

“Qızıl şir” - festivalın baş mükafatı məşhur ispan rejissoru Pedro Almodovarın “Qonşuluqdakı otaq" filminə təqdim olundu. Ən yaxşı rejissorluğa görə “Gümüş şir"ə — italyan Mauro Delpyeronun “Dağ gəlini" filmi layiq görüldü. 

“Ən yaxşı ssenari” mükafatını “Mən hələ buradayam" filmini aldı, ən yaxşı aktyor Vincent Lyndon ("Səssiz Oğul"), ən yaxşı aktrisa — Nikpl Kidman ("Körpə") oldu.

Avstraliyalı rejissor Piter Uir və amerikalı aktrisa Siqurni Kinoya verdikləri töhfələrə görə mükafatlandırıldılar.

Pedro Almodovarın Tilda Svinton və Culian Murun baş rollarda çəkildiyi “Qonşu otaq” adlı filminin süjetinə görə, İnqrid və Marta gəncliklərində yaxın dost olublar. Sonradan onların yolları ayrılıb və biri məşhur yazıçı, digəri isə müharibə jurnalisti olub. Uzun illər sonra qadınlar kədərli şəraitdə yenidən birləşməli olublar.

Sonra da başgicəlləndirico əhvalatlar…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.09.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan təmsilçisi Əli Çağla məşhur macar yazarı Aqota Kristofun “Balta” hekayəsini dilimizə çevirib. Onu təqdim edirik. 

“Keçin içəri, doktor. Hə, burdadır. Hə, mən sizə zəng elədim. Ərimə bir şey olub. Hə, təhlükəli bir hadisə olduğunu düşünürəm. Çox təhlükəli. Yuxarı mərtəbəyə qalxmalıyıq. Yataq otağımızdadır. Bu tərəfdən. Bağışlayın, yataq səliqəli deyil. O qədər qanı gördüyümdə, bir az qorxdum, hansı cürətimlə siləcəyimi bilmədim. Gedib başqa yerdə yaşamağımı düşünürəm.” 

“Buyurun, otaq buradır. Ərim ordadır; yatağın yanında, xalçanın üzərində. Başına bir balta keçibdir. Müayinə etmək istəyirsiniz? Hə, müayinə edin. Belə bir hadisənin baş verməsi axmaqlıqdır, elə deyilmi? Yuxudaykən yataqdan aşıb bu baltanın üstünə düşübdür.” 

“Hə, bu balta bizimdir. Biz onu adətən zala qoyuruq, kaminin qırağına, kiçik ağacları doğramaq üçün.” 

“Niyə yatağın yanındaydı? Mən haradan bilim? Bəlkə də ərim özü baltanı çarpayıya dayamışdı. Bəlkə də oğrulardan qorxurdu. Bizim evimiz şəhərdən çox uzaqdadır.”

“Nə dediniz? Ölüb? Özüm də öncədən öldüyünü zənn etmişdim. Ancaq bir doktorun bu mövzunu təsdiqləməsini istəyirdim.” 

“Zəng etmək istəyirsiniz? Ah, elədir! Ambulansa zəng etmək istəyirsiniz, elədirmi? Polis? Polisə niyə? Bir hadisə idi, yataqdan düşdü, baltanın üstünə. Hə, bir nadir hadisədir. Amma belə axmaqca hadisələr də az olmur.” 

“Oh! Baltanı yatağın yanına mən özüm qoyduğumu, ərimin onun üzərinə düşməsini zənn edirsinizmi? Ancaq mən onun yataqdan düşəcəyini haradan biləydim?!” 

“Hətta bəlkə də mənim onu bilərəkdən itələdiyimi düşünürsünüz. Sonra da onun xorultularını eşitmədən, qoxusunu duymadan rahatcasına, təkcə böyük yatağımızda yatdığımı zənn edirsiniz?”

“Doktor, mənə baxın. Siz belə şeylərə fikirləşməməlisiniz, siz edə bilməzsiniz...”

“Doğrudur, mən yaxşı yatmışdım. Neçə illərdən sonra bu qədər yaxşı yata biləcəyimi bacarmışdım. Səhər saat 08:00-da oyandım. Pəncərədən eşiyə baxdım. Yel əsirdi. Ağ-boz girdə buludlar  günəşin gözünün önündə oynayırdılar. Şad idim. İnsanın heç zaman buludların gördükləri işlərindən baş tapmadığınafikirləşdim. Bəlkə də tezliklə dağılacaqdırlar, sürətlə keçib gedəcəkdirlər, bəlkə də bir-birilərinə qoşulacaqdırlar və yağış şəklində çiyinlərimizə düşəcəkdirlər. Mənim üçün fərqi yox idi. Yağışı çox sevirəm. Üstəlik, bu gün səhər çağı hər şey gözümdə əla görünürdü. Özümü uzun müddətdir çiyinlərimdə olan bir ağır yükdən qurtarmış kimi aparırdım, yüngülləşdiyimi hiss edirdim,...”

“Bu hisslərdən sonra arxaya çevrildim, bu hadisə ilə qarşılaşdım və ara vermədən sizə zəng elədim.” 

“Siz də zəng etmək istəyirsinizsə telefon burdadır. Ambulans çağırıb onlara cəsədi aparacaqlarını bildirmək istəyirsiniz, elədirmi?” 

“Mənim üçün ambulans çağırırsınız?! Anlamıram. Mən yaralı deyiləm. Heç bir yerim ağrımır, halım da çox yaxşıdır. Bu qan ərimin qanıdır, paltarımın üstünə fışqırdı, bu hadisə, bu had...” 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.09.2024)