Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Möhtəşəm bir xəbərlə yenə qarşınızdayam, əziz oxucular. Yəqin ki, bilirsiniz nə oldu. Əhmədov Əhməd sərbəst buraxıldı. Hətta bildiyim qədəri ilə buna vasitəçi də öldürdüyü anasının doğma bacısı-yəni xalası oldu. Niyə? Var-dövlətə qəyyum olsun deyə. 

Bəlkə də bu səhv məlumatdır, dövlətin qərarıdır. Və beləsi daha pis, daha acınacaqlı vəziyyətdir. Yəni nədir məqsəd? Əhalinin 90%-ini məzarlıqda basdırmaq? Əgər məqsəd odursa, əla addımdır! Belə də davam. Az qalıb.

Hər gün bir bölgədən ölüm xəbəri, cinayət xəbəri alırıq. Qadını-kişisi bir yana, uşaqlar ölür. Əhməd Əhmədov ailəsində 2 uşağın qatili oldu. İndi isə klinikaya yerləşdirildi, nə vaxtsa çıxacaq oradan da. Bu qədər? Danışacaq çox sözüm yoxdur. Canınızı qoruyun, taksilərə minməyin daha. Növbəti 5 qurbandan biri siz də ola bilərsiniz. 

Bir də, məni düşündürən bilirsiniz nədir? Bu qərar neçə-neçə "anlaqsız vəziyyətli" şizofrenə motivasiya olacaq...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.10.2024)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Qarabağ bölməsi

Ağdam şəhəri tarixi və mədəniyyəti ilə hər zaman Azərbaycanın dəyərli şəhərlərindən biri olmuşdur. Şəhərdə müxtəlif memarlıq abidələri və ictimai obyektlər qurulmuş və onlar şəhərin simvoluna çevrilmişdir. Bu cür simvolik məkanlardan biri də Çay evi idi.

1986-cı ilin iyulun 26-da Ağdamda rəsmi olaraq Çay evinin açılışı baş tutmuşdur. Bu məkan, şəhər sakinlərinin və qonaqların rahat bir şəraitdə toplanıb çay içməsi və söhbət etməsi üçün yaradılmışdı. Çay evi həmçinin sosial və mədəni görüşlərin təşkil edildiyi mərkəzlərdən biri idi. Layihənin müəllifi 1984-1988-ci illərdə Ağdamda baş memar kimi fəaliyyət göstərən Naiq Səmədov olmuşdur. Onun memarlıq baxımından unikal yanaşması, şəhərin vizual landşaftına uyğun olaraq “Çay evi”ni xüsusi bir dizaynla inşa etməyə imkan yaratmışdı.

Təəssüf ki, Ağdam şəhərinin işğalı nəticəsində şəhərdəki bir çox tarixi və mədəni abidə kimi Çay evi də tamamilə dağıdılmışdır. Bu, Ağdamın və ümumilikdə, Azərbaycanın mədəni irsinə vurulmuş ağır bir zərbə idi. Çay evi Ağdamın simvollarından biri olmaqla yanaşı, həm də şəhərin ictimai həyatında mühüm yer tutan bir məkan idi. Onun dağıdılması yalnız bir binanın məhvi deyil, həm də Ağdam şəhərinin itirilmiş bir dövrünün simvolik göstəricisi kimi qəbul edilə bilər.

İşğaldan sonra Çay evinin Ağdamın Quzanlı qəsəbəsində yenidən tikilməsi ağdamlıların bu tarixi abidəyə olan hörmət və ehtiramının nəticəsidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.10.2024)

Təqdim edir: İlqar Mehdi, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

NİZAMİ GƏNCƏVİ

Böyük Nizami Gəncəvi filmdə təsvir olunan dövrün və adı keçən Eldənizlilər dövlətinin “vizit kartı” hesab ediləcək obrazdır. Ssenaridə Nizami həm şair, həm filosof, həm din xadimi, həm şeyx kimi görünür, Atabəylər dövlətinin ictimai-siyasi həyatında söz sahibi kimi çıxış edir. Şəmsəddin Eldənizlə, Möminə Xatunla görüşləri şairin nisbətən gənc illərinə təsadüf edir. O, hələ “Xəmsə”ni yazan dahi deyil, amma artıq tanınır, qəzəlləri dillər dolaşır.

Məhəmməd Cahan Pəhləvanla şair arasında olan münasibətlər, M.C.Pəhləvanın sifarişi ilə ona “Sirlər xəzinəsi” kimi ölməz əsər yazması kimi epizodlar isə çoxseriyalı bədii televiziya filminin növbəti hissəsində öz yerini tutacaq. Nizami filmdə öz dövrünün filosof şairi, haqsızlığa göz yummayan ədalət carçısı kimi təsvir edilir. Ssenaridə “Sirlər xəzinəsi” əsərindən Sultan Səncər və qoca qarı hekayətinin parçalarının epizodlara çevrilməsi şairin Azərbaycanın tarixi ilə bağlı nə qədər itməz bir izlər buraxdığının sübutudur.

MƏHSƏTİ GƏNCƏVİ

 Şəmsəddin Eldəniz Naxçıvana gəlib fəaliyyətə başlayanda rastlaşdığı dərvişdən eşitdiyi rübailər məhz Gəncədə yaşayan Məhsəti Gəncəvinin olur. Sonradan Məhsəti Eldənizə bir namə də göndərir. Ondan Həqiqət aşiqi olmağı təvəqqe edir.

Məhsəti həm şairdir, həm qəzəlxan. Avazla öz qəzəllərini, rübailərini oxuması hakim dairəni daim narahat edir və Azərbaycan Atabəyliyinin paytaxtı Gəncədə şairə daim təqiblə üzləşir. Üstəlik, onun mahnı ifa etməsi “küfr” sayılan musiqiyə meyl etməsi daşqalaq edilməsinədək şairəyə acılar, iztirablar yaşadır. Eldənizin şairəyə qahmar çıxması isə onun bir mədəniyyət hamisi olması  isbatıdır.

Sufi Əxi təriqətinin üzvü olan Məhsəti gözəlliyi ilə də ad çıxarıb. Təsadüfi deyil ki, onun gözəlliyinin göz qamaçdırdığını söyləyirlər.

Azərbaycan və ümumən  müsəlman intibahının parlaq nümayəndəsi olmaqla öz şerlərində sənətkar, şair, müğənni və mütrib obrazlarını tərənnüm edən, yeni şəhər peziyasının təmsilçisi olan Məhsəti hər şeydə birincilik qazanmışdır. O, ilk məşhur Azərbaycan şairəsi, ilk şətrənc oynayan qadın, ilk qadın musiqiçimiz və çox ehtimal ki, ilk qadın bəstəkarımızdır. Gəncənin Xərabat məhəlləsində yaşamış Məhsəti daim qonaqlıqlar, musiqi və rəqs məclisləri təşkil edir. Daha çox eşqdən yazır. Rübailərinin dillər əzbəri olması Şəmsəddin Eldənizdə də bu məşhur şəxslə görüşmək istəyi yaradır. Eldənizin Qurd Bozun müşayiəti ilə Gəncəyə gedib Məhsəti ilə görüşməsi epizodu filmin ən yaddaqalan epizodlarından biridir. Orda ki, onlar şətrənc oynayırlar, Məhsəti bu rübaisini söyləyir:

Dün kaşı kuzəmi daşlara çaldım,

Sərxoşdum, bilmədim əlimdən saldım

 Kuzə dilə gəlib dedi ki, mən də

Sənin kimi idim, bu günə qaldım.

Bu rübai həm də gəldi-gedər, fani dünyada müvəqqəti rol almış insan övladının gerçək durumuna bir işarə deyilmi? Azərbaycanı qarış-qarış gəzən, bir müddət Sultan Səncərin sarayında yaşayan Məhsəti obrazı filmdəki mədəni intibahın aparıcı simasıdır, ondan sonra isə estafeti böyük Nizami Gəncəvi qəbul edir.

SARI GƏLİN

Abxaz çarının sərkərdəsi Eltəkinin qızı Quzən Xatun gözəlliyi ilə bir çox əslzadələri heyran etmiş biridir. Zərif görkəmi olsa da sözündən dönməz, inadkardır. Çar sərkərdəsinin yeganə övladı olduğu üçün yaxşı təhsil alıb, musiqi duyumu mükəmməldir. O çöx duyğusaldır, həm də ərköyündür. Qonşu dövlətlərdən onunla evlənmək üçün şahzadələr, sultanlar, xanlar elçilər göndərir, lakin hamı rədd cavabı alır. Çar Demetrenin təkidi ilə sərkərdə yeganə qızını knyaz Danilaya ərə verir, lakin toy günü knyaz vəfat edir.

Dul qalmış (amma bakirə) Quzən Xatun ər üzü görmədən qara boyanmalı olur. Elə ki Atabəylərin ordusu ilə savaşda Dəli Ozan əsir götürülür, o, ilk baxışdan türk əsilli əsir ozana aşıq olur. Ozanla olan sevgisini rəfiqəsi Finaya danışır.  Fina Quzən Xatuna sadiqdir, onu çox sevir, onun xoşbəxt olması üçün əlindən gələni edir. Fina Ozanla Quzən Xatunun qaçmasına kömək etmək istəyir. Sevdiyi və inandığı baş gözətçi olan Aytara planını danışır və kömək istəyir. Aytar ona kömək edəcəyini söz verir, lakin son məqamda öz mənafeyi üçün Finanı da qurban verir.

Quzən Xatun Finanın köməyi ilə Ozanla birgə saraydan qaçmağa müvəffəq olur. Daha sonra Fina Aytar tərəfindən aldadılır, Quzən Xatun saraya qaytarılır. Ozan türk torpaqlarında qalır, Fina həlak olur.

Quzən Xatun atasına çox yalvarsa da atası onu Ozanın dalınca getməyə qoymur, Ozanla gələcəyi olmayacağını anlayan Quzən Xatun özünə qəsd edir.

Bu obraz nakam sevgi yaşayır, bununla belə sevginin ölməz olmasına bir abidədir.

ƏBUL ULA GƏNCƏVİ

Əbul Ula Gəncəvi filmin ziyalı obrazlarından biridir. Ssenaridə sözü gedən dövrün ədəbiyyat mühitinin göstərilməsində bu obrazın xüsusi rolu var. Ssenaridə Ə.U.Gəncəvi Eldənizin hakimiyyətinin ilkin dövrünün məlik-üş-şüarəsi kimi təsvir edilir. Onun saray şairi olması və sarayda ona qarşı düşmənlərinin açıq aşkar təxribat qurması ssenarinin maraq doğuran hadislərindən bir neçəsini əhatə edir. Şagirdi Xəqanın zamanla Ə.U.Gəncəviyə düşmən kəsilməsi də bu hadisələrin ən maraqlı xətlərindən biridir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.10.2024)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

          Söhbət bu yaxınlarda anadan olmasının növbəti ildönümünü (köhnə təqvimlə oktyabrın 15-də) qeyd edəcəyimiz görkəmli yazıcımız, tanınmış içtimai-siyasi xadim,  Azərbaycan dilinin dövlət dili olması haqqında qəbul edilmiş qanunun əsas təşəbbüsçüsü – xalqımızın “Böyük dayağı” Mirzə İbrahimovdan gedəcək.

Daha doğrusu, bu böyük insanın bir imzasının tarixi ilə bağlı kiçik xatirəmi sizlə bölüşəcəm.

Mənə də Mirzə İbrahimovu görmək, onu dinləmək və onunla görüşmək nəsib olub. Hadisə institutda oxuyanda, 48 il bundan əvvəl – 27 fevral 1976-ci ildə baş verib. Bu tarix ona görə dəqiq yadımda qalır ki, həmin gün tədbirdən sonra M.İbrahimova imzalatdığım “Pərvizin həyatı” kitabında müəllif öz xətti həmin tarixi  qoyub.

Nə isə. Bur az əvvələ qayıdaq. Dekan müavinimiz M.Həkimov bir neçə gün əvvəldən bütün tələbələrə elan etmişdi ki, fevral ayının 27-də M.İbrahimovla görüş keçiriləcəkdir. Bu, digər tələbələr kimi məni də çox sevindirmişdi. Orada çıxış etmək fikrinə düşmüşdüm. Bunu mənə heç kim tapşırmamiş, heç kəs təklif etməmişdi. Öz fikrim idi.Heç çıxış etməyə imkan verilib-veriləməyəcəyini də bilmirdim. Amma çıxışa hazırlaşmağı qəti qərara almışdım. Zatən Mirzə müəllimin həyat və yaradıcılığına, demək olar ki, bələd idim.

M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanasındaçıxışa hazırlaşmaq bir-iki gün vaxtımı aldı. Burda təsadüfən M.İbrahimovun 1957-ci ildə keçmiş Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası nəşriyyatında çap olunmuş “Azərbaycan dili” kitabı əlinə düşdü. Kitabda toplanmış məqalələrlə maraqlanarkən “Dil və ədəbiyyat dərslərini nümunəvi təşkil edək”yazısı diqqətimi cəlb etdi. Çıxışımı həmin məqalə üzərində qurmaq qərarına gəldim. Elə də etdim.

Nəhayət, gün gəlib çatdı. Tədbir başladı. Tədbiri filologiya fakültəsinin dekanı, hazırkı latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasısının müəllifi, keçmiş SSRİ Pedaqoji Elmlər Akademiyasının akademiki, AMEA-nın həqiqi üzvü,   filologiya elmləri doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi A.Qurbanov açdı.

M.İbrahimovun həyatı, ədəbi-bədii yaradıcılığı, içtimai-siyasi fəaliyyəti, ayrı-ayrı əsərləri barədə bir-birindən maraqlı təqdimatlar edildi. Mən də çıxış üçün müraciət etdim və izin verildi. Əvvəl deyilənləri tərarlamamaq üçün diqqəti yuxarıda adını çəkdiyim məqaləyə yönəltdim. Mirzə müəllimin dil-ədəbiyyat dərsləri və fənn müəllimlərinin əsas vəzifələri barədə fikirlərini tədbir iştirakçılarının diqqətinə çatdırdım.

Sonra maraqlı sual-cavablar oldu. Sonda söz M.İbrahimova verildi. Mirzə müəllim çox parlaq bir çıxış etdi. Gələcəyin dil-ədəbiyyat müəllimlərinə öz dəyərli məsləhətlərini verdi. Dilimizi yüksək səviyyədə tədris etməyi, onun keçikçisi olmağı və  saflığını qorumağı tövsiyə etdi.  Təvazökarlıq kimi olmasın, arada mənim çıxışıma da toxundu, hətta 1-2 cümlə tərif də söylədi.

Tədbir başa çatandan sonra tələbələr ondan təzəlikdə çap olunmuş “Pərvizin həyatı” kitabını (“Gənclik” nəşriyyatı, Bakı-1975) imzalamağı xahiş etdilər. Mirzə müəllim tələssə də, uşaqların xahişini yerə salmadı. Kitablara imza atmağa başladı. Növbəm çatanda mən də kitabı imzalamaq üçün M.İbrahimova təqdim etdim. O, kitaba imza atıb, tarix qoydu. Zarafatla dedi ki, siz uşaqlara mən yazdığım kimi yox, yaxşı yazmağı öyrədin ha. Və gülümsündü.

Hazırda həmin kitab mənim şəxsi kitabxanamda qorunan ən qiymətli kitablardan biridir. İt-bata düşər deyə evimdən kənarda oxumağa da heç kimə icazə vermirəm. Hər dəfə o kitabı əlimə alanda, həmin imzanı və  tarixi görəndə o gözəl günlər və o möhtərəm insan xəyalımda canlanır.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portal sizlərə kosovalı şair Lulzim Tafanın şeirlərini təqdim edir. O, professordur, Priştinada AAB Universitetinin rektorudur. Həm də şairdir. 1970-ci ildə Kosovo Respublikasının Lipcan şəhərində anadan olub. Priştina Universitetinin Hüquq fakültəsində bakalavr və magistr təhsilini alıb, Sarayevo Universitetində isə doktorantura təhsilini  başa vurub.

1999-cu il müharibəsi zamanı o, Kosovoda olub. Onun bütün əmlakı, o cümlədən kitabxanası, şəkilləri və ən əsası 300-dən çox şeiri olan əlyazması evi ilə birlikdə yandırılıb. Müharibədən sonra o, şeir yazmağa davam edib, insan haqları və azadlıqları sahəsində məşğul olmağa başlayıb.

O, çoxsaylı kitab və şeir toplularının müəllifidir. Şeirləri dünyanın bir neçə dilinə tərcümə olunub və müxtəlif müəlliflər tərəfindən bir çox antologiyalara daxil edilib.

İndiyədək onun əsərləri ingilis, alman, italyan, serb, xorvat, Monteneqro, Bosniya, makedon, rumın, fransız, ərəb, yunan, türk, İsveç, macar, rus, fars dillərinə tərcümə olunub.

O, dünyanın ən məşhur alban şairlərindən biri olmaqla yanaşı, həm də ən çox tərcümə edilən şairdir. Dünyanın hər yerindən nəşriyyatlar onun kitablarını tərcümə edib nəşr etdirirlər. Kosovadan olan müəlliflər və ədəbiyyatşünaslar onun bədii yaradıcılığını çox yüksək qiymətləndirirlər. Ədəbiyyat sahəsində ən məşhur beynəlxalq ədəbi jurnallarda da onun əsərləri dərc olunmaqdadır.

Tərcümə Ümid Nəccarinindir

***

DAŞLAR İLƏ DANIŞIQ

Səninlə danışmaq istəyirəm,

inanılası bir şey üçün…

Buraya kimi hiss etmisənmi dərdi?

Günəş yandıracaq səni,

ürəyin özləyibmi onu?

Səni kim dondurdu?

Ona görə heç bir oddan söhbət gedə bilməz,

O, səni əridə bilərmi?

GÜNƏŞ İLƏ DANIŞIQ

Səninlə danışmaq istəyirəm,

yalnız səninlə.

Kimsə sənə toxuna bilibmi

əlləri ilə?

Gözlərin yaşla doludur.

BİZƏ DEDİLƏR

Buraya kimi gülmüsənmi,

yoxsa ağlamısan?

Doğulduğun gündən

qanlar sakit dayanmır.

Səni kəssələr belə,

kiminlə danışırsan,

sevgiyə çevrildimi?

Bir gizli sirrinmi var,

Nəyi min qıfıl altında gizlətmisən?

TAXTA İLƏ DANIŞIQ

Səbrinə görə sənə aşiqəm,

ağızdan çıxan bir səs ki,

eşitmirsən onu.

Baltadan çəkinirsən

səni gözlədiyini bildiyində,

oddan qorxursan,

yanacağını bildiyində

YER ÜZÜ KİMİDİR ŞEİR

Yer üzü kimidir şeir,

bir çox insanı var,

yorucu.

Okeanları var,

dağları, təpələri,

daş, taxta, meyvə,

şirin meyvə ağacları,

soyuq fəsillər və aşiqanə küləklər,

kədərli…

Su, torpaq, çiçək,

sarmaşıq gülləri,

məzarlıqda otları,

bataqlıqları…

Yer üzü kimidir şeir,

Bir azca böyük…

ÜZÜNÜ XATIRLAYIRAM

Üzünü xatırlayıram,

gözyaşı qana dönüb

mənim üzərimdə….

Dilini xatırlayıram,

bir ilandır qara zəhəri ilə

taleymi özünə düyünləyib.

Sən yatarkən,

yuxudan dururam,

xatirələrinlə baş-başa qalıram.

BİR XOŞ GECƏ YAĞIŞLA

Bir xoş gecə yağışla,

şəhərin sükutu öldürür məni,

gecikmiş fəsillər,

islaq və nəm bir şəhərdə…

Bir xoş gecə yağışla,

yalqız bir qonaq,

islaq və nəm bir şəhərdə,

bir yerdə uzanıb yatacaq.

Bir xoş gecə yağışla,

ayaq izlərimi silməyəcəkdir,

qan qoxusu verən bir şəhərdə…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.10.2024)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsəsrlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Çox sevindirici haldır ki, bu günlərdə “Everest” nəşriyyatında müəllifin “Seçmələrin seçməsi-qranulalar” adlı kitabı da işıq üzü görmüşdür.

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

Başqasının üzərinə kölgə salmaq istəyən göy qübbəsinin altına girən Atlant kimi gün işığının altına girib onu çiyinlərinə almalıdır.

2.

Həyatda görmədiklərimiz qaldımı?! Satqın dostlardan kişi düşmənlərə qədər hər kəsi gördük.

3.

“...Gözündən görürəm, bu dost itəcək. Yalın ayağıma batmaq istəyib Yolun ortasında tikan bitəcək – İzindən görürəm, bu dost itəcək.”

4.

“Yolla gedən olmasa, bilinməz, Bilinməz gəlir bu yol, ya gedir?! Bir dünyaya sal məni, İlahi, İki üstəgəl iki beş edir.”

5.

Kiplinq: “Şərq Şərqdir, Qərb Qərbdir və onlar heç zaman birləşməyəcəklər.” Bu misralar ilə başlayan balladasının sonunda Kiplinq qərbli və şərqli iki sevgilini onların faciəli məhvindən sonra birləşdirir. Bir ballada boyda huşsuzluq böyük bir dünyanın hər şeyə rəğmən bütövlüyünün etirafına dönür.

6.

“Ölən öldü, gedən getdi, qalan – heç... Bacarırsan bu qıl körpü – gəl, keç. Üç alma var, öz payına birin seç, Hər şey bitir bu dünyada beləcə, Bu da sənə min bir gecə...”

7.

Rəsul Rzanın “Mənim fikrimcə...” kitabına cavab olaraq Məmməd Rahim “Xalqın istəyincə” kitabını yazdı. Amma farslar demiş, “an koca, in koca?” Cavidin “İblis” pyesinə Səməd Vurğun “İnsan” pyesini cavab kimi yazdı. Yenə də o fars deyimi yada düşür. Cavab kimi yazanda alınmır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.10.2024)