Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Aşıq ədəbiyyatı və Qərbi Azərbaycan aşıqları Azərbaycan mədəniyyətinin dərin köklərinə malik olan zəngin irsinə söykənir. Aşıq sənəti həm şifahi xalq ədəbiyyatının, həm də musiqi irsinin ayrılmaz hissəsi olaraq, xüsusilə, Qərbi Azərbaycan bölgəsində özünəməxsus bir forma almışdır.

Aşıq Ədəbiyyatının Tərifi

Aşıq ədəbiyyatı xalqın duyğularını, düşüncələrini, sosial və mənəvi dünyasını əks etdirən şeir və musiqi ilə zəngin bir sənət növüdür. Aşıqlar saz alətinin müşayiəti ilə dastanlar, qəzəllər, qoşmalar və başqa şeir növləri ifa edərək eyni zamanda xalqın həyat tərzini, adət-ənənələrini yaşadan söz ustalarıdır. Bu sənət növü həm sevgi və qəhrəmanlıq mövzularını, həm də sosial ədalət, azadlıq və insanlıq məsələlərini özündə əks etdirir.

Qərbi Azərbaycan aşıqları

Qərbi Azərbaycan, xüsusilə də İrəvan, Göyçə və Zəngəzur bölgələri Azərbaycan aşıq sənətinin inkişafında xüsusi yer tutmuşdur. Bu bölgədə yetişən aşıqlar öz unikal ifa üslubları və dərin mənalı şeirləri ilə seçilmişlər. Onların əsərləri həm yerli xalq arasında geniş yayılmaqla yanaşı, həm də Azərbaycan ədəbiyyatının ümumi xəzinəsinə böyük töhfələr vermişdir.

Məşhur Qərbi Azərbaycanlı aşıqlar

1. Aşıq Ələsgər
Göyçə mahalında doğulmuş və Azərbaycan aşıq sənətinin ən böyük nümayəndələrindən biri sayılır. Onun əsərlərində sevgi, vətənpərvərlik və insanlığa dair dərin mənalı düşüncələr yer alır.

Aşıq olub, diyar-diyar gəzənin,
Əvvəl, başda pür kamalı gərəkdi.
Oturub-durmaqla ədəbin bilə,
Mərifət еlmində dolu gərəkdi.

 Xalqa həqiqətdən mətləb qandıra,
Şеytanı öldürə, nəfsin yandıra,
Еl içində pak otura, pak dura,
Dalısınca xoş sədalı gərəkdi.

 2. Aşıq Hüseyn Bozalqanlı
İrəvan bölgəsində doğulmuş olan Aşıq Hüseyn öz təsirli ifaları və yaradıcı şeirləri ilə tanınır. Onun əsərləri dövrün sosial və siyasi məsələlərinə işıq tutur və insan hüquqları, azadlıq kimi mövzuları ön plana çəkir.

Səhər-səhər çıx qarşıma,
Dur, başına dolandığım!
Oğrun gözlə, qıyqaçı bax,
Gör, başına dolandığım!

Tellərin dönüb kəməndə,
Gözəllər olub sərməndə,
Qara saçı dal gərdəndə,
Hör başına dolandığım!

Hüseyndən aldın canını,
Apardın din, imanını.
Əsirgəmə müjganını,
Vur, başına dolandığım!

3. Aşıq Kamandar
Zəngəzur mahalının məşhur aşığı olan Kamandar özündə həm klassik, həm də müasir aşıq sənətinin elementlərini birləşdirən yaradıcılığı ilə seçilir. Onun əsərləri dərin romantizm və ictimai-siyasi tənqidlə doludur.

Aşıq Sənətinin Mühafizəsi

Qərbi Azərbaycan aşıqlarının əsərləri və sənəti, həm Azərbaycan ədəbiyyatında, həm də ümumilikdə Türk dünyasında dərin izlər buraxmışdır. Bu sənətin yaşadılması və gələcək nəsillərə ötürülməsi üçün müxtəlif tədbirlər və layihələr həyata keçirilir. Aşıq sənəti yalnız keçmişin deyil, həm də bugünkü Azərbaycan mədəniyyətinin bir parçası olaraq, daim inkişaf edir və dəyişir.
 Aşıq ədəbiyyatı və Qərbi Azərbaycanlı aşıqların yaradıcılığı Azərbaycan xalqının ruhunu, tarixi yaddaşını və mənəvi dünyasını yaşadan möhtəşəm bir irsdir. Bu sənət növü xalqımızın keçmişindən gələcəyə uzanan bir körpü kimi daim yenilənən və təzələnən bir sənət olaraq qalacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”
(04.09.2024)

Fariz Əhmədov, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Naxçıvan bölməsi

 

Bura dünyanın məhvəri, Nuhun qədəm basdığı, hər küçəsi, hər tini tarix qoxan şəhərdir. 

Əsrlər boyunca keçilməz qala rolunu oynayan, təbii və memarlıq üslubu ilə gözoxşayan, bir çox fərqli mədəniyyətləri və ünsürləri birləşdirən məkandır. Bu şəhər daşlara hopub, kövrəkliyini qapı başında gizlədən naxışlar səltənətidir. Bu şəhər, şübhəsiz ki, Möminə xatına “qucaq”, Yusif  Küseyr oğluna “əbədi beşik”, Nəimiyə “hüruf”, Mirzə Cəlilə “məktəb”, Ordubadiyə “qələm”, Cavidə “ev” olan qədim türk diyarı Naxçıvandır. 

Mahiyyətin necə dərinməzmunlu, əzəmətin necə  əsrarəngiz və ecazkardır. Sən könülləri oxşadığın kimi ziyarətinə gələnlərə də məsudluq və məmnunluq bəxş edirsən. Görüşünə gələnlərin qəlbinə sirayət edir, gözlərində ucaldıqca ucalır, gözəlliyinlə hər kəsi heyran edirsən. Sən təkcə şəhər deyil, alimlərinin biliklərini əks etdirən qiymətli sənət əsəri, elmlə sənət arasında körpüsən.

İnsanın yaşadığı yerlə bu güclü bağı qırmaq, demək olar ki, mümkünsüzdür. İlk dəfə dünyaya göz açdığımız ev, küçə, şəhər həmişə xəyallarımızda kiçik bir xatirədən asılaraq təsəvvürümüzdə qalıcı izlər buraxır. Şəxsiyyətimizin, xarakterimizin formalaşmasında aldığımız tərbiyə və təhsil qədər udduğumuz hava, qədəm basdığımız torpağın da dəyəri əvəzsizdir. 

Naxçıvan bir dost, bir sevgili olduğunu hiss etdiyimiz, hər şeyin insanlarla gözəlləşəcəyini düşünüb insanları ilə sevilən şəhərdir. Bu məğlubedilməz qədim şəhərə ayna tutub, əzəmətini gələcək nəsillərin yaddaşına, qəlbinə və ruhuna əbədi köçürmək hər bir qələm əhlinin arzusudur. Sanki rəssam bahar fırçasını göy qurşağına batırıb, bu torpağın hər dağına, hər daşına sarı bülbüllər, qırmızı güllər çəkərək lalənin yanağına şəbnəm qondurub. Bu şəhərdə arılar ləçək üstə bal şehinə bənzəyir. Bura türkün diyarıdır.

Cənab Prezident demişkən: “Bizim qarşımızda üfüqlər açıqdır. Necə ki Naxçıvanın səması həmişə açıq-aydın olur, – burada heç vaxt nə tüstü, nə buludlar olur, Naxçıvanın səması həmişə çox təbii rəngdə, çox açıq olur, – eləcə də Azərbaycanın gələcəyi açıqdır, aydındır və biz bu gələcəyə doğru gedirik”.

Bir çox peyğəmbərin məskəninin Naxçıvan olduğunu deyən professor Marti Martincito Fillips “Allah yurdu Naxçıvan” məqaləsində qeyd edirdi ki, Böyük İpək Yolunun məhz Naxçıvandan keçməsi, Ordubadda ipəkçilik ənənəsinin formalaşması tarixin yaddaş salnaməsinə çevrilmiş, heç kimin və heç nəyin real tarixi gerçəkliyi inkar edə bilməyəcəyi bir məntiqi həqiqəti üzə çıxarıb. Yer kürəsinin bu balaca məkanını özünə vətən seçən Nuh Peyğəmbər bu seçimin Allah əmri olduğunu bildirmişdir. Bu torpağın hər qarışı, hər daşı Nuh əlamətlərini bu gün də qoruyub saxlayır. Çünki bu gerçəklik buranın qədim tarixində, dağlarında, gündəlik yaşam tərzində özünü dönə-dönə isbat edir. Başqa cür olsa idi, Nuh Peyğəmbər dünya mədəniyyətinə və dünyanın tarixinə Nuh möhürünü Naxçıvanda vurmazdı. Hər fəsil dəyişdikcə, duman gəldikcə, külək əsdikcə Naxçıvan daha da yeniləşir, həyat simfoniyasının çalarlılığı olan Haçadağla həzin yuxuya gedərək Gəmiqaya ilə şaxə qalxır. Nəhəcirlə zaman süzgəcindən keçərək Arpaçayla axıb Arazın göz yaşlarını yuyur. Bu şəhərə uzaqdan baxanda Allah tərəfindən çəkilən təbiət mənzərəsi hesab etdiyimiz dağlar bizə istehkamı xatırladır. Bu istehkamların qoynunda tarixin ən sirli-sehirli möcüzəsi olan Əshabi-kəhf  kök salıb. Burada kəsilən qurbanlar Tanrıya sevgi, yaşadıqları torpağa əbədi məhəbbət və müqəddəslik rəmzi kimi başa düşülür. Dünyanın yaranışından, demək olar ki, Naxçıvanda təbii dağıdıcı hadisələrin olmamasıda bu şəhərin əsrarəngiz sehrindən xəbər verir. Buna görə də Naxçıvan tarixi dünya tarixinin müqəddəslik və paklıq rəmzidir ki, Naxçıvanı Allah qoruyur. 

XVII əsrdə yaşamış Məhəmməd Mufid Mustafi Naxçıvandakı kəhrizlərdən bəhs edərək deyirdi ki, bu sular aydınlıqdır, safdır, müqəddəsdir. 

Bu torpaq Möminə xatın kimi abidənin müəllifi Əcəmi Əbubəkr oğlu Naxçıvaninin, Anadoluda Mövlanaya həkimlik edən Əkmələddin Naxçıvaninin, görkəmli filosof Baba Nemətullah Naxçıvaninin, Naxçıvanda ilk məktəb açan Məhəmməd Tağı Sidqinin, dünyaca məşhur kimyaçı alim Yusif Məmmədəliyevin vətənidir. Bu torpaq “Molla Nəsrəddin”in yaradıcısı məşhur yazıçı Cəlil Məmmədquluzadənin, “Mənim Tanrım gözəllikdir, sevgidir”, – deyən dahi dramaturq Hüseyn Cavidin, tənqidçi alim Əziz Şərifin, ömrünün baharında həyata gözlərini əbədi yuman realist rəssam Bəhruz Kəngərlinin vətənidir. Bu torpaq qoynuna bomba bağlayan şəhid analarının, cəbhədən nişanlı yolu gözləyən xınalı qızların, saçı ömrünün gəncliyində ağarmış hərbçi xanımlarının və onların bir ömür sevə-sevə andığı həmin qəhrəmanların vətənidir. Və nəhayət, bu torpaq müstəqil Azərbaycan Respublikasının memarı, qurucusu, öndəri, görkəmli dövlət xadimi, dünya miqyasında tanınmış siyasətçi Ulu Öndər Heydər Əliyev kimi bir dahinin vətənidir. Ümummilli Lider Naxçıvanlılarla görüşdə deyirdi: “Mən istərdim ki, burada Sizinlə daim yaşayım. Ancaq həyat buna imkan vermədi. Mən getdim, amma ürəyim buradadır”. İllərin bu əvəzsiz yadigarı olan sözlərə insan qəlbən, nəvaziş dolu səcdələr bəxş edir. 

Bu şəhərin məğrur duruşundakı naxışlar sanki həzin musiqinin harmoniyasını təşkil edir. Bəlkə də, bu duruş illərin yığılıb qalmış muğamı, şuru, zəfər cəngidir. Əslində, sən elə musiqinin özüsən. Səmt qatarında uyuyan həzin, kövrək musiqi. Bəlkə, musiqidən də ehtişamlısan. Musiqi bir an da olsa, susur, uyuyur, itir, batır. Sənsə Günəş ziyasından qidalanıb günü-gündən gözəlləşir, ayı seyr etdikcə gecəmizə gündüz olursan. Ətrafa səpələdiyin bu təvazökarlıq közərən qövsi-qüzeh kimi cilvələnərək tarixin dolanbac  yollarına nur çiləyir. Sənə sığınanlara sirli-sehirli dünyanın möcüzəsi, gözyaşını ovcuna tökənlərə bitib-tükənməyən eşq hekayəsi, sirrini verənlərə sirdaş olmusan. Sevənlər xısın-xısın bir-birinə səni pıçıldayır.

Cavid əfəndi! Sən bir əsr əvvəl etdiyin duanın qəbul olmasının bəxtiyarlığını yaşatdın bizə. Türkiyə Cümhuriyyətinin Prezidenti, turançılıq sevdası ilə alışıb yanan Rəcəb Tayyib Ərdoğan tərəfindən uyuduğun Naxçıvan torpağında öz şeirinlə yad edildin. Bəlkə də, o şeiri sən hiss etdin deyə səsləndirdi:

        Hər bəladan əsirgə yurdumuzu,

        Kamran eylə şanlı ordumuzu.

Bu gün Azərbaycanın naxışlar səltənəti, əsrarəngsiz, valehedici şəhəri, şübhəsiz ki, Naxçıvandır. Eşqi, insanlığı, qonaqpərvərliyi, təvazökarlığı dadanlar barmaq uclarında bu şəhərə  üz tutur, sevgini doya-doya yaşayırlar. Hər bir Naxçıvansevər bu şəhərə üz tutanda özünü Ya Möminə xatın türbəsinin, ya da bütün acılarını sarıb, həsrətlə bir-birini qucaqlayan Cavidlər ailəsinin uyuduğu məqbərənin qarşısında tapır. Gələnlər məmnunluq gedənlər bir daha gəlməyin arzusu ilə yanıb tutuşur bu şəhərə. Sən necə ehtişamlı, necə füsunkarsan mahiyyəti əsrarəngiz və ecazkar naxışlar səltənəti, Naxçıvan.

Möminə xatın türbəsini, 

Haçadağın zirvəsini,

Arazı narazı görmək,

Dalğasında yazı görmək.

Ürəyindən keçsə əgər, 

Naxçıvana eylə səfər.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.09.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Çiçək Mahmudqızının  şeirləri təqdim edilir. 

 

 

Sonuncu dərvişə...

 

Yenə nə oxursan, havalı dərviş,

Oynaya-oynaya közlərin üstə.

İlahi sevdalar qoxur nəfəsin,

Bəzəkli-düzəkli sözlərin üstə.

 

Eşqin xirqəsini geyib əyninə,

Bu nə sevda ola, dolub beyninə?!

Yerləri-göyləri alıb çiyninə,

Hara uçunursan dizlərin üstə?!

 

Behin-bazarın yox dünya heçində,

Baş alıb gedirsən durna köçündə,

O nədir oynayır ovcun içində,

Öpüb oxşayırsan gözlərin üstə?..

 

Doğrumu gəlmişəm bu səsə, Ya Hu?

Mən sevən qumrular oxumur, axı...

İtən itiyimin sonuncu ahı

Yoxsa, Cicək açıb izlərin üstə?!.

 

Gözün aydın...

 

Bu sevda havalı dəli ozandı,

Nəyi itirmişdi, nəyi qazandı?

Çölüm çiçək açdı, içim xəzandı,

Düşdü aramıza qış, gözün aydın.

 

Daha könlüm - çiçək, ürəyim - arı,

Neyləyəcək mənə bu dağın qarı?!

Süzüb badələrə ayrılıqları

Mey bilib eylədim nuş, gözün aydın.

 

Bir ömür yaşadım dünya heçində,

Bihudə dolandım səhra köçündə,

Xəyallarım gedir durna köçündə,

Olub bir köçəri quş, gözün aydın...

 

Leyli pərvanələr oduma gəlmir,

Küskün xatirələr dadıma gəlmir,

Adın, rəngin, ətrin yadıma gəlmir,

Qalmayıb başımda huş, gözün aydın...

 

Görməmişdin axı, məni...

 

Görməmişdin axı, məni,

Necə sevdin, ahu, məni?

Bu dünyanın ahı məni -

Demədinmi tutar sənsiz?!

 

Demədinmi diləklərin,

Qanadında mələklərin,

Enib görər çiçəklərin,

Daşlar altda yatar sənsiz?!

 

Ac ruhuma balıydınmı,

Lalə bağra xalıydınmı?!

Heç halımdan halıydınmı,

Halım necə betər sənsiz?!

 

Qönçə üzüm gün görməmiş,

Şeh-şeh öpdün, gün görməmiş,

Heç demədin güngörməmiş,

Başın nəynən qatar sənsiz?!

 

Sevməkdisə, günahlarım

Gül könlümdə - gül ahlarım,

Harda olsan bil, ahlarım

Səni bir gün tutar, mənsiz.

 

Bənövşə yaşlar

 

Kipriklər altında büküb boynunu,

Quzey gözlərimdə bənövşə yaşlar.

Qönçə yanağımdan şeh-şeh süzülür

Bu payız könlümə yağan yağışlar.

 

Küləklər vidamdı son yarpaqlara,

Deyəsən, düşəcək son ümidim də...

Tumurcuq içində bükülü qaldı

Sevdalı çiçəyim - yaz ümidində...

 

Yarıb qayaları, çapıb daşları

Bir dərdim yol gəlir dəvə belində.

Mənim nisgilimin dilimi var ki?

Oxudur daşları kəklik dilində...

 

Son ümid, son yarpaq - bənövşə yaşlar,

Quzey gözlərimdən süzüləcəkdir.

Mənim həsrətimin bənövşə dərdi

Qayalar dibində düzüləcəkdir.

 

Xəzana dönməsə, sonuncu yarpaq,

Bənövşə ümidlər göyərəcəkdir.

Yenə çiçəklərin sevda qoxusu

Quzey könülləri bürüyəcəkdir...

 

Hardasan, könül yiyəsi?!

 

Ulduzlar sökülüb gəlir,

Buludlar bükülüb gəlir,

Ah olub, tökülüb gəlir,

Lələk-lələk durna səsi,

Hardasan, könül yiyəsi?!

 

Dan yerində can sıxılır,

Nar ürəkdə qan sıxılır,

Hər saat, hər an yıxılır

Tacı-taxtı, bünövrəsi,

Hardasan, könül yiyəsi?!

 

Sevgiyə dön, eşqə boyan,

Məcnun olmaz eşqə doyan.

Bağrımın başını oyan -

Ayrılıq - neştər tiyəsi,

Hardasan, könül yiyəsi?!

 

Ay baharım, çiçək nazım,

Zimistana döndü yazım.

Sinəmin üstündə sazım,

Kərəmin ağlar Lələsi -

Hardasan, könül yiyəsi?!

 

Könlüm nədi - dağ lalası,

Ləçəyində şeh nalası.

Yetim qalan quş balası,

Yurd-yuvasın kim tikəsi?

Hardasan, könül yiyəsi?!

 

Gülüm ləçəklərdə qaldı,

Şirəm pətəklərdə qaldı,

Əlim ətəklərdə qaldı,

İsmarıcım var, deyəsi -

Hardasan, könül yiyəsi?!

 

Darıxdım

 

Dərdlərimdən can qurtara bilmirəm,

Şirin-şirin gülmək üçün darıxdım.

Sənsiz keçən bu günü də ölmədim,

Ay üzünü görmək üçün darıxdım.

 

Dağa qalsın  öz çiskini, öz çəni,

Aya verdim bu nisgilli gecəni.

Könüldaşım, hər könlümdən keçəni

Sənin ilə bölmək üçün darıxdım.

 

Ruhum kimi Ay qərq olub qəhərə,

Ülkər arzum axıb-çıxmır səhərə.

Pıçıltıyla "can-can" deyib min kərə,

Sinən üstə ölmək üçün darıxdım.

 

Könlümün

 

Bəndi, bərəsimi vardı könlümün?!

Amanat  yuvaydı, dağıldı getdi.

Neynirsən, axtarıb gidi dünyanı?!

Bu qız da bir yuxu, nağıldı, getdi.

 

Səhranın ortası kimsiz-kimsəsiz,

Küləklər külümü sovurasıydı.

Bilirdim, bu sevda məni nə vaxtsa,

Tapıb diri-diri qovurasıydı.

 

Mənim də kəbinim dərdnən kəsilib,

Şükür ki, getməyə dərdim-sərim var.

Bağlama üzümə könül qapını,

Mənim o könüldə məzar  yerim var...

 

Allah eşqinə...

 

Tər qönçədə çiçək idim,

Açıldım sabah eşqinə,

Nə biləydim ətrim-rəngim,

Yazılır günah eşqinə.

 

Gəzdin məni yerdə, göydə,

Nə neydəydim, nə də meydə,

Könül adlı qəmli neydə

Oxurdum, bir ah eşqinə.

 

Sükutundan keçirmədin,

Bal sevdanı içirmədin,

Sən könlünə köçürmədin,

Mən öldüm, Allah eşqinə...

 

Getdi...

 

Xəbərin oldumu, ey dili-qafil,

Başına pərvanən dolandı, getdi?

Gecəni sübhəcən sənin qapında

Yandı şam ömrünə, qalandı, getdi.

 

Döndü ağ yolların qara daşına,

Bir sultan mülkünün qaravaşına

Min ümid qırıldı qəm savaşına,

Bir ürək qanına bulandı, getdi.

 

Dərdimin dərmanı - dəvalı sevda,

Deyirdin sev, sevil - səfalı sevda,

Bir perikmiş ruhla, havalı sevda,

Gördülər köç yolu talandı, getdi.

 

Deyirlər, yaz gəlir - həyat olacaq,

Qoxla Çiçəyini,  bir gün solacaq,

Onsuz da, bu sevda boyat olacaq,

Gördü nimdaş dünya yalandı, getdi...   

 

İçimdə çiçək bitir...

 

İçimdə ağlayan var

Gecənin lal səsində.

Allah, kimdi hönkürən-

Ruhumun kölgəsində?

 

Əlim əlinə yetmir,

Uçuram, çatammıram,

Hər yerdən səsi gəlir,

Heç yerdə tapammıram.

 

Beləmi olur görən,

Aşiqlərin eşq səsi?

İtiyini axtaran -

Anadilin nəğməsi?!

 

Azıb qalmışam, Allah,

Məni bu səsdən ötür.

Göz yaşını gül eylə -

İçimdə Çiçək bitir...

 

Mən sevən dünya

 

Daha mən sevən dünya

İlmə-ilmə sökülür.

Gül açdığım budaqlar

Yarpaq-yarpaq tökülür.

 

Daha doğmur ulduzlar

Gecələrin ahından.

Oxumur qumru quşlar

Ahların günahından.

 

Gümanların əlində

Sönürəm ağ şam kimi.

Səhər nəyə doğulum

Ölməyə axşam kimi?

Ölməyə axşam kimi...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.09.2024)

Zəhra Allahverdiyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət"

 

1948-dən 1991-ci ilə kimi Azərbaycanlı idik , sonra adımızı erməni qoydular. Axı yurdumuzu əlimizdən aldılar. Xalq yurdunun dağına, çayına, torpağına, daş-qayasına həsrət qaldı. Mənim də ata-babam bu xalqın nümayəndəsiydi . Biz 1988-ci ildə yurdumuzla məcbur sağollaşdıq. Babam dərs dediyi məktəbi geridə qoydu, nənəm qurduğu yuvasını, atam da göz açdığı evini . Ev qurmaq çətin olur, evi qoyub getmək əzab olur, hələ bu məcbur olursa.. 

Mən ata yurdumu görməmişəm. Amma nənəm-atam təsəvvürümdə doğma yurdu gəzdirib. Hətta bəzən xəritədə də evimizə baxıram. Bu yandan sevinirəm ki, evimiz dağılmayıb. Bir yandan bağımızın quruduğunu görürəm ... 

Elə bu yerdə atamın danışdığı uşaqlıq xatirələrini yada salıram: 

“Eh bala, eh, bir məhsuldar torpağımız var idi ki, gəl görəsən. Nə meyvə desən bağımızda var idi. Bir ətirli armud ağacımız var idi, o ətri bilmərsən. Amma yemək də çətin məsələ idi, baban yeməyə qoymurdu . Biz də yağış-külək yolu gözləyirdik, lap dua da edirdik ki, Ya Allah, yağış-tufan qopar, o dadlı meyvələrdən yeyək. Allah da duamızı eşidirdi. Bir dəfə yaman külək əsdi meyvələri budağından qopardı. Sevincimizdən o tufanda qaçıb yerdəki armudları yedik. Baban da dedi ki, o sizin ruzunuzdu, adam da buna sevinər? "

Biz yurdumuzun həsrətindən Bakıya gələndə “ermənisiz" damğasına tuş gəldik. Tarix bilmək bu yerdə dada çatır. Əvvəl Qərbi Azərbaycanlıyıq deməyə çəkinirdik, heç dostumuz da olmurdu buna görə. Korona virus dövründə sanki insanlar dəyişdi. Geniş pəncərədən görməyə başladılar. Elə bilirsiz hərkəs tarixi bilir? Yox, elə deyil heç. Onlar tarixi bilmirsə, bizim günahımız nədir ki? 

O yurdun tarixini bilən ancaq hörmət və xoş niyyətlə rəftar edir. Bəzi cahillər də “ay daa erməni imişsən ki sən" deyir. Mən artıq baxıb keçirəm. Onlara tarix öyrətmək, daşa ağıl vermək kimidir.

Biz türk əsilli  Azərbaycanlılarıq. Bizim torpağımız düşmən əlindədir deyə bizi ayırmaq nə qədər düzdü? Bəziləri də  “ Parçala, hökmranlıq et" fikrindədir deyəsən. Bizi Azərbaycandan ayırıb nə əldə edirlər görəsən. Hələ yurd insanlarının uğurlarına paxıllıq edənlər də var . Yurdumuzun tanınmış sənətkarları həkimləri, yazarları, müəllimləri, professorları, vəkilləri və daha nələri, nələri var.

Onlar yurdun savadlılarıdır. Öz əziyyəti ilə savadı ilə mövqe qazanmışlarıdır.

Bir də “ Yeraz" sözü arada dolanır. Ay millət, Yeraz yox, Qərbi Azərbaycanlı. Kimsə bizə ad qoyub deyə biz qəbul etməliyik ki? 

Bir mənada da, “yerini azmış" deyirlər, bəyəm tək işğalda bizim yurdumuzdur? Kim özünü belə adlandırmaq istəyər ki? Biz bir gün o torpağa İNŞALLAH ki dönəcəyik. Onda da, deyərlər yerin azmışlar yerin tapdı. 

Bir versiyada da, bizlərə

“Yerli Azərbaycanlı" deyirlər. Bu, paxıllara lap od qoyur. Amma belə də demək olmaz. Onda belə çıxır, qalan xalq yerli deyil. Bu da gülməli çıxır. Bəlkə bizə  “gəlmələr" deyəndə biz yerliyik, siz yersiz deyək? Əşi yox, biz onlar kimi cahil deyilik. Biz kiməsə ad qoyan deyilik. 

Bir versiya da “Yerəvan Azərbaycanlısı" var. Birincisi onu deyim ki, Yerəvan yox İrəvan. Bax Azərbaycan tarixində keçdiyiniz  xanlıqlar dövründə “ İrəvan xanlığı" var ha , onu deyirəm. 

Bu vaxtı belə nəticəyə gələk, Əziz Qərbi Azərbaycanlılar, sizdən o populyar sual soruşulanda ki, “bəs sən haralısan", ürəkdolusu de ki, Vedibasarlıyam, Göyçəliyəm, Ağbabalıyam, Şörəyelliyəm,  Abaranlıyam, Dərələyəzliyəm , Dərəçiçəkliyəm, Zəngəzurluyam, Gərnibasarlıyam, Qırxbulaqlıyam, Zəngibasarlıyam. 

Ay camaat, mən Qərbi Azərbaycanlıyam! 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.09.2024)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Qarabağ bölməsi


Ərhun dərsdən gəldi. Anası nə qədər xahiş etsə də, O, yeməyini otağında yeyəcəyini bildirdi. Kağız kimi ağarmış üzündə, qütbdə batan günəş kimi sönməkdə olan yaşıl gözlərində nəinki yeməyə, heç yaşamağa da həvəs yox idi. Artıq onun 13 yaşı vardı. Atasının üzünü 2-ci sinifdə oxuyanda görmüşdü. Atası ilə anası böyük sevgi yaşamış, hər cür çətinlik və maneələrə baxmayaraq öz məqsədlərinə çatıb ailə qurmuşdular. Atası dolanışığın çətinliyini görüb xarici ölkəyə işləməyə getmişdi. İlk vaxtlar yaxşı da qazanırdı: hər ay evə pul yollayır, 5-6 aydan bir isə evə gələrdi. Lakin artıq neçə il idi ki, atası evlərinə qayıtmır, ildə bir neçə dəfə zəng edərdi: İşlərinin pis getdiyini, gəlməyə imkan olmadığın söyləyirdi Ərhungilə. Atasının yoxluğunda - bu illər ərzində çox şeylər dəyişmişdi, çox  sıxıntılar çəkmişdilər. Nəhayət, son zamanlar anasının işləri düzəlmişdi. Ofisdə çalışırdı Ərhunun anası. Əvəllər isə qohumların, yaxınların hesabına dolanırdılar, çətin də olsa. 
Anası işə gedəndə Ərhunu dərsə qoyurdu, onu evə gətirməsi üçün isə məktəbdə çalışan qonşularındakı müəllimdən xahiş etmişdi. İşə girəndən sonra anasının Ərhuna diqqəti, qayğısı istər- istəməz azalmışdı. 
Dərsdən gələn Ərhun otağına keçər, öz pəncərəsindən Xəzəri, parkdakı yaşıl ağacları seyr edər, bir gözü isə anasının gəldiyi yola dikilərdi. Onu həyata bağlayan isə hər gün səhər tezdən Xəzərdən günəşin doğmasını seyr etmək və yemlədiyi sərçələr idi. Küçənin o başından anasını görən kimi tez gəlib qapını açar, anası qapıdan girən kimi boynuna sarılar, onu çoxlu öpərdi.
Anasının işə düzəldiyi bir neçə ay olardı. Bu gün də Ərhun anasını gözləyirdi. Binalarının qarşısında xarici maşın saxladı. Anası maşından düşüb, gülər üzlə içəridəkilərə nəsə deyib evə doğru gəldi...
Ərhunun nədənsə gözləri bərəldi, ürəyi əsdi, qılçları qurudu sanki. Hərgünkü kimi qapını açmaq yadından çıxdı. Qapı bir neçə dəfə döyüldükdən sonra birtəhər gəlib qapını açdı. Anasının boynunu qucaqlamaq əvəzinə sual dolu baxışla anasının gözlərinə baxırdı: 
   -Nə olub balam, niyə qapını açmamısan, nə baş verib?
  -Ana o maşın kimin idi, hə? 
  -Hər şey aydındır. Ay mənim qısqanc balam. O bizim şirkətin maşınıdır. Müdirin tapşırığı ilə indən belə məni evə gətirəcək, narahat olma, balam.
Anasına bu cür sual verdiyi üçün, ondan şübhələndiyi üçün həmin gün çox utanmışdı Ərhun.
Ancaq Ərhun yanılmamışdı. Anasını gətirən bu maşının sürücüsü bir müddətdən sonra onların evinə ayaq açdı, onun gəlişi ilə evlərindən hüzur, səmimiyyət, mehribanlıq yoxa çıxdı. Növbəti sualında anası “Məndən nə istəyirsən? Sənin yaxşı geyimin, yeməyin, yaxşı yaşamağın üçün bu qədər zəhmət çəkirəm, söz götürürəm. Sağ olsunlar məni işə götürüblər, minnətdarlığımı bildirmək üçün evə dəvət edirəm, burda nə var ki?
 Atan evdən çıxdığı neçə ildi, nə düz-əməlli zəngi var, nə də ki, evə bir şey göndərməyi, hər dəfə zəng edirəm, telefonu bir rus qadın götürür. Harada olduğunu soruşanda onun evdə olmadığını söyləyir, hər dəfə məni bir bəhanə ilə yola verir. Özü zəng eləyəndə isə qısa olaraq bizim halımızı xəbər alır, vəziyyətin hələ yaxşı olmadığını deyir, bütün suallarımı cavabsız qoyur, hələ utanmadan bizi çox sevdiyini deyir, bütün bunlar boş yalandı. Özü rus qadınlarla kef eləyir, gün keçirir, bizi çox sevsə, yanımızda olardı, qayğımıza qalardı, gedib ora yan verib yıxılmazdı” cavabını verdi. 

Bundan sonra Ərhun danışmağın mənasız olduğunu anladı, daha heç nə ilə maraqlanmadı. Onun üçün heç nəyin əhəmiyyəi yox idi. 
Ən dəhşətli anlar isə anasının işdən qayıtması, yanında açıq-saçıq geyimli rəfiqəsi və bir neçə kişi ilə evə gəlməsi idi. Evdəki sərxoş və mənasız danışıb gülüşmələr, çarpayı cırıltısı, ehtirasın və xəyanətin qatışığı olan qadın səsləri Ərhun üçün əsl cəhənnəm əzabı idi. Onlar evə gələn kimi, o, başını yastığın altında gizlədər, qulaqlarına pambıq tıxayardı, artıq onun qəlbində sabaha olan uşaq ümidləri də ölmüşdü. Bu ev, bu yaşam, bu həyat tərzi ona heç nə kəsb etmirdi. Artıq neçə vaxtdı anasına “Ana”  dediyi, onunla bir stol arxasında oturduğu yadından çıxmışdı, çəkdiyi əzablar, onun ətdən çıxmış arıq sifətində, solmuş gözlərində, susmuş dilində əks olunurdu, dərsdən gələn kimi çəkilər otağına, dərslə başını qatmağa çalışar, anasını otağa gətirdiyi çörəyin çoxunu isə pəncərəsinə qonan sərçələrəə yedizdirərdi, qalan vaxtını isə Xəzəri seyr etməklə keçirərdi.

Bir dəfə yenə anası ilə üz-üzə gəldi, bunun səbəbi isə müəlliməsinin anasına zəngi olmuşdu: Müəllimə ədəbiyyat dərsində şagirdlərə “xəyanət nədir? ” mövzusunda esse yazmağı tapşırmışdı. Ərhunun inşa dəftərində bu sözləri oxumuşdu müəllimə : “Xəyanət böyük sevgidən yaranır. Zamanla nifrətə çevrilr. Bunun nəticəsi isə mənəm. Mən ən böyük xəyanətin meyvəsiyəm...”
   -Bu nə sözdür yazmısan Ərhun? Sən məni öldürmək istəyirsən?
   - Sən niyə atama xəyanət edirsən?
   - Mən xəyanət edirəm təkcə? O mənə artıq neçə ildir xəyanət edir. Bizi burda atıb gedib, halımızdan xəbəri belə yoxdur. Gündə bir qadınla yaşayır. Axı mən də insanam. Ən əsası qadınam, hisslərim var.
    -Onun sənə xəyanət etdiyi dəqiq deyil, fakt budur ki, sən ona da, mənə də xəyanət edirsən! 
    -Dəqiq deyil? Bəs hər dəfə danışdığım o qadınlar kimdir? Bəli hamınız bir bezin qırağısız- kişisiniz.
    -Dözərdin də, səbəbini öyrənərdin, gedərdin dalınca, bəlkə, nəsə problemi var, başı dərddədir.
   -Elə bilirsən getmək istəmədim? Hər dəfə zəng edəndə “dalınca gələcəm” dedim. Nəsə problemin varsa, de, səni and verirəm, öz canıma – soruşdum. Mənə tapşırdı ki, birdən dalınca gələrsən, ondan sonra məndən incimə. Mən onu həyatımın sonuna qədər gözləyərdim. Necə ki, Qarabağ savaşında 5 il yolunu gözlədim. Valideynlərimin bütün təzyiqlərinə qarşı çıxdım. Doğmalarımla düşmən oldum ondan ötrü. Adamın üstə Allah var, o da sözündə düz çıxdı. Gəldi ailə qurduq. Ona həmişə deyirdim. Mənə yalan danışma, xəyanət etmə, sənin üçün hər şey edərəm.”
   -O sənə xəyanət etmişdi? Özünü bu qədər alçaltmayaydın, dərsdə, həyətdə uşaqların mənə “Anan pozğun, fahişədir, sən bizim yanımıza gəlmə, bizimlə oynama” deməyinə şərait yaratmayaydın. Başqa qadınlar kimi başqasıyla ailə quraydın.
  Anası Ərhuna bir şillə vurub “Yetər, yetər! Qarşımda durub başından böyük danışma, mənim üçün hər şey və hər kəs ölüb, mən nə edirəmsə, sənin üçün edirəm. Hətta özümü də səninçün satıram, eşitdin?!”, -dedi. 
  Göz yaşına boğulmuş Ərhun: “Mənim üçün hər şeyi başqa yolla da etmək olardı, əsl ana odur ki, atanın yoxluğunda övlad üçün həm ata, həm ana olsun. Ancaq sən bunu bacarmadın, səndən qəlbim o qədər sınıb ki, sənə nifrət belə edə bilmirəm, başa düşürsən?”
 Bunları deyərək otağına keçdi və bir gün çölə çıxmadı Ərhun. 

 

*

Bu cür yaşamağa davam edirdilər, buna yaşamaq demək olardısa.     
... Çantasını yerə qoyub paltarını soyuna- soyuna pəncərənin qarşısına gəldi, gözlərinə inanmadı, çox dəhşətli bir şey olmuşdu:
 Axşamdan çörəyi xırdalayıb pəncərənin ağzına qoymuşdu. O, həmişə belə edərdi, pəncərəni açıq qoyardı ki, bəslədiyi sərçə gəlib çörək qırıntılarını balalarına daşısın. Ancaq axşam hava soyuq olduğu ücün pəncərəni bağlamışdı. Çörəyi görən sərçə elə bilmişdi ki, yenə pəncərə açıqdır və özünü pəncərəyə çırparaq bərk zədələnmişdi...
Ərhun sərçəni əlinə götürdü, çox pis əzilmişdi. Ərhun ağlayır, nə edəcəyini bilmirdi. Axı onun səhvi ucbatından bir dostu məhv olacaq, bala sərçələr anasız qalacaqdı…
Sərçə son dəfə Ərhunun gözlərinə mehriban və nigaran bir baxışla baxıb canını tapşırdı...
Sanki mehribanca baxışlar Ərhuna minnətdarlıq və bu pislik dolu dünyadan canını qurtarmağın sevinci, nigarancılığı isə bu ədalətsiz dünyada yetim balalarının qalması idi.
Ölmüş sərçəni bağrına basıb, gözləri tavana tikilmiş halda səhərə kimi yatmadı Ərhun.
Tezdən evdən çıxdı...
Səhər yeməyini hazırlayan anası Ərhunu oyatmaq üçün otağa getdi, lakin Ərhun yox idi. Dəli oldu sanki..
Nə edəcəkdi? Hara gedə bilərdi? Yaxınlıqda nə yaxın qohumları, nə də tanışları var idi.
Məhlədə, məktəbdə və küçələrdə Ərhunu çox axtardı, amma gördüm deyən yox idi...
Nəhayət, Ərhunun gündəliyinin arasından tapılan məktub hər şeyə bir az da olsa, aydınlıq gətirdi: “Mənim səhvim ucbatından sevdiyim varlığın birini itirdim. Bu səhvimi heç bir bəhanəylə yoluna qoya bilməzdim. Tək çarəm onunla birgə ikinci dostumun – sirdaşımın yanına getmək idi. Səndən fərqli olaraq mən sevdiyimin ardınca getməyi bacarıram. Etdiyim səhvlərə görə səndən nə qədər niftər etsəm də, sən mənim anamsan və səni çox sevirəm...Məni axtarma.”
Bir müddət sonra Xəzər dənizindən bir uşaq meyiti tapılması xəbəri yayıldı. 
Sxılmış əlində bir sərçə, döş cibində isə valideynlərinin toy şəkli...

 

*

Küçələrdə dəli qadının kimi görürsə, yaxasından tutub “balamı görməmisən? Böyük sevgi, nifrət və xəyanət” -deməsi şəhərdə hamının təəccübünə səbəb olmuşdu...
…Bu hadisədən bir neçə il sonra Moskvada mübahisə nəticəsində bir ermənini öldürərək 14 il həbs cəzası alan bir kişi 8 il sonra   amnistiyaya düşüb vətənə qayıdırdı. Qatardan düşəndə doğma vətəninə qayıtdığı üçün, neçə vaxtdır, telefonla da olsa, səsini eşitmədiyi doğmalarına qovuşacağı üçün çox xoşbəxt idi...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.09.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

SUAL

Gör mən nə saymışam, fələk nə sayıb,

 Dönüb sənə baxmaq sayılır ayıb...

 Aradan qırx igid ömrü adlayıb,

 Mən həmən dəliyəm, sən həmən gözəl! (İbrahim İlyaslı)

 

Qəlblərin odunu duyan şairimiz, o obrazların məbəbbətindən qalanan ocağı zaman kül edə bilməmişdir. Əksinə, ayrılıq zamana meydan oxuduqca sevgi alovu daha da güclənmişdir. Bəzən söyləyirlər ki, artıq sevgi yoxdur. Bu fikrə İbrahim İlyaslının münasibəti necədir? 

 

 CAVAB

Necə yəni sevgi yoxdur? Sevgi yoxdursa, bəs bunu söyləyən adam necə yarandığının fərqində deyilmi? Mövcud olan bütün canlı varlıqlar sevginin ifadəsi deyilmi? Sevgi yoxdursa aşağıdakı hissləri bizə yaşadan və bu şeiri yazdıran hansı qüvvədir?

 

Gözəllik bəşərə görk olsun deyə,

Qıydı Yer üzünə fələklər səni.

Dayandı səcdənə ulduzlu Göylər,

Qısqandı Allaha mələklər səni.

 

Billah, belə sevda gəlməz hər başa–

Od suya calandı, alğış qarğışa.

Yanıb kül olunca qıldı tamaşa

Şövqündən əriyən bəbəklər səni.

 

Şimşəklər teyləndi qəfil üstümə,–

Döndü qəflətxanam altı-üstünə.

Susadı qanıma, durdu qəsdimə

Öpüb oxşadıqca küləklər səni.

 

Qüdrətim çatmadı vəsfi-halına,

Pir deyib, əyildim gül camalına.

Belə çoxmu gördü qul misalına,

İblis yuvalanmış ürəklər səni?

 

VARsansa – varımsan, YOXsansa yoxum,

Ən halal zülmümsən, ən haram yuxum.

Sağ qalınca cismim, ölüncə ruhum

Müdam ayağına iməklər sənin.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.09.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

 

1.

Yay da əməkhaqqı kimidir, tez qurtarır. 

 

2.

Arvad ərinə:

-Sən heç uşaqla məşğul olmursan, ona heç nə öyrətmirsən.

Bunu eşidən ər cəld yan otağa səslənir:

-Afiq, bala, elə ki səkkizinci mövqeyə çıxdın, orda dərhal qapının dalında üç keçi dayanıb.  Ona görə də qapı açılan kimi atəş aç ki can qazana biləsən. 

 

3.

Cahangir BEK günümüzdə kəş BEK hayındadır. 

 

4.

Varlı dostlara zəng eləmirsən ki, elə biləcəklər pul istəyirsən.

Kasıb dostlara da zəng eləmirsən ki, pul istəyəcəklər.

Beləcə də dostluq ölür.

 

5.

Xüsisi karantin rejimi ən çox saxlanan ölkə kimi Azərbaycan tarixə düşüb. Dünya koronavirusu unudubsa da biz unutqan xalq deyilik, sədaqətlə xüsusi karantin rejimimizi davam etdirib bu sahədə lider ölkəyə çevrilmişik. Hər bir birincilik gözəldir, deyilmi? 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.09.2024)

Aygün Bayramlı, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Beyləqan təmsilçisi

 

Əbdülməkarim Mücirəddin Beyləqaninin (1130-1194) Beyləqanda, 1130-cu ildə anadan olduğu bir çox mənbələrdə qeyd olunur. Bəzi mənbələr isə sadəcə XII əsrin nümayəndəsi olduğunu vurğulayır, doğum tarixinin tam bəlli olmadığını yazır. 

 

Atası oğuz türklərinin bayandurlar nəslindən, anası isə həbəş qızı olmuşdur. Atası Zəhra xanımı qul bazarından almış, sonra isə evlənərək özünə arvad etmişdir. Mücirəddindən soruşanda ki, haralısan o bu misralarla bildirərmiş:

 

Mənim atam türkdür, anam həbəşdir,

Təbimin alovu sanki günəşdir.

 

Elə bu misralar da deyilənləri təsdiq edir. Bəzən “türk” sözünün gözəl, “həbəş”in isə çirkin olması ilə bağlı mübahisəli məqamlar yaransa da, düşünürük ki, bu doğru təhlil deyildir. Məna etibarı ilə türkün gözəl, həbəşin çirkin olmasına bir söz deyə bilmərik. Lakin ədibin bu misralarda həmin mənaları ifadə etmədiyi doğrudur. Bəzən bu kimi fikirlərə əsasən ədibin əslən Beyləqanlı olmadığını da qeyd edənlər çoxdur. Sadəcə bu, həqiqəti əks etdirmir. 

Şair uşaq yaşından layla, oxşama və vətən nisgilli bayatılarla böyüyüb. Bayatıların vətən nisgilli olması da anasının keçdiyi həyat yolu, qul olaraq öz doğma torpaqlarından uzaq düşməsi ilə bağlıdır. Şair bədbəxt hadisə nəticəsində atasını itirmişdir. Bu dərdə dözməyən Zəhra xanım da qısa zamanda dünyasını dəyişmiş, Mücirəddin yetim qalmışdır. 

Beyləqani mədrəsə təhsili alıb. Şair 6 yaşından ərəb və fars dillərində artıq yazıb-oxumağı bilir. Müəllimlərinin məsləhəti ilə elm yolunda getmiş, şair olmuşdur. Yetim qaldıqdan sonra Şamaxı şəhərinə, Xaqaninin (1126–1199) yanına gedərək ondan şeir sənətinin dərinliklərini öyrənmiş, Fələkidən çox bəhrələnmişdir. Ustadı Xaqani onu “Mücir” deyə çağırıb. O, yazılarını bu təxəllüslə təqdim etmişdir. Şairin tanınmasında Əbul Ula Gəncəvinin (1096–1159) böyük rolu vardır. Şairi Şirvanşaha təqdim edərək, istedadı haqqında danışmış, saray şairi etmişdir. O, hökmdarlara mədhiyyələr yazmış, məliküşüarası olmuşdur. (Məliküşüara, yəni şairlər mələyi). Atabəy Şəmsəddin Eldəniz onu saraya dəvət etmiş, Mücirəddin isə Atabəyin qələbəsinin şərəfinə təşkil olunan ziyafətlərdə şəninə şeirlər söyləmişdir. Beyləqani haqqında araşdırmalar apararkən onun rübailəri, qəzəlləri, qəsidələri olmaqla yanaşı, eyni zamanda gözəl avaza sahib olması nəticəsinə gəldik. Buna misal olaraq Beyləqanda yazıb-yaratmış Asif Cəfərlinin “Mücirəddin” kitabından sitata nəzər salaq: 

 

“Mücirəddin baş əyib mərsiyyəyə başladı. Yas məclisində əyləşən əhali Mücirəddinin hər bir beytindən qüssələnib, göz yaşı axıdardılar. Yenə mərsiyyə deməsini istəyərdilər. Yas mərasimlərində, yaxından-uzaqdan yüzlərlə  insanlar iştirak edirdilər” . 

 

Bu, onun yanıqlı avaza sahib olmasının göstəricisidir. Mərsiyələrin birində kaman sözünə rast gəlsək də bu bildiyimiz alət mənasında deyildir. Həmin misraları təqdim edirik: “Möcüzə kim göstərər, atmış müəyyad aləmi, Ox necə uçun, kaman ayrıldı yaydan, getdi, at”.

 Bundan başqa qəzəllərinin birində ud ifadəsinə rast gəldik ki, bunu da bənzətmə olaraq təqdim edək: “Ud qoxulu saçların düyün-düyün görüncə mən, Dedim düyün-düyün olar daima ud gözəllikdən”. Bu misralardakı ud sözü isə xoş qoxulu ot adıdır ki, yandırarkən rayihəsi hər tərəfə yayılıb, gözəl əhval yaradır. Bu qənaətə gəlirik ki, ud çalğı aləti olaraq idiofonlu (özənsəsli) alət deyil, müqayisəli bənzətmə şəklində qeyd olunmuşdur. Ancaq Mücirəddin Beyləqaninin əsərlərində musiqili məqamlar da var ki, onlardan birində rud çalğı alətinin adı çəkilir. Bu misralar “Arzu atını çapma ki, ömür qaçağandır” adlı qəzəlindədir. Mübariz Əlizadənin tərcüməsi əsasında həmin misraları qeyd edək: 

 

Xoşhal kişi axtarma cahan içrə fələkdə- 

Şən varsa, qadındır, o da ki, rud çalandır.

 

Bildiyimiz kimi, rud qədim alətlərimizdən biridir. Simli alət olub, ud tipli alətlərə aid olunur. Hətta bu alətin V əsrdən var olduğu da bildirilir.  Əsasən saray mədəniyyətinə xas olan alət, əvvəllər yalnız barmaqla dartılaraq istifadə olunduğu, daha sonra isə elastik mizrabla çalındığı yazılır. Bu alətin adı bir çox şairlərin yaradıcılında rast gəlinir. Bunlardan Nizami Gəncəvini misal göstərə bilərik ki, o da Mücirəddin Beyləqani ilə eyni əsrdə yaşayıb-yaratmışdır. Bundan başqa Əbdülqadir Marağalının (1353–1435) da yazılarında rud alətinin adına rast gəlmək mümkündür. Yalnız diqqət etdinizsə şair burada alətin ifasını qadında daha uyğun görərək misralarında da bu şəkildə qeyd etmişdir. Belə ki, rud çalanın kişi deyil, məhz qadın olması göstərilib. 

Şairin şeirlərində musiqili məqamları axtararkən daha bir neçə nümunəyə rast gəldik. Həmin məqamları təqdim edirik:

 

Ağıllı eyş-işrətdən sipər sazlar bu anlarda,

Xüsusən indi ki, möhnət oxu vardır kamanlarda.

Gərək cəngin sədası saf şərabdan, yar zülfündən,

Zireh hazırlayaq, ta qurtaraq dövran zülmündən.

 

Yüksəlsin doqquz gözlü yanıqlı neyin səsi,

On barmaqla çalınsın, eşidilsin naləsi...

 

Ölümü həyatdan xoş bil, qarğı ol,

Diriykən qənd verir, ölüykən nəva.

 

Bildiyimiz kimi, “Nəva” şur məqamına (lad) aid edilən bir muğamdır. Nəva fars sözü olub – avaz, ahəng, musiqi səsi mənasındadır. Burada da şair həmin avazı, musiqi ahəngini vurğulayır.

XII əsr saray şairi olmuş Mücirəddin Beyləqani bu diyarın dəyərli ədibi olmaqla tarixdə iz qoymuşdur. Şairin ədəbi irsindən dövrümüzə çatan ”Divanı”ı bu gün də Təbrizdə və Britaniya muzeylərində saxlanılır. Əsərləri Ermitajda, Vatikanda, Drezdendə, Parisdə muzeylərdə sərgilənir.

Mücirəddin Beyləqani Təbrizdə şairlər qəbristanlığında dəfn olunmuşdur. 1987-ci ildə Beyləqanda şairin adını daşıyan parkda İbrahim Zeynalova məxsus memarlıq abidəsi ucaldılmışdır. Bu, əhəmiyyətli memarlıq abidəsinin ölçüsü 3 metrdir.

Azərbaycan ədəbiyyatı qədimdir, nəhayətsizdir. Hələ ta qədimdən musiqi ilə söz yanaşı olub. Bu birgəlikdən istənilən qədər danışmaq mümkündür. Beləcə görkəmli şair, işığından güc- qüvvət aldığımız Mücirəddin Beyləqaninin Azərbaycan ədəbiyyatına və Beyləqan ədəbi, musiqi mühitinə bəxş etdiyi töhvələrlə tanış olduq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.09.2024)