Enver Aykol, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Türkiyə təmsilçisi

 

Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Türk Mədəniyyəti Ünlüləri” layihəsindəyik. Sizlərə Türkiyə rəssamı Rauf Tuncer ilə müsahibəmi təqdim edirəm. Rauf Tuncer eynı zamanda universitede professorluq edən bir sənətçidir. Yurd dışında sənət  qalereyalarında sərgilər keçirmişdir. Özəlliklə qədim Türk yazısını (Göktürk yazısı), heyvan simvollarını, bozqurdu ve Türk mifologiyasını rəsmlərində təsvir etmişdir. Müsahibə Türk mitologiyası ve rəsm sənəti haqqındadır. Bütün Türk dünyası üçün maraqlı və çəkici olacaq.

 

 

Mifoloji simvolları rəsm sənətində məna baxımından geniş bir spektrə malikdir. Mifologiyanın rəsm dilinə uyğun mövzuları var. Türk mifologiyası söhbət mövzusu olduqda isə mövzular sanki dibsiz bir quyudur. Axtardığım hər bir mövzuya uyğun materiallar mövcuddur. Simvolların çoxu abstrakt rəsm kimi estetik görünüşə malikdir və rəsm çəkmək üçün uyğun bir material təqdim edir. Mifologiyanın simvolik dili ilə rəsm sənətinin estetik dili əslində bir-birini qidalandıran elementlərə malikdir. Mifoloji simvollar rəsm sənətinin estetik dilinə məna qatarkən, sənət də bu simvolları müasir dünyaya daşımaq üçün bir vasitə olur. 

 

-Tuncer bəy, salam. Qədim Türk simvollarını və mifologiyasını tuval üzərinə  daşıyan nadir sənətçilərdən birisiniz. Sizcə müasir tamaşaçı bu qədim izlərlə necə bir əlaqə qura bilir? Mifoloji mövzuları işləyərkən müasir insanın ruhuna necə toxunmağı bacarırsınız? 

 

-Türk mifologiyası dərin və tarixi bir keçmişə malikdir. Sənəti keçmişin müasirlə sintezi kimi düşünsək, müasir cəmiyyət üzvlərinin keçmişdəki köklərindən və tarixlərindən uzaq qaldığını görərik. Lakin müasir cəmiyyət insanlarının tarix oxumaları və mifoloji mövzulardakı bilikləri əsərlərimlə daha asanlıqla əlaqə qurmaqlarına kömək edir. Əsərlərdə gördükləri bəzi obyektlərin özləri ilə əlaqəli olması, özlərini daha maraqlı bir təqdimatla izləmələrinə səbəb olur. Əsərlərimdə Türk tamğaları, Göytürk əlifbası, qaya rəsmləri, köhnə yazılar, kam, qurd və Türk mədəniyyətinə aid mifoloji simvollardan istifadə etdiyim üçün bilik sahibi olan tamaşaçılar əsərlərin mövzusuna maraq göstərir, bilməyənlər isə əsərlərin rəsm dilini və ifadəsini diqqətçəkici hesab edir. İmajlar vasitəsilə qurulan əlaqə rəsm ifadələri ilə oxuna bilərsə, tamaşaçı üzərində daha təsirli olur. Nəticə etibarilə, tematik ifadəsi yaxşı müəyyən edilmiş, estetik və rəsm dili ilə yaxşı ifadə olunan əsərlərlə müasir insanın ruhuna toxunmaq asan olur. 

 

-Əsərlərinizdə tez-tez görülən at, əjdaha, günəş kursu və qoç kimi simvollar Türk mifologiyasında mühüm yer tutur. Bu simvolları seçərkən estetik hissinizlə yoxsa mədəniyyət ötürmə şüuru ilə hərəkət edirsiniz? 

 

-Əsərlərimi formalaşdıranda seçdiyim obyektlər və simvollar həm estetik, həm də mədəniyyət ötürməsi baxımından mənim üçün vacibdir. Türk mifologiyasında at qəhrəmanların yoldaşı, gücün və azadlığın simvoludur. Əjdaha həm qoruyucu, həm də təbiətin vəhşi gücünü təmsil edir. Günəş kursu işıq və müdrikliyin simvolu ikən, qoç döyüşçü ruhunun və cəsarətin simvoludur. Mən bu simvolları sadəcə bir motiv kimi istifadə etmirəm. Bu mifoloji simvolların daşıdığı mənanı rəsm dilinin imkanlarından istifadə edərək əsərlərimə əks etdirməyə çalışıram. Bu mənim qidalandığım mədəniyyətin, aid olduğum mənsubiyyətin rəsm vasitəsilə ifadə edilmə üsuludur. Türk mifologiyası kimi möhkəm bir mənbəyə əsaslanan ənənə ilə harmanlanmış təcrübəmin ifadə şəklidir. 

 

-Qədim Türk simvolları və mifologiyası müasir sənət istehsalında kifayət qədər dəyər görür mü? Sizcə bu mövzuda sənətçilərə və mədəniyyət qurumlarına hansı vəzifələr düşür? 

 

-Son illərdəki zəif cəhdləri nəzərə almazsaq, təəssüf ki, müasir sənət aləmində Türk mifologiyası və simvolları kifayət qədər təmsil olunmur. Qərb sənətində Yunan və Roma mifologiyası geniş şəkildə istifadə olunarkən, biz öz mədəni irsimizi kifayət qədər vurğulamırıq. Türk sənətçiləri olaraq bizə düşən vəzifə bu mədəni irsi yenidən şərh edərək, müasir dövrə daşıyan və bizə xas əsərlər yaratmaqdır. Mədəniyyət qurumları da bu cür sərgiləri və layihələri dəstəkləyərək ənənə ilə müasir arasındakı körpünü gücləndirməlidir. Bu simvollarla yaradılan əsərlərin və mədəniyyətimizin tanıdıldığı xarici tədbirlərə lazımi diqqət göstərilməli və sənətçilərə bu istiqamətdə dəstək verilməlidir. 

 

-Türk mifologiyası ilə ilk qarşılaşmanız necə oldu? Bu qarşılaşma sənətinizə necə bir istiqamət verdi? 

 

-Türk mifologiyası ilə tanışlığım sənət təhsili aldığım illərdə Türk tarixinə olan maraq və mifologiyaya olan həvəsim sayəsində başladı. Xüsusilə Şimali Amerikanın qədim mədəniyyətini öyrənməyim, qaya rəsmləri, Orhun yazıları, Türk tamğaları, xalı və xovlu naxışlar kimi bizə aid mövzular məni təsirləndirdi. Bunların sadəcə tarixi sənədlər deyil, həm də sənətkarlıq dili yaratdığını başa düşdüm. Bu fərqindalıq əsərlərimə istiqamət verdi və zamanla özünəməxsus bir sənət dili inkişaf etdirməyə kömək etdi. Bu mövzuda magistr təhsili aldığım illərdə tezisimdə eyni mövzuları araşdırdım. Hal-hazırda Türk tarixi və Türk mifologiyası üzərində tədqiqatlarımı davam etdirirəm. 

 

-Sənət təhsili aldığınız dövrdə Türk mədəniyyəti və mifologiyası sənətin bir hissəsi kimi qiymətləndirilirdi mi? Bugünkü sənət təhsilində Türk motivlərinə qarşı münasibət necədir? 

 

-Mənim təhsil aldığım dövrdə sənət təhsili Qərb mərkəzli bir anlayışa əsaslanırdı. Türk motivləri və Türk mifologiyası kifayət qədər işlənmirdi. Bugün də oxşar bir vəziyyətin davam etdiyini deyə bilərəm. Lakin son illərdə gənc sənətçilər arasında bu irsə marağın artdığını müşahidə edirəm. Bu marağın daha da artması üçün sənət təhsilinin proqramında Türk mədəniyyətinə və mifologiyasına daha çox yer verilməlidir. Bu mövzuda qurumların daha çox diqqət göstərməsi, sənətçilərin təşviq edilməsi və yaradılan əsərlərə daha çox dəyər verilməsi sənətçilərin iş həvəsinə təkan verəcəyinə inanıram. 

 

-Qədim Türk simvollarının və mifologiyasının estetik quruluşunu Qərb mifologiyası ilə müqayisə etdikdə, diqqətinizi çəkən fərqliliklər və ya oxşarlıqlar varmı? 

 

-Türk mifologiyası və Türk simvollarını Qərb mifologiyası ilə müqayisə etmək olduqca geniş bir mövzudur. Qısaca desək, Qərb mifologiyası ümumiyyətlə müəyyən qəhrəman fiqurları və hekayələr ətrafında formalaşır, Türk mifologiyası isə təbiətlə iç-içə olan bir sistemdir. Qərbdə mifoloji fiqurlar daha çox Tanrı və ya qəhrəmanlar ətrafında cəmləşərkən, Türk mifologiyasında təbiət ruhları, heyvan fiqurları və göy simvolları ön plandadır. Mənim sənət anlayışımda bu təbiət mərkəzli mifologiyaya tez-tez yer verməyim də bununla bağlıdır. 

 

-Mifoloji simvollarınız müasir dünyanın mürəkkəb məsələlərinə dair bir mesaj daşıyır mı? Postmodern dünyada yaşayan bir insan bu simvollardan hərəkətlə özünə bir dayaq nöqtəsi tapa bilərmı? Bu kontekstdə sənətin insanı dəyişdirən və sağaldan gücünə inanırsınızmı? 

 

-Mifoloji simvollarımızın müasir dünyanın mürəkkəb məsələlərinə dair mesaj verdiyinə qətiliklə inanıram. Mifologiya sadəcə keçmişin hekayələri deyil. İnsanın təbiət, cəmiyyət və özü ilə qurduğu əlaqənin bir əksidir. Müasir dünyada qeyri-müəyyənlik və kimlik böhranları yaşanarkən, keçmişdən gələn köklü simvollar insanlara aidiyyət hissi verə bilər. Sənət, tamaşaçını təkcə estetik deyil, həm də ruhən dəyişdirən bir gücdür. İnsanın öz köklərinə çatması, bilik əldə etməsi mifoloji simvolların təsiri ilə mümkündür. 

 

-Tamaşaçılardan aldığınız reaksiyalar sənətinizin istiqamətini təsirləndirirmi? Öz estetik hissinizin yanında cəmiyyətin estetik hissini də nəzərə alırsınızmı? 

 

-Hər sənətçi tamaşaçıya çataraq ona bir mesaj vermək istəyir. Bunu edərkən öz sənət dilini və şərhini əsərlərinə əlavə edərək ünsiyyət qurmağa çalışır. Buna görə də tamaşaçı ilə qurduğum əlaqə mənim üçün vacibdir. Əslində sənətçinin öz yolunu müəyyənləşdirməsi və daxili dünyasını əsərlərinə əks etdirməsi lazımdır. Tamaşaçıların marağı və reaksiyaları mənə fərqli perspektivlər təqdim edə bilər. Bu əkslər sənətçinin ufqunu da genişləndirə bilər. Sənətimə istiqamət verən əsas faktor öz daxili dünyam, axtarışlarım və tədqiqatlarımdır. 

 

-Son dövrlərdə Türk mifologiyasının ön plana çıxması barədə nə düşünürsünüz? Gələcəkdə qədim Türk simvolları və mifologiyası ilə bağlı daha çox iş və sənət əsəri görəcəyik mi? 

 

-Son illərdə tarixi köklərə və mifologiyaya marağın artdığını görürəm. Müasir dövrdə məlumatlara daha asan çatılması və virtual aləmdə istənilən mövzulara daha rahat çıxış bu vəziyyətə kömək edir. Dəyişən dünya qaydalarında hər kəs köklərinə çatmaq üçün keçmişə nisbətən daha çox enerji sərf edir. Tapdıqları, öyrəndikləri və özlərinə aid olanları tuval üzərinə daşımağın daha davamlı olduğuna inanan yeni nəsil sənətçilərin sayı artır. İstifadə olunan ənənəvi dilin özünəməxsus olduğu, təqlid əsərlərin heç bir yerə aparmayacağı inancı təsir edir. Mənbələrə və sənədlərə asan çatış da bu özünə qayıdış hərəkatına təsir göstərir. İllər öncə etdiklərimizi izah edərkən daha çox enerji sərf edirdik. Qədim Türk yazısı və bəzi simvolları anlatmağın çətinliyini indi yaşamırıq. Yeni nəsil sənətçilər bu mövzuda daha asan və daha şüurlu hərəkət edə bilirlər. Lakin bu marağın davamlı olması üçün təhsil və sənət dəstək mexanizmlərinin də güclənməsi lazımdır. 

 

-Sənətin bir mədəniyyət daşıyıcısı olduğunu nəzərə alsaq, Türk mifologiyasının sənət vasitəsilə gələcəyə ötürülməsində əsərlərinizin hansı rol oynayacağını düşünürsünüz? 

 

-Daha əvvəl də qeyd etdiyim kimi, mifoloji və Türk mədəniyyətinə aid obyektləri tuval üzərinə daşıyarkən istifadə etdiyim elementlər tamaşaçı tərəfindən çox da anlaşılmırdı. Orhun yazılarını görənlər onu başqa yazılarla qarışdırır, bəzi heyvan motivlərini siyasətlə əlaqələndirirdi. Lakin bu gün eyni şeyləri daha az yaşayıram. Əsərlərimin bir mənada vizual tarixi sənəd kimi funksiya gördüyünə inanıram. Türk mifologiyasının unudulmaması üçün çalışıram və yeni nəsillərə ilham vermək məqsədi ilə tədqiqatlarımı davam etdirirəm. 

 

-Mifologiyanın simvolik dili ilə rəsm estetik dili arasında necə bir əlaqə qurursunuz? Bu iki aləmin toqquşduğu və ya birləşdiyi anlar olur mu? 

 

-Mifoloji simvollar rəsm sənətində məna baxımından geniş bir spektrə malikdir. Mifologiyanın rəsm dilinə uyğun mövzuları var. Türk mifologiyası söhbət mövzusu olduqda isə mövzular sanki dipsiz bir quyudur. Axtardığım hər bir mövzuya uyğun materiallar mövcuddur. Simvolların çoxu abstrakt rəsm kimi estetik görünüşə malikdir və rəsm çəkmək üçün uyğun bir material təqdim edir. Mifologiyanın simvolik dili ilə rəsm sənətinin estetik dili əslində bir-birini qidalandıran elementlərə malikdir. Mifoloji simvollar rəsm sənətinin estetik dilinə məna qatarkən, sənət də bu simvolları müasir dünyaya daşımaq üçün bir vasitə olur. 

 

-Türk mifologiyasının təbiətlə iç-içə olan simvolik dünyası var. Təbiəti arxasında saxlayan bu dünya sizə bir rəng və ya forma tələbi qoyur mu? Mifoloji elementlər əsərlərinizdə hansı rənglər və formalarla təcəssüm tapır? 

 

-Türk mifologiyasında simvollar olduqca sadə və təbiətlə bağlıdır. Forma baxımından təsvir edilməyə uyğun ifadələr var və bunlar güclü kimliklərə malik simvollardır. Təbiətlə əlaqəli olmaları rəng baxımından işə müsbət bir təkan verir. Buna görə xüsusi bir rəng tələbi ilə qarşılaşmıram. Mənim rəsmlərimdə rənglər vacibdir. Qara rəngdən istifadə etmirəm. Əvəzində tünd tonları üstün tuturam. Ümumiyyətlə parlaq rəngləri və ziddiyyətli rəngləri yanaşı istifadə etməkdən çəkinmirəm. Rəngləri mifoloji mövzuların mənalarına uyğun şəkildə əsərlərimdə tətbiq edirəm. Göy, qırmızı, yaşıl və sarı rənglərə tez-tez müraciət edirəm. 

 

-Əjdaha, qurd, qartal və at kimi mifoloji heyvanlar sənətinizdə mühüm yer tutur. Onları rəsmlərinizdə işləyərkən necə bir məna dünyası qurursunuz? 

 

-Əsərlərimdə Türk mifologiyasında əhəmiyyətli yer tutan əjdaha, qurd, qartal, at kimi fiqurlardan istifadə edirəm, bəzən bunlardan birini istifadə edərək bir sıra rəsmlər yaradıram. Bu heyvanlar təkcə sənət fiqurları deyil, həm də Türk mifologiyasının və tarixinin dərin simvollarıdır. At azadlıq və güc simvolu kimi yer alarkən, əjdaha təbiətin idarə olunmayan gücünü, qartal isə göy müdrikliyini və qüdrəti təmsil edir. Qurd isə Türk mifologiyasında bir yol göstərici və qoruyucu kimi görülür. Mən bu fiqurları əsərlərimə yerləşdirərkən onların mifoloji kontekstini qoruyaraq müasir bir ifadə ilə tamaşaçıya çatdırıram. 

 

-Qədim Türk simvollarını və mifologiyasını müasir sənətin dinamikləri ilə harmanlayarkən ənənə ilə müasirlik arasında bir körpü qurduğunuzu düşünürsünüzmü? 

 

-Tamamilə belə düşünürəm. Sənət keçmişi qorumaq deyil, onu yenidən şərh etmək və gələcəyə daşımaqdır. Mənim rəsmlərimdə də həm ənənəvi motivlər, həm də müasir sənət texnikaları birləşir. Göytürk əlifbası, qaya rəsmləri, mifoloji simvollar kimi elementləri müasir sənətin abstrakt ifadəsi ilə birləşdirərək keçmişlə indi arasında dialoq qurmağa çalışıram və bunu bacardığıma inanıram. 

 

-Türk mifologiyası müasir məsələlərlə bir araya gəldikdə rəsm sənətinə necə bir özünəməxsusluq gətirir? 

 

-Türk mifologiyası geniş coğrafiyalı qədim bir mədəniyyətin məhsuludur. Tarixi proses içərisində Türk mifologiyasının təqdim etdiyi simvollar insan təbiəti, kainatın işləyişi və ictimai qayda haqqında dərin mənalar daşıyır. Bu günün dünyasında kimlik, mədəni köklər və aidiyyət kimi mövzular çox müzakirə olunur. Mənim rəsmlərimdə mifoloji elementlər təkcə keçmişin əksi deyil, eyni zamanda müasir insanın axtarışlarına cavab verən bir vasitədir. Əsərlərimdə ənənəvi motivlərlə müasir kompozisiyalar yaradaraq bu irsin müasir insana necə ünvanlanacağını araşdırıram. Bu mənə daha geniş coğrafiyaya çatmaq və özümü daha sərbəst ifadə etmək imkanı verir. Zaman, məkan, rəng və mövzu baxımından daha özünəməxsus işlər yaratmaq asanlığı təmin edir. 

 

-Türk mifologiyasının hələ kəşf edilməmiş hekayələri üzərində axtarışlarınız varmı? Gələcəkdə hansı fiqurları və ya hekayələri rəsm etməyi xəyal edirsiniz? 

 

-Bu günə qədər işlədiyim mövzular xatırladığım qədəri ilə Orhun yazıları, Pazırık və Ahlat məzar daşları, kamlar və nağaralar, qaya rəsmləri, köhnə yazılar, məzar daşları, lalələr, Anadolu sivilizasiyaları qısaca qədim Türk mədəniyyəti ilə bağlı mövzular oldu. Bəzən Atatürk portretləri və köhnə İstanbul mövzularını işləmişəm. Türk mifologiyası hələ tam kəşf edilməmiş bir xəzinədir. İndiyə qədər işlədiyim mövzuların yanında az bilinən hekayələr, Sölgentaş mağara rəsmləri, Qobustan qaya rəsmləri, Göy Təngri inancı, kam ritualları, Türk dastanlarındakı məxluqlar və köhnə inanc sistemlərindən daha çox ilham almaq istəyirəm. 

 

-Göytürk əlifbası və köhnə yazı ilə mağara rəsmləri arasında qurduğunuz əlaqə abstraksiyada yeni bir sərhəd açır. Üstəlik bunu ənənəvi vitraj sənəti ilə daha da abstrakt bir formaya gətirirsiniz. Bu sintezə necə çatdınız? 

 

-Türk mədəniyyətinə aid obyektlər və motivləri birləşdirərək əsər yaratmaq uzun sürən tədqiqatlar və sənət təcrübəmin nəticəsidir. İstifadə olunan dil və obyektlər eyni mədəni irsin mirası olduğundan, onlar arasında əlaqə və uyğunluq asan olur. Motivlər haqqında dəqiq biliklərə sahib olmaq onların abstraktlaşdırılması, işlənməsi və kompozisiyaların qurulmasına imkan verir. Bu kompozisiyaları qravürlərdə, vitrajda və digər rəsm texnikalarında tətbiq edirəm.

Tərcümeyi halı

Rauf Tuncer 1955-ci ildə Rizə vilayətinin İkizdere rayonunda anadan olub. İbtidai və orta təhsilini İkizderedə alaraq, 1974-cü ildə Rizə Kişi İbtidai Müəllim Məktəbini bitirib. 1979-cu ildə Marmara Universitetinin Təhsil Fakültəsinin İstanbul Atatürk Təhsil İnstitutunun Rəsm Bölməsindən məzun olub. 1989-cu ildə İstanbul Texniki Universitetinin Gözəl Sənətlər Bölməsində magistr dərəcəsini tamamlayıb. 1974–1986-cı illərdə orta məktəblərdə rəsm müəllimi kimi çalışıb. Daha sonra müəllimlikdən ayrılaraq İstanbulda öz sənət emalatxanasını qurub. 1986–1990-cı illərdə mədəni və sənət layihələrini həyata keçirmək üçün əsasən Niderland, Yunanıstan, İran və Səudiyyə Ərəbistanı kimi ölkələrdə fəaliyyət göstərib. Sonra Türkiyəyə qayıdaraq 1991-ci ildə Uludağ Universitetinin Gözəl Sənətlər Bölməsində işə başlayıb. 2009-cu ildə öz istəyi ilə təqaüdə çıxıb. Uzun müddət Bursada yerləşən Mahfel Mado Sənət Qalereyasının və Niderlanddakı Kunst Galerie Anatolia Sənət Qalereyasının təsisçisi və meneceri olub. Tuncerin vitray sənətinə həsr olunmuş nəşr edilmiş kitabı var və hal-hazırda Altamira Sənət Jurnalının baş redaktorudur. Yüzdən çox milli və beynəlxalq kollektiv və fərdi sərgilərdə iştirak edən sənətkarın əsərləri Mədəniyyət Nazirliyi də daxil olmaqla bir çox qurumun muzey və kolleksiyalarında saxlanılır. Həmçinin, Türkiyədə və xaricdəki bir sıra memarlıq abidələrində onun vitray işləri mövcuddur. Sənətçi hazırda İstanbuldakı emalatxanasında yaradıcılığını davam etdirir.

 

İNDİ İSƏ TÜRKİYƏLİ OXUCULARIMIZ ÜÇÜN MÜSAHİBƏNİ TÜRKİYƏ TÜRKCƏSİNDƏ TƏQDİM EDİRİK

 

ENVER AYKOL: Ressan Rauf Tuncer ile türk mifolojisinin tuvale yansıması üzerine

 

Mitolojik semboller, resim konusunda anlamca geniş bir yelpazeye sahip. Mitolojinin resim diline uygun temaları var. Söz konusu Türk mitolojisi olunca temalar âdeta dipsiz bir kuyu. Aradığım her temaya uygun konular mevcut. Sembollerin çoğu soyut resim gibi estetik görünüşe sahip, resim yapma konusunda uygun bir malzeme sunuyor. Mitolojinin sembolik diliyle resmin estetik dili aslında birbirini besleyen ögeler var. Mitolojik semboller, resim sanatının estetik diline anlam katarken sanat da bu sembolleri modern dünyaya taşımak için bir araç oluyor.

Tuncer Bey merhaba, kadim Türk sembollerini ve mitolojisini tuvalinize taşıyan nadir sanatçılardan birisiniz. Sizce modern izleyici bu kadim izlerle nasıl bir bağ kuruyor? Mitolojik temaları işlerken modern insanın ruhuna dokunmayı nasıl başarıyorsunuz?

Türk mitolojisi derin ve tarihsel bir geçmişe sahip. Sanatı geçmişin bugünle sentezi olarak düşünürsek günümüz modern toplum fertlerinin geçmişteki köklerine ve tarihine uzak kaldığını görürüz. Ancak modern toplum insanlarının tarih okumaları ve mitolojik konulardaki bilgileri eserlerimle daha kolay bağ kurmalarını sağlıyor. Eserlerde gördükleri birtakım objelerin kendileriyle ilgili olması, kendilerinden daha zevkli bir sunum izlemelerine neden olmaktadır. Eserlerimde Türk tamgaları, Göktürk alfabesi, kaya resimleri, eski yazı, kam, kurt ve Türk kültürüne ait mitolojik semboller kullandığımdan ötürü bilgi sahibi olan izleyiciler eserlerin temasına ilgi duyarken bilgi sahibi olmayanlar da eserlerin resim dilini, resimsel anlatımı dikkat çekici buluyor. İmgeler aracılığıyla kurulan bağ, resimsel ifadelerle okunabiliyorsa izleyici üzerinde daha tesirli oluyor. Sonuç itibariyle tematik anlatımı iyi belirlenmiş, estetik ve resim diliyle iyi ifade edilen eserlerle modern insanın ruhuna dokunmak kolay oluyor.

Eserlerinizde sıkça görülen at, ejderha, güneş kursu ve koç gibi semboller, Türk mitolojisinde önemli bir yere sahip. Bu sembolleri seçerken estetik algınızla mı yoksa bir kültür aktarımı bilinciyle mi hareket ediyorsunuz?

Eserlerimi biçimlendirirken seçtiğim objeler ve semboller hem estetik açıdan hem de kültürel aktarım bağlamında benim için önemli bir konu. Türk mitolojisinde at; kahramanların yol arkadaşı, gücün ve özgürlüğün simgesidir. Ejderha hem koruyucu hem de doğanını vahşi gücünü temsil eder. Güneş kursu, ışık ve bilgeliği simgelerken koç savaşçı ruhun ve cesaretin simgesidir. Ben bu sembolleri sadece bir motif olarak kullanmıyorum. Bu mitolojik simgelerin taşıdığı anlamı da resim dilinin imkanlarını kullanarak eserlerime yansıtmaya çalışıyorum. Bu benim beslendiğim kültürün, ait olduğum mensubiyetin resimle ifade ediliş biçimidir. Türk mitolojisi gibi sağlam bir kaynağa dayanan gelenekle harmanlanan birikimimin ifade şeklidir.

Kadim Türk sembolleri ve mitolojisi, modern sanat üretiminde yeteri kadar değer görüyor mu? Sizce bu konuda sanatçılara ve kültür kurumlarına ne gibi sorumluluklar düşüyor?

Son yıllardaki cılız çabaları göz önüne almazsak ne yazık ki modern sanat dünyasında Türk mitolojisi ve sembolleri yeterince temsil edilmiyor. Batı sanatında Yunan ve Roma mitolojisi yoğun şekilde kullanılırken biz, kendi kültürel mirasımızı yeterince vurgulamıyoruz. Türk sanatçıları olarak bize düşen görev bu kültür mirasını yeniden yorumlayarak, günümüze taşıyarak, bize özgü eserler üretmektir. Kültür kurumları da bu tür sergileri ve projeleri destekleyerek gelenek ile çağdaş arasındaki köprüyü güçlendirmelidir. Bu sembollerle üretilen eserlerin ve kültürümüzün tanıtıldığı yurt dışı etkinliklerine gereken ilgi gösterilmeli ve sanatçılara bu yönde destek verilmelidir.

Türk mitolojisiyle ilk karşılaşmanız nasıl oldu? Bu karşılaşma, sanatınıza nasıl bir yön verdi?

Türk mitolojisiyle tanışmam, sanat eğitimi aldığım yıllarda Türk tarihine olan alakam ve mitolojiye olan ilgim vesilesiyle başlamış oldu. Özellikle Kuzey Amerika eski kültürünü öğrenmem, eski kaya resimleri, Orhun yazıtları, Türk tamgaları, halı ve kilim desenleri gibi bize ait konular beni etkiledi. Bunların sadece tarihsel belgeler olmadığını aynı zamanda sanatsal bir dil oluşturduğunu fark ettim. Bu farkındalık eserlerime yön verdi ve zamanla kendime özgü bir sanatsal dil geliştirmemi sağladı. Bu konuyla ilgili yüksek lisans öğrenim yıllarımda tezimde aynı konuları çalışarak eğitimimi tamamladım. Hâlen Türk tarihi ve Türk mitolojisi üzerine çalışmalarımı sürdürmekteyim.

Sanat eğitimi aldığınız dönemde Türk kültürü ve mitolojisi sanatın bir parçası olarak ele alınıyor muydu? Bugünkü sanat eğitiminde Türk motiflerine karşı bakış açısı nasıl?

         Benim eğitim aldığım dönemde sanat eğitimi Batı merkezli bir anlayışa dayanıyordu. Türk motifleri ve Türk mitolojisi yeterince işlenmiyordu. Bugün de benzer bir durumun devam ettiğini söyleyebilirim. Ancak son yıllarda genç sanatçılar arasında bu mirasa yönelik bir ilginin arttığını gözlemliyorum. Bu ilginin daha da artması için sanat eğitiminin içeriğinde Türk kültürüne ve mitolojisine daha fazla yer verilmesi gerekiyor. Bu konuda kurumların daha fazla ilgi göstermelerini çalışan sanatçıların teşvik edilmesi üretilen eserlere daha fazla değer verilmesi sanatçıların çalışma azmine ivme katacağına inanıyorum.

Kadim Türk sembollerinin ve mitolojisinin estetik yapısını Batı mitolojisiyle karşılaştırdığınızda, dikkatinizi çeken belirgin farklılıklar veya benzerlikler var mı?

Türk mitolojisi ve Türk sembollerini Batı mitolojisi ile karşılaştırmak oldukça geniş bir konu, özetle söylersek Batı mitolojisi genellikle belirli kahraman figürleri ve anlatılar etrafında şekillenirken Türk mitolojisi doğa ile iç içe geçmiş bir sistemdir. Batı’da mitolojik figürler daha çok Tanrı ya da kahramanlar etrafında şekillenirken Türk mitolojisinde doğa ruhları, hayvan figürleri ve göksel semboller ön plandadır. Benim sanat anlayışımda bu doğa merkezli mitolojiye sıkça yer vermem de bununla bağlantılıdır.

Mitolojik sembolleriniz, günümüz dünyasının karmaşık meselelerine dair bir mesaj taşıyor mu? Postmodern bir dünyadaki bir insan bu sembollerden hareketle kendisine bir dayanak noktası bulabilir mi? Bu bağlamda sanatın insanı dönüştüren ve iyileştiren gücüne inanıyor musunuz?

Mitolojik sembollerimizin günümüz dünyasının karmaşık meselelerine dair mesaj verdiğine kesinlikle inanıyorum. Mitoloji sadece geçmişin hikâyeleri değildir. İnsanın doğa, toplum ve kendisiyle kurduğu ilişkinin bir yansımasıdır. Günümüz dünyasında belirsizlik ve kimlik krizleri yaşanırken, geçmişten gelen köklü semboller insanlara aidiyet duygusu sağlayabiliyor. Sanat, izleyiciyi sadece estetik açıdan değil, ruhsal açıdan da dönüştüren bir güçtür. İnsanın kendi köklerine ulaşması bilgi sahibi olmasına mitolojik sembollerin etkisi vardır.

İzleyicilerden aldığınız tepkiler sanatınızın yönünü etkiliyor mu? Kendi estetik algınızın yanı sıra toplumun estetik algısını da dikkate alıyor musunuz?

Her sanatçı izleyiciye ulaşarak ona bir mesaj vermek ister. Bunu yaparken kendi sanat dilini kendi yorumunu eserlerine katarak iletişim kurmaya özen gösterir. Bundan dolayı izleyici ile kurduğum bağ benim için önemli. Zaten sanatçının kendi yolunu belirlemesi ve iç dünyasını eserlerine yansıtması gerekir. İzleyicilerin ilgisi ve tepkileri bana farklı perspektifler sunabilir. Bu yansımaları sanatçının ufkunu da açmasına yardım edebilir. Sanatımı yönlendiren esas faktör kendi iç dünyam, kendi içsel arayışım ve araştırmalarımdır.

Son dönemlerde Türk mitolojisinin ön plana çıkması hakkında ne düşünüyorsunuz? Gelecekte kadim Türk sembolleri ve mitolojisine dair daha çok çalışma, sanat eseri görecek miyiz?

Son yıllarda tarihsel köklere ve mitolojiye yönelik ilginin arttığını görüyorum. Günümüzde bilgiye daha kolay ulaşılması ve sanal âlemde istenilen konulara daha kolay erişilmesi bu duruma katkı sağlıyor. Değişen dünya düzeninde herkes köklerine ulaşmak için eskiye nazaran daha çok enerji sarf ediyor. Buldukları, öğrendikleri ve kendilerine ait olanları tuvale taşımanın daha kalıcı olduğuna inanan yeni kuşak sanatçıların arttığını görüyoruz. Kullanılan geleneksel dilin kendilerine özgü olduğunu, taklit eserlerin üretilmesiyle bir yere varılamayacağı inancı etkili oluyor. Kaynak ve belgelere kolay ulaşılması da bu öze dönme hareketine etki ediyor. Yıllar önce yaptıklarımızı izah ederken daha çok enerji harcıyorduk. Kadim Türk yazısını bazı sembolleri anlatmanın güçlüğünü artık yaşamıyoruz. Yeni kuşak sanatçılar bu konuda daha kolay ve daha bilinçli hareket etme imkânına sahip. Ancak bu ilginin kalıcı olması için eğitim ve sanatsal destek mekanizmalarının da güçlenmesi gerekiyor.

Sanatın bir kültür taşıyıcısı olduğunu göz önünde bulundurursak, Türk mitolojisinin sanat yoluyla geleceğe aktarılmasında eserlerinizin nasıl bir rol oynayacağını düşünüyorsunuz?

Daha önce de ifade ettiğim gibi mitolojik ve Türk kültürüne ait objeleri tuvale taşırken kullandığım objeler izleyici tarafından çok da anlaşılmıyordu. Orhun yazısını görenler, bunu başka yazılarla karıştırıyor, kullandığım bazı hayvan motiflerini siyasetle ilişkilendiriyorlardı. Ancak bugün aynı şeyleri daha az yaşıyorum. Eserlerimim bir anlamda görsel bir tarih belgesi gibi işlev gördüğüne inanıyorum. Türk mitolojisinin unutulmaması için çaba sarf ediyorum ve yeni nesillere ilham vermek amacıyla çalışmalarımı sürdürüyorum.

Mitolojinin sembolik dili ile resmin estetik dili arasında nasıl bir bağ kuruyorsunuz? Bu iki dünyanın çatıştığı ya da birleştiği anlar oluyor mu?

Mitolojik semboller, resim konusunda anlamca geniş bir yelpazeye sahip. Mitolojinin resim diline uygun temaları var. Söz konusu Türk mitolojisi olunca temalar âdeta dipsiz bir kuyu. Aradığım her temaya uygun konular mevcut. Sembollerin çoğu soyut resim gibi estetik görünüşe sahip, resim yapma konusunda uygun bir malzeme sunuyor. Mitolojinin sembolik diliyle resmin estetik dili aslında birbirini besleyen ögeler var. Mitolojik semboller, resim sanatının estetik diline anlam katarken sanat da bu sembolleri modern dünyaya taşımak için bir araç oluyor.

Türk mitolojisinin tabiatla iç içe geçmiş sembolik bir dünyası var. Tabiatı arkasına alan bu dünya size bir renk veya biçim dayatmasından bulunuyor mu? Mitolojik ögeler eserlerinizde hangi renkler ve biçimlerle vücut buluyor?

Türk mitolojisinde semboller oldukça yalın ve tabiatla bağlantılı. Biçim konusunda resmedilmeye uygun ifade var ve bunlar güçlü kimliklere sahip semboller. Doğayla bağlantılı olmaları, renk açısından çalışmaya olumlu bir ivme kazandırıyor. Bunun için özel bir renk dayatmasıyla karşılaşmıyorum. Benim resimlerimde renkler önemli. Siyah rengi kullanmıyorum. Bunun yerine koyu tonları tercih ediyorum. Genellikle canlı renkleri ve zıt renkleri yan yana kullanmaktan endişe etmiyorum. Renkleri mitolojik konuların anlamlarına uygun şekilde resimlerimde kullanıyorum. Mavi, kırmızı, yeşil ve sarı rengi çok kullanıyorum.

Ejderha, kurt, kartal ve at gibi mitolojik hayvanlar sanatınızda önemli bir yer kaplıyor? Onları resimlerinizde işlerken nasıl bir anlam dünyası kuruyorsunuz?

Eserlerimde Türk mitolojisinde önemli yer tutan ejderha, kurt, kartal, at gibi figürleri kullanıyor, bazen bunların bir tanesini kullanarak bir seri resim çalışıyorum. Bu hayvanlar, sadece sanatsal figürler değil aynı zamanda Türk mitolojisinin ve tarihinin derin sembolleri. At özgürlük ve gücün simgesi olarak yer alırken ejderha doğanın kontrol edilemeyen gücünü kartal ise göksel bilgelik ve kudreti temsil eder. Kurt ise Türk mitolojisinde bir yol gösterici, koruyucu olarak görülür. Ben bu figürleri eserlerime yerleştirirken onların mitolojik bağlamalarını koruyarak modern bir anlatımla izleyiciye sunuyorum.

Kadim Türk sembollerini ve mitolojisini modern sanatın dinamikleriyle harmanlarken gelenek ile modernlik arasında bir köprü kurduğunuzu düşünüyor musunuz?

Kesinlikle düşünüyorum. Sanat geçmişi muhafaza etmek değil, onu yeniden yorumlamak ve geleceğe taşımaktır. Benim resimlerimde de hem geleneksel motifler hem de modern sanatsal teknikler bir araya geliyor. Göktürk alfabesi, kaya resimleri, mitolojik semboller gibi unsurları çağdaş sanatın soyut anlatımıyla birleştirerek geçmişle bugün arasında bir diyalog kurmaya çalışıyorum ve becerdiğim kanısını taşıyorum.

Türk mitolojisi, çağdaş meselelerle bir araya geldiğinde resim sanatına nasıl bir özgünlük sunuyor?

Türk mitolojisi geniş coğrafyalı kadim bir kültürün ürünüdür. Tarihi süreç içerisinde Türk mitolojisinin sunduğu semboller, insan doğası evrenin işleyişi ve toplumsal düzen hakkında derin anlamlar içeriyor. Bugünün dünyasında kimlik, kültürel kökler ve aidiyet gibi konular çok tartışılıyor. Benim resimlerimde mitolojik ögeler sadece geçmişin bir yansıması değil aynı zamanda günümüz insanının arayışlarına bir yanıt niteliğindedir. Eserlerimde geleneksel motiflerle çağdaş kompozisyonlar kurarak bu mirasın günümüz insanına nasıl sesleneceğimi sorguluyorum. Benim daha geniş bir coğrafyaya hitap etmeme kendimi daha rahat ifade etmeme imkân sağlıyor. Zaman mekân renk konu konusunda daha özgün çalışma yapma kolaylığını sağlıyor.

Türk mitolojisinin henüz keşfedilmemiş hikâyelerine dair bir arayışınız var mı? Gelecekte hangi figürleri ya da anlatıları resimleştirmeyi hayal ediyorsunuz?

Bugüne kadar çalıştığım konular hatırladığım kadarıyla Orhun yazıtları, Pazırık ve Ahlat mezar taşları, kamlar ve davullar, kaya resimleri, eski yazı, mezar taşları, laleler, Anadolu uygarlıkları kısaca kadim Türk kültürüyle ilgili konuları çalıştım. Zaman zaman Atatürk resimleri, eski İstanbul konularını işledim. Türk mitolojisi henüz tam anlamıyla keşfedilmemiş bir hazine. Bugüne kadar çalıştığım konuların yanında az bilinen hikayeler, henüz az bilinen Sölgentaş mağara resimleri, Gobustan kaya resimleri, Gök Tengri inancı, kam ritüelleri, Türk destanlarındaki yaratıklar ve eski inanç sistemlerinden daha fazla ilham almak istiyorum.

Göktürk alfabesi ve eski yazı ile mağara resimleri arasında kurduğunuz ilişki soyutlamada yeni bir çığır açıyor bence. Üstelik bunu geleneksel vitray sanatı ile de daha da soyut bir hâle getiriyorsunuz. Bu senteze nasıl ulaştınız?

Türk kültürüne ait objeleri ve motifleri harmanlayarak eser üretmek, uzun süren araştırmalar ve sanat pratiğimin bir sonucudur. Kullanılan dil ve objeler aynı kültürün mirası olunca nesneler arasındaki bağlama ve uyum kolay oluyor. Konu motiflere olan bilginin sağlam olması onların soyutlanması çalışma yapılması ve eserin biçimlendirilmesi ve kompozisyonların kurulmasına imkân sağlıyor. Bu kompozisyonları gravürlerde, vitrayda ve diğer resim tekniklerinde uygulama alanı buluyorum.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.03.2025)