Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poetik qiraətdə sizlərlə yenidən daimi müəllifimiz Əlizaəd Nuridir. Bu dəfə şair “Bu dərdin başına tac qoymuşam mən...“ söyləyir… Dərdin başına tac necə qoyulur, oxuyunda agah olacaqsınız. 

Xoş mütaliələr.

Bu dərdin başına tac qoymuşam mən...

Dərddən yıxılanda sözdən tutmuşuq,

Bizi söz gəzdirir can əvəzinə.

Bəlkə göy üzünü yaralayıblar-

Damır ay işığı qan əvəzinə?!

Sənsiz bu yollarda yol azan səsəm,

Sənsiz neynəyər ki, bu halı sərsəm?

Bəlkə bu dünyanın günəşi sənsən-

Sökülür ürəyim dan əvəzinə?

Vaxtın darağında saç qoymuşam mən,

Neçə gün qələmi ac qoymuşam mən.

Dərdimin başına tac qoymuşam mən-

Taxta çıxartmışam xan əvəzinə...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.10.2024)

Aida Eyvazlı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

2021-ci ildə qələmə aldığım bu yazını portalın ARXİV YAZILARI rubrikasına təqdim edəndə onu əsas götürdüm ki, ovaxtkı qeydlərim indi də aktualdır.

Mən heç vaxt Qarabağın işğal olunmuş ərazilərini görməmişdim. İlk dəfə Şuşaya da 2021-ci ildə MEDİA Agentliyinin dəvəti ilə getmişdim.  İşğaldan azad olmuş Qarabağla ilk görüşüm viran olmuş yurd yerlərimiz, yetim daşlar, damı olmayan binalar, evlərin içərisində bitən ağaclarla başladı.

Sual oluna bilər ki, necə olur ki, Azərbaycanda doğulasan, bir dəfə Qarabağa yolun düşməyə?! Çünki ali təhsil almaq üçün vətəni tərk edib gedəndə gənclik çağım idi. Vətənə qayıtığımdan iki il sonra isə torpaqlarımız düşmən tərəfindən rəzilliklə və həyasızcasına işğal olundu. Beləcə, mən və mənim kimi nə qədər Azərbaycan vətəndaşı vətənin bir parçasını, cənnət qoxuyan o torpaqları 30 il müddətində görməyə həsrət qaldı. Görənlərin xəyallarında və röyalarında, görməyənlərin isə arzu və ümidlərində yaşadı Qarabağ.

Bu günlərdə Azərbaycan  Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyitərəfindən 6-7 dekabr tarixlərində keçirilən "Dayanıqlı inkişaf məqsədlərinə nail olmaq üçün sağlam ətraf mühit və minasız həyat" adlı Beynəlxalq Forumun iştirakçıları ilə Azərbaycan Respublikasının Minatəmizləmə Agentliyinin keçirdiyi görüşdə “İpək yolu” Tarixi və Mədəni Araşdırmalar İctimai Birliyinin sədri kimi mən də iştirak  edirdim.

Beynəlxalq Forumun ikinci gününü Ağdam şəhərində keçirmək nəzərdə tutulmuşdu.

Səhərin gözü açılmamış Bakıdan üzü Ağdama yola çıxdıq.

Ağdam haqqında ilk yazılarımı elə 1992-ci il işğalından sonra yazmışam. Əsasən də bu yurdun şəhidləri və burada şəhid olan Azərbaycan qəhrəmanları haqqında... Ağdamı coğrafi məkan kimi şahidlərin söhbətlərində və xatirələrində tanımışam.

Bu səhər tezdən Ağdama gedən şüşə kimi yollarla şütüyən avtobusumuzda ağdamlı dostlar da vardı. Sən demə  Bakıdan Ağdama gedən yol düppədüz imiş. Nə sola, nə də sağa dönüşü var imiş.  Ağdamın Quzanlı kəndindən keçib, düşmənlərin əlindən xilas  etdiyimiz kəndlərdən keçirik. Yolun solu da, sağı da yaralıdır, xərabətdir, ya da ki, bom-boş çölə bənzəyir. Əgər jurnalist həmkarımız Təhmasib Novruzov hərdənbir mikrafonla  yolun sağ və ya sol tərəfində nə vaxtsa kəndlərin, obaların, üstü damlı evlərin, məktəblərin, bağçaların, bağ-bağatların olduğunu deməsə, buraları ilk dəfə görən adımın heç ağlına da gəlməz ki, Güllücə, İlxıçılar, Suna , Tağıbəyli, Əmirli, Şurabad, Şotlanlı...  kəndlərinin xərabətidir gördüklərimiz.

Vaxtı ilə yurd olmuş, ev olmuş, toy-büsatlı olmuş bu kəndlərin üstündən keçib getdikcə Nizami Gəncəvinin Bərdəni tərif etdiyi şerini xatırlayıram:

İndi o dərgahın taxtı alçalmış,
İpəyi, qumaşı küləklər çalmış.
Təzə nar gülləri tökülüb solmuş,
O narlar, nərgizlər dönüb toz olmuş.

Biz də təbiətin  nar fəslindəyik. Yollarda o xərabət evlərin yerində,  bəzi evlərin skletinin ortasında yabanı halda bitən nar, heyva, xurma ağacları həsrətlə yollara baxır, gəlib meyvəsindən dadacaq insanları gözləyir. Ağaclar da həsrət çəkərmiş... Körpə balası öləndə döşlərini süd tutan anaya bənzəyir üstü meyvəli qalan ağaclar. Necə ki, ana əmizdirməyə körpəsini axtarar, sinəsinə sağılmayan südü ağırlıq edər, bu ağaclara dərilməyən meyvələri ağırlıq edir, ağacların qəddini əyir. Budaqda qalmaqdan gülöyşə narların bağrı çatlayıb burada...

Lakin Azərbaycan insanı o ağaclara yaxınlaşa bilmir axı. Çünki insanlığa ləkə olan hay tayfası bu torpaqlarda, bu ağaclar bitən yerlərdə gecə-gündüz bilmədən mina basdırıblar. Lakin sonradan buralara özləri də demək olar ki, gəlməyiblər. Minalı sahələrdə neyləyəcəkdilər ki?  Minanı basdırmazdan əvvəl isə işağl etdikləri yurdumuzun evlərini, məktəblərini, mədəni və idman obyektlərini, zavod və fabriklərini talan edib, külünü göyə sovurublar. Göyə sovurmaq bir yana, viran İran rejiminin mollalarının baştutanları və  daş-dəmir yeyənləri də bir yandan peyda olub daşıyıb İrana aparıblar. Özlərini müsəlman sayan İran mollaları həmişəki kimi harama şərik olub, harama əl qatıblar. Bizdən oğurladıqları daş-kəsək, taxta-şalbandan, dəmir darvazalardan özlərinə ev tikiblər.

Bizim inanclarımıza görə oğurluqla yapılan evin təməli tez uçar, viran olar. Mən elə istəyirəm ki, Azərbaycandan daşınan daşla, taxta ilə tikilən evlərin hamısı uçulub tökülsün, viran olsun... O daşını, divarını talayıb apardığınız evlərin sahiblərinin çəkdikləri  ev, yurd həsrətini çəkəsiniz... Yaratdığınız qondarma dininiz, haram qatdığınız namazlarınız özünüzə qənim olsun... Özünə “müsəlman” deyən də bu qədər rəzillik edərmi? Müsəlman da öz qardaşının evini, yurdunu talan edib, viran qoyarmı? Bu ancaq İran hökumətinin müsəlman mollalarına xas olan iyrənclikdir.

Həmkarımız Təhmasib Novruzov  yenə də mikarfonla danışır: 

“ - ...  bir azdan bizim avtobusun dayanacağı yer  ermənilərin axırıncı postu olan yer idi... Oradan üzü bu yana hər tərəf, sağ-sol minalanmış ərazilərdir. Uzundərə adlı yer var idi. Uzundərə Sovet İttifaqının Zaqafqaziya ordusunu təmin edən hərbi bazası burada yerləşirdi. Patrondan tutmuş raketə qədər, qrantamyot sursatı, həm tank və piyadalar əleyhinə minalar da bu bazada saxlanırdı. O bazanın bütün tank əleyhinə və piyada əleyhinə olan minalarını Ağdamın kəndlərinə basdırıblar...  Qalan silahları da başımıza yağdırbılar.”

Sağında –solunda yol qırağına qədər ev olan kəndlər yoxdur indi... Yuxudur sanki, var idi, indi də yoxdur.  Elə bil ki, yer yarılıb, yerə girib kəndlər. Bu kəndlərdə firavan yaşayan insanların həyət-bacaları da növbənöv ağacla, yaşıllıqla dolu idi axı... O ağacları da qırıb, oduncaq kimi istifadə ediblər, satıblar... Adda-budda gözə görünən ağaclar isə 30 ildə yabanı halda bitən ağaclardır...

Baş Qərvənd kəndinin yerində qalan xərabət çöllüyə çatırıq. Təhmasib Novruzov 200 metirliyimizdəki bir təpəliyi göstərib deyir ki, o görünən dəyirmandır. Qarqar çayının üstündə tikilmişdi. Yaşı 100-dən çoxdur. İndi həmin dəyirman uçqun üzərində bir xərabətə bənzəyir. Qədimlərdə bütün sulu kəndlərin  girəcəyində belə su dəyirmanı tikilərdi. Dəyirmanlar da onu tikən sahibinin adı ilə adlanardı. Kənd əhli də bu çayın üstündə tikilən dəyirmanda kəndə əkib becərdiklərini yığıb gətirib üyüdər, evlərinə , külfətinə ruzi aparardılar.

Baş Qərvənd kəndinin girəcəyində dayanıb, xaricdən gələn qonaqların bizim sıramıza çatmalarını gözləyirik. Minatəmizləmə agentliyinin əməkdaşı təhlükəsizliyimiz baxımından bizdən xətt çəkilmiş yoldan bir addım belə kənara çıxmamağı xahiş edir. Hər kəsi özünü qorumağa və qaydalara əməl etməyə çağırır. Üzbəüz dayandığımız yerdən təxminən 200 metr uzaqlıqda yenə viran olmuş tavansız evlərdən qalan uçulmuş divarlar diqqətimi çəkir. Evin uçulmuş divarlarının üstünə quşlar qonublar.  Yəqin o quşlar da bu evin əsil sahibini gözləyirlər. Ürəklərinə damıb ki, görüşə az qalıb.

Qonaqlar gəlib, bizə yetişəndən sonra minatəmizləyənlərin səhra öfisinə sarı gedirik. ANAMA, BAMF, MAG və APOPO təşkilatının stendinə yaxınlaşırıq. Burada BAMF-ın (Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondu) xüsusi rolunu qeyd etməsək insafsızlıq olar. Yarandığı 30 il ərzində Azərbaycan ərazilərində minaaxtarama üzrə ən uğurlu layihələrə imza atıb. Məhz bu Fondun təşəbbüsü ilə 6 ay bundan əvvəl başlayan “Azərbaycan Respublikasının Minatəmizləmə Agentliyinin (ANAMA) imkanlarını artırmaqla məcburi köçkünlərin təhlükəsiz qayıdışına dəstək” layihəsi çərçivəsində minaların təmizlənməsi əməliyyatlarına  MAG və APOPO təşkilatı da cəlb olunub. İndi bu təşkilatın təlimlərində iştirak edən Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin 40-dan artıq qadın əməkdaşı da düşmənin basdırdığı minaları axtarıb tapır və zərərsizləşdirirlər. Bu məlumatları bizə ANAMA-nın bosniyalı əməkdaşı çatdırır.

Azad olunmuş torpaqlarımızda Şəhidlər Xiyabanları yalnız təzə basdırılmış baş daşları üzərindəki bayraqdan bilinir.  Elə bil ki, bir  kimsəsiz çöllükdə, diyarda ölünü torpağa tapşırmısan, əmanət etmisən. Qəbristanlıqların ətrafında ins-cins, insan belə gözə dəymir. Çünki bu qəbirlər də düşmən tərəfindən vandalizmə məruz qalıblar.

Qonaqlarla birlikdə QHT təşkilatlarının nümayəndələri də Qərvəndin məzarlığında uyuyanları ziyarət edirik.

Forumun maraqlı və yaddaqalan məqamlarından biri də APOPO təşkilatı tərəfindən mina axtarışına cəlb edilən siçovullar və itlərdir.

Minaxtaranların sırasında cəsur qızlarımızı görməyin də bir ayrı fəxarəti vardır. Həmsöhbət olduğum minaaxtaran Sehran Şükür qızı Babayeva deyir ki, 6 aydır ki, Baş Qərvənd kəndində minaaxtarma əmliyyatında çalışır:

-Əməliyyatlarımız davam edir. Qərvənddəki əməliyyatlarımız yaxın günlərdə bitəcək. Ərazini məcburi köçkünlərə təhvil verəcəyik. Məcburi köçkünlər üçün burada evlər tikiləcək. Mən özüm də məcburi köçkünəm. Ancaq çox qürurluyam. Çünki mənim kimi xanım qızlarımızın təmizlədikləri ərazilərdən yenə şənlik, deyib-gülmək səsi gələcək. Daha heç kim burada minaya düşməyəcək.

Diqqətimi başqa bir qız cəlb edir. Əynində uniforma geyinmiş bu qız isə torpağın üstünə uzanıb. Əlndəki balaca  bel ilə yavaş-yavaş, ehtiyatla torpağı eşir. Hərdən də incə barmaqları, əlləri ilə torpağın üstünə sığal çəkir, tumarlayır. Elə bil ki, torpaqla danışır, könlünü alır. Bir neçə dəqiqə keçəndən sonra qazdığı yerdən hansısa silahdan qalma dəmir parçası çıxarır. Sevinir. Ayağa durur, fotoaparatımızın qarşısında sevinclə poz verir. Əlbəttə belə anı tarixə çevirməyə dəyər.

Bu zərif qızlarımız incə və zərif barmaqları ilə xalça toxuya bilərdilər. Qarabağ xalçaları sənət əsərləri arasına öz adı ilə, gözəl naxışları ilə düşüb. Dünyanın ən bahalı muzeylərində saxlanılır. Həmin o Qarabağ xalçalarının ərişli-arxaclı iplərinin rəngini bu torpaqda bitən bitkilərdən tutublar. İndi mənfur düşmən bu torpaqların hər addımında təhlükə əkib və bitirib.
Mina ilə üzbəüz qalmaq təhlükəli bir işdir. Mina adamı yalnız öldürmək üçün tanıyır. Allahı yox, insafı yox, yaddaşı yox... Özü cansız dəmir parçası olsa da, yediyi canlıdır, insandır... 

Minatəmizləmə əməliyyatlarını öz gözümüzlə görəndən sonra geri qayıdırıq. ANAMA-nın əməkdaşları gələn qonaqlar üçün çay süfrəsi açıblar. Yaxınlaşıb bir stəkan çay istəyirəm. Samovarın yanında dayanan oğlan həvəslə və hörmətlə büllur stəkanda mənə çay süzür. Xahiş edirəm ki, mənim çayımı tünd eləsin.  Onu deyim ki, yola çıxanda adətim üzrə həmişə özümlə çay götürürəm. Çünki çox vaxt yol kənarında və ya elə qonaq olduğum yerlərdə hər içdiyim çayı bəyənmirəm. Çaya qarşı xüsusi qurmanlığım vardır. Qarabağın suyu ilə dəmlənən çayın ilk qurtumunu alanda, hiss etdiyim daddan əhval-ruhiyyəm çayın dadı qədər gözəlləşir. Gecə saat 5-dən oyaq olmağın yuxusuzluğu da uçub gedir. İkinci stəkan çayı xahiş edirəm. Hətta Rey Kərimoğluna da deyirəm ki, bu çaydan mütləq içsin. Çünki bu çayın dadı, zövqü çox başqadır. O da yanında gələn digər qonaqlara çay təklif edir. ANAMA-nın əməkdaşları büllur stəkanlarda isti samovar çayına qonaq edirlər samovarın başına yığılanları. Bu çay, o çaydan deyil... Bu çayın suyunda, dəmində sevinc, nəşə dadı var.

Eh... özlüyümdə fikirləşirəm ki, indi böz çöllüyə bənzəyən kəndin məhlələrində, həyətlərində 30 il əvvəl hər gün samovar qaynayıb, təndirlərdə çörək bişib, ocaq qalanardı. Ağcalardan meyvə dərib, gələn qonağın yol ehtiyatını tutardılar. ANAMA-nın burada işləyən əməkdaşlarını isə nə qarşılayan var, nə də yola salan... Hətta bu kəndin sakini olanlar belə indi iş yerinə uzaqdan gəlirlər.

Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyi, ANAMA və BAMF-ın təşkil etdiyi "Dayanıqlı inkişaf məqsədlərinə nail olmaq üçün sağlam ətraf mühit və minasız həyat" adlı Beynəlxalq Forumun rəsmi hissəsi AĞDAMCONFERENCE-də keçirilir.

Müzakirələrdə ANAMA-nın Metodologiya və qiymətləndirmə şöbəsinin müdiri Adil Aslanov, “Minalar Əleyhinə Azərbaycan Kampaniyası” İctimai Birliyinin sədri Hafiz Səfixanov, BMTİP eksperti Don Makdonald, siyasi analitik Hamdi Rifai, Türkiyənin Siyasət, İqtisadiyyat və Araşdırmalar Mərkəzinin (SETA) eksperti Mustafa Caner,  “Piyada Əleyhinə Minaların Aşkarlanması İnkişafı” İctimai Birliyinin eksperti İtamar Levy, “Minadan Azad Sarayevo” layihəsinin rəhbəri, “Minaaxtaran itlər” Mərkəzinin direktor müavini Mariya Trlin, Humanitar Yardım Fondunun eksperti Mehmet Altıntaş, Mina Məsləhət qrupunun Azərbaycan üzrə direktoru Joanne La Terriere, UNİCEF-in humanitar minatəmizləmə üzrə eksperti Tetiana Kazanzhy və digər ekspertlər minanın törətdiyi qorxulu fəsadlardan,  ondan qorunma  və maarifləndirmə yollarından bəhs edirlər. Xarici ekspertlər Ağdamda basdırılan minaların miqyasından dəhşətə gəliblər. Vurğulanıb ki, dünya ictimaiyyəti Ağdamda, o cümlədən digər işğaldan azad edilmiş ərazilərdə minadan təmizlənmə işlərinin sürətləndirilməsi və yaşayışın bərpa edilməsi üçün əlindən gələni etməlidir.

Daha sonra növbəti faktlar səsləndirilir: 1991-ci ildən ötən dövr ərzində Azərbaycanda minalardan zərərçəkənlərin ümumi sayı 3416 nəfər təşkil edir. İkinci Qarabağ müharibəsi başa çatdıqdan sonra Azərbaycanın 340 vətəndaşı mina qurbanı olub. 2022-ci il noyabrın 10-dan 2023-cü il dekabrın 6-dək Azərbaycanda minalardan 50 mülki şəxs və 15 hərbçi həlak olub. Eyni zamanda 111 mülki şəxs və 164 hərbçi yaralanıb,.

2020-ci ildə 44 günlük müharibədən sonra 338 nəfər işğaldan azad edilmiş ərazilərdə mina qurbanı olub. Onlardan 65 nəfəri həlak olub, 275 nəfəri isə müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri alıb. Xəsarət alanlar içərisində 9 nəfəri uşaq və gənc, 1 nəfəri isə qadındır.  Bu günə qədər isə mina partlayışı nəticəsində ümumilikdə 600 nəfərdən çox insanımız vaxtsız həlak olub.

Biz – dünya ictimaiyyətini, vətəndaş cəmiyyətlərini humanitar minatəmizləmənin BMT-nin 18-ci Dayanıqlı İnkişaf Məqsədi kimi müəyyən edilməsi işinə qlobal miqyasda ictimai dəstək verməyə çağırırıq.

30 il ərzində düşmən Ağdamı bufer zona kimi saxlayıb, hər qarışında piyada əleyhinə, tank əleyhinə mina basdırıb. Belə edib ki, Azərbaycandan buraya kimsənin ayağı dəyə bilməsin. 

Bu günə qədər nə bir ermənidən, nə də bir beynəlxalq təşkilatdan soruşan olmayıb ki, bu erməniyə əgər Azərbaycan torpaqları lazım idisə, niyə orada mina basdırırdı? Niyə məktəbləri söküb, daşını –divarını İrana satırdı? Niyə torpaqlarımızda taxıl, üzüm əkmək əvəzinə narkotik plantasiyaları salırdıniz?  Yer üzünün ikinci Xirosiması olan Ağdamı niyə görməzdən gəlirsiniz?

Bu boyda vəhşilikmi olar?  Quzanlıdan sonra Ağdamın qurtaracağına qədər bir dənə də olsun it-pişik, mal-heyvan gözə dəymir. Təbiətə bu qədər zülm edərlərmi?  ATƏT, BMT, Aİ hara baxırsınız?

O minaaxtaran qızlar əziz canlarını təhlükə altına qoyub, torpağın üstündə sürünə-sürünə mina axtarırlar,  torpağın bağrına sancılmış yaraları, bombaları təmziləyirlər.  Bizim qızlara mina axtarmaq təlimi keçən avropalılar, amerikalılar əslində bununla fəxr etmənizə dəyməz. Vaxtında bizim haqq səsimizə səs versəydiniz, harayımızı eşitsəydiniz, indi şir ürəkli, cəsarətli xanım qızlarımız  torpağın sinəsindən bomba axtarmazdılar, həyatlarını bu boyda təhlükəyə atmazdıllar. Barı sizin etinasızlığınız  səbəbindən yer üzündən silinmiş Xocalı və Ağdamın bugünkü halını dünyaya öz dilinizdə, öz medianızda çatdırın. Biz özümüz həqiqətimizi göstərsək də, bizə inanmaq istəmirlər. Barı öz gözünüzlə gördüyünüzə inanın. Barı, düşmənin mina xəritələrinin alınmasında bizə kömək edin ki, tapa bildiyimizi tapaq.

Ötən əsrin Böyük Vətən müharibəsində basdırılan minaları hələ bu gün də dənizlərdən,  torpağın altından aşkar edilir. Kim bizə zəmanət verə bilər ki, 5,10, 20, 50 ildən sonra bizim indi qarış –qarış təmizlədiyimiz torpaqlardan mina çıxmayacaq? Bu yerlərdə mina torpağın ömürlük qorxusudur.

Təhmasib müəllimin Ağdam haqqında məlumatlarından öyərnirəm ki, Ağdam rayonu və kəndlərində 117 məktəb olub. Onun 9-u Ağdam şəhərində imiş... Lakin  o məktəblərin heç daşı-divarı da qalmayıb... İrana daşıyıblar.

...Geri qayıtmaq vaxtıdır. Şüşə kimi yollarlla geri qayıdırıq... Bakıya...  Bakıdan Xankəndinə çəkilən dəmir yolu arxamızca baxa-baxa qalır... Yol boyu düşünürəm ki, var olanımız yox oldu. Özümüz və ruhumuz isə heç vaxt yox olmadıq. Bu torpaqların altındakı o qədər açılacaq sirrlərimiz var ki...

Bu mərdlər, gözəllər yurdunda, inan,
Çox saysız xəzinə gizləmiş zaman.
Belə şux, sevimli gülşən harda var?
Harda var xəzinə saçan bu diyar? (NizamiGəncəvi)

Bu torpağın altı qədim türk abidələri ilə doludur. Bəlkə o vaxt da bu yerlərdə qələbə qazanan hansısa xaqan haqqında sirrlər gizlənir bu yurdlarda? Axı bu yollar tarixi İpək yolunun davamıdır. Mən də “İpək yolu”  Mədəni və Tarixi Araşdırmalar İctimai Birliyinin sədri olaraq, çalışacam ki, o torpağın altında gizlənən tariximizə işıq tutum. Dünyanın hər yerindən türk irsini araşdıran üləmalar, alimlər, elm adamları ilə bu missiyamızı həyata keçirəcəyik.

Son olaraq, onu bir də xatırladım ki, biz ötən illər ərzində sınmadıq. Vətənimizə, torpağımıza olan sevgimiz bizi yatmağa qoymadı. Çünki özümüzündür. Vətən, torpaq insanın özününkü olanda onu qoruyur, belləyir, şumlayır, toxum əkir, ev tikir, yol çəkir...

İndi biz Qarabağa ƏDALƏT toxumu səpirik! 15 oktyabr 2023-cü ildən etibarən Azərbaycanın  işğaldan azad olan torpaqlarının hamısında o üçrəngli, ay-uduzlu  bayrağımız dalğalanır. Ali Baş Komandan İlham Əliyevin dünyanı mat qoyan sərrast döyüş taktikası nəticəsində  torpaqlarımız azad olunandan sonra,  onu qurub-yaratmaq missiyasını götürüb qüdrətli çiyinlərinə! Nizami Gəncəvinin Bərdənin tərifi şerində belə deyir axı:

Indisə yerində bu gözəl yurdun,
Var sel yumuş dərə, qurumuş odun.
Yenə də bol olan o göyərtilər,
Ədalət toxmundan göyərsə əgər,
Yenidən gözəlcə bəslənsə diyar,
Get-gedə yaşıllıq, gözəllik artar.
Padşahın əlinə keçərsə fürsət,
O taxta yenidən verərdi zinət. (Nizami Gəncəvi)

Tanrı torpaqlarımızı bizə qaytaran şəhidlərimizin məkanını şad etsin, bu torpaqların alınmasında canlarından keçən qazi və hərbçilərimizə isə minnətdarıq!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi yazar Urmiyadan Əli Rəştbərdir.

Əli Rəştbər

Urmiya

GEDİRƏM

Getmək istəyənlər arxaya baxmaz,

Min dəfə arxama baxıb gedirəm.

Əlimi əlindən qoparır hicran,

Taleyin çayında axıb gedirəm.

Yaşadıq həyatın gerçəklərini,

Bəzən də unutduq gərəklərini,

O duru eşqinin çiçəklərini,

Bu vurğun qəlbimə taxıb gedirəm.

Ayrılıq baxtıma yaman daş vurub,

Nə desən qəm-kədər başa-baş vurub,

Qəlbimi qəlbinlə qoşalaşdırıb,

Quru cismim ilə çıxıb gedirəm.

Mən səni özüm tək inanıb sevdim,

Yatdım xəyalınla oyanıb sevdim,

Dünyanın qarşında dayanıb sevdim,

Dünyanı başıma yıxıb gedirəm.

Qayıbın qəlbində xatirələrin,

İllərdir yer salıb dərindən dərin,

İnanma, yalandır onlardan birin,

Desəm də yandırıb yaxıb gedirəm...

Min dəfə arxama baxıb gedirəm!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzet” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Qərib Mehdinin hekayəsi təqdim edilir. 

Hərdən yüngül bazarlıq üçün çoxçeşidli marketə gedirdim. Sifarişi xanımım versə də, alacaqla özüm məşğul olurdum. Nazik haqq-hesablı bazarlıq  uşaqların anasının narazı sifətini bir az da turşudurdu. Neyləyim, dilim qülbümdən, əlim cibimdən utanırdı.

Yolboyu çox evlərin və bir də eyvanı küçəyə baxan kürsülü evin yanından keçirdim. Bu evdə yaşayan, bir-birindən gözəl iki varlıq - gözəl it və bu itin sərvboylu gözəl sahibi diqqətimi çəkirdi. Sərvboylu qadın həm də zövq ilə seçilmiş geyimləri ilə yadımda qalırdı. O, rəng seçimində ustalıq nümayiş etdirirdi. Bir rəssam olaraq bu seçim məni maraqlandırırdı. Fikirləşirdim: "uyarlı rəng seçiminin aliliyi zövqə, yoxsa, elmə söykənir?" Bunu Sərvboylu xanımdan soruşmağa ürək eləmirdim.

Günün müəyyən vaxtlarında Sərvboylu xanım olduqca kiçik, tükü qar kimi ağ iti ilə gəzintiyə çıxırdı. Küçük tez-tez ora-bura dartınsa da, qadın onun yaraşıqlı boğazlığını - xaltasının ipini əldən buraxmırdı.

Hərdən onlar eyvanda qərar tuturdular. Hiss edirdim ki, bu yaraşıqlı qadın, bu yaraşıqlı itdən, onun əyləncəli hərəkətlərindən, icazəli və ya icazəsiz ona-buna hürməsindən zövq alırdı. İtin şıltaqlığı artanda sahibi onu intizama səsləyirdi: "Alış, sakit ol".

Balaca it zərif səsi ilə kimə, hansı qaraltıya, nə qədər hürürdü, - bunu deyə bilmərəm. Ancaq o, zərif səsini o qədər də istismar etmirdi. Böyüklüyündən, kiçikliyindən asılı olmayaraq, itin yaddaşı güclü olur. Məni yadında möhkəm saxlamışdı. Nə vaxt rastlaşırdıqsa, dərhal sahibini incidir, mənə tərəf dartınıb hürürdü. Bəzən bu hürüş həddini aşıb kəskinləşirdi. Səbəbini bilmirdim. Bəlkə, başqalarından fərqli geyimim onu qıcıqlandırırdı? Axı rəssamların geyimləri fərqlənir. Ola bilsin, mahud pencəyim, orijinal dolaqlı boğaz şərfim, dəyirmi beretim və ya saqqalım ona nəsə bir mənfi emosiya aşılayırdı.

Sahibi - Sərvboylu xanım da sevimli itinin mənə olan münasibətinə mat qalmışdı. Bir gün acıqlı halda dedi:

- Alış, mən səni cəzalandırıb küncə qoyaram. Kimə, hara hürməyinə mən göstəriş verirəm. Həmişə icazəli hürürsən, sonra da mükafatını alırsan. Bu nə özbaşınalıqdır?!

Əslində sahibi hər şeyi yaxşıca bilirdi. Özünü bilməzliyə vurmaq da bir ustalıqdır.

İtin xidməti hürüşündədir. Hürməsə, ona kim çörək verəcək? Bunu hamı bilir. Görünür, sahibindən başqa, itin öz umacağı da var. Səbəbi açmaq lazım idi. Dedim:

- Xanım, mən sənətçiyəm, rəssamam. Sənətçilər hamının dilini bilir. İcazə versəniz, mən onun icazəsiz hürüşünün səbəbini və məqsədini öyrənərəm.

Cazibəsinə korluq verməyən Sərvboylu xanım açar sayılacaq sözündə bədxərclik etmədi:

- Nə deyirəm.

Mən çömbəlib Alışla üz-üzə durdum və hürüşünün səbəbini öyrənməyə girişdim:

- Ay it, mən sənin bu aramsız hürüşünə layiq deyiləm. De görüm, hansı günahın sahibiyəm ki, məni görəndə acıqla hürməyə başlayırsan. Qüsur axtarırsan? Vallah, mən halal maaşımla dolanıram. İndiyədək heç kimi aldatmamışam, heç kimdən rüşvət almamışam. Heç kimin paxıllığını çəkməmişəm. Mənə belə aramsız hürməyin nədəndir?

Səbəbsiz heç bir şey baş vermir. İt olanda nə olar... Alış bunu yaxşı bilirdi. O öz it dili - ünsiyyətilə bunu mənə anlada bilərdi. Lakin cavab vermədi, başını çevirib yiyəsinin - çörək verəninin, qayğısını çəkəninin, nazı ilə oynayanın üzünə baxdı. Sərvboylu gözəl icazə üçün tələsmədi. O, əyilib sevimlisini yerdən götürdü və sinəsinə sıxdı. Əllərilə ağ tüklü, bapbalaca iti tumarlamağa, oxşamağa başladı. Mən də dikəlməli oldum.

İtdən ətir qoxusu gəlirdi. Başa düşdüm ki, yiyəsi ona gigiyenik qaydalarla qulluq edir. Yəqin ayrıca duş vannası var. Çimdirərkən müxtəlif şampunlardan istifadə edir. Hətta tibbi tələbləri də unutmur. Belə sahibin iti olmaq xoşbəxtlik deyilmi? Bu suala dərhal cavab vermək çətindir.

Alış ərköyün olduğundan dəyişkən vəziyyətlərə can atırdı. Birdən o, narahatlığını bildirdi. Onu başa düşən sahibi Alışı yerə buraxdı və müəyyən məsafədə kəndirini boşaltdı. İt əvvəlcə yaxındakı ağaca sarı can atdı və dal ayağının birini qaldırıb ağacın dibini "suladı". Sonra ətrafa boylandı. Yaxınlığından iri gövdəli sahibsiz bir qancıq keçirdi. Dərhal dişi cinsin qoxusu Alışı qıcıqlandırdı. Məhrəm ünsiyyət qurmaq üçün ona sarı dartındı. Sərvboylu xanım nə baş verəcəyini bildiyindən itinin arzusuna qarşı durub ipini çəkdi. Və hətta onu uyarsız hərəkətinə görə məzəmmətlədi:

- Sən bunun seçiminə, qanacağına bax... Anası yerdə bir qancıqla eşqbazlıq yapmaq istəyir. Özünü gülünc günə qoyma. Kənardan baxan sənə nə deyər? Ara, axtar - tayını tap.

Ürəyimdə mən də Sərvboylu xanımı məzəmmətlədim: "Ay gözəl, axtar görək bundan balaca sevgili tapıb öz Alış bəyini xoşbəxt edə bilərsənmi? Özünü əziyyətə salmırsan. Yaxşı bilirsən ki, həyatda bundan balaca it yoxdur".

İçimlə danışdığım bəs oldu. Keçdim itinə cavabdeh olan Sərvboylu xanımla açıq söhbətə:

- Xanım, ataların sözü belədir: "lalın dilini yiyəsi bilər". Bu baxımdan itin də dilini siz bilməlisiniz. Mənimlə tutaşan bu heyvandan dönə-dönə soruşmuşam: "Ay it, niyə mənə hürürsən?" Cavab vermədən əməlini davam etdirir. Elə bu gün də mənə hürməyindən vaz keçmədi. Siz itinizin dilini bilməmiş, onun istəyini duymamış olmazsınız.

Sərvboylu gözəl yenidən qucağına aldığı sevimli itinin başını sığalladı:

- Bəli, mən onun dilini, kimdən nə umduğunu gözəl bilirəm. Siz onun varlığına diqqət yetirin. İndi durum onun "hav-hav"ını sizinçün tərcümə edim? Siz sənət adamısınız. Siz onun hürüşünü tərcüməsiz duymalısınız. O, hərəyə bir umacaqla hürür, o sıradan sizə də. İstəyinə lazımi cavab verməyincə hürəcək. O, çox mürəkkəb bir varlıqdır.

- Mal yiyəsinin gözündə böyük olar. O it mənim nəzərimcə sadə cümləni xatırladır. Kiçik vücudu, ayaqları, başı, qulaqları və quyruğu ilə. Təkcə burnunun ucu bu sadə cümləni tamamlayan qara nöqtəyə bənzəyir.

İt yiyəsi maraq doğuran mübahisədən çəkinmədi. Sən demə, o da iti kimi inadkarımış. Belə görünürdü ki, onlar məqsədlərinə çatmayınca əl çəkməyəcəklər. Dedim, daha doğrusu, əvvəl dediyimi yenidən təkrar etdim:

- Yaxşı, deyin görüm o məndən nə istəyir?

Sərvboylu xanım yaxın yolu uzatmadı:

- Mənim Alışım hamıdan özünə qarşı diqqət gözləyir. Buna biganə olanlara acıqla hürür, qəzəbini gizlətmir. Bir rəssam kimi sizdən də umacağı var.

- Başa düşdüm. Heç onun şəklini çəkən olubmu?

- Olub. Fotoqraflar vaxtaşırı bu işə girişib. Hətta bir neçə dəfə tanımadığımız rəssamlar da fırçalarını işə salıblar.

Maraq məni getdikcə bürüyürdü:

- Bəs nəticəsi? Sizin Alışınız ona həsr olunmuş foto və ya təsviri əsərlərin hansını bəyənib?

Sərvboylu xanım soyuqqanlıqla:

- Heç birini, - dedi, - nəinki bəyənib, hətta nəzərindən keçirdikdən sonra hirslənib, caynaqları ilə onları cırıb zay eləyib.

- Niyə? Nədən belə qaba hərəkətə yol verib?

İt yiyəsi itini bir daha tumarladı. Alış bu ağ əllərin tumarından sonsuz həzz alırdı. Bunu onun baxışından asanlıqla duymaq olurdu.

- Onun qarşısındakından umacağı nədir? Bunu siz bilirsiniz?

- Bəli.

- Xahiş edirəm, deyin. Bəlkə, mən də fırçamı işə saldım. Bu işdə mənə kömək etmiş olardınız.

O, xahişimi tutmadı, qınayıcı və sınayıcı bir baxışla dedi:

- Əsl sənətkarsınızsa, bu istəyi siz özünüz kəşf etməlisiniz.

- Yaxşı. Baxarıq, özümü sınayaram. Əslində mən Alışın istəyini duymuşam. Sadəcə, sizin köməkliyinizlə bunu dəqiqləşdirmək istəyirdim. Siz isə imtina etdiniz. Olsun.

Günlər keçdi. Mən Alışın yağlı boya ilə portretinə xeyli vaxt sərf etdim. Nəhayət, iş başa çatdı. Mən Sərvboylu xanıma telefonla (nömrəsini almışdım) xəbər verdim. O, bu xəbərdən sevindi və məni əsərlə birlikdə evinə dəvət etdi.

Küçəyə baxan eyvanda sadə tərtibatlı bir süfrə açılmışdı: mürəbbəli çay və iki qədəhi də yanına alan "Şampan" şərab ilə. Yəni ki, sənətkar hansına meyilli olsa, ona əl uzatsın. Əlbəttə, bu sadə süfrə Alışın portretinin şərəfinə düzənlənmişdi. Dəbdəbəli qiymətləndirmə mərasimi yəqin ki, sonraya saxlanılmışdı. Əgər əsər bəyənilərsə...

Nə vaxtsa soydaşına "Çubuş" deyilən Alış da həyəcanlanır, açılış anını səbirsizliklə gözləyirdi. Mən çərçivəyə alınmış portretin örtüyünü ehtiyatla açdım.

- Baxın, bu da "Alışın portreti".

İlk baxış, ilk təəssürat! Sərvboylu xanım heyrətlə içini çəkdi. Alış da ondan geri qalmadı, bir "hav"la havaya atəşfəşanlıq nidası buraxdı. Ev sahibəsi həyəcanını gizlədə bilmirdi. Ağ Alışı ağ sinəsinə basıb keçirdiyi hisslərini sözə çevirdi:

- Ay Allah!.. Siz, doğrudan da, yaradıcı rəssamsınız! Arzunu necə də ustalıqla gerçəyə çevirmisiniz. Nəhayət, Alışın kimliyini qabarıq şəkildə ortaya qoyan bir sənətkar tapıldı! Əhsən! Nəmərinizdən razı qalacaqsınız, - o, diqqətini qucağındakı itinə yönəltdi, bu dəfə ağ əlin sığalı sevimlisinin başından tutmuş, quyruğuna kimi davam etdi. - Alış, səni təbrik edirəm! İstəyini təsəvvür etdiyim kimi duyan, canlandıran sənətkar qarşındadır. Rəssam qardaş, əməyiniz lazımınca qiymətləndiriləcək!

"Şampan"ın ağzı köpükləndi, qədəhlərə içki süzüldü. Alışın və rəssamın - mənim şərəfimə sağlıqlar deyildi, sonra da qədəhlər qəhrəmanın qara burnu ilə toqquşdu. Onlar gözlədiklərindən artığının şahidi olmuşdular. Onlar portreti seyr etməkdən doymurdular. Və şübhə etmirdilər ki, çox çəkmədən bu portret yaxın-uzaq ölkələrin sərgi salonlarında uğurla nümayiş etdiriləcək.

Uğurum nəylə bağlıydı? - Deyim: mən dünyanın ən kiçik məxluqunun ürəyindən keçənləri duymuşdum. Alış kimliyini göründüyü kimi deyil, arzu etdiyi kimi görmək istəyirdi. Mən bu istəyi duydum. Sonra fırçanı əlimə aldım. Budur, tablodan sizə dünyanın ən zırpı bir köpəyi acıqla baxır. O, görkəminə, buraxdığı təsirə görə şirdən, aslandan, ayıdan, canavardan da ötədir. Caynaqlı pəncəsi, iri bədəni yenilməzdir. Enli sinəsi, iti baxışları, hər səsə həssas antenna qulaqları, qıcırdılmış dişlərilə həmcinslərini ona, yalnız ona itaət etməyə dəvət edir. Yoxsa...

Təltiflənmək dəmi çatmışdı. Sərvboylu xanım geri çevrilib arxa otağa keçdi. Çox çəkmədən eyvana qayıtdı. Bu dəfə əlində bəzəkli bir sallaca vardı. Ora boylanmadan da içini görmək olurdu. Səbrimi basdım. Yəqin mükafatımın çeşidlərini Sərvboylu xanım deyəcəkdi. Gözlədiyim kimi də oldu. Xanım sallacanı mənə doğru uzadıb dedi:

- Bilirəm ki, sənətçilər içkiyə meyilli olurlar. Burada aztapılan bir iri butulka rus arağı var, şirinlik kimi də bir qutu şokolad, eni və uzunu kağız aşırmalı bir dəst yüzlük ABŞ dolları var. Buyurun. Bu - mənim itimin - Alışımın baratıdır! Xeyir işlərə xərcləyəsiniz.

Düzünü deyim ki, sevindim. Bu mükafat hələ itlə bağlı idi. Gör, özünü çəksəm, nələr olardı?!. Hədiyyəni qəbul etdim. Razılıq əlaməti olaraq, beretimi başımdan çıxardım, onun və itinin qarşısında təzim etdim və gözəlin ağ pəmbə əlini əlimə alaraq hərarətlə öpdüm:

- Sağ olun! Əməyimə böyük dəyər verdiniz!

Sərvboylu gözəl tövrünü pozmadan dilləndi:

- Siz buna layiqsiniz.

Məndə şairlik qabiliyyəti də var. Hərdən coşanda bir-iki misra guppuldadıram. Bu dəfə də şairliyim başıma vurdu, özümü saxlaya bilməyib bədahətən dedim:

Yerişinə qurban, ay it,

Hürüşünə qurban, ay it!

Düşünürdüm: "Görəsən, Alış da məndən tam razı qalıbmı, istədiyini, arzuladığını ona verə bilmişəmmi?" Hərəkətindən məlum oldu ki, hə. Alış Sərvboylu xanımın isti qucağından çıxdı, kiçik addımlarla mənə sarı yeridi, üzünü ayaqqabılarıma sürtdü, yumşaq "hav"ını - hürüşünü səsləndirdi, quyruğunu buladı. Məlumunuz olsun ki, it həmişə ağzı ilə dediyini quyruğu ilə təsdiq edir.

Heyvanlar arzularını yuxularında reallaşdırırlar. Alış da belə yuxulardan çox görürdü. Yəqin bundan sonra Alış bir daha məni görəndə acıqlı-acıqlı hürməyəcək və mən də ona deməyəcəyəm: "Ay it, məndən nə istəyirsən?"

Təqdimetmə, təltiflənmə mərasimi başa çatdı. Qarşılıqlı təşəkkürlərlə ayrıldıq. Bəs bundan sonra necə olacaq? Bilirəm ki, uca dağ başına yağan "qar" əriyəcək, qalın pulum xərclənəcək. Yenə nazik haqq-hesablı bazarlığın ümidinə qalacağam. Yenə xanımımın narazı sifəti turşuyacaq. Çıxış yolu axtaracağam.

Bilirəm ki, yenə darıxacağam və düşünəcəyəm ki, görəsən, xülyasını reallığından üstün tutan "Alış" adlı acıqlı bu it bir də nə vaxt mənə hürəcək?..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.10.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

1.

Bir dəfə bu sözləri Çarli Çaplin söyləyib: “O kəslər ki, insanları güldürürlər, onlar insanları ağladanlardan daha qiymətlidirlər. Çox təəssüf ki, insanlar inadla ikincilərə abidə ucaltmaqdadırlar. 

2.

Qəribə adamdır.

Hər gün saatlarla yuxu görür. Yuxularının sonunda da titrlər yazılır. 

3.

Elan:

Əziz sakinlər, qəfil yaranmış problemlərlə bağlı sabah sizin evdə işıq, qaz və su kəsiləcək.

Ardlnca sizi evdən çıxaracaqlar, həyətə düşürəcəklər.

Orda da güllələyəcəklər. 

4.

Tələbələr, nəzərə alın ki, imthanda söylədiyiniz hər bir fikir sizin əleyhinizə istifadə oluna bilər. 

5.

HƏFTƏNİN KƏLAMI:

Balıq dükanında da həyatdakı kimidir. Başsızlara başlılardan daha çox qiymət qoyulur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.10.2024)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Baba rəhmətə gedəndə 17 yaşım var idi. Ona necə bağlandığımı təsvir etmək çətindir. Hər keçən gün ona daha çox yaxınlaşırdım, sanki bir hissim onun gedəcəyini bilirdi. Noyabrın 28-i, o ağır gün gəldi…

Baba rəhmətə gedəndə mən heç cür ağlaya bilmədim. Ətrafımdakı hər kəs göz yaşlarımı gözləyirdi, amma mən susurdum. Daxilimdə bir dağ vardı, nə qədər əzilsəm də, sanki o dağdan bir damla belə süzülmürdü. İnsanlar mənə qəribə baxırdılar, məni qınayırdılar, amma heç kim ürəyimdəki ağırlığı hiss edə bilmirdi.

Aylar keçdi, amma o yük azalmadı. Bir gün babamgilə getdim. Həyət evində hər şey əvvəlki kimi idi. Hər addımım, hər baxışım sanki keçmişin kölgəsi idi. Evə tərəf gedirdim, səkidən üzü mətbəxə doğru. Qapını açmaq üçün bir addım atdım və birdən gözüm babamın oturduğu tanış stula sataşdı. Stulda oturan nənəmin üzərində babamın jaketi vardı, başında onun papağı. Bir anlıq dərk edə bilmədim. Zaman dayandı, beynim o sərt reallığı unutdu. "Baba!" deyə sevinc içində qışqıraraq içəri qaçdım.

Amma nənəm üzünü mənə çevirəndə həqiqət zərbə kimi vurdu. Babam həmişəlik getmişdi. Aylardır saxladığım, boğub içimdə gizlətdiyim o göz yaşları bir anda fırtına kimi qopdu. Ayaqlarım yerə bərkidilmiş kimi idi, amma ürəyim yıxılırdı. Aylardır tutub saxlamağa çalışdığım o ağrı, o həsrət məni içimdən paramparça elədi. Nəfəsim boğazımda düyünləndi, göz yaşlarım yanaqlarımdan süzüldü. Nəhayət, babanın yoxluğunu dərk edəndə, uzun müddət gizlənən o göz yaşlarına boğuldum...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.10.2024)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Xalq yazıcısı İsmayıl Şıxlının təqdimata, həm də mənim təqdimatıma heç ehtuyacı yoxdur. “Dəli Kür” onu lazım olan səviyyədə və kifayət qədər təqdim edir. Mən sadəcə olaraq, bu böyük insanla bağlı kiçicik xatirələrimi sizlərlə bölüşmək istəyirəm.

1975-ci il idi. O vaxtkı APİ-nin (indiki ADPU-nun) filologiya fakültəsinə qəbul olmuşdum. Sentyabr ayının ilk günləri idi. Dərslər təzəcə başlamışdı. Yenicə tanış olduğum tələbə yoldaşlarım dedilər ki, “Dəli Kür”ün müəllifi İsmayıl Şıxlı da bu fakültədə dərs deyir. Onu görmək, tanımaq üçün xarici ölkələr ədəbiyyatı kafedrasının qapısının qarşısına toplaşıb gözləyirdik ki, görək İsmayıl müəllim haçan otaqdan çıxacaq. Gözümüz qapıda idi. Birdən uşaqlardan kimsə: “Baxın, baxın, İsmayıl Şıxlı gəlir,”- dedi. Gələn ucaboy, şax duruşlu, qarayanız bir şəxs idi. O, bizə yaxınlaşıb həlim səslə salam verib, ötüb getdi. Bu mənim o görkəmli insanla “ilk tanışlığım” oldu. 

Biz - 115-ci qrupun bütün uşaqları arzulayırdıq ki, kaş  İsmayıl müəllim bizim qrupa da dərs keçsin. Amma bizə tamam başqa bir müəllim dərs dedi.

Buna baxmayaraq, günümüz İsmayıl müəllimin mühazirələrində keçdi. Düzünü deyim ki, görkəmli yazıcımız heç vaxt bizim onun mühazirələrində iştirak etməyimizə etiraz etməzdi. O, əsl pedaqoq idi. Öz əzəməti, ədəb-ərkanı, mənəvi dünyası, nitqi, pedaqoji etikası ilə şəxsən məni valeh edirdi. Onu dinləməkdən yorulmazdım. Tez-tez deyərdi ki, yaxşı oxuyun, müəllimliyi və şagirdlərinizi sevin. Unutmayın ki, sizin səhviniz və savadsızlığınız bütöv bir nəsli şikəst edə bilər. 

İsmayıl müəllim öz tələblərinə qarşı o qədər səmimi və mehriban idi ki. Biz - bir qrup oğlan tələbələr İsmayıl müəllimin söhbət və zarafatlarını dinləmək üçün qəsdən tənəffüslərdə xarici ölkələr ədəbiyyatı kafedrasının qapısının qarşısına toplaşıb, guya “söhbət edərdik”. Amma hamımızın gözü qapıda olardı ki, görək İsmayıl müəllim nə vaxt koridora çıxacaq. İsmayıl müəllim də artıq işi başa düşmüşdü, koridora çıxan kimi özü bizə yaxınlaşar və həmişəki kimi “Hə kişilər, nə var, nə yox?”- deyərdi. Sonra qısa maraqlı söhbətlər başlanardı. Zəng çalınan kimi də “Hə, uşaqlar, getdik”,- deyib ayrılardı.

1978-ci ilin aprel ayı (günü yadımda qalmayıb) idi. İndiki Heydər Əliyev Sarayının qarşısında İsmayıl müəllimlə rastlaşdıq. O, işə, mən dərsə gedirdim. (O vaxt bizim fakültə Getsxoveli küçəsindəki 102 saylı binada yerləşirdi.) Özümü toplayıb ona salam verdim. İrəli buraxdım. Amma İsmayıl müəllim ləngiyib, mənlə söhbətə başladı. Hansı rayondan olduğumu, neçənci kursda və qrupda oxuduğumu, vəziyyətimi, çətinliklərimi soruşdu. Öz tövsiyələrini verdi. Böyük şairimiz Səməd Vurğunun dəfələrlə Oğuz (o vaxt adı Vartaşen idi) meşələrində öv etdiyini, yeganə və böyük qardaşı Mehdixan Vəkilovun bir müddət indiki Oğuzda müəllim işlədiyini də ilk dəfə məhz İsmayıl müəllimdən eşitdim.

Oğlanlara zarafatla deyərdi ki, bax, çalışın yaxşı müəllim olun ki, sizə qız istəmək üçün elçiliyə gedən adamlarınıza “hə” desinlər. Sizin özünüzə kiminsə elçiliyinə getməyinizi xahiş edəndə isə bilin ki, artıq hörmət-izzət sahibi olmuşunuz. 

İ.Şıxlı öz əsərlərindən başqa, həm Azərbaycan, həm də xarici ölkə yazıcılarının əsərlərini mütaliə etməyi tələb edərdi. Öz əsərlərini heç vaxt təbliğ etməzdi. Amma fakültədə onun çap olunmuş əsərlərini oxumayan tələbə, demək olar ki, yox idi. Bir dəfə qrup yoldaşım rəhmətlik Etibar ona bir sual vermişdi ki, “İsmayıl müəllim, nə üşün Cahandar ağa evli bir qadını qaçırdı?” İsmayıl müəllim zarafatla cavab vermişdi ki, bunu Cahandar ağadan soruşmaq lazımdır. Bu, əslində mütaliəyə və əsərlərin müazakirəsinə təşviq etmək idi. 

1979-cu il gəlib çatmışdı. Diplomları almışdıq. Artıq təyinat yerlərimiz də məlum idi. Bir qrup tələbə yoldaşlarımızla İsmayıl müəllimlə vidalaşmaq üçün onun yanına getdik. Bizə uğurlar arzuladı. Təxminən belə dedi: “Baxın, dediklərim yadınızdan çıxmasın, yaxşı müəllim olun. Bu iş asan deyil, çox məsuliyyətli işdir. Kimin müəllimlik etməyə meyli yoxdursa, elə indidən başqa işlə məşğul olsun”.

Bu gün tam qətiyyətlə deyirəm ki, İsmayıl müəllimin fəaliyyəti, pedaqoji görüşləri pedaqoji fikir tariximizin ən dəyərli mənbələrindəndir. Mənim müəllim kimi yetişməyimdə bu böyük şəxsiyyətin də müstəsna rolu olub. O, mənim ruhumun memarlarından oldu. Düz 44 il sinif otaqlarına İsmayıl müəllim kimi daxil oldum, İsmayıl müəllim kimi sinifdən çıxdım. Onun ürəyində mənim gəncliyim, mənim ürəyimdə onun müdrik qocalığı, xatirələri yaşadı. 

Allah rəhmət eləsin. AMEA-nın həqiqi üzvü Nizami Cəfərovun yazdığı kimi, “İllər keçəcək, nəsillər dəyişəcək, "Ayrılan yollar", "Dəli Kür", "Ölən dünyam"ın... ölməz müəllifi, böyük yazıçı, böyük Adam, böyük Müəllim İsmayıl Şıxlı heç vaxt unudulmayacaq”. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.10.2024)