Jalə İslam, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mədəniyyət dedikdə mənəviyyatmı ön plandadır, yoxsa maddiyatmı?

Bizim zamanla həm sarsıcı, həm də düşünmədən irəli sürdüyümüz qeyri-iradi fikirlər mədəniyyətimizə necə təsir göstərir?

Bu iki suala cavab tapmağa çalışdım. 

Belə düşünürəm ki, xalqımızın hər hansı doğruluğa məhəl qoymadan, əsaslandırmadan inandığı bir sıra fikirlər zamanla bizim üçün həqiqət olanları yalan edir. Cəmiyyət arasında belə bir deyim var, -"Ağıl ağıldan üstündür". Əziz dostlar, niyə kiminsə ağlı bizim ağlımızdan üstün və yaxud əksik olmalıdır?! Xeyr, təbii ki bunu ciddi bir kinayə, ya da pis niyyətlə demirəm. Onu demək istəyirəm ki, niyə kiminsə ağlını, şüurunu, gücünü özümün bu cür xüsusiyyətlərim ilə müqayisə etməliyəm?! Məgər bu, insanın öz iradəsini alçaltmaq deyilmi?! Ona görə də belə düşünürəm ki, insanın özünə güvən hissi onun ən güclü qalxanıdır. Niyə xalqımız zaman keçdikcə ağır, təlatümlü bir ruhun təsiri altına düşür?! 

İnsan özünü inkişaf etdirməlidir ki, cəmiyyət inkişaf etsin. Cəmiyyət inkişaf etməlidir ki, maddi və mənəvi dəyərlər öz gücünü qorusun və gələcək nəsillərə öz töhfəsini versin. Məhz belə olan halda mədəniyyətimizin qədim tarixi köklərə əsaslanan sarsılmaz ruhunu qoruyub saxlaya bilərik. Axı mədəniyyətimizin bir sıra cərəyanların təsirinə məruz qalması və onun elementlərinin assimilyasiyaya uğraması çox mənfi bir nəticədir. 

Mədəniyyətimizdə aşağıdakı ifadələr geniş yer tutur: xalq yaradıcılığı, xalq incəsənəti, xalq müdrikliyi, xalq ənənələri, xalq rəvayətləri, xalq sənətkarları, xalq təbibləri, xalq müğənniləri, xalq musiqisi və s. Lakin bir şeyi unutmayaq ki, xalq mədəniyyətində əlavə xalq gerçəkliyi deyilən bir ifadə bizi bu gün narahat edir. Və... bizi narahat edən bu gerçəklər günümüzün qlobal problemləridir. Qlobal istiləşmə, artan təbii fəlakətlər, amansız müharibələr, pandemiya, su və taxıl qıtlığı, dəhşətli inflyasiya… - bütün bunlar həqiqətən də dünyanı sarsıtmaqdadır. Bütün bu gerçəklər bizi narahat edir və əgər bir tədbir görməsək, belə baxıram ki, bu məsələ bizi uzun müddət yormağa davam edəcək. Bəs çarə nədir, təbib hansı eldədir? 

Onu deyə bilərəm ki, mədəniyyət bu halda bəşəriyyətin köməyinə gələ bilməz, bəşəriyyət mədəniyyətin ətəyindən var gücü ilə yapışa bilər. Amma bir həqiqət var ki, tək əldən səs çıxmaz. 

Unutmamalıyıq ki, mədəniyyət keçmişdən bu yana cəmiyyətin həyat fəaliyyətinə təsirsiz ötüşməmişdir. Həyat tərzi, təsərrüfat fəaliyyəti, adətlər, ayinlər, uşaqların tərbiyəsi - bütün bunlar mədəniyyətin təməl nöqtəsidir. Mədəniyyət ailədən başlayır. Valideyn ilk növbədə uşaqlarına ədaləti, sülhü, ehtiyatlı olmağı, tutumlu olmağı təbliğ etməyi bacarmalıdır ki, həmin uşaq da böyüyəndə əldə etdiyi yaxşı tərbiyənin nəticəsi ilə bəşərə töhfə versin. İstər iki bəndlik şeiri ilə, istər bir səhifəlik bədii yazısı ilə, istərsə də valeh edən nəğməsi ilə, fərqi yoxdur. Necə olursa olsun, önəmli olan nəticə bizi gözəl yöndə heyrətləndirsin. Şüar sahibinin sənəti bizə maraqlı deyil ki. Əsas odur şiddətə, qana, ədavətə məhəl qoymadan şəfqəti bizə öyrətsin. Desin ki, əzizim, bir dilim çörək qalıb, sənin isə qardaşın da (bacın) var. Məsələ isə mədəni deyil, vicdanı doyurmaqdır. Əgər vicdanının doymağını istəyirsənsə, həmin bir dilim çörəyi iki yerə böl. 

Desin ki, övladım, suyu və işığı söndür, yoxsa sabah işıqsız və susuz qalacağıq. Desin ki, bu dünyanı qoruyub gələcək nəsillərə çatdırmaq sadəcə bizim əlimizdədir. Əlimizdə olanı isə nə sıxmaq, nə də atmaqla hökümlüyük. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.08.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Poetik qiraət rubrikasında bu gün debütdür, ilk dəfədir gənc şair Elşad Baratın şeiri dərc edilir. 

Bilirəm, hardasa düz eləmirəm, 

Bilirəm, mənim də günahlarım var.

Bəlkə də sonuncu axşamçağımdı,

Bəlkə də bir sürü sabahlarım var.

Neynirəm bu saxta ləpələnməyi?

Balıqçı quşların səsi bezdirir,

Hər kəsin əlində bircə ömür var,

Hamı ehtiyatda ölüm gəzdirir. 

Sən gələn yollara etibarım yox,

Gözümü badəyə dikirəm indi.

Sənin sağlığına ayağa qalxıb, 

Dənizi başıma çəkirəm indi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.08.2023)

“Ötən il bu gün” rubrikasının redaktorlarının diqqətini bu dəfə sumqayıtlı gənc şair Elvin Əlizadənin örən ilin bu günündə dərc edilmiş şeirləri cəlb etdi.

Elvin Əlizadə 1993-cü ilin fevral ayında Zəngilan rayonunun Ağalı kəndində dünyaya gəlib.

Həmin ilin oktyabr ayından məlum hadisələrlə bağlı ailəsi Sumqayıt şəhərində məcburi köçkün kimi məskunlaşıb. O, Sumqayıt şəhərinin 25 saylı tam orta məktəbini və Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin Sənətşünaslıq fakültəsini bitirib. 2014-15-ci illərdə Beyləqan rayonunda hərbi xidmətdə olub. 2016-cı ildən bu günə kimi Sumqayıtda Əli Kərim adına Poeziya Evində çalışır. Şeirləri məktəb illərindən bu günə kimi dövri mətbuatda çap olunur. 2022-ci ilə “-29” adlı ilk şeirlər kitabı nəşr olunub. Prezidentin illik  təqaüdünə və Gənclər və İdman Nazirliyinin “İlin gənci” mükafatına layiq görülüb.

Elvin Əlizadə Silk Way Beynəlxalq Ədəbiyyat Festivalının Azərbaycan turunun finalçısı və diplomantıdır.

İlahi, o kənddə nələr var idi...

Dünən Zəngilana getmişdim, ata..

Tikdiyin evlərdən əsər yox idi,

Vəhşilik adında əsər var idi..

Otların üstündə əsgər izləri,

Daşların dibində zəfər var idi.

İlahi, o kənddə nələr var idi...

Dünən Zəngilana getmişdim, ata!

Nə köhnə yerində şaftalı bağı,

Nə də üzümlükdə üzüm var idi.

Mən ordan çıxanda dil açmamışdım,

Qayıtdım, deməyə sözüm var idi.

Yerdə iməkləyən izim var idi.

Dünən Zəngilana getmişdim, ata!

Neçə güllələnmiş başdaşı gördüm.

Evlərin yerində çay daşı gördüm.

Çay nəyə deyirsiz? Enli dərəydi

İçində sevincdən göz yaşı gördüm.

Keçdim Babaylıdan, Məmmədbəylidən

Yollar Ağalıya burulur, ata.

Gözü yolda qalan Həkəri ki var

Bulanıq suları durulur, ata.

Deyəcəm bəlkə də inanmıyassan,

Oralar yenidən var olur, ata,

Oralar yenidən qurulur, ata!

Dünən kəndimizə getmişdim, ata!

Tikdiyin evlərdən əsər yox idi.

İlahi, o kənddə nələr yox idi. 

Bayraq

Dostların qürur yeri, düşmənlərin göz dağı,

Dalğalan göy üzündə, Azərbaycan bayrağı!

Sənə təzim etməkçün düzənliklər dağ olub,

Şəhid qanına batan bu parça bayraq olub!

Sən ən gözəl şeirsən, ən alovlu misrasan,  

Parça dediyim nədir?

- Canımızdan parçasan!

Dağımızdan ucasan, daşımızdan ucasan,

Əyilməyən, dik qalan başımızdan ucasan!

Başım üstə yerin var, gözüm üstə yerin var,

Namusunu qoruyan neçə igid, ərin var!

Səni Xudafərində görənlər fikirləşir-

Bir Bayrağın altında əbədiyyət birləşir!

Neçə adət-ənənə, mədəniyyət birləşir,

Güneydən quzeyəcən istiqamət birləşir!

Dalğalandığın hər yer Azərbaycan sayılır,

Göy rəngin Göytürklərdən bizə nişan sayılır!

Səndə Demokratiya, Cümhuriyyət birləşir.

Sənin yaşıl rəngindən Azan səsi yayılır.

Ay-ulduzlu gecədən doğan bir səhərin var,

Gəlişinə sevinən Şuşan, Kəlbəcərin var!

Sən bu Müqəddəs Günə əmanət qoruyurdun,

Bilirdik, Qarabağda Mübarək zəfərin var!

Sumqayıt

Hamının hər səfərdən geri döndüyü yer var.

Bizi də varlığıyla tamamlayan şəhər var.

Günəşini Xəzərdən salamlayan şəhər var.

Dərdini başqa yerdə ovuda bilmir adam,

Burda öz sevdiyini unuda bilmir adam.

Küçələri upuzun, ayrılıqları qısa,

Qarşılaşır hardasa...

Gözəlləşir günbəgün, çiçəklənir ilbəil,

Bu gün dünənki deyil, sabah bugünkü deyil.

Kiçik məhəllələrdən böyük şəhərə dönüb.

Fəhlələrin şəhəri “Möcüzələr”ə dönüb.

Dəqiq xatırlamıram mən o həmin illəri,

Uşaqlığımdan bəri

Bir ağ göyərçin qonub dənizin sahilinə.

Hamı tamaşa edir bu ağ donlu gəlinə

Onu hər an qoruyan, arxasında dayanan

Xəzər adlı qardaşın başının tacıdır o.

Bir ovuc dənin deyil, sülhün, saf məhəbbətin,

Dostluğun acıdır o.

Onu ucaldanların ağarmış saçıdır o.

Bu möhtəşəm şəhərin sülh olsa da nişanı

Böyüdü yavaş-yavaş Şəhidlər Xiyabanı.

Böyüdü böyüməmiş, gör necə də böyüdü.

Özü də Göyərçinlə bir həyətdə böyüdü,

bir küçədə böyüdü.

Burda çox şəhidlərə canlı tarix yazıldı.

Şanlı şəhərimizə şanlı tarix yazıldı.

Üstündən əskilmədi böyüklərin nəzəri,

Doğrultdu öz adını:

“İstedadlı  gənc qızlar, gənc oğlanlar şəhəri”-

Qəhrəmanlar şəhəri.

Yenə qoruyur səni külüng vuran kişilər,

Həmin əllərdəsən sən.

Nigaran olmasınlar səni quran kişilər,

Əmin əllərdəsən sən,

Əmin əllərdəsən sən !!!

Payız qadın

Hava yaman soyuqdur, soyuq baxışlarıntək,

Payız yağışı yağır, sənin göz yaşlarıntək...

Sizin məhəllənizin

yem axtaran sərçəsi,

ac gəzən pişiyi var.

Nə mənim, nə onların isti ev-eşiyi var.

Sizin eyvanın altda üşüyür bir ağac tək,

Mən də təkəm halına yandığım bu ağactək.

Yarpaqlar da sıxılır, elə bil ki, təklikdən.

İntihar eləyirlər hansısa yüksəklikdən.

Yarpaq əgər bezibsə, payız bir bəhanədir...

Eşqi gözdən salmağa ucuz bir bəhanədir.

Hərənin öz sevgisi, inancı, dini olur.

Payız da yarpaqların qiyamət günü olur.

Mən payızı sevirəm, payız da gəlib çıxıb.

Sabah durub görərsən o qız da gəlib çıxıb...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.08.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Qiraət saatı”nda Fəxrəddin Qasımoğlunun “Son gecə” detektiv romanının dərcini yekunlaşdırdı. Böyük oxucu marağını və istəyini nəzərə alıb romanın davamı olan “On ikiyə işləmiş” romanının dərcinə başlayırıq.

Özü polis orqanlarında çalışan, ən dəhşətli, tükürpədici cinayətlərdən bilavasitə xəbər tuta bilən müəllifin bu romanı da sizləri sonadək gərginlik içində saxlayacaq.

43–cüdərc

Layiqənin bu sözünə dodağım qaçdı.

-Sənin də xidmətlərin böyük oldu. Elə Qızılbaşın məkanına bizi çıxarmağın nəyə desən dəyər. Başqası da oranı əlli beş günə tapa bilməzdi. Əgər sən diqqətli olub, çəkməçini izləyən maşının motorxanasından yerə yağ damcıladığına, onu izləyən adamınsa çəkdiyi siqaretlərin kötüyünü çeynədiyinə və markasına fikir verməsəydin, sonra həmin əlamətləri lazımi ünvanın qarşısında tapmasaydın, ucu-bucağı bilinməyən ara küçələrdə o villanı müəyyən edə bilməzdik. Sənin sayəndə bizə qarşı göstərişlərin «Qızılbaş» ləqəbli kriminal avtoritetdən gəldiyini və qarşı tərəfin kimlər olduğunu öyrəndik.

-Şef, yağ damcılarını konkret villanın girişi qarşısında aşkar etdim. Özü də elə çox deyildi. Görünür, həmin «Nexia» orada qısa müddətə dayanıbmış. İzlədiyim adamın çəkib yerə atdığı siqaret kötüyü ilə eyni markadan olan və onun kimi filtri çeynənmiş siqaret kötüyünü isə xeyli aralıda tapdım. Bəlkə də külək vurub aparıbmış.

-Elə ona görə də biz oraya yaxın, yan-yana və üzbəüz olan dörd ünvanı araşdırdıq. Villalardan birində böyük xidmətləri olmuş keçmiş hərbiçi zabit, birində akademik, birində isə tibb elmləri doktoru öz ailələri ilə yaşayırdılar. Hər şeyin dəqiq olması üçün bunu etdik. Bu adamlar şübhələrdən kənarda idilər. Dördüncü ünvanda isə Qızılbaş yaşayırdı.

Ətrafa boylanan Layiqə soruşdu:

-Şef, indi haradan keçirik, görəsən çox qalıb şəhərə?

-Bax bu gördüyün Xızının Giləzi qəsəbəsidir. Buradan şəhərə təxminən yetmiş kilometr məsafə qalır.

-Yəqin biz çatana hava qaralmağa başlayar.

-Yəqin ki.

-Görəsən, nələr baş verdiyini bu gün öyrənə biləcəyik?

-Darıxma, Layiqə, darıxma. Səni evə düşürüm, hər şeyi öyrənəcəm. Səhər ofisdə görüşərik, öyrəndiklərimi sənə də danışaram. İstəsən, saat 10-da gələrsən.

-Yaxşı, şef. 

-Bir müşahidəmi də səninlə bölüşüm Layiqə. Gələcəkdə lazımın ola bilər. Psixi pozuntuları olan insanlarda yumor hissi olmur. Onlar edilən zarafatları başa düşmür, özləri də heç vaxt zarafat etmirlər. Bağda olduğumuz iki gün ərzində mənim qəsdən etdiyim zarafatlara Qılınc heç bir reaksiya vermədi. Təbii ki, özü də heç zarafat etmədi. Bu da, onun gizli psixi pozuntudan əziyyət çəkdiyinin daha bir sübutu oldu mənimçün. Ümumiyyətlə, yadında qalsın, araşdırmalar zamanı nə qədər çox məlumat toplayarsansa, bir o qədər işin xeyrinə olar. Daha hər şey aydındır deyə, ən xırda şeylərdən belə vaz keçmə. Daim gözün dörd olsun. Diqqətli olmalı, müşahidələrini fasiləsiz aparmalısan. İndi sənə bir lətifə danışacam. Sonra bir sualım olacaq.

-Danışın, şef.

-Bir gün Şerlok Holmsla doktor Vatson çöldə gecələməli olurlar. Alaçıq qurub yatırlar. Gecə yarısı gözlərini açan Holms Vatsonu dümsükləyib oyadır və soruşur: -Vatson, bu səmadakı ulduzlar sizə heç nədən xəbər vermir ki? Vatson yuxulu-yuxulu cavab verir: -Xeyir, Holms, bəs sizə onlar nədənsə xəbər verirlər? Holms deyir: -Verirlər, Vatson, verirlər. Ulduzlar mənə deyir ki, bizim alaçığımızı oğurlayıblar.

Layiqə ucadan qəhqəhə çəkib güldü.

-Bu lətifəni elə belə danışmadım. İndi sənin müşahidə qabiliyyətini bir daha yoxlayacağam. Bax sənə bir sual verim. Ziya Bünyadov prospekti ilə «Koroğlu» metrosu istiqamətində gedəndə, «Çermet» körpüsünün tuşunda sağ tərəfdə böyük bir obyektin üstünə «Bu obyekt satılır» elanı vurulub. Bu haqda nə deyə bilərsən?

Layiqə bir qədər fikrə getdi. Sonra dedi:

-Nə demək olar ki? Obyekt sahibi öz obyektini satışa çıxarıb. Başqa nə deyim.

Bu qızın hər şeyi öyrənmək həvəsi o qədər böyük idi ki, bəzən mən belə ona qibtə edirdim. Hər şeyi öyrənmək üçün tez-tez verdiyi suallardakı məntiq isə mənə xüsusilə xoş gəlirdi. Ona görə də, ara-sıra belə məntiqi məsələlərlə onun düşüncə tərzini lazımi istiqamətə yönəldir, işimizdəki incəliklərə necə diqqət yetirməli olduğunu ona öyrədirdim. Yanımda işlədiyi bir il ərzində xeyli şey öyrənmiş, mən isə köməkçi seçimimdə səhv etmədiyimi anlamışdım.

-İndi mən öz yanaşmamı sənə izah edim. Mən o obyekt sahibini tanımıram. Kimliyi barədə də heç bir məlumatım yoxdur. Ancaq düşünürəm ki, onun bir yox, bir neçə obyekti var. Bilirsən ki, reklamın mətnini sifarişçi verir. Reklamçı isə ona dizayn verərək reklam halına gətirir. Bax elə bir neçə obyekti olduğu üçün sifarişçi reklamın mətnini verərkən, onların içərisindən bunu satışa çıxardığı barədə fikirləri mətnə də «bu» kəlməsini əlavə etməsinə səbəb olub. Reklamçı da heç bir dəyişiklik etmədən mətni verildiyi kimi yazıb. İndi sənə başqa bir şey də öyrədim. Bir mülahizənin doğruluğunu yoxlamaq istəyirsənsə, ona əks tərəfdən də yanaş. Eynilə, cəmi bir obyekti olan adamın yanaşmasına fikir ver. Satmaq fikrinə düşübsə, yüzdə yüz halda adam dostlarına, tanışlarına sadəcə «obyekti satıram» deyəcək. Çünki, dost və tanışlarının onun cəmi bircə obyekti olması və hətta harada yerləşməsi barədə məlumatlı olduqlarını bilir. Eynilə, hamı da başa düşəcək ki, söhbət onun sahibi olduğu bircə obyektindən gedir. Burada da başqa bir incəlik var. Tək obyekti olan biri, ticarəti yaxşı getməzsə, obyekt qazanc gətirməzsə, o halda «əşşi, bezdim, bu obyekti satıram» deyə bilər. Bu iki halı da bir-birindən ayırmağı bacarmalısan. Buradakı «bu», «bu uğursuz», «bu xeyir gətirməyən» və sair kimi ifadələrin əvvəlində işlənən «bu»dur və sırf obyektin uğursuzluğuna işarədir.

Sözümü bitirib Layiqəyə baxdım.

-Şef, bir dənə «bu» kəlməsini üç variantda təhlil etdiz.

-Etdim ki, yadında qalsın. Əşyalar müxtəlif rakurslardan fərqli göründükləri kimi, sözlər də müxtəlif cür yozula bilər. Unutma, Layiqə, dilimizdə yüz mindən artıq söz var. Bəzən hər bir sözün belə sətiraltısı olur. Sadəcə onu oxumağı bacarmaq lazımdır. Bu, bizim işimizdə çox vacibdir. Əgər desəm ki, bəzən həşəratların köməyi ilə də ctnayət açılır, təəccüblənərsən?

-Bu necə olur, şef?

-Qulaq as, bir misal çəkim. Finlyandiyada oğurlanmış və sonradan tərk edilmiş bir avtomobil oğrusunu axtaran komissar maşının içərisindən yalnız bir kiçik qara milçək tapır. Bu milçək qan sormaqla qidalandığına görə onun qanı araşdırılır və tərkibində insan DNT-sinin olduğu aşkar olunur. Sonradan şübhəlilərin dairəsi müəyyən ediləndə DNT analizi vasitəsilə cinayətkarın onlardan hansı olduğunu müəyyən etmək çətinlik törətmir. Əgər komissar, o milçəyə əhəmiyyət verməyib keçsəydi, bəlkə də həmin cinayət heç açılmayacaqdı.

-Eədir, şef. Bəzən ən xırda detallar həlledici olur. 

Layiqəni Buzovnaya düşürəcəkdim deyə, yaxın olmaq üçün Quba-Bakı yolundan Sumqayıtın içərisinə döndüm. Şəhərin o biri başından çıxıb, Corat, Novxanı bağlarını keçib dənizkənarı yola çıxdım. Hələ dəniz mövsümü başlamadığı üçün bu yolda hərəkət az idi. Daha nə mən danışırdım, nə də Layiqə. Bilmədiyi hər şeyi ona danışmışdım. Təkcə, təbii ki, yarımçıq tikilidə baş verənlər barədə susmuşdum.  İyirmi dəqiqədən sonra Buzovnaya çatdıq. Layiqəni evinə düşürəndə saat 21:20 idi. Onunla sağollaşıb şəhərə üz tutdum. İlk növbədə Elbrusla danışacaqdım. Yolu yarı edəndə telefonumu çıxarıb zəng etdim.

-Salam, Elbrus müəllim.

-Salam, qardaş.

-Şəhərdə deyildim, indi qayıtmışam. Vəziyyəti bilmək istəyirdim.

-Mən hələ işdəyəm. Yaxındasınızsa, gözləyim, üzbəüz danışardıq.

-On dəqiqəyə çatıram, gözləyin, -deyib xətti kəsdim.

Rayon polis idarəsinə çatanda Cavadovu idarənin qarşısında dayanan gördüm. Görüşdükdən sonra bir qədər gəzişməyi təklif etdi. Birlikdə idarənin gediş-gəliş az olan yan küçəsinə döndük. Səkidə əkilmiş iri qovaq ağacına çatanda Elbrus dayandı.

-Rayona nə vaxt getmişdiz?

-Dünən axşam.

Cavadov yorğun-yorğun başını yellədi.

-Dünən axşamdan bu yana çox qəribə şeylər baş verib. Ona görə görüşməyi təklif etdim.

-Qılınc saxlanılıb?

-Elə axşamla «götürdük». İfadəsini alandan sonra təcridxanaya göndərib evə getdim. Gecə isə özünü asıb. Mənə səhərə yaxın xəbər verdilər.

Bu gözlənilməz xəbər idi. Mənim üçün, Qılınc kimi birinin özünü asması məntiqdən kənara çıxan bir şey idi.

-İfadəsində nə göstərib?

-Hər şeyi etiraf etdi. Qətli necə hazırladığını, Salamı necə şərə saldığını bir-bir danışdı.

-Sənəm?

-Bəli, Sənəm. Sənəm amili onun dilini açdı. O vaxta qədər heç nəyi boynuna almırdı. Onlar uşaqlıqdan bir-birini sevirmişlər. Yeddi il həbs cəzasını da Sənəmə görə alıbmış. İyirmi yaşında olarkən bıçaqladığı adam, Qılınc əsgərlikdə olanda Sənəmi izləyir, əxlaqsız təkliflər edirmiş. Gələndən sonra bunu eşidən kimi həmin adamı vurub. Bu hadisədən sonra Sənəm daha rayonda yaşaya bilməyib şəhərə köçüb, xəstəxanada işə düzəlib. Yeddi il sonra həmin xəstəxanada təsadüfən rastlaşandan sonra bir daha ayrılmayıblar. Amma münasibətlərini gizli saxlayıblar.

Bəli, mən qatil olan Qılıncın sevgi hissindən məhrum olduğunu düşünmüşdüm. Ancaq belə deyilmiş. Əslində düzdür. İnsan qatil yox, lap bütün dünyanın hakimi belə ola bilər, ancaq kimliyindən asılı olmayaraq, hamı kiçik bir ürəyin əsiridir.

-İndi mənə Qılıncın niyə bir dəfə də doğma rayonuna getməməsi aydın oldu. Sevdiyi qadını burada qarşılayıb, ona daha nə lazım imiş ki? Rayonda isə, olsa-olsa onu qan düşmənləri gözləyirmiş.

-Elə o da, danışmağa başlayandan sonra təxminən belə dedi. Amma əvvəlcə iki saat çəkən dindirmə zamanı ondan bir kəlmə də ala bilməmişdim. Sənəmin adını çəkməyimlə birdən-birə dəyişdi. Onu gizli saxlayacağım təqdirdə hər şeyi etiraf edəcəyini dedi. Bunun mümkün olmadığını bildirib, Sənəmi yalnız şahid kimi cəlb edəcəyimə söz verdim. Bundan sonra «Karat»ın qətli barədə hər şeyi danışdı.

-Bəs sifarişçi?

-Məsələ bundadır ki, sifarişçi barədə sualı verəndə bərk tutuldu, əhvalı yenə dəyişdi, özünə qapandı. Xeyli fikirləşəndən sonra, yorğun olduğunu deyib, o barədə səhər danışacağına söz verdi. Onun üstünə getməyin mənası yox idi. Razılaşıb konvoyu çağırdım. Bu gün sifarişçini həbs edib işi prokurorluğa təhvil verməyi düşünürdüm. Amma gör hər şey necə dəyişdi.

-Salam haradadır?

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.08.2023)

MƏHLUQƏ SADIQOVANIN ANIM GÜNÜNƏ

Bu gün onun anım günüdür. Yaratdığı çoxsaylı obrazlarla yaddaşlara həkk olunub. Söhbət Məhluqə Sadıqovadan gedir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, Xalq artisti Məhluqə Ələsgər qızı Sadıqova 28 aprel 1917-ci ildə Şuşa şəhərində doğulub. 

Beş il buradakı 1 saylı qız məktəbində oxuyub. 1930-cu ildə ailəsi Bakıya köçüb və Məhluqə xanım 6 saylı Sovet məktəbində yeddinci sinifi bitirib. O, 1936-cı ildə Bakı Tibb Texnikumunun diş texniki fakültəsini qurtarıb. Tibb təhsili alanda rəqs və dram dərnəklərində məşğul olub. Məhluqə Sadıqova 1936-cı il sentyabr ayının 27-də Akademik Milli Dram Teatrının truppasına götürülüb. Aktrisa 54 il bu teatrda çalışıb. 1992-ci ildə yenicə yaradılan Bakı Bələdiyyə Teatrında aktrisalıq edib.

Üslub və forma, məzmun və mahiyyət, estetik dəyər və psixoloji tutum baxımından bütün janrlarda hazırlanmış tamaşalarda iştirak edib. Lakin əsas uğurlarını daha çox xarakterik səhnə surətlərinin ifasında qazanıb. Aydın və səlis diksiyası, ifadəli səhnə danışığı aktrisanın oynadığı rollara dolğunluq və bütövlük gətirib.

Qırx ildən çox radionun "Bulaq" folklor-etnoqrafik verilişinin əvəzsiz ifaçılarından biri olub. Öz oyununda xarakterik ifadə vasitələrinə üstünlük verən Məhluqə Sadıqova AMDT-də Nadya, Pəri, Yaxşı, Gülüş, Turac, Sona ("Oqtay Eloğlu", "Solğun çiçəklər", "Almaz", "Sevil", "Dönüş" və "1905-ci ildə", Cəfər Cabbarlı), Süd ("Göy quş", Moris Meterlink), Qiasinta ("Skapenin kələkləri", Jan Batist Molyer), Sayad, Səlimə, Şamama cadu və Zərnigar ("Pəri cadu", Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev), Hərəmxana qarısı, Fitnə, Mehriban ("Vaqif", "Fərhad və Şirin" və "Xanlar", Səməd Vurğun), Qalçixa və Anuşka ("Günahsız müqəssirlər", Aleksandr Ostrovski), Zəhra ("Şeyx Sənan", Hüseyn Cavid), Paulina ("Qış nağılı", Vilyam Şekspir), Sofiya ("Vanya dayı", Anton Çexov), Missis Daycen ("Şeytanın şagirdi", Bernard Şou), Nata xanım ("Nazirin xanımı", Branislav Nuşiç), Pəri xanım ("Lənkəran xanının vəziri", Mirzə Fətəli Axundzadə), Dolores ("Qadın faciəsi", Federiko Qarsiya Lorka), Güllü xala ("Yalan", Sabit Rəhman), Zabitə ("Atayevlər ailəsi", İlyas Əfəndiyev), Ana ("Şöhrət və ya unudulan adam", Nazim Hikmət), Sofiya ("Daş qartal", Pavel Malyarevski), Klavdiya Vasilyevna ("Şadlıq sorağında", Viktor Rozov) rollarını ifa edib.

Aktrisa 2003-cü il avqust ayının 15-də Bakıda vəfat edib.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.08.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Aytac Sahədin Xalq artisti, “M-Teatr”ın rəhbəri Vidadi Həsənovla və teatrın aktrisası Oksana Rəsulova ilə müsahibəsini diqqətinizə çatdırır.

           Aytac: Pedaqoq, aktyor, rejissor, ssenarist, tərcüməçi, şair Vidadi Həsənov olubmu ki, bu işlərin hamısından küsüb birdəfəlik başqa səmtə üz tutsun?

Vidadi müəllim: O qədər olub ki... Hətta getmişəm, başqa işlərlə məşğul olmuşam. Amma yenə qayıtmışam. Biz də hamı kimi adi insanıq. Bütün insanlar öz peşəsi ilə, ev-eşiyi ilə hansı problemləri yaşayır, biz də elə. O vaxt deyirdilər ki, incəsənətlə məşğul olmaq sevgidir. İncəsənət adamı heç vaxt pulu düşünməməlidir. Sovet dövründə “Pul əl çirkidir” tezisi var idi. Amma indi kapitalizm ac monstr kimi başımızın üstünü kəsdirib. İndi pulun olmasa, avtobusa belə minə bilməzsən. Əslində, bu yanlışlıqlar çox şeylərdə var. Teatra, təhsilə, mədəniyyətə, – ümumiyyətlə, ictimai düşüncəyə yanaşmada bu yanlışlıqlar özünü göstərirdi. Başqa bir ideologiya, başqa bir sistem idi, biz də onun içindəydik. Bu prosesi keçmək bizə heç də asan olmadı. Elə adamlar oldu, keçə bildi, eləsi də oldu, anlamadı, orda ilişib qaldı.

Aytac: O dövrdən bu dövrə çox şey dəyişib. Məsələn, bu gün məşhur olmaq xeyli asanlaşıb. Ancaq məşhurluğu qoruyub saxlamaq sanki çətinləşib. Sizcə, niyə biz bu gün gördüyümüz istedadları beş il sonra görmürük?

Oksana xanım: Bu belə də olmalıdır. İndi elə zəmanədir ki, hər kəs nəyəsə görə tanına bilər, ya mənfi ya müsbət işi ilə. Sənətə gəldikdə isə hər tanınan şəxs o demək deyil ki, istedadlıdır. İnsan bir dəfə uğur qazanar, amma sonra sənətdən küsə bilər, yaxud da prinsipləri ilə nəsə üst-üstə düşməz. İncəsənət ruhlu insanlar həssas, küsəyən olur. Bir baxış da onları küsdürə bilər. Yaxud da əziyyətinin qarşılığını görməyəndə ruhdan düşər. Mən “production” rəhbəri olaraq əlimə gələn pulun bölgüsü zamanı aktyora nə qədər üstünlük verməyə çalışsam da, olmur. Aktyorlar bizim ölkədə çox az maaş alır... Bilirsiniz, prodüser şirkətlərinə də o qədər məbləğ vermirlər ki, onu dəyərləndirəsən. Mən çox istərdim ki, film sektorunda ən çox maaşı aktyorlar alsın. Amma alınmır, verilən büdcə ona imkan vermir.

Vidadi müəllim: Oksana xanım, indi vəziyyət elədir ki, hamı günahkardır, amma heç kəsin günahı yoxdur.

Oksana xanım: Bəli, müəllim. Belə olanda çox paradoksal bir vəziyyət alınır. Aktyor bu maaşa getmək istəmir, ancaq həm də gedir. Çünki onun başqa variantı yoxdur. Elə aktyorlar var ki, öz nüfuzunu bir il, beş il qoruyur. Lakin sonda baxır ki, mən bu nüfuzu xeyli müddət saxladım, amma yenə də məni qiymətləndirən yoxdur. O özü də bilir ki, ucuz bir serialda çəkiləndə sənətinə hörmətsizlik etmiş olur. İstəyir, daha böyük addımlar atsın, daha yaxşı işlərdə çəkilsin, amma görür ki, bunun üçün şərait yoxdur. Ona görə də bəzi aktyorlar küsürlər, ya da istəmədikləri seriallarda çəkilməyə məcbur olurlar.

Vidadi müəllim: Bəli, bəzən tamaşada, filmdə yeni bir sima görürsən, amma müəyyən müddətdən sonra o sima yoxa çıxır. Bunun obyektiv və subyektiv səbəbləri var. Əsl peşəkarlığa gedən yol uzun yoldur. Uğura, uğursuzluğa baxmadan səndən irəliləməyi istəyir. Belə olmayanda isə, siz dediyiniz kimi, biz bir sənətçini bu gün görürük, sabah yox. Bir şeyi də deyim. Zövqlər müxtəlifdir. Elə zövq üçün işləyən insanlar var ki, onların həmişə işləri də, yaxşı pulları da var. Çünki onların izləyiciləri çoxdur. Ancaq sənətkarlığın elə bir mərhələsi var ki, o, ariflər üçündür. Ariflər isə çox olmur. Çoxusu da elə bizim günümüzdə, bizim imkanımızdadır. Adını çəkmək istəmirəm, elə aktyor var ki, onun aktyorluğu belə şübhəlidir, amma o, filmə çəkiləndə otuz-qırx min pul alır. Amma biz çəkiləndə elə pul verirlər ki, bişmiş toyuğun gülməyi gəlir.

Aytac: Vidadi müəllim, bəs teatrımızın bu gününü necə dəyərləndirirsiniz?

Vidadi müəllim: Azərbaycan teatrının uğurları da, uğursuzluğu da var. Ümumiyyətlə, teatr canlı bir prosesdir. Önəmli olan odur ki, bu proses dayanmasın, daim zənginləşsin.

Aytac: Yeri gəlmişkən, rejissor Vaqif İbrahimoğlu novator idi. Bir çoxları onu ilk vaxtlarda qəbul etmək istəmirdi. O məktəbi keçən bir aktyor kimi siz onun gətirdiyi yenilikləri necə qəbul edirdiniz?

Vidadi müəllim: Əlbəttə, əvvəl mən də qəbul etməyənlərdən idim. Tələbə olduğum vaxtlarda, Vaqif ibrahimoğlu tədris teatrında tamaşa hazırlayırdı. Mən onun tamaşalarına baxıb deyirdim ki, bu nədir? Belə tamaşa olar?

Aytac: Sizə qəribə gələn nə idi?

Vidadi müəllim: Mən heç nə anlamırdım axı. Görürdüm ki, biri oturub-durur, biri atlanıb düşür... Sonra özüm atlanıb düşəndə başa düşdüm (gülür). Vaqif İbrahimoğlu ömrünün son günlərində Akademik Milli Dram Teatrında çıxışı zamanı dedi ki, uzun illər ərzində məndən soruşurdular ki, niyə belə tamaşalar hazırlayırsan? Bax indi cavab verirəm: yaxşı eləyirəm, əlimin içindən gəlir. Əlbəttə, yenilik həmişə özünə çox çətinliklə yol açır. Doxsanıncı illər, çox paradoksal olsa da, maraqlı cəhətləri vardı. Bir tərəfdən siyasi, maddi, mənəvi böhran, digər tərəfdən isə birdən-birə Bakıda bir neçə teatr açılır. Çox qəribədir ki, basqılar, məhdudiyyətlər çox olanda mədəniyyət və incəsənət inkişaf edir. Elə ki sənətə azadlıq verirsən, o çaşır. Bax belə bir məhdudiyyətlər dövründə birdən-birə Bakıya teatr dalğası gəldi və özünəməxsus teatrlar yarandı. Bu, zamanın diktəsi idi. Müstəqil teatrların yaranması da artıq bu günün tələbidir. Dövlət teatrları uzun müddət Sovet ideologiyasının təbliği ilə məşğul idi. 500-600 nəfəri doldururdular bir zala, sosialist realizmini yeridirdilər beyinlərinə. Bu teatrlar bizim tariximizdir. Onlarla yanaşı, yeni formatda teatrlar yaranmalı və şəhərin müxtəlif yerlərində olmalıdır. Deyim nə üçün... Tutaq ki, Əhmədlidə, Günəşlidə yaşayan insan iki uşağını Kukla Teatrına gətirsə, yol xərci, yemək xərci, karusel xərci – bir sözlə, bütün xərclər ona ən azı əlli manata başa gələcək.

Aytac: Hələ işdən vaxt taparsa..

Vidadi müəllim: Bəli, hələ işdən vaxt tapsa. Yaxud da həmin adam öz ailəsini YUĞ, Akademik Milli Dram Teatrına gətirsə, deməli, xərclər iki dəfə artacaq. Bu adam da bunu uzaqbaşı ildə bir dəfə edə bilər. Düşünürəm ki, teatrların formatı dəyişməlidir və onlar şəhərimizin müxtəlif yerlərində olmalıdır. Məsələn, Günəşli massivində bir teatr olsa, uşaq atasına desə ki, mən sabah teatra getmək istəyirəm, iki-üç manat lazımdır, ata onu verəcək. Bir dəfə, beş dəfə uşaq getdikdən sonra atanın özünə də maraqlı gələcək ki, bir gedim baxım görüm, orda nə var? Bir sözlə, teatr insanlar üçün əlçatan olmalıdır.

Aytac: Oksana xanım, sizə elə gəlmir ki, teatra gecikmisiniz?

Oksana xanım: Əfsuslar olsun ki, mən yaradıcılıq yoluma teatrdan başlamamışam. Buna görə çox heyifslənirəm. Hər şeyin öz vaxtı var, bəlkə, belə yaxşı imiş... Bilmirəm. Teatra sevgi məndə uşaqlıqdan var idi. Sadəcə, elə oldu ki, həyat başqa yönlərə apardı məni. Bir də ona çox təəssüf edirəm ki, Vidadi müəllimi gec tanımışam. Əgər ilk addımlarda bu müəllimin tələbəsi olsaydım, hər şey başqa cür olardı.

Aytac: Sizə elə gəlmir ki, ömrü çox parçalamısınız?

Vidadi müəllim: Olar bu suala mən cavab verim?

Aytac: Buyurun.

Vidadi müəllim: Müəllimim Vaqif İbrahimoğlu həmişə deyirdi ki, siz yalnız aktyor olmalısınız?

Aytac: Amma bir yerə enerji sərf edəndə uğur əldə etmək imkanı daha çox olmurmu?

Vidadi müəllim: Biz elə belə də edirik. Rol oynamaq da, yazmaq da, tamaşa hazırlamaq da, rəqs etmək də yaradıcılıqdır. Təsəvvür edin ki, mənim bir silahım var, sizin on. Kim güclüdür? Əlbəttə, siz. Çünki sizin arsenalınız daha zəngindir.

Oksana xanım: Sonuncu tamaşama uşaqlıq rəfiqəm gəlmişdi. Təxminən, 28 ilə yaxındır ki, rəfiqəyik, ailəmin bir üzvüdür. O, mənim həyatdakı bütün addımlarımı görüb: həkimliyimi, rəqsdəki nailiyyətlərimi, şəxsi həyatımı, prodüser işimi, seriallarımı. Həmin rəfiqəm tamaşaya baxdıqdan sonra dedi ki, Oksananın indi gördüyü iş məhz onun işidir. Bu sözlər məni xeyli düşündürdü və xoşbəxt elədi. Mən bu teatra gələndə başa düşdüm ki, öz yerimi tapmışam. Sən demə, yolumun sonu bura imiş. Burda xoşbəxt oldum. Əgər insanın bir yerdə ruhu xoşbəxt olursa, o eyni zamanda həm xoşbəxt ana olur, həm xoşbəxt qadın olur... O, daha mərhəmətli, daha nəcib və daha gözəl olur. İnanın mənə, bura gələndən sonra mənim həyata baxışım dəyişib. Bir sözlə, burda çox xoşbəxtəm. Bunun üçün də müəllimə minnətdaram. Bəzən insan özündəki istedadı özü belə görə bilmir. Amma Vidadi müəllim o istedadı insanın özünə göstərib deyir ki, bax bu, sənsən. Yavaş-yavaş insan özü də başlayır buna inanmağa.

Aytac: Bu sənətdə istedadın kəşfi belə səndən illər istəyir, deməli. Ümumiyyətlə, deyirlər ki, aktyorluq adamdan çox şey alır. Bu fikirlə razısınız, Vidadi müəllim?

Vidadi müəllim: Biz bu sənətlə məşğul olmaq istəyirik deyə, onunla məşğul oluruq. Hərdən bəzi həmkarlarım sənətimizi fövqəladə bir şey kimi təqdim etmək istəyirlər. Məncə, bu heç də belə deyil. Mühəndis, həkim, sürücü və s. öz vacib işi ilə məşğul olduğu kimi, biz də öz əhəmiyyətli işimizlə məşğuluq. Bu işdə fövqəladə heç nə yoxdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.08.2023)

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün professor, yazıçı, motivasiya spikeri Əlibala Məhərrəmzadənin “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq” layihəsinin təqdimini davam etdiririk. Sizi liderlik nəzəriyyələri ilə tanış etməkdəyik.

«Liderliyin 21 inkaredilməz qanunu» kitabını – Con Maksvellin bu incisini, yəqin ki, oxumayan əz-əz liderə rast gəlmək olar. Rəsmən onun özünün, yaratdığı EQUIP və The John Maxwell Company təşkilatlarının bu günədək liderliyin sirlərini öyrətdiyi 5 milyon müdavimi var. Bu gün ABŞ-ın Vest Poynt Hərbi Akadesmiyasından tutmuş BMT-yədək, nüfuzlu Fortune 500 siyahısındakı əksər şirkətlər təmsil olunmaqla az qala hər bir qurumda Con Maksvelldən liderlik dərsi almış insanlara rast gəlmək olar.

Con Maksvellin təqdim etdiyi liderlik qanunlarının 21-nə də qısaca da olsa nəzər yetirməyimiz vacibdir. Belə ki, öz şəxsi həyatlarında və bizneslərində bu qanunlara əməl etməklə insanlar dərhal fayda əldə edirlər.

Bu kitab lider olmaq istəyən, liderlik eşqi ilə alışıb yanan şəxslər üçün liderlik karyerinə başlamaqçün bir tramplin hesab olunur. Eyni zamanda da o, təcrübəli liderə də liderlik xüsusiyyətlərini daha da yaxşılaşdırmaq imkanı qazandırır. Mən bu kitabdan bəhrələnənlərin siyahısını verməyəcəyəm. Ən azı onu deyə biləcəyəm ki, bu, şəxsən mənim stolüstü kitabımdır. Bu kitabı bir neçə dəfə oxumuş, yüz dəfələrlə də vərəqləmişəm. Bizə ilk baxışda sadə görünən bu mürəkkəbliklərdə birincilik əldə etməyin yolları o qədər asan, mənimsənilən halda göstərilib ki, o yolu getməmək, sadəcə günahdır. Yeri gəlmişkən, ev tapşırığımızda bu qanunları əzbərdən bilmək də yer alır!

Beləliklə, 21 qanun var. Hər gün onlardan biri ilə tanışlığının baş tutacaq.

2.Təsir qanunu.

«Liderliyin həqiqi ölçüsü təsirdir».

Əgər insan başqalarına təsir edə bilmirsə, heç vaxt öz ardınca adam apara bilməz. Əsl liderlik heç vaxt hansısa posta təyin olunmaqla baş tutmur, o, yalnız təsir edə bilmək qabiliyyətindən asılıdır.

1-ci qanunla isə dünən tanış olmuşdunuz:

1.     Tavan qanunu.

«Liderlik qabiliyyətini insanın effektivliyi müəyyənləşdirir».

Şəxsin liderlik effektivliyi tavanla xarakterizə edilir. Şəxsin insanları öz ardınca apara bilmək qabiliyyəti nə qədər azdırsa, onun potensial imkanlar tavanı da o qədər alçaqdır.

Liderlik keyfiyyətləri həmişə individuumun təşkilatda effektivlik tavanı yaratmasını təmin edir. Liderlik güclüdürsə, tavan da yüksək olacaq. Ölkə çətin duruma düşəndə yeni prezident, firma pullarını itirəndə yeni baş direktor, kilsə ziyarət olunmayanda yeni baş pastor, idman komandası ardıcıl məğlubiyyətlərə uğrayanda yeni baş məşqçi axtarışına çıxırlar. Liderliklə effektivlik arasındakı qarşılıqlı əlaqə ən çox idmanda özünü göstərir. Hər bir komandada istedadlar olur. Amma komandaların fərqini məşqçi və bir neçə əsas oyunçunun təmin etdiyi liderlik yaradır. Komandanın effektivliyini dəyişmək üçün məşqçi tərəfindən onun liderlik çəviyyəsini yüksəltmək lazımdır. Bax bu da fəaliyyətdə olan tavan qanunudar.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.08.2023)