“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı İspaniyada - Santander şəhərində yaşayan həmyerlimiz, gözəl şeirlər müəllifi Səfa Rəşidin şeirlərini təqdim edir. Qürbət şeirlərində vətən həsrəti doğmaların həsrətinə qarışaraq qüssə notlarına kökləyəcək sizləri. Amma mənəvi zənginlik məhz qüssədən, kədərdən, iztirabdan yaranar, bu bir aksiomdur. 

1-Cİ LÖVHƏ

Payız idi, bağçamızın gülləri

Soldurmuşdu yarpaqların sazaqda. 

Tənhalığın payızında üşüyüb

Darıxırdım, darıxırdım uzaqda.

Xilaf çıxdı vədəsinə arzular,

Nə doğrusu, nə yalanı bilindi.

Neçə ümid əllərimi buraxdı,

Neçə arzu ünvanını itirdi.

Sızıldadı yetim qalan ümidlər

Qəribliyin dumanında, çənində

Eh, nə yaman ip çəkəndi qəriblik,

Çırpınarsan tənhalığın əlində.

2-Cİ LÖVHƏ

Piyada keçidlərinə insan şəkli çəkin! 

Uşaq şəkli çəkin, əli çantalı...

Qoca şəkli çəkin, əli əsalı... 

Qadın şəkli çəkin, tale yüklü 

yorğun düşüncəsilə... 

Çırpın qapıları sərxoş yaramazlıqların üzünə, 

Uçurun içinizdəki qatillik piramidasını, 

Piyada keçidlərinə qorxusuz qaytarın insanları!

Günlər ümidlə açılmaqdan yoruldu... 

buludlar topa-topa ötdü pəncərəmizdən... 

Yağışlar payız olub 

yudu yiyəsiz qalmış 

bağlı darvazaları, 

Meşələr yaz geydi, payız soyundu... 

Uşaq bağçasında güllər çiçəklədi vərəqlərdə, 

günəş doğdu körpə barmaqlar arasında... 

Bir il də bitdi əzizim, bir il də bitdi... 

3-CÜ LÖVHƏ

Çox uzundu, gecələrin həmləsi,

Yorularsan, gözlərini qan çəkər.

Dayanarsan, aynaların önündə

Darıxarsan, bəxt üzünü yan çəkər.

 Kibrit-kibrit alışarsan içində,

Bir ummanlıq suda sönməz həsrətin.

Ayrı salıb taleyinin köçündən

Dəyişdirdin ünvanını qismətin.

Qırıq-qırıq saçlarından  dən olar,

Həsrət boyda ayrılığın ağrısı.

Taleyinin bir üzündə payız var,

Bir üzündə ürəyinin oğrusu.

4-CÜ LÖVHƏ

İndi səni hamıdan soruşuram... 

Gunəşə deyirəm, 

onun açılan sabahlarına şəfəqlərini dağıt,

dənizə deyirəm, 

dalğalarınla yaxınlaşan kədərini qov,

küləyə deyirəm, 

pəncərədən otağa dolan yalnızlığı 

qapıdan ötür, dəymə o xoşniyyətə,

çiynində saçlarını darıxdıran qadına toxunum.

5-Cİ LÖVHƏ

Bir ömür istədim Tanrıdan

Ödənişim, – qurbətdə payız.

Bir qadın sevdim,

Sevgisindən qorxduğum...

Bir məlhəm tapdım,

Ağrsından solduğum...

Divarların tanış səsində

həyat davam edir.

Yağışlar yağır, şeirlər pıçıldaşır.

Payızlaşır bir otaqda şair ömrü...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.10.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güneydən gələn səslər rubrikasında gedən şeirlərdən ən diqqətçəkənlərindən biri Sevər Şəhabinin “Cəhənnəm-cəhənnəm” şeiridir. Burada fars-molla rejiminin mənfur siyasəti faş olmurmu, olur. 

CƏHƏNNƏM - CƏHƏNNƏM

Pambıqları təpməmişdən,

Qulağıma yalan qoyun.

Altıma əqrəb döşəyin,

Üstümə də ilan qoyun.

Yalanlara alışmışam,

Zəhər ilə qarışmışam,

Taleyimlə barışmışam,

Baş altıma saman qoyun.

Burda minlər endilər,

Nədənsə çox sevindilər!

Bəlkə orda da mindilər!

Kürəyimə palan qoyun.

«Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.10.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının maraqla izlənilən Poetik qiraət rubrikasında növbə Sumqayıtda yaşayıb yaradan ustad şair Əşrəf Veysəlliyə çatdı. Bu gün “Sözün qələbəsi” şeiri təqdim edilir.

SÖZÜN QƏLƏBƏSİ

Vətən, təbrik edirəm, təbrik edirəm səni

Qəlbindəki duyğunun, hissin qələbəsidir.

Susmuş bulaqlarında hərarətin, hənirin

Sönmüş ocaqlarında közün qələbəsidir.

Yurdu bizə əmanət qoyub babalarımız,

Çox qanları su ilə yuyub babalarımız.

" Səbr Allahın adıdır" deyib babalarımız,

Otuz illik həsrətin dözüm qələbəsidir.

Nə yaxşı!- gördüklərim nə yuxudur, nə röya,

Günəş də gülümsəyir nurunu yaya- yaya.

Bu işıqlı dünyaya, yaraşıqlı dünyaya

Zülmətlərdən boylanan gözün qələbəsidir.

Billur kimı suları dərələrdə lillənən,

İstəkləri gül açan, arzuları dillənən,

Əngin səmalarında bayrağımız yellənən

Ərgünəşin, Murovun, Kirsin qələbəsidir.

"Heyratı"nın sədası öz dünyamdan qoparır,

Bu yaşımda məni də "cəngi"cəngə aparır.

Tarzənin sinəsində tar da tufan qoparır.

Aşığın köksündəki sazın qələbəsidir.

Biz Vətənə can demir,canı qurban deyirik,

Yüzillik düşmənini 44 günə əyirik!,,

Bu şanlı qələbəmiz şər üstündə xeyirin,

Sərt qışın üzərində yazın qələbəsidir.

Vurğunuyuq burdakı hər döngənin ,guşənin,

Başına dolanarıq bizi başa düşənin.

Xocalının, Ağdamın, Xocavəndin, Şuşanın,...

İntiqamın, qisasın, hirsin qələbəsidir.

Aynasından ay, ulduz asılan körpələrin,

Oyuncaq dünyaları pozulan körpələrin,

Taleyinə şəhidlik yazılan körpələrın,

Yellənçəkdə yellənən qızın qələbəsidir.

Hamı zəfər eşqində, qələbə həvəsində,

Od yağır komandirin " Atəş!, Atəş!" səsindən...

Qəhrəman əsgərlərin döyüş səlnaməsində

Qızıl hərflə yazılan qızıl qələbəsidir.

Öz fərmanı olurmuş hər vaxtın, hər zamanın,

Möcüzəsi var imiş Şuşamızda dumanın.

Dilinə qurban olum Ali Baş Komandanın,

Cəsarət meydanında sözün qələbəsidir!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.10.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə “Biri ikisində” layihəsində bu gün yenə Nəsr saatıdır, sizlərə Aysel Fikrətin “Məscidin dəlisi” hekayəsi təqdim olunacaq.

NƏSR

Aysel FİKRƏT

MƏSCİDİN DƏLİSİ                                                                     

Allahın tanımadığı evi olmaz. Yerin özü də Onun evidi. Bax sənin də, mənim də nə et­di­yimizi, harda olduğumuzu bir o Yaradan bilir. Nənəsi Abdullanı belə böyütmüşdü. Onun süngüyə gedən dilinə qurban, sadağa gedə-gedə. Sübh namazında: “Ay Allah, bu balamı da qat bu dünyanın uşaqlarına. Axı mənim bu dünyadan yanına köç edən, mələk qızımın nə günahı var idi ki, onun uşağının dili lal ola. Ay Allah, bu uşağın dilini aç. Onun da, bəlkə, Sənə sözü var”. Güllü yorğanlardan gə­lən gülab iyinin gözəlliyində böyümüşdü Ab­dulla. Bir gün də tezdən oyanıb “Nənə” – de­miş­di Abdulla. "Ay nənə..."

Abdullanın dilinin açıldığı gün nənəsi o dün­yaya köç etdi. Abdulla ölümün nə oldu­ğunu görməmişdi. Saatlarca nənəsinin ya­nın­da oturub onu oyandırmaq üçün səslər çı­xarmışdı. Abdulla özü də anlamadan sözlər deyirdi. Ac idi, susuz idi. Qonşu Zibeydə gəl­məsə, bəlkə də, Abdulla da ölüb gedəcəkdi. Qonşunun hay-küyünə adamlar yığıldı. Ab­dul­lanın nənəsini harasa apardılar. Abdulla nənəsiylə dua etməyə getdiyi evin ta yanında torpaq qazıldı. Abdulla nənəsinin torpağa əkil­məsini gözüylə gördü. Onda onun gözləri böyüyüb dünyanı aşdı. Abdulla bu dünyanı hələ bu günə qədər belə aydın görməmişdi.

Nənəsinin dua etmək üçün onu gətirdiyi məs­cid adamla dolu olardı. İsti idi. Yerə xalçalar, yorğanlar döşənmişdi. Nənəsi tez-tez Abdul­laya “Gözlərini yum, bala, yat. Yuxuda sənə şəfa verilər”, – deyərdi. Abdulla çox yorul­muş­du. Adamların  arasından qaçıb məscidin içində bir sakit yer tapıb uzandı. Gülab ətri verən yorğanı üstünə örtüb nənəsinin sözlə­ri­ni bir də düşünüb yatdı.

Kəndin adamları onu məsciddə tapanda çox kövrəldilər. Bu gecə ona dəymədilər. Sə­hər azan səsinə oyanan Abdulla bir daha evi­nə getmək istəmədi.

Hər gün obaşdan oyanıb ətrafı səliqəyə sal­dı. Su daşıdı. Nənəsinin qəbrinin yanına su tökdü. Hər dəfə su tökdükcə bir az böyüdü Abdulla. Axırda böyüyüb 19 yaşında bir gənc oldu. Kənddə hamı sevərdi Abdullanı. Təkcə Ağgüldən başqa. Uşaqlıqdan bəri gözünün tut­duğu bu qız Abdullanın onun üçün dərdiyi gülləri yolun düzünə səpələyib “məscidin də­li­si” deyib qaçmışdı bir dəfə.

O gündən Abdulla heç ağıllı olub bir kəlmə deyə bilmədi. Lal baxışlarla, ağzından çı­xan bir-iki sözü də içində susdurdu.

Abdulla nənəsindən sonra sığındığı Allah­dan, bir də Ağgüldən başqa bir həqiqət ta­nı­mırdı.

Məscidə baxan Hüseyn kişi də deyirdi, ay kişi, Abdulla olmasa, bu məscidin halı ne­cə olar. Abdulla səhər durub həyətin bütün işlərini görərdi. Darvazanı açar, insanlara yar­dım edərdi. Dua üçün gələn xəstələri əlin­də daşıyar, qocalara su verərdi. Abdullanın başqa yönü yox idi. Abdulla üzü Allaha bö­yümüşdü. Dua vaxtı minbərin altında oyuq ki­mi bir yer tapıb gizlənərdi. İnsanların di­ləklərini Allahla bir eşidərdi Abdulla.

Heç kimin onu görməyəcəyindən əmin olub yerini rahatlardı. O, qonşu Zərbə­linin Allaha pənah gətirib, “Ay Allah, sən gü­na­hımdan keç” deməsinə xeyli gülmüşdü. Zər­bəli bu kəndin mal-qarasını, kasıbını tala­yan qumarbazın biri idi. Abdulla gülür, gülür, səsini içinə qısa bilmirdi. Zöhrəbəyim qarı­nın “Allah, bilmirəm bu insanlar mənim lal canımdan, dilsiz-ağızsız canımdan nə istəyir” deməsinə lap qəşş etmişdi. Çünki bu məhəllə­nin uşaqları, böyükləri Zöhrəbəyimin davala­rıyla böyümüşdü.

Abdulla burda nələr görmüşdü, nələr... Dos­tu­nun malını yeyib iman istəyəni, ev dağıdıb aman istəyəni... Hərdən Abdulla ağlardı, Pa­ki­zə ananın xəstə canına, qonşusu Ağcanın it­kin oğluna, Qasımın evsiz-eşiksiz, küçədə qal­mağına.

Hərdən də qəzəblənirdi sələmçinin, iman­sı­zın bura gəlişinə. Onda Abdulla əlində olan xırda daşları göydən atardı. Günahlılar onun məscidində çox qalmasın deyə.

Gecələr nənəsinin qəbrinin daşını öpüb, qoxlayıb yenə məsciddə yatardı. Bu minvalla Abdullanın gülüşü, göz yaşı da insan diləyi idi.

O günə qədər ki Ağgül məscidə gəldi...

O gün Abdulla məscidin həyətindəki güllə­ri suvarırdı. Qapıda Ağgülü görüb yerində don­du. Əlində satılı, ayağının altında daşı hiss etməyib yıxıldı. Üst-başı su içində, Ağ­güldən qaçıb oyuqda gizləndi. Ağgül yaxa­sın­dan bir məktub çıxardı. Gözəl sinəsində töv­şüyən ürəyinin sanki səsi eşidilə-eşidilə “Ay Allah, – dedi, – məni bu məktubla aldat­dılar. İndi mənə ölüm yaraşar”.

“Bu məktubda o qədər gözəl sözlər var idi. Məni aldatdılar, – deyib dizlərini yerə qoyub ağladı. – Mən kirləndim. Mən sevginin belə eybəcər olduğunu, o yaraşıqlı oğlanın gözlə­ri­nin belə iyrənc olduğunu bilmirdim. Bil­mirdim, ay Allah. Ölməliyəm, bilirəm. Yalnız Sən məni bağışla. Keç günahımdan”.

Abdulla heç nə anlamasa da, Ağgülün göz yaşlarına dözmürdü. Ona qoşulub xeyli ağla­dı. Ağgül hıçqırıq səsi eşidib qaçdı. O gecə qar­daşı Ağgülü ölüncə döydü. Ağgülün səsi, naləsi bütün kəndi bürümüşdü. Onu aldadan oğlan da çoxdan qaçıb getmişdi. Ağgül qaçıb gedəndə Allahın evində unutduğu məktubu oxuya bilməsə də, Abdulla onu bir dərd kimi qorudu. Abdulla özü də bilmədiyi bir ürpən­tinin ona verdiyi "daha Ağgülü sevə bilməzsən" acısın­da üşüyürdü... Amma onu sevməyə bilmirdi. Abdulla bir səhər oyanıb nənəsinin qəbrini bağrına basıb getdi... Danışa bilməsə də, son dəfə Allahın dərgahında azan çəkdi. Var səsiy­lə üzü göyə inildədi. Ürəyində bir söz giz­ləmişdi, onu heç vaxt demədi... Bir gün də nə su vedrələri, nə ağaclar, nə qəbirlər, nə min­bər sevindi. Allahın lütfü düşən bu evdə Ab­dulla qədər işıq azaldı. Abdulla getdi. Allahın tanımadığı evi olmaz. Yerin özü də onun evi­di. Bax, sənin də, mənim də nə etdiyimizi, har­da olduğumuzu bir o Yaradan bilir. Nə­nə­si Abdullanı belə böyütmüşdü. Onun süngüyə gedən dilinə qurban, sadağa gedə-gedə. Sübh namazında: “Ay Allah, bu balamı da qat bu dün­yanın uşaqlarına. Axı mənim bu dünya­dan yanına köç edən mələk qızımın nə güna­hı var idi ki, onun uşağının dili lal ola? Ay Allah, bu uşağın dilini aç. Onun da, bəlkə, sənə sözü var”.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.10.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

40-CI DƏRC

Baş Hakim onun sözünə qüvvət olaraq üzünü Vaçyantsa tutub əlavə etdi:

-Cənab Vaçyants, siz hətta müxtəlif yollarla cəzadan yayınmasaydınız belə, humanist müsəlmanlar bir il keçmiş sizə amnistiya verəcəkdilər. Bu, onların üzü, bu da sizin üzünüz.

Vaçyants bu məqamda susdu.

Sonra söz şahidlərə verildi.

Elan olundu ki, bu şahidlər 1918-ci ilin 4 dekabr tarixində Bakı şəhərində Azərbaycan Hökuməti yanında Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının keçirdiyi istintaq dinlənilməsi zamanı Cinayət Prosessual Məcəlləsinin 307 və 443-cü maddələrinə uyğun olaraq zərərçəkən qismində dindirilmişlər.

1-ci şahid gördüklərini belə nəql etdi:

-Xədicə Qəni qızıyam, 35 yaşım var, Bakı sakini, 1-ci Kanitapinskaya küçəsi, dalan № 7, ev № 8 ünvanında yaşamışam, savadsızam. 1918-ci ilin mart ayının 19-da səhər tezdən yüz nəfərdən artıq erməni əsgəri yuxarıda qeyd etdiyim ünvandakı evimizə soxuldular və mənim 45 yaşlı ərim İsmayıl Kərbəlayı Abbas Qulu oğlunu öldürdülər, mənim mənzilimi 6240 rubl dəyərində qarət etdilər, ərimin cibindən isə 7000 rubl pulunu çıxardılar. Mən azyaşlı uşaqlarımla qonşu yəhudi qadının evində gizlənmişdim. Bir saatdan sonra ermənilər məni əsir götürdülər. Ermənilər mənim əşyalarımı mənzilimdən çıxarıb avtomobilə qoyurdular və aparırdılar. Erməni əsgərləri qonşularımızı da öldürdülər və evlərini qarət etdilər. Mənim ərimi tüfənglə öldürdülər və ayaqlarını kəsdilər.

2-ci şahid hadisələri bu cür nəql etdi:

-Zərəfşan Bəyəli qızıyam, 40 yaşım var, Bakı şəhəri, 10-cu Kanitapinskaya küçəsi, 34 №-li evdə yaşamışam, savadsızam. Həmin il mart ayının 19-da – o qara gündə erməni əsgərləri evimizə soxuldular, mənim 20 yaşlı oğlum Məmməd Əli Nəcəf Qulu oğlunu gözümün qabağında öldürdülər və mənzilimi qarət etdilər. 5124 rubl dəyərində qarət edildik. Ermənilər 300 rubl nağd pulumu sandıqdan çıxardılar. Məni uşaqlarımla birlikdə əsir apardılar və dörd gün saxladılar. İki yaşlı oğlum əsirlikdə qollarımın üstündə öldü. Onun adı Abbasəli idi. Mənim ərim bağrı çatlayaraq öldü. Dörd gündən sonra məni buraxdılar və elə həmin gün iki oğlum - 6 yaşlı Həsən Bala və 9 yaşlı Hüseyn Bala da acından öldülər. Mən bir tikə çörəyə möhtac qalmışdım, bütün varımızı-yoxumuzu əlimizdən almışdılar.

3-cü şahid söz aldı:

-Zeynəb Xanım Əkbər qızıyam, 20 yaşım var, Bakı sakini olmuşam, Tatarskaya küçəsi, 90 №-li evdə yaşamışam. 1918-ci il mart ayının 21-də otuz nəfər silahlı erməni əsgəri yuxarıda göstərilən ünvandakı evimizə gəldilər, mənim mənzilimi 24.425 rubl dəyərində qarət etdilər və 1 yaş yarımlıq qızım Teyraxanımı ayaqlayıb əzdilər. Eşitdiyimə görə erməni əsgərləri mənim qonşularımın evlərində də uşaqları ayaqlayaraq əziblər. Mən ayaqlanan qızımın çığırtısını indi də eşidirəm.

Çıxışları təqribən oxşar olan, oxşar acılar çəkmiş ardıcıl 12 şahidin çıxışı dinlənildi. 12-ci şahid Bakı sakini olmuş Ziyarət Xanım Zülfəli qızı idi.

- 45 yaşım var, savadsızam, Bakı şəhəri, Qoqolevskaya küçəsi, 83 №-il evin sakini olmuşam, daimi olaraq isə Bakı quberniyasının Binəqədi kəndində yaşamışam. 1918-ci ilin sentyabrında ermənilər Binəqədidə müsəlman kəndlilərini, o cümlədən mənim 6 nəfər qohumumu, yəni 2 uşaq, 2 qadın və 2 kişini xəncərlə doğramışdılar. Bundan əlavə ermənilər ümumi dəyəri 28.800 rubl olan əmlakımı qarət etmişdilər.

12-ci şahid ifadəsi verildikdən sonra Vaçyantsın hadisələr vaxtı – martın 17-də Bakı Şəhər Dumasının iclasından çıxıb şəhərdə ilk atışma başlayanda  Nikolayevsk küçəsində hadisələrə rəhbərlik etməsini iddia edən Mirzə Əhməd Hüseynzadənin şahid ifadəsı də alındı. Vaçyantsı yaxşı tanıdığını deyən Hüzeynzadə onu heç kəslə qarışıq salmadığını bəyan etdi, Vaçyants yenə and-aman etdi ki, guya orda olmayıb. Belədə, müsəlman şahid Quran çıxarıb əlini basdı ki, düz deyir, Vaşyants şəxsən qətllərin təşkilatçısı olub. Doğrudan, niyə də yalan desin axı?

Bu məqamda artıq zaman çox gec olduğundan Baş Hakimin təklifi ilə Divan öz işini ertəsi günə kimi təxirə saldı, hökm eşitmək arzusunda olan tamaşaçılar səbirlərini basıb növbəti günü gözləyəsi oldular.

Axirət dünyasında növbəti şər qaraldı, Baş meydan, Bazar meydanı, bulvar – hamısı tədricən boşaldı. Ay səmada tam bərqərar oldu. Burada Ay Əsas dünyadakından daha parlaq olur. Sanki o, daha yaxındadır, sanki, əl atsan tuta biləcəksən. Amma Axirət dünyasında Əsas dünyadakı kimi ulduzlara rast gəlməzsən. Nə sirrdirsə, buranın səmasında bilmərrə olaraq ulduz yoxdur. Deyilənə görə, Əsas dünyadan çox-çox uzaqda yerləşən bu, öz qravitasiyası və daxili təzyiqi nəticəsində müvazinətini saxlayan, işığı özündə əks etdirən ulduz adlı massiv qaz şarının öz daxilində baş verən nüvə reaksiyaları sintezini apararkən yalnız Əsas dünyada görünməsinin səbəbi var, bu, onun olduqca uzaqda – Əsas dünyaya ən yaxınının oradan 4,2 işıq ili məsafəsində yerləşməsi səbəbindəndir. 6000 ulduzun heç biri Axirət dünyasında görünməz. 4,54 milyard yaşı olan Əsas dünyanın alt qatında, nüvəsində yerləşən Axirət dünyasına yalnız Əsas dünyaya nisbətən yaxın olan Ay və  Ulduz işıq sala bilir.

Buranın gecələrinin daha zülmətli olması isə Ayın daha çox parlaqlığını şərtləndirir.

9-CU PROSES.

HAMAZASP SRVANTSYAN

Növbəti proses günü erməni tarixində bəlkə də, ən çox qan tökən iki-üç şəxsdən biri hesab olunan, Andronikdən bu sahədə heç də geri qalmayan Hamazaspın tərcümeyi halı və cinayət dosyesinin oxunuşu ilə başladı. Bu insanın adı mənbələrdə o qədər cinayətlərdə hallanmışdı ki, hətta ekspertlərdə əməlləri insan adı ilə sığmayan bu şəxsi tez görmək marağı yaranmışdı. Ekspertlərdən emosional italyalı hətta yarızarafat, yarıgerçək söyləmişdi ki, proses başlayanda səhnəyə əcaib bir yeddibaşlı əjdaha gətiriləcək. Odur ki, onlar dünəndən Vaşyantsla birgə müttəhimlər kürsüsünü tutan bu şəxsdən gözlərini ayıra bilmirdilər.

Başında ağ qaragül dərisindən papaq, boynu qara mexli uzun plaş, yaxasında patrondaş, kəmərinə taxılan mauzer və azacıq çəpləşmiş gözlərdə hiylə və hədsiz qəzəb... Əjdaha-zad deyildi, adi insan idi, əgər beləsinə insan demək mümkündürsə. Saymazyana keçib yerində əyləşdi, pet şüşədəki suyu stəkana süzmədən başına çəkdi.

Baş ekspert hətta dünənki göz müşahidələri ilə kifayətlənməyib bu gün Hamazaspa yaxınlaşdı, bu qana susamış manyaka yaxından xeyli tamaşa da etdi.

Diktorlar mətni bir-birilərinə ötürərək bu şəxsin insanlığa sığmayan əməllərini faş elədilər.

-Hamazasp Srvantsyan 1873-cü ildə Osmanlı İmperiyasında - Vanda anadan olub, 1921-ci ildə Yerevanda vəfat edib. Erməni mənbələri onu fədai kimi qeyd edirlər, general rütbəsi var. 1905-1918-ci ildə rəsmən adı Osmanlı ordusunda, 1918-ci ildə bolşevik ordusunda, 1918-1920-ci illərdə Ermənistan ordusunda gedib. Amma gənc yaşlarından inqilabi fəaliyyətə qoşulub, Osmanlının sarsılmasına çalışıb. Tezliklə türklər tərəfindən təqib edilib, öncə Yerevana, ordan da Şuşaya qaçıb. 1905-ci ildəki erməni-müsəlman qırğınında fəal iştirak edib. 1908-ci ildə bir neçə daşnak dostları ilə birlikdə dövləti cinayətlərdə iştirakına görə Çar hökuməti tərəfindən həbs edilərək Sibirə sürgün edilib. Amma sürgün həyatı uzun çəkməyib.

Tarixçənin davamı sürətlə oxundu: 15 illik sürgün həyatını tam çəkmədən Hamazasp 1913-cü ildə sürgün yerindən qaçıbmış, öncə Avropaya, ordan da Konstantinopola gedibmiş. 1914-cü ildə 1-ci Dünya müharibəsinin başlanması ilə əlaqədar Rusiyada daşnaklara amnistiya verilmiş, Hamazasp da Qafqaza qayıtmışdır. O, 3-cü könüllü erməni drujinasına rəhbərliyi qəbul etmişdir. Onun drujinası Osmanlı İmperiyasında türklərə qarşı bir çox döyüşlərdə iştirak etmişdir, Vanda, Bitlisdə, Xizanda türk əsgərlərinin və türk kəndlilərinin qanını tökmüşdür. 1918-ci ildə Bakıda mart hadisələri zamanı Hamazaspın 3500 nəfərlik dəstəsi yerli müsəlman sakinlərə amansız divan tutmuşdur.

Baş Hakimin tövsiyyəsi ilə bu yerdə alman tarixçisi Yorq Baberovskinin xatirələrinə istinad edildi. Baberovskinin yazdığına görə Hamazaspın əsgərləri Bakıda insanları küçədəcə öldürür, yaralayır, zorlayırdılar.

Təfərrüatlar gətirildikcə tamaşaçıların təəccüb, heyrət və acıma sədaları ərşə ucalırdı.

Sonra ekspertlər məlumat verdilər ki, Hamazaspın dəstəsi Gəncə və Yevlaxda da eyni ssenari ilə müsəlman əhalinin qətliamını təşkil etmiş, Qafqaz İslam Ordusu ilə 4 ay müharibə aparmışdır. 1918-ci ilin iyulunda Hamazasp gücdən düşmüş ordusunun qalıqlarını sərhəddən keşirmişdir. Buna görə Erməni Briqadasının komissarı Anastas Mikoyan – o şəxs ki, sonradan SSRİ-nin ən yüksək dövləti postunu tutmuşdu, Hamazaspı xainlikdə ittiham etmişdir. “Mən dəstəyə rəhbərlik edən şəxsin bütün hərəkətlərini fikir süzgəcindən keçirdikdən sonra başa düşdüm ki, onun hərəkətinə bir ad qoymaq olar: xainlik və satqınlıq. Mən bu qərara gələn kimi Bakıya – Şaumyana bu məzmunda teleqram vurdum: ”Mənim əmrləri ona çatdırmaq cəhdlərimdən Hamazasp yan keçdi, ardınca da piyada dəstəsini çəkdi. Günahkarlar məhkəmə qarşısında durmalıdırlar.”

Az sonra Hamazasp İrana keçir, 1-ci dünya müharibəsi qurtaranda Ermənistana gedir. Onu Nor-Bəyazit regionunda Erməni ordusunun komandiri təyin edirlər. 1920-ci ildə o, türk-erməni müharibəsində iştirak edir. Sovet hakimiyyəti qurulandan sonra həbs olunub 1921-ci ildə Yerevan həbsxanasına salınır, orada da kommunistlər onu qəddarcasına öldürürlər.

Bu yerdə monitorda bir dərgi göstərildi, stenoqramda yazı ilə görüntü müşayiət olundu.

 Rusiyanın məşhur  “Oqonyok” jurnalının 1918-ci ilin oktyabrında çıxan sayının üz qabığına baxın: Bakının bir küçəsində - ikimərtəbəli yaşayış evlərinin önündə  əli silahlı motal papaqlı kişilər bir birinə tüfəng qundağı və süngüsü ilə zərbə endirə-endirə vuruşurlar. Altına da yazılıb: “Erməni-müsəlman qırğını”. Jurnalın içində isə qara tüstünün fonunda yaylım atəşi açan erməni silahlıları sıra ilə düzülüblər, altından da yazılıb ki, “Erməni silahlıları Bakının yandırılmış müsəlman bazarı qarşısında”

 (Davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.10.2023)