“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı ailə mövzusunda actual söhbətləri davam etdirir. Bu gün psixoloq, refleksoloq Fazilə Camalova yeniyetməliklə bağlı danışacaq.

Yeniyetməlik, uşağınızın yetkinliyə keçdiyi həyəcanlı, lakin eyni zamanda stressli dövrdür. Bu müddət ərzində bir çox sürətli dəyişikliklər və inkişaflar baş verir. Fiziki, koqnitiv və psixoloji dəyişikliklər vasitəsilə uşağınız kim olduğunu və hara aid olduğunu kəşf etməyə başlayır.

Yeniyetməlik nədir?

Yeniyetməlik uşaqlıq və yetkinlik arasında keçid dövrüdür. Yeniyetməlik dövrünə qədəm qoyan uşaqlar bədənlərində və beyinlərində çoxlu dəyişikliklər yaşayırlar. Bunlara fiziki, intellektual, psixoloji və sosial problemlər, habelə öz mənəvi hisslərinin inkişafı daxildir. Dəyişikliklər sürətlidir və tez-tez müxtəlif dərəcələrdə baş verir. Bu, bir yeniyetmənin həyatında maraqlı, lakin çətin bir dövr ola bilər. Yeniyetməlik, uşağınızın daha müstəqil olduğu və şəxsiyyətini kəşf etməyə başladığı dövrdür.

Yeniyetməlik dövrlərinə 10-14 yaş arası erkən yeniyetməlik, 15-17 yaş arası orta yeniyetməlik və 18-24 yaş arası gecikmiş yeniyetməlik daxildir. Hər bir mərhələ yeniyetmələr üçün müxtəlif çətinlikləri əhatə edir və valideynlərdən fərqli reaksiyalar gözləyir. Yeniyetmələrlə  yaşadıqları dəyişikliklər haqqında açıq danışmaq hər bir valideyn üçün çətin ola bilər. Yeniyetmələrlə ünsiyyətin vacib hissəsindən biri onlara qarşıda nə gözlədiyini anlamağa kömək etməkdir. Təəccüblənməmək üçün bədənlərinin necə dəyişəcəyini izah etmək, uşağın narahatlığını yüngülləşdirə bilər. Fiziki dəyişikliklərdən əlavə, valideynlər yeniyetməlik dövründə baş verən sosial və həyat tərzi dəyişiklikləri haqqında söhbətə başlaya bilər.

Dinləmə güclü, lakin kifayət qədər qiymətləndirilməyən bir vasitədir. Valideynlər tez-tez  həll yollarına yönəlirlər. Ancaq bu meylləri bir kənara qoyub, sadəcə olaraq yeniyetməni dinləmək münasibətləri gücləndirə bilər. Xüsusi və ya maraqlı suallar vermək uşağın özünü mühakimə olunduğunu hiss etdirə bilər və buna görə də açıq və doğru  danışmaqdan çəkinə bilər. Diqqətlə dinləmək maraq, təsdiq və dəstək göstərir. Bu, həm də yeniyetmənin lazım olduqda valideynə etibar etməsinə imkan verir. Yaxşı dinləyici olmaq  yaxınlıq və inam yaradır - eyni zamanda yeniyetmənin təcrübələrini təhlil  etməyə imkan verir.

Yeniyetməlik dövründə fiziki dəyişikliklər hansılardır?

Yeniyetməlik dövründə fiziki inkişaf, yetkinlik adlanan bir proses vasitəsilə baş verən dəyişiklikləri əhatə edir. Yetkinlik dövründə uşağınızın beyni müəyyən hormonlar ifraz edir. Hormonlar uşağınızın bədəninin fiziki olaraq dəyişməsinə və cinsi orqanlarının yetişməsinə səbəb olur.

Uşağınız çox güman ki, böyümə sürəti yaşayacaq. Bu müddət ərzində onların boyu və çəkisi sürətlə böyüyəcək. Digər fiziki dəyişikliklər bədən qoxusu, sızanaq və bədən tüklərinin artması ola bilər. Əksər qızlar  yeniyetmələr 10-14 yaş arasında böyümə sürətinə malikdir. Əksər yeniyetmə oğlanlarda 14 yaş arasında böyümə sürəti müşahidə oluna bilər. Bəzi fiziki dəyişikliklər hər kəsdə baş verir, lakin vaxt və sıra insandan insana dəyişə bilər. Bəzi yeniyetmələr erkən, bəziləri isə gec yetkinləşirlər. Bu spektrin hər iki ucunda olmaq, həmyaşıdları arasında fərqlənmək üçün əlavə stresə səbəb ola bilər.

Yeniyetməlik dövründə beyin inkişafı uşaqlıq dövründəkindən daha yüksək səviyyədədir. Uşaqlar yalnız konkret - burada və indi haqqında məntiqli düşünə bilirlər. Yeniyetmələr bu hüdudlardan kənara çıxırlar və yalnız həqiqət kimi gördükləri şeydən çox, nəyin doğru ola biləcəyini düşünə bilərlər.

Bu  dövrdə inkişaf edən psixi xüsusiyyətlərə mücərrəd düşüncə, düşünmə bacarıqları, impuls nəzarəti, yaradıcılıq, problem həll etmə bacarıqları,  qərar vermə bacarıqları aiddir.

Yeniyetməlik dövründə uşağınız duyğuları müşahidə etməyə, ölçməyə və idarə etməyə başlayacaq. Bu o deməkdir ki, onlar öz hissləri və başqalarının hissləri haqqında daha çox xəbərdar olmağa başlayacaqlar. Emosional inkişaf prosesi uşağınıza öz bacarıqlarını inkişaf etdirmək və özünəməxsus keyfiyyətlərini kəşf etmək imkanı verəcək. Başqalarının özünə inamını artırmaq üçün daha çox dəstəyə ehtiyacı ola bilər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.08.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

8-Cİ DƏRC

1-Cİ PROSES.

STEPAN ZATİKYAN

Hava quşların cəh-cəh səsi ilə işıqlaşmağa başladı, yaxından axan çayın şırıltısı bu səsi bir qədər də gözəlləşdirir, ahəstə axan küləyin yarpaqları xışıldatması isə bu səsin dərin zəngulələrinə çevrilirdi.

Bu dünyanın insanları informasiyanı Əsl dünyadakı kimi televizordan, internetdən, mətbuatdan deyil, məhz bu cür səslərdən alır. Obaşdandan oyanır, səhər prosedurlarından sonra bir stəkan qəhvələrini içib evdən çıxırlar, təbiətlə təmasa, onun gözəllikləri ilə ünsiyyətə can atırlar. Yalnız özəl günlər fərqli olur. Teatr və balet nümayişi, lektorların mühazirələri, poeziya günləri, bir də Divan buranın adiliyini özəlləşdirən mərasimlərdir. Bu səhər də Divanın 1-ci prosesi keçiriləcək deyə hamının yolu Baş Meydana döğru yönələcəkdi.

Böyük Divan – Axirət dünyasının ən diqqətçəkən mərasimi sayılır, burada tarixin ağ ləkələri aşkara çıxır, səhvlərə düzəlişlər edilir, cinayətlər öz cəzasını alır. Ona görə də, digər mərasimlərdən qalmağa nəsə səbəb tapılsa belə Axırət əhli üçün Böyük Divandan qalmağa heç bir səbəb yoxdur. İnsanlar bura həvəslə gəlir, bəzən nəfəs dərmədən, bəzən çılğın reaksiya ilə səhnədə baş verənlərə hakim kəsilirlər, qeydlər aparır, müzakirələr açır, bütün cisimləri və ruhları ilə prosesə transfer olunurlar.

Baş Meydanda qələbəlik idi. Proses saat 8-də başladığı halda başlanğıca yarım saat qalanda artıq stulların tutulmasına başlanmışdı. Divanın xidməti heyəti gələnlərə yerlərinə keçməyə köməklik edir, sıralar boyu içməli su şüşələri və stəkanlar düzülürdü.

Çox keçmədi ki, proses də başladı. Çalınan üçüncü zəng izləyiciləri xəbərdar edəndən sonra Divanın Baş Hakimi səsgücləndiricisini işə salıb nitqinə başladı:

-Hörmətli Divan üzvləri, hörmətli tamaşaçılar. Bu gün biz növbəti Divanın ilk prosesinə başlayırıq. Prosesimiz xeyirli və uğurlu olsun, tarixdə iz qoya bilsin!

Alqış sədaları qopdu, sədalar səngiyən kimi Baş Hakim sözünə davam etdi:

-Bizim 17 təqsirləndirilənimiz var, sizinlə 17 proses keçirəcəyik. 17 rəqəmi mənə gəncliyimdə dəfələrlə baxdığım, çox sevdiyim “Baharın 17 anı” filmini xatırladır. Gözəl bir sovet filmi idi, faşistlərin içində fəaliyyət göstərən sovet casusu Ştirlis barədə idi. Ştirlis ən çətin situasiyalardan belə çıxırdı, baharın 17 anı ərzində inanılmaz uğurlara imza atırdı. Bizim də indi 17 təqsirkarımız var, hamısı saxta ideyaların, qondarma tarix qurmağın müəllifidir. O film baharın 17 anını əks etdirirdi, bizim Divansa yalanın 17 anını əks etdirəcək!

Yenə də alqış sədaları qopdu.

Baş Hakim davam etdi:

-Siz bilirsiniz ki, Böyük Divanın öz qanunları var. Burda bəzən tarixi ardıcıllığı bir qədər pozmuş olur, prosesin gedişinə daha çox dinamika, canlılıq gətirməyin qeydinə qalırıq. Bu dəfə də elə olacaq. Tarixi ardıcıllığa riayət etmədən, Müttəhimlər sırasında əyləşmiş əsrlər öncə yaşayıb cinayətlər törətmiş şəxsləri gözlədib, məhz 1977-ci ildə cinayətə imza atmış şəxslə proseslərə başlamağımız heç də əbəs deyil. Biz dünənki ilk hazırlıq və tanışlıq iclasında qeyd etdik ki, burada “Böyük Ermənistan” xülyası ilə torpaqlar zəbt edən, eləcə də “erməni genosidi” deyib göz yaşı axıdan erməni millətçiliyinə Divan qururuq. Və lap öncədən sizə bildirmək istəyirik ki, bu millətçiliyin dünyaya bəxş etdiyi ən mənfur irs – 19-cu əsrin sonlarından ta ki 21-ci əsrədək uzanan qanlı terror tarixidir. Bəli, əgər Ginnesin məşhur rekordlar kitabı milli antirekordları da qeydə alsaydı, şübhəsiz, erməni milləti tarixdə ən çox terror aktı həyata keşirən millət adını alardı. Bu səbəbdən də, ilk prosesə erməni saxta tarixçilərini, saxta qəhrəmanlarını deyil, məhz erməni terrorçusunu cəlb etmək barədə Divan heyəti yekdil qərar çıxarıb. Dünyanı sarsıdan, yüz minlərlə insanlara rahatsızlıq, xəsarət, əzab, şikəstlik gətirən, yüz minlərlə insanın qətlinə rəvac verən erməni terrorizmi məfhumu dünya tarixi leksikonunda əsaslı bir yer tutur. Erməni terrorizmi -  erməni millətçi qruplarının və təşkilatlarının sistematik təhdid və fərdi intiqam aktlarından biridır. Erməni terrorizmi mütəşəkkil və yaxşı təşkilatlanmış bir terrorizm olmaqla, beynəlxalq terrorizminin geniş qanadı və şəbəkəsidir. Və onu da qeyd edim ki, "Erməni terrorizmi" termini ilk dəfə ABŞ-da 1982-ci ilin avqust ayında nəşr olunan ABŞ Dövlət Departamentinin aylıq bülletenində rəsmən istifadə edilmişdir. Mən indi Divan heyətindən xahiş edərdim ki,  erməni terror təşkilatlarının tanıtım listəsini tamaşaçılarımıza təqdim etsinlər. Dəyərli ekspertlərimiz, buyurun.

Müttəhimlər sırasından səslər ucaldı:

-Mən etiraz edirəm, erməni terrorizmi anlayışı yoxdur, erməni milli-azadlıq hərəkatı anlayışı var.

-Siz xalqının çiçəklənməsi və inkişafı yolunda fədakarlıqla çarpışan erməni partiyalarını və dərnəklərinimi erməni terror təşkilatları adlandırırsınız?

-Mən vəsadət qaldırıram ki, obyektivliyə xələl gətirdiyi üçün sözügedən siyahı oxunmasın!

Baş Hakim səsinə aşkar qəzəb tonu qatıb söylədi:

-Bir qədər sonra buradakı minlərlə insan “Xalqının çiçəklənməsi və inkişafı yolunda fədakarlıqla çarpışan” erməni partiyalarının və dərnəklərinin nə qədər insanı tələf etdiyindən, nə qədər yerləri viran qoymasından xəbər tutacaq. Vəsadətiniz qəbul edilmir, siyahının səslənməsini xahiş edirəm.

Tamaşaçı alqışları dərhal Baş Hakimin qərarının düzgünlüyünə əminlik ifadə etdi. Ekspert heyətindən bir nəfər diktorların masasına yaxınlaşıb onlara kağızlar təqdim etdi, iki kişi diktor qalxıb tribunaya keçərək yazılanları oxumağa başladılar:

Birinci diktor:

-1.”Armenakan” terror təşkilatı. 1885-ci ildə Osmanlı İmperiyasında – Van əyalətində yaradılıb. Türkiyənin Van, Muş, Bitlis, Trabzon bölgələrində və İstanbulda silahlı toqquşmalar və terror aktları törədən bu partiya İran və Rusiyada yaşayan ermənilərlə əməkdaşlıqda olub.

2.”Qnçak” Sosial Demokrat Partiyası. 1887-ci ildə Rusiya İmperiyasında yaradılıb. Qurumun əsas məqsədi Türkiyənin Anadolu bölgəsini, "Rus və İran Ermənistanları” adlandırdıqları əraziləri birləşdirməklə "Böyük Ermənistan" dövləti yaratmaqdır. Partiyanın proqramının 4-cü bəndində göstərilir: "Qarşıya qoyulmuş məqsədə çatmaq üçün təbliğat, təşviqat, terrorizm və dağıdıcılıq funksiyalı təşkilat yaratmaq”

3.”Daşnaksütun” partiyası. 1890-cı ildə Rusiya İmperiyasında – Tiflisdə yaradılıb. Əsas qayəsi Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və Naxçıvan bölgələrində, eləcə də Türkiyənin Anadolu torpaqlarında "Böyük Ermənistan" dövləti qurmaqdır. 1892-ci ildə Tiflisdə ilk qurultayını keçirən "Daşnaksütun" türklərə qarşı sui-qəsdlərin təşkil olunması barədə qərar çıxarmışdır. Məhz bu qurultaydan sonra "Daşnaksütun" rəhbərliyindəkilər çox mürtəce "türkü, kürdü hər yerdə, hər bir şəraitdə öldür, sözündən dönənləri, erməni xainlərini öldür, intiqam al!" əmrini vermişlər. "Daşnaksütun" partiyası tərəfindən yaradılan bir sıra terror qrupları mövcuddur: Məsələn, 1973-cü ildə fəaliyyətə başlamış ESƏD qrupu 1980-82-ci illər ərzində Avstriya, Danimarka və Portuqaliyada türk diplomatlarını qətlə yetirmişdir; Məxfi terror qrupu DRO və onun bölmələri: DRO-8, DRO-88, DRO-888, DRO-8888 xüsusi amansızlıqları ilə seçilirlər. Çox təəssüf ki, daşnakların hazırda da terror istiqamətində fəaliyyətləri davam etdirilir.

4.”Erməni soyqırımı ədalət komandosları” terror təşkilatı. 1972-ci ildə Avstriyanın paytaxtı Vyanada "Daşnaksütun" partiyasının qurultayı zamanı yaradılıb. Təşkilatın məqsədi erməni əsilli gənc Livan vətəndaşlarını hərbi birləşmələrdə cəmləşdirmək, türklər və azərbaycanlılara qarşı qanlı terror aksiyaları təşkil etməkdir.

5.”Yeni erməni müqaviməti” terror təşkilatı. 1973-cü ildə Fransada yaradılıb. 1977-ci ildən Belçika, Fransa, İsveçrə və İtaliyada Türkiyə diplomatik korpuslarına və vətəndaşlarına qarşı bir sıra terror aktları törətmişdir.

İkinci diktor:

-6.ASALA terror təşkilatı. 1975-ci ildə Livanın paytaxtı Beyrutda yaradılıb. Ən təşkilatlanmış, ən kütləvi, ən qəddar terror təşkilatıdır. Təşkilatın məqsədi Şərqi Türkiyə, Şimali İran və Azərbaycanın Naxçıvan və Dağlıq Qarabağ əraziləri üzərində "Böyük Ermənistan" qurmaqdır. Bu təşkilat əsasən Türkiyə və Azərbaycan vətəndaşlarına qarşı terror aktları həyata keçirir.

7.”Erməni gizli azadlıq ordusu” terror təşkilatı. 1975-ci ildə Suriyanın paytaxtı Dəməşqdə yaradılıb. Fələstin hərbi bazalarında hazırlıq keçən mindən artıq döyüşçüsü vardır. Fəaliyyətinin ilk 6 ilində təşkilat dünyanın müxtəlif ölkəsində 19 türk diplomatının ölümünə səbəb olan terror aktları həyata keçirib.

8.”Erməni inqilab ordusu” terror təşkilatı. 1979-cu ildə yaradılıb. Təşkilat 1983-cü ildə Brüsseldə Türkiyə səfirliyinin attaşesi Dursun Aksoyun qətlinin, Lissabonda Türkiyə səfirliyinə hücumun və 1985-ci ildə Ottavada Türkiyə səfirliyinə hücum aktının məsuliyyətini öz üzərinə götürüb.

9.”Erməni azadlıq cəbhəsi” terror təşkilatı. 1979-cu ildə yaradılıb. ASALA-nın tərkib hissəsi sayılır. Türkiyə və Azərbaycan əleyhinə terrorçular hazırlayır.

10.”Orli qrupu” terror təşkilatı. 1981-ci ildə Fransada orada yaşayan erməni gəncləri tərəfindən yaradılıb. Təşkilat 1987-ci ilədək dünyanın müxtəlif hava limanlarında 10-dan artıq terror aktı həyata keçirib.

Birinci diktor:

11.”İntiharçılar eskadronu” terror təşkilatı. 1981-ci ildə Fransada yaradılıb. 1981-ci ildə təşkilat ağlasığmaz aksiyada - Türkiyənin Fransadakı baş konsulluğunun zəbt edilməsində iştirak edib, nəticədə qrupun 4 nümayəndəsi, həmçinin rəhbəri Yan Kaşkayan həbs edilib.

12.”Erməni Birliyi”  terror təşkilatı. 1988-ci ildə SSRİ-nin paytaxtı Moskvada yaradılıb. ASALA ilə sıx əlaqələri vardır, keçmiş Sovet məkanında terrorçuların fəaliyyəti üçün onları saxta sənədlərlə təmin edir. 1990-cı illərdə Qarabağa silah və muzdluların ötürülməsində iştirak edib.

13.”Gənc Ermənilər İttifaqı” terror təşkilatı. 1990-cı ildə Fransada yaradılıb. Təşkilat diplomatların oğurlanması ilə məşğul olur.

14.”9 iyun qrupu” terror təşkilatı. 1991-ci  ildə İsveçrədə yaradılıb. Təşkilat həbsdə olan erməni terrorçularının azad olunmasına çalışır.

15. “Erməni azadlıq hərəkatı”  terror təşkilatı. 1991-ci ildə Fransada yaradılıb. Terror fəaliyyətini "ASALA" ilə sıx əlaqədə həyata keçirir.

İkinci diktor:

-16.”Geqaron” terror təşkilatı. 2001-ci ildə  ASALA  tərəfindən yaradılıb. Təşkilatın məqsədi Cənubi Qafqaz və Orta Asiya ərazilərində türk mənşəli siyasi lider, diplomat və biznesmenlərə qarşı terror aktlarının həyata keçirilməsidir.

17.”Apostol”  terror təşkilatı. 2001-ci ildə yaradılıb. Ermənistan, Suriya və Livan vətəndaşlarından ibarət olan Ermənistan Müdafiə Birliyi tərəfindən yaradılmışdır. Təşkilatın məqsədi Türkiyə və Azərbaycan ərazilərində terror aktlarının  həyata keçirilməsidir.

18.”Isveçrə qrupu”  terror təşkilatı. 2000-ci illərdə yaradılıb. Avropanın bir çox ölkəsində fəaliyyət göstərən bu təşkilat Fransa, İtaliya və Yunanıstanda keçirilmiş 4 terror aktının məsuliyyətini öz üzərinə götürüb.

19.”Demokratik cəbhə” terror təşkilatı. 2000-ci illərdə yaradılıb. ABŞ, Kanada və Qərbi Avropada fəaliyyət göstərir. Təşkilatın əsas məqsədi türk dövlətinin parçalanmasıdır.

Baş Hakim diktorlara minnətdarlıq bildirdi, terrorizm deyiləndə ən çox “Əl Qaida”, “Belfast”, “Kataloniya” terminlərinin xəyala gəlməsini, sadəcə, havadarlarının hesabına erməni cinayətlərinin gizlədilməsində gördü, balaca bir xalqa məxsus 19 nəhəng terror təşkilatının olmasını möcüzə adlandırdı. Sonra  türk millətindən olanlara tutduqları divana görə erməni terrorçularını şiddətlə qınadı. Bu vaxt Baş Hakimin solunda əyləşmiş yaşlı hakim onun qulağına nələrsə pıçıldadı, Baş Hakim cəld sözünə düzəliş etdi...

(Davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.08.2023)

Görkəmli yazıçı və ədəbiyyatşünas alim Mir Cəlal Paşayevin anadan olmasının 115 illiyini ölkəmizin ictimaiyyəti böyük minnətdarlıq hissi ilə qeyd etdi. Yubiley tədbirlərinin mərkəzində Bakı Dövlət Universitetinin olması isə təsadüf deyildi. Mir Cəlal müəllim 1961-ci ildən ömrünün sonuna – 1978-ci ilə qədər universitetin Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi kafedrasına rəhbərlik etmiş, ölkəmizdə yeni ədəbiyyatşünaslar nəslinin yetişməsində müstəsna xidmətlər göstərmişdir.

Bakı Dövlət Universitetinin təşkil etdiyi silsilə tədbirlərə tələbələr arasında hekayə müsabiqəsinin keçirilməsi də daxil idi. Müsabiqə qalibləri Fidan Barçının (birinci yer), Nuridə İsmayılovanın (ikinci yer), Nurlanə Şirinovanın (üçüncü yer), eləcə də BDU-nun xüsusi mükafatını almış Aytac Salahlının hekayələrini təqdim edirik.

Bu gün “Ədəbiyyat və incəsənət” sizlərə müsabiqədə 2-ci olmuş Nuridə İsmayılovanın “Mənim balaca milçəyim” hekayəsini təqdim edəcək.

Nuridə İSMAYILOVA

MƏNİM BALACA MİLÇƏYİM                                                                                                                                                  

İsti yay günlərindən biri idi. Semestr imtahanlarını verib kəndə gəldikdən sonra günlərimin hamısı bir-birinə bənzər keçirdi. Səhərləri tezdən oyanır, günortaya – hava qızana qədər ev işlərində anama kömək edirdim. Günortadan sonra isə axşam sərininə qədər evdən bayıra çıxmır, kitabxanadan götürdüyüm kitablarla günümü keçirirdim.

Bir gün səhər həyəti süpürərkən küçədə bağırtı eşitdim. Adamlardan biri zəif səslə yalvarır və nələrsə vəd edir, o biri adam isə qışqıraraq onunla razılaşmırdı. Əvvəl çox da əhəmiyyət vermədim, sonra marağım mənə qalib gəldi və küçəyə çıxdım. Danışıqlardan başa düşdüm ki, acizanə şəkildə yalvaran 35-40 yaşlarında olan kişi ehtiyatsızlıq edərək öz avtomobili ilə bir maşının lap yanından keçmiş və nəticədə bu maşına bir qədər ziyan dəymişdi. Zədələnən maşının sahibi orta yaşlı bir kişi idi. Bağıraraq deyirdi:

– Ədə, mənə nağıl danışma, tez ol vurduğun ziyanın pulunu ver. Pulu verməsən, qoymaram gedəsən.

O biri isə acizanə deyirdi:

– Qardaş, başına dönərəm. Ziyanı artıqlaması ilə ödəyəcəyəm. Sən əzizlərinin canı, qoy indi gedim. Uşaq qarpızdan zəhərlənib, xəstəxanaya götürüblər. Arvad da oralarda tək. İndi mən bir evə qayıdım, bir sənə pul gətirim, gec olur axı, qurban olum. Nömrəni ver. Bu zavaldan qurtarım. Vallah, məndə borc qalmaz.

– Əşşi, mənim sənin dədənə borcum var? Hələ bir sənin kefini gözləyəcəm? Bax bu saat zəng edərəm polisə. Qaydaları da pozduğuna görə şöbədə cavab verərsən.

– Qardaş, vallah, həyəcandan, qorxudan olub. 10 ildir, maşın sürürəm, bir dəfə bir pişiyi basmamışam. Mənə 1-2 gün möhlət ver.

– Ə, sən nə çürükçü adamsan. 5-10 qəpiyimi verməkdənsə bir saatdır mənimlə çənə döyürsən...

Davamına qulaq asmadım, qayıtdım və öz-özümə dedim: “İlahi, pul insanların qəlbini necə daşlaşdırıb!”. Sonra bildim ki, oğlu zəhərlənən kişi bizim kəndin başında qalırmış. Uşağın vəziyyəti ağırlaşıb, təcili şəhər xəstəxanasına köçürsələr də, xilas etmək mümkün olmayıb...

Saat 1,2 olardı. İstilər adamı lap dilxor edirdi. Kitablarıma nəzər salanda gördüm ki, M.Füzulinin ana dilində poemaları olan cildi götürməmişəm. Tərsliyim tutdu. Qabağımdakı kitabların heç birinə meyil edə bilmədim. İnsan oğlunun adətidir axı, əlində olanı dəyərləndirmir, uzaqdakını daha çox istəyir. Kitabxanaya getmək üçün hazırlaşanda nənəmin səsini eşitdim: “Başına dönüm, aldıqlarını nə tez oxudun ki, genə gedirsən kitabxanaya. Hövsələni bas, axşam sərin düşsün, gedərsən”. Axşam kitabxananın işləmədiyini bildiyi halda, nənəmin bu sözləri deməsinə yüngülcə gülüb dedim: “Ay nənə, lazım olanı götürməmişəm”. 

Deyəsən, həmin gün bəxtim ilk dəfə kitabxanada gətirdi. Orta boylu, 50-55 yaşlarında, danışığından bizim tərəflərdən olmadığı hiss olunan bir qadın həmin kitabı qaytarırdı. Odur ki, kitabxanaçının kitabı axtarmağa sərf edəcəyi vaxtı qazandım. Bu kitabı götürəcəyimi bilən qadın mehribancasına soruşdu:

– Qızım, bu cilddəki hansı əsərləri oxumusan?

– “Leyli və Məcnun”u.

Qadın mənə bərk-bərk tapşırdı ki, "Bəngü-Badə”ni mütləq oxuyum. Mən də:

– Mütləq, – dedim və sağollaşıb evə gədim. Əsəri oxumağa başladım.

Diqqətim əsərdə olduğu vaxt otaqda bir milçək peyda oldu və məni narahat etməyə başladı. Hey ya kitaba, ya əlimə qonub mane olurdu. Bu məni xeyli bezdirdi. Ürəyim də pambıq kimi yumşaqdır, bir milçəyi belə öldürməyə qıymaram. Düzdür, tam günahsız olduğumu deyə bilməyəcəm. Çünki məcbur qalıb bir neçə dəfə öldürmüşəm. Amma “qətl törətdiyim” həmin günlərdə heç özümə gələ bilməmişəm. Bəlkə, adam öldürən belə pis olmazdı. Nə isə... Yenə belə pis olmamaq üçün bu milçəyi də öldürməməyi düşündüm. Stolun üstünə qonanda stəkanla onu tutdum. Deyirəm axı, əsərə dalmışam, ayrıla bilmirəm. Ona görə düşündüm ki, oxuyub bitirənə qədər milçək “həbsdə qalsın”. Birdən dərd məni götürdü ki, bu yazığın birdən ürəyi yatar. Bu məqsədlə stəkanın içinə qənd də qoydum. Elə Buzənin Bəngə elçi getməyi hissəsini oxuyurdum ki, yenə gözüm milçəyə sataşdı. Başqa vaxt şirin şey yemək üçün özünü həlak edən milçək indi qəndə yaxın durmurdu, hey azadlığa çıxmaq üçün çırpınırdı.

Mənim həbsdəki balaca milçəyim! Sənə necə hörmət bəslədim.  Bu hörmətimin nəticəsi idi ki, Buzə Bəngin süfrəsini görüb Badəyə xəyanət edəndə mən də kitabı yarımçıq qoydum və milçəyimi azad etdim. Uçub getdi. Otağa qayıdıb əsəri oxumağa davam etdim. Vay-vay! Milçəyim üçün lap darıxmağa başladım ki...

İndi də Məcun öz rəhbərinə xəyanət edir. “Demə, bu yaramazlar mənim milçəyim qədər deyilmişlər”, – bu sözləri hündürdən dediyimin heç fərqinə varmamışam, anam bu vaxt içəri girdi. Təbii ki, niyə belə dediyimi soruşdu. Kiçik bir məsələni çox böyütdüyümü düşünüb danışmadım.

Bu gün ədəbiyyatdan dərs danışacaqdım. Mövzu da “Bəngü-Badə”. Tribunada əsərlə bağlı danışmağa başlayanda başıma nə gəlsə yaxşıdır? Gördüm içəridə bir milçək var. Qovuram, yenə gəlir. Hələ də bilmirəm; doğrudan, içəridə milçək var idi, yoxsa bu, mənim balaca milçəyimin xəyalı idi?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.08.2023)

Xüsusi olaraq “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Ölüm… hər bir şeyin süquta uğrayacağı bir proses, fanilikdən əbədiliyə qovuşmanın başlanğıç nöqtəsi.

O nöqtə ki, hər bir canlının taleyinə yazılan və pozulması qeyri-mümkün olan bir nöqtə.

Yaradılmışların hər biri elə yarandığı dövrdən etibarən ona doğru gedir, yolun o biri tərəfində ölüm gözləyir hər kəsi.

Ondan qurtulmaq mümkün olmadığı kimi, onun haqqında düşünməmək belə mümkün deyildir.

Elə bir canlı, hər hansı bir fərd tapa bilməzsən ki, ölümün varlığını bilə-bilə onun haqqında bir anlıq belə fikirləşməsin, düşünməsin “ölüm” adlı bir sonluğun mövcudluğunu.

Axı necə, necə ola bilir ki, insan oğlu bu qara qüvvənin varlığını dərk edə-edə ona biganə qalır, onu bir ömür boyu iztiraba döndərib özünə əzab vermir, istər az, istər çox, istər kədərli, istər sevincli yaşamaq istəyir, ancaq yaşamaq.

Əcəl qapımızı döydüyü zaman insan üçün bir saniyə belə yüz illər qədər qiymətli və heç bir ölçüyə gəlməyəcək qədər şirin və əlçatmazdır.

Nədəndir bu təzadın sirri görəsən, nədəndir ölümün bizə hər an, hər saniyə yaxınlaşdığını duya-duya, yaşamaq, yaratmaq, bir sözlə bizə verilən bu ömür payının heç bitməsini istəməyərək yaşamaq marağı, yaşamaq arzusu?

Bir dəfə gəlir dünyaya insan və bu gün bir daha heç bir zaman təkrarlanmayacaq. Əvəzedilməzdir bu gün.

Ondan başqa hər şey təkrarlanacaq. Ad günləri, bayramlar, işləmək, xülasə, eyni sevinc, eyni kədərlər. Ancaq bir şey təkrarlanmayacaq, yalnız bir şey… doğum günü.

Bu gün həyat yolunda bizə verilən ən böyük, ən şirin ərmağandır. Acısı, qəmi olmağına rəğmən, kim doyub ki ondan.

Bu gözəllikdən danışılan zaman bir məfhumun xəyala gətirilib, göz önündə azacıq canlanması belə yaradılışın qəlbini titrədir, onun cismini qan-tərə qərq edir, həyəcanlandırır.

Bu məfhum ölümdür. Ölümdən öncə əcəl döyür qapımızı, əcəl zənginin sədası gəlir qulaqlarımıza.

O, bizlərdən, özümüzdən asılı olmayaraq, elə zamanda yaxamızdan tuta bilər ki, nə bilim, ən sevimli çağımızda sevincimizi burnumuzdan gətirər, bizi bədbəxtliyə düçar edə bilər.

Ruhumuzun dərinliklərinə işləyib ümidimizi sındıra bilər. Əcəl…qaçılması mümkün olmayan yeganə məfhum.
İstər şərqdə ol, istər qərbdə, istər yerdə ol, istər marsda, haqlayacaq o səni, mütləq haqlayacaq və haqladığı zaman sənin yaşamına son qoyacaq, bu son sənin ölümün olacaq.
O ölüm ki,sən onu fikirləşirdin, qorxurdun ondan.
Ancaq haqladı səni, yaxaladı. Sənə verilən ömür payı qırıldı.
Bu günün sabahı gəlməyəcək, kölgən belə səni izləməyəcək bir daha, sənə hamıdan daha yaxın olan, sənin yaşama mexanizmin olan ürək belə səndən əl çəkəcək, döyünməyəcək bir daha və sən olmamış kimi olacaqsan.
Bunu da dərd etməyə dəyməz ki, bu yoxluq sənə acı verməyəcək.
Çünki sən bir heç olacaqsan, yer üzündə ən xırda molekullar, ionlar olacaq, ancaq bir sən, yalnız sən olmayacaqsan. Bax budur ölüm, bax budur əcəl!
Elə budur insanı yandıran, qəmləndirən. Bunu öz-özündə həzm edə bilmir insan, danışmaq istəmir bu barədə. Nədənsə paxıllığı tutur yaradılışın bu cür məhv olmasına.
Düşünündə ki, ölümündən, bəli, məhz sənin ölümündən sonra həyat davam edəcək, günəş hər səhər yer üzünü salamlayacaq, ulduzlar parlaqlığı ilə sayrışacaq, dənizlərdə dalğalar coşub-çağlayacaq, quşlar ötəcək, bir sözlə təbiət öz əlvanlığı ilə insanları, ümumiyyətlə bütün canlıları məftun edəcək, necə qısqanmayasan bu gözəlliyi?
Bax budur insanın acizliyini göstərən! Bunun sübutu isə ölümdür.
Ancaq yenə təkrar edirəm, ölümün var olmasını anlaya-anlaya yaşamaq istəyirik və yaşaya-yaşaya da hər an ona doğru getdiyimizi anlayırıq.
Belə isə sual doğur. Nədən yaşayırıq?
Nədən bu həqiqəti dərk edə-edə yaşamaq istəyirik? Çünki yaşamaq arzusu, ölümə olan nifrət nisbətində daha böyükdür, daha qüvvətlidir. Beləisəyaşasınyaşamaqarzusuiləyaşayanlarınvarlığı!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.08.2023)